Από που άραγε πήρε το όνομά του ο Ατλαντικός Ωκεανός και πώς συνδέεται με την Ατλαντίδα; Με τη χαμένη αυτή ήπειρο καταπιάστηκαν αρκετοί συγγραφείς, είτε σχολιάζοντας τον γνωστό μύθο του Πλάτωνα είτε καταθέτοντας τη δική τους εκδοχή, με αποτέλεσμα πάνω από 60.000 βιβλία και άρθρα να έχουν γραφτεί για το θέμα αυτό.
Συχνά ένας μύθος, μέσα από την αλληγορία, περιγράφει συμβολικές και ψυχολογικές πραγματικότητες. Δεν είναι λίγες όμως οι περιπτώσεις που ένας «μύθος» δεν έχει μόνο διδακτικό ή φιλοσοφικό περιεχόμενο, αλλά παραπέμπει σε αληθινά γεγονότα. Η αφήγηση του Πλάτωνα είναι τόσο ζωντανή που ο μύθος της χαμένης Ατλαντίδας έχει εμπνεύσει πολλούς συγγραφείς, καλλιτέχνες και ερευνητές να αναζητήσουν τα ίχνη της χαμένης πολιτείας. Πολλοί θεωρούν ότι η Ατλαντίδα ήταν μια πραγματική πολιτεία που υπήρχε στην αρχαιότητα και που καταποντίστηκε από φυσικές καταστροφές.
Ο μύθος
Στους διαλόγους Τίμαιος και Κριτίας, παρουσιάζεται ίσως ο πιο διάσημος πλατωνικός μύθος, η οποίος αφηγείται την ύπαρξη ενός μυθικού νησιού, της Ατλαντίδας, τη σύγκρουση των κατοίκων της με την αρχαία Αθήνα και τον καταποντισμό του νησιού στον Ατλαντικό Ωκεανό. Ο μύθος αρχίζει με μία μικρή ιστορία στον διάλογο Τίμαιος (23d– 25d) και συνεχίζεται στον «Κριτία» (113c – 121c). Αφηγητής του μύθου είναι ο Κριτίας, συγγενής του Πλάτωνα, με βασικούς συνομιλητές τους φιλοσόφους Σωκράτη και Τίμαιο και τον πολιτικό Ερμοκράτη. Τον μύθο φέρεται να άκουσε ο Κριτίας από τον παππού του, κι αυτός με τη σειρά του από τον Σόλωνα, όταν ένας Αιγύπτιος ιερέας του εξιστόρησε τα κατορθώματα των Αθηναίων προγόνων του πριν από χιλιάδες χρόνια.
Περιγραφή της Ατλαντίδας
Η Ατλαντίδα περιγράφεται από τον Πλάτωνα ως μια μεγάλη νησιωτική χώρα στα πέρατα του Ατλαντικού Ωκεανού, πέρα από τις Ηράκλειες Στήλες, μεγαλύτερη από τη Λιβύη και τη Μικρά Ασία μαζί: «Πρέπει δε να προσπαθήσω να διηγηθώ πώς ήταν τα φυσικά χαρίσματα τής υπόλοιπης χώρας και τι λογής ήταν ο τεχνικός στολισμός της. Πρώτα μεν, λέει ή παράδοση πώς όλος ο τόπος ήταν και πολύ υψηλός και από το μέρος τής θάλασσας απότομος. Όλος πάλι γύρω στην πολιτεία κάμπος, την μεν πολιτεία την περικύκλωνε, ήταν όμως κι’ αυτή περιτριγυρισμένη από βουνά πού οι πλαγιές τους έφταναν ως τη Θάλασσα. Ο κάμπος αυτός ήταν ένα (μεγάλο) ίσιωμα, χωρίς να έχει καθόλου κατεβάσματα και ανηφοριές. Ήταν δε όλη μακρουλή και από το ένα και από το άλλο μέρος ήταν το μάκρος της τρεις χιλιάδες στάδια και από τη θάλασσα ως τη μέση του κάμπου επάνω από δύο χιλιάδες στάδια. Αυτό το μέρος του νησιού, ολόκληρο, έβλεπε προς τα νότια και ο βοριάς δεν το έπιανε καθόλου». Πλάτωνας, Κριτίας, 118a.
Αναφέρει ότι οι Άτλαντες έχτισαν επιβλητικά παλάτια, ναούς και λιμάνια. Περαιτέρω, περιγράφεται η ακρόπολη, στο κέντρο της οποίας δέσποζε ο ναός του Ποσειδώνα και ο οποίος στέγαζε το χρυσό άγαλμα του Θεού, πάνω σε ένα άρμα που το οδηγούσαν έξι χρυσά φτερωτά άλογα. Στον ναό αυτό συγκεντρώνονταν κάθε έξι χρόνια οι ηγεμόνες της Ατλαντίδας για να προσφέρουν θυσίες στον Ποσειδώνα, ενώ εκεί έπαιρναν και σημαντικές αποφάσεις, οι οποίες καταγράφονταν σε χρυσές πλάκες και έμεναν στον ναό (Πλάτωνος Κριτίας 116 5d). Η κεντρική πόλη περιβαλλόταν από τρεις κυκλικές τάφρους αυξανόμενου πλάτους (1-3 στάδια) που είχαν δακτυλίους γης ανάλογους σε μέγεθος. Οι κάτοικοι του νησιού έκτισαν γέφυρες προς τα βόρεια του βουνού για να το ενώσουν με το υπόλοιπο νησί. Τότε άνοιξαν ένα μεγάλο κανάλι προς τη θάλασσα, έσκαψαν τούνελ παράλληλα με τις γέφυρες για να περνούν τα πλοία και χάραξαν αποβάθρες πάνω στους πέτρινους τοίχους των τάφρων. Κάθε πέρασμα προς την πόλη φρουρούνταν με πύλες και πύργους, και τείχη περιτριγύριζαν κάθε δακτύλιο γης. Τα τείχη ήταν κατασκευασμένα από κόκκινη, λευκή και μαύρη πέτρα που έβγαλαν από τις τάφρους, και ήταν επικαλυμμένα με μπρούντζο, κασσίτερο και ορείχαλκο, αντίστοιχα.
Ένα άλλο απόσπασμα από το σχόλιο του Πρόκλου για τον «Τίμαιο» δίνει μια περιγραφή της γεωγραφίας της Ατλαντίδας: Το ότι κάποτε υπήρχε ένα νησί τέτοιας φύσης και μεγέθους είναι προφανές από όσα λέγονται από ορισμένους συγγραφείς που ερεύνησαν τα πράγματα γύρω από την εξωτερική θάλασσα. Διότι σύμφωνα με αυτούς, υπήρχαν επτά νησιά σε εκείνη τη θάλασσα στην εποχή τους, ιερά για την Περσεφόνη, και άλλα τρία τεράστιας έκτασης, ένα από τα οποία ήταν ιερό στον Άδη, ένα άλλο στον Άμμωνα και ένα άλλο ανάμεσά τους στον Ποσειδώνα, το οποίο ήταν χίλια στάδια [200 χιλιόμετρα] και οι κάτοικοί του διατήρησαν την ανάμνηση από τους προγόνους τους για το μεγάλο νησί της Ατλαντίδας που υπήρχε πραγματικά εκεί και που για πολλούς αιώνες βασίλευε σε όλα τα νησιά του Ατλαντικού. Αυτά τα έχει γράψει ο Μάρκελλος στα Αιθιοπικά του.
Σε αυτό λοιπόν το νησί, την Ατλαντίδα, υπήρχε ένα βασίλειο με τεράστια δύναμη, σπουδαίο πολιτισμό, ανεπτυγμένη τεχνολογία και μεγάλο πλούτο που εξουσίασε όλη εκείνη την περιοχή, πολλά άλλα νησιά και τμήματα της ηπείρου. Κατά τον Κριτία, 9.000 χρόνια πριν τον Πλάτωνα (Κριτίας 108e και Τίμαιος 23e), ένας πόλεμος ξέσπασε μεταξύ αυτών εντός και εκτός των Ηράκλειων Στηλών. Η Ατλαντίδα είχε κατακτήσει μέρη της Λιβύης μέχρι και την Αίγυπτο, καθώς και ένα μεγάλο μέρος της Ευρώπης μέχρι την Τυρρηνία και επιχείρησε να υποδουλώσει όλη τη Μεσόγειο. Η μόνη πόλη που αντιστάθηκε και τη νίκησε ήταν η αρχαία Αθήνα, η οποία και ελευθέρωνε τις κατακτημένες περιοχές. «Όμως αργότερα έγιναν δυνατοί σεισμοί και πλημμύρες, και σε μια μόνο δεινή ημέρα και νύχτα όλοι οι πολεμιστές βυθίστηκαν μέσα στη γη, και ομοίως η νήσος της Ατλαντίδας χάθηκε στα βάθη της θάλασσας». Οι δε Αθηναίοι ξέχασαν αυτή τη μεγάλη νίκη, κυρίως γιατί οι Έλληνες δεν κρατούσαν γραπτά αρχεία, με αποτέλεσμα να έχαναν το παρελθόν τους.
Υποστηρικτές του Μύθου
Υποστηρικτές της θεωρίας του Πλάτωνα ήταν ο Πλούταρχος, ο Πρόκλος (410-485 μ.Χ.), ο Στράβων (67 π.Χ.-23 μ.Χ.), ο Ποσειδώνιος (135-51 π.Χ.) και ο Αμμιανός Μαρκελλίνος (330-400 μ.Χ.). Μάλιστα, ο Πλούταρχος στο έργο του Βίοι Παράλληλοι – Σόλων, αναφέρει ότι γνώριζε σχετικά με την Ατλαντίδα και μας δίνει τα ονόματα των ιερέων που συνομίλησαν με τον Σόλωνα: «Στην αρχή λοιπόν (ο Σόλωνας) επισκέφτηκε την Αίγυπτο και έμεινε, όπως ο ίδιος λέει, στις εκβολές του Νείλου κοντά στην ακτή του Κάνωβου. Εκεί για κάποιο χρονικό διάστημα αντάλλαξε φιλοσοφικές απόψεις με τον Ψένωπη από την Ηλιούπολη και τον Σώγχη τον Σαΐτη, τους πιο σοφούς από τους ιερείς. Από αυτούς άκουσε και τον μύθο για την Ατλαντίδα, όπως λέει ο Πλάτων, και δοκίμασε με ποίημά του να τον κάνει γνωστό στους Έλληνες». Η αναφορά αυτή του Πλουτάρχου ουσιαστικά εξαλείφει τις υπόνοιες ότι τα περί Ατλαντίδας ήταν ένα κατασκεύασμα του Πλάτωνα.
Ο ιερέας Athanasius Kircher (1602-1680) εξέδωσε έναν χάρτη με την Ατλαντίδα στην μέση του Ατλαντικού Ωκεανού. Από τότε μέχρι σήμερα η πλειοψηφία των ερευνητών εξερευνά τον Ατλαντικό Ωκεανό με τον πόθο ο πυθμένας του να κρύβει το μυστικό της χαμένης ηπείρου.
Η ύπαρξη ενός μεγάλου νησιού ή ηπείρου στα νερά του Ατλαντικού που θα σχημάτιζε μία χερσαία γέφυρα ανάμεσα στην Ευρώπη και την Αμερική, θα παρείχε μία εύκολη εξήγηση για μία πληθώρα ομοιοτήτων, γεωλογικών, βιολογικών, ανθρωπολογικών και γλωσσικών, των οποίων η ύπαρξη είχε διαπιστωθεί ανάμεσα στις ηπείρους εκατέρωθεν του Ατλαντικού. Γι’ αυτούς η Ατλαντίδα συνδέεται με την Ωγυγία, τον παράδεισο και τον Κήπο της Εδέμ σαν ένα σύμβολο της κοινής προέλευσης της ανθρωπότητας και των πολιτισμών της.
Ο Ignatius Donnelly, στο έργο του The Antediluvian World (1882), υποστήριξε πως η Ατλαντίδα ήταν ο κήπος της Εδέμ, ο κήπος των Εσπερίδων, τα Ηλύσια Πεδία κλπ. Το βιβλίο αυτό εκδόθηκε λίγο μετά από την πρώτη ωκεανογραφική έρευνα του βόρειου Ατλαντικού, η οποία αποκάλυψε την ύπαρξη της Μεσοατλαντικής κορυφογραμμής, μιας οροσειράς κάτω από το νερό που είναι ίση σε μέγεθος με τις Άνδεις.
Σύμφωνα με τον Γάλλο ατλαντολόγο Roger Devigne, τα δύο ημισφαίρια κατοικούνταν από ανθρώπους της ίδιας φυλής, της «φυλής του χαλκού». Ως πιο χαρακτηριστικά παραδείγματα, τα οποία φανερώνουν έναν παραλληλισμό θεωρούνται οι ομοιότητες των πυραμίδων της Κεντρικής Αμερικής με αυτές της Αιγύπτου.
Αυτή η φαινομενική ομοιότητα του ευρωπαϊκού και του αμερικανικού πολιτισμού και η ύπαρξη στην Αμερική μύθων σχετικών με μία χαμένη γη στην Ανατολή κάτω από παρόμοιες περιστάσεις με αυτές που αναφέρονται από τον Πλάτωνα στην αφήγησή του σχετικά με την Ατλαντίδα, θεωρούνται από κάποιους ως οι πιο ισχυρές αποδείξεις υπέρ της ύπαρξης μίας «χαμένης ηπείρου».
Σύγχρονες έρευνες
Οι σύγχρονοι γεωλογικοί χάρτες έχουν τη δυνατότητα να αποτυπώνουν την ακτογραμμή παλαιότερων εποχών, δεδομένης της γνώσης μας για τη στάθμη της θάλασσας. Έτσι λοιπόν η ακτογραμμή της τελευταίας παγετώδους περιόδου (18.000 χρόνια πριν από σήμερα), η οποία ήταν χαμηλότερα από ό,τι η σημερινή, αποκαλύπτει μια έκταση γης στη μέση του Ατλαντικού, η οποία φυσικά πυροδοτεί τις σκέψεις για την Ατλαντίδα.
Το 2022 πέντε διαφορετικές επανδρωμένες αποστολές αναζήτησαν παράλληλα τον περίφημο, θαμμένο κάτω από τη θάλασσα πολιτισμό, σε πέντε διαφορετικές περιοχές της Γης. Επικεφαλής της αποστολής ήταν ο αρχαιολόγος Dr. Richard Freund από το Πανεπιστήμιο του Hartford. Την ομάδα πλαισίωναν και άλλοι επιστήμονες, καθώς και ο βραβευμένος με Emmy σκηνοθέτης Simcha Jacobovici.
Το ντοκιμαντέρ ξεκινούσε από την Ελλάδα με κατεύθυνση τον Ατλαντικό Ωκεανό. Μεταξύ άλλων η ομάδα ταξίδεψε σε Σαντορίνη, Μάλτα, Σαρδηνία και Αζόρες, αναλύοντας για κάθε μια εξ αυτών των περιοχών τα σχετικά ευρήματα και τα δεδομένα της «υποψηφιότητάς» τους ως έδρα της χαμένης Ατλαντίδος. «Πρόκειται για την πιο εξελιγμένη, εκτεταμένη και καινοτόμο έρευνα που έχει γίνει ποτέ για τον σκοπό αυτό», υποστήριζε ο Richard Freund και πράγματι τα ευρήματα ήταν εντυπωσιακά.
Χρησιμοποιώντας προηγμένα τεχνολογικά μέσα, όπως δορυφορικές εικόνες, πολλαπλές φασματικές απεικονίσεις, αλλά και τα ειδικά ραντάρ που «βλέπουν» καθαρά σε μεγάλα βάθη κάτω από το έδαφος, οι ερευνητές έφτασαν σε μια απροσδόκητη ανακάλυψη. Και μάλιστα, όχι στις προαναφερόμενες τοποθεσίες, αλλά δυτικά των στενών του Γιβραλτάρ, περιοχή που βάσει των αναφορών του Πλάτωνα μοιάζει η επικρατέστερη για να κρύβει στον βυθό της τη μυθική Ατλαντίδα. Αυτό που εντοπίστηκε στα έγκατα του Ατλαντικού Ωκεανού ήταν έξι μεγάλες πέτρινες άγκυρες, από την εποχή του Χαλκού. Ποτέ ξανά δεν έχουν βρεθεί τόσες πολλές συγκεντρωμένες σε ένα σημείο άγκυρες στον Ατλαντικό Ωκεανό. Εκτιμάται ότι είναι περίπου 4.000 ετών και υποδηλώνουν ένα αγκυροβόλιο ή λιμάνι σε ένα σημείο του Ωκεανού, όπου κανείς δεν θα μπορούσε να φανταστεί ότι θα τις έβρισκε.
Μαζί, ήρθαν στην επιφάνεια και άλλα ευρήματα που οδήγησαν τους ερευνητές στο συμπέρασμα ότι εκεί βρισκόταν κάποιο μεγάλο λιμάνι, από το οποίο απέπλεαν οι τολμηροί θαλασσοπόροι της εποχής για να βγουν στον ανοικτό ωκεανό. «Δεν έχω καμία αμφιβολία ότι υπάρχουν τεράστιες περιοχές που κάποτε κατοικούσαν άνθρωποι και τώρα βρίσκονται εκατοντάδες πόδια κάτω από το νερό», δήλωσε ο ωκεανολόγος William Lange, που πήρε μέρος στην αποστολή.
«Είναι πιο εύκολο να βρει κάποιος ψύλλο στα άχυρα, παρά άγκυρες της εποχής του Χαλκού στον Ατλαντικό», είπε χαρακτηριστικά ο Jacobovici και πρόσθεσε: «Πρόκειται για άγκυρες ηλικίας 3.000 ή 4.000 ετών, οι οποίες λόγω του μεγέθους τους υποδηλώνουν ένα πολύ μεγάλο σκάφος. Αυτό μας δείχνει ότι αρχαία μεγάλα καράβια έπλεαν σε αυτή την περιοχή πριν από τόσα χρόνια. Αν σε μερικές καταδύσεις βρίσκουμε έξι τέτοιες, πρέπει να υπάρχουν χιλιάδες εκεί έξω, επιβεβαιώνοντας τις γραφές του Πλάτωνα για ένα μεγάλο λιμάνι λίγο πιο πέρα από τις Ηράκλειες Στήλες».
Παρόλο που δεν υπάρχουν (ακόμα) συγκεκριμένα αρχαιολογικά ευρήματα που να επιβεβαιώνουν την ύπαρξη της Ατλαντίδας, ο μύθος της συνεχίζει να εξασκεί μεγάλη έλξη στο κοινό. Η απορία για το πού βρισκόταν η Ατλαντίδα και τι συνέβη με αυτήν παραμένει ένα μυστήριο που συνεχίζει να ενδιαφέρει και να εμπνέει τους ανθρώπους μέχρι και σήμερα.
Βιβλιογραφία:
- Plato, Timaeus and Critias, translated by Benjamin Jowett
- Donnelly, Ignatius, Atlantis: The Antediluvian World
- Hancock, Graham, Fingerprints of the Gods: The Evidence of Earth’s Lost Civilization.
- Άρθρο με τίτλο: Αρχαιολογία -Αρχιτεκτονική του Φιλόλογου και Συγγραφέα Μιχαήλ Κουτσού
- https://www.alithia.gr/magazine/epistimi/anakalypseis/hameni-atlantida-ta-eyrimata-poy-xekleidonoyn-mystirio-tis-mythikis