Marsilio Ficino

 

Στο πέρασμα των αιώνων, καθώς οι εποχές και οι πολιτισμοί αλλάζουν σκυτάλη στην πορεία εξέλιξης της ανθρωπότητας, καθώς οι μεσαίωνες διαδέχονται τις χρυσές εποχές και αντίστροφα, εμφανίζονται άνθρωποι-κινητήρες που αποτελούν σημεία-κλειδιά για τις κοινωνικές, πολιτιστικές και ιστορικές αλλαγές.

Ένας τέτοιος άνθρωπος ήταν ο Μαρσίλιο Φιτσίνο (1433–1499), που με το έργο του επηρέασε καταλυτικά την πρώιμη ιταλική Αναγέννηση. Είχε επαφή με κάθε διανοούμενο, καλλιτέχνη και συγγραφέα της εποχής του, ενώ βοήθησε με τις μεταφράσεις του να αναζωπυρωθεί το πλατωνικό και νεοπλατωνικό πνεύμα ύστερα από πολλούς αιώνες. Το μήνυμά του δεν αφορά μόνο στους σύγχρονούς του αλλά σε όλη την ανθρωπότητα, άρα είναι ένα μήνυμα διαχρονικό και επίκαιρο.

Η σκέψη του Φιτσίνο κατέχει μια μοναδική θέση στην ιστορία της φιλοσοφίας, καθώς είναι μια γέφυρα ανάμεσα στον σκοταδισμό του μεσαίωνα και τον Ουμανισμό της Αναγέννησης. Το ογκώδες έργο του καλύπτει τα πάντα, από τον νόμο και τη δικαιοσύνη μέχρι την αστρολογία και την αλχημεία, ενσωματώνοντας όλες τις τέχνες και τις επιστήμες σε ένα πνευματικό και θεϊκό τρόπο ζωής, όπως φαίνεται στο έργο του «Τα Τρία Βιβλία της Ζωής».

Ο Φιτσίνο γεννήθηκε νότια της Φλωρεντίας στις 19 Οκτωβρίου του 1433. Πατέρας του ήταν ο Diotifeci d’ Agnolo, ένας γιατρός της αυλής των Μεδίκων. Εκπαιδεύτηκε στην ιατρική, τις ελευθέριες τέχνες και τη φιλοσοφία. Το ένθερμο ενδιαφέρον που έδειξε από νεαρή ηλικία για τη μελέτη των πλατωνικών κειμένων στα ελληνικά τον ώθησαν στο να μάθει τη συγκεκριμένη γλώσσα. Αυτή η γνώση του επέτρεψε να εργαστεί για τους Μέδικους ως λόγιος σε μια προνομιακή θέση.

Λίγα είναι γνωστά για τα νεανικά χρόνια του Φιτσίνο, και πραγματικά η βιογραφία του συμπληρώνεται από τις μεταφράσεις και τις μελέτες του. Δεν έχουμε ενδείξεις ότι ταξίδεψε εκτός της επικράτειας της Φλωρεντίας, αν και διατηρούσε αλληλογραφία με λόγιους, πολιτικούς και κληρικούς όχι μόνο από τη σημερινή Ιταλία, αλλά και όλη την Ευρώπη.

Είχε επίσης γνώσεις αστρονομίας και αστρολογίας, καθώς όπως αναφέρει ο ίδιος «τα αόρατα πράγματα του Θεού, δηλαδή οι αγγελικές θεότητες, γίνονται ορατά και κατανοητά μέσω των αστερισμών».

Το 1438 πραγματοποιήθηκε μια συνάντηση που έμελλε να αλλάξει τον ρου της ιστορίας. Εκείνη τη χρονιά συγκροτήθηκε η Σύνοδος Φεράρας-Φλωρεντίας, με σκοπό να συζητηθούν πολιτικά και θρησκευτικά ζητήματα μεταξύ της Δυτικής και της Ανατολικής Εκκλησίας, καθώς και η πιθανότητα επανένωσής τους.

Στα πλαίσια της Συνόδου, ο Κόζιμο των Μεδίκων γνώρισε τον Πλήθωνα Γεμιστό, έναν ένθερμο πλατωνιστή, ο οποίος του ενέπνευσε την ιδέα να ιδρύσει μια Πλατωνική Ακαδημία στη Φλωρεντία. Με αυτόν τον σκοπό, το 1462, ο Κόζιμο επέλεξε τον Φιτσίνο και του παραχώρησε μια βίλα στο Careggi για να μεταφράσει πολλά ελληνικά χειρόγραφα.

Το αρχικό ενδιαφέρον του Φιτσίνο για τη φιλοσοφία του Αριστοτέλη θα μετατραπεί σε αγάπη για τη διδασκαλία του Πλάτωνα, κι έτσι θα γίνει στον αιώνα του ένας από τους πιο σημαντικούς υποστηρικτές του. Προτείνοντας μια μέθοδο ενασχόλησης με τη φιλοσοφία, θεωρεί τον Αριστοτέλη ως προθάλαμο για να κατανοήσει κανείς τη βαθύτερη σκέψη του Πλάτωνα.

Σε ηλικία είκοσι εννιά ετών έγινε διευθυντής της Ακαδημίας, η οποία εξελίχθηκε σε έναν πνευματικό φάρο με τον οποίο συνδέθηκαν όλα τα λαμπρά πνεύματα της εποχής, δηλαδή καλλιτέχνες, πολιτικοί και επιστήμονες όπως οι Μέδικοι, ο Ντα Βίντσι, ο Μιχαήλ Άγγελος, ο Μποτιτσέλι, ο Ραφαήλ, ο Αλμπέρτι, ο Πίκο ντε λα Μιράντολα και άλλοι.

Μέχρι το 1469, Ο Φιτσίνο είχε φέρει επανάσταση στη δυτική φιλοσοφία ολοκληρώνοντας την πλήρη μετάφραση όλων των έργων του Πλάτωνα. Μεταξύ αυτής της εποχής και του 1474 έγραψε πολλά σχόλια πάνω στα έργα, χειροτονήθηκε ιερέας και ξεκίνησε την Theologica Platonica. Το 1474 έγραψε το De Christiane religio, κείμενα στα οποία διαμόρφωσε τη φιλοσοφία του σχετικά με την ιδιότητα του φωτός, του θείου, του ωραίου, του έρωτα και της ψυχής. Κατά τη δεκαετία του 1480, επικεντρώθηκε κυρίως στη μετάφραση του Πλωτίνου και άλλων νεοπλατωνικών συγγραφέων από την ύστερη αρχαιότητα, ολοκληρώνοντάς τα το 1492.

Στην καρδιά της σκέψης αυτού του αυτοαποκαλούμενου “γιατρού των ψυχών”, βρίσκεται ένας χριστιανικός εσωτερισμός που προσπαθεί να συνθέσει τις πιο πολυμελείς πτυχές του Νεοπλατωνισμού, του Ερμητισμού και των Χαλδαϊκών Μαντείων, οραματιζόμενος μια μεγάλη αρχαία θεολογία από την οποία πηγάζουν όλες αυτές οι μεγάλες παραδόσεις. Αυτή η θεολογία δεν περιορίζεται σε έναν υπερβολικό ασκητισμό, ούτε βιώνεται επιπόλαια από έναν χαλαρό Επικουρισμό, αλλά προέρχεται από μια θεϊκή παρουσία μέσα στη φυσική μας εμπειρία. Ο Φιτσίνο πίστευε πως πίσω από τις διαφοροποιήσεις στις μορφές και τους τρόπους, στις σχολές σκέψης βρισκόταν μία κρυμμένη κλωστή που τις ενώνει. Μια κρυμμένη Σοφία και μία κοινή αλήθεια πέρα από τους ανταγωνισμούς.

Στο έργο του καθιερώνεται μια οντολογική ιεραρχία που συμπληρώνει τα Νεοπλατωνικά συστήματα, ιδιαίτερα αυτό του Πλωτίνου. Ο Θεός είναι η πρωταρχική αρχή, απηχώντας το Ένα του Πλάτωνα. Το επόμενο επίπεδο είναι εκείνο του αγγελικού νου, το οποίο λειτουργεί ως δοχείο στο οποίο η λογική ψυχή μπορεί να βιώσει τους θησαυρούς της μέσω μιας ιδιότητας που ο Ficino αποκαλεί «Ποιότητα». Κάτω από αυτό βρίσκεται το χαμηλότερο και πιο βασικό επίπεδο, η ύλη, που βρίσκεται σε αυτή τη θέση λόγω της τάσης που έχει η φύση της να φθείρεται, όμως παρόλα αυτά εξακολουθεί να είναι προϊόν θεϊκής δημιουργίας. Κεντρική θέση κατέχει η ψυχή, καθώς αυτή ελέγχει την πορεία εμπλοκής με την ύλη από τη μια και την επιστροφή στον Θεό από την άλλη, μέσω των σχέσεων συμπάθειας που διέπουν τον κόσμο.

Ο Φιτσίνο χρησιμοποίησε την έννοια του πνεύματος, μέσω του οποίου προάγεται ο έρωτας, στον οποίο ο Φιτσίνο προσέδωσε τεράστια σημασία. Ο έρωτας είναι η επιθυμία για το ωραίο και οδηγεί τελικά στον Θεό, ως την πλήρωση της ανθρώπινης φύσης. Το κύριο ενδιαφέρον του Φιτσίνο παρέμεινε η ανάπτυξη του ανθρώπου στο πλήρες ανάστημά του, στο Θείο.

Ο Έρως είναι στο επίκεντρο της σκέψης του Φιτσίνο. Για εκείνον η Αφροδίτη ήταν η ενσάρκωση κάθε Αρετής, η μεγαλοψυχία της απλώνεται στη γόνιμη γη.

Όσον αφορά στην αθανασία της ψυχής, ο Φιτσίνο την υπερασπίστηκε εμφατικά, συνδυάζοντας τον πλατωνισμό με την ιουδαιοχριστιανική παράδοση, αποκρούοντας για παράδειγμα τη μετενσάρκωση, την οποία απέδωσε στον Πυθαγόρα.

Ο Φιτσίνο δίνει έμφαση στην ικανότητα του ανθρώπου να χρησιμοποιεί τον λόγο και να μπορεί να διεισδύει πίσω από τα φαινόμενα και τις αντιφάσεις. Μόνο με αυτή μπορεί κάποιος να κατανοήσει τα κείμενά του. Βασικό στοιχείο τους είναι η κλασική μυθολογία διαποτισμένη από τη χριστιανική Αρετή. Αυτή η μυθολογία έγινε δημοφιλές θέμα στη Φλωρεντινή ζωγραφική και γλυπτική, κληρονομώντας από τους Νεοπλατωνικούς την έννοια του μύθου ως αλληγορικό όχημα για την αναζήτηση και εύρεση θεολογικών, ηθικών και ψυχολογικών αληθειών.

Η συμβολική σκέψη, η έννοια του ήρωα -του ανθρώπου που είναι κύριος της μοίρας του- η δυνατότητα της προσωπικής λύτρωσης και η «άνοδος στον Όλυμπο», η ιδέα του ολιστικού ανθρώπου (Homo Universalis) ήταν ιδέες οι οποίες ενέπνευσαν τη σκέψη του Φιτσίνο, που με τη σειρά της άναψε πνευματικούς φάρους βγάζοντας τη δυτική Ευρώπη από έναν μεσαίωνα χιλίων χρόνων.

Ίσως είναι η στιγμή -σε μια εποχή έντονης αστάθειας, σύγχυσης και ανασφάλειας σε όλο τον κόσμο- να επιτρέψουμε να ανθίσουν μέσα μας οι ίδιοι σπόροι και να ανάψουν οι ίδιοι φάροι.

Βιβλιογραφία

 

Ετικέτες: Ficino Αναγέννηση Φιτσίνο
Εκτύπωση

Από το ίδιο Τεύχος

Περισσότερα Άρθρα TEXNH

Σχετικά Άρθρα

×