Αλχημεία και Ιατρική

Η πεμπτουσία της φιλοσοφίας ενός αλχημιστή γιατρού

«[…] είναι συνεπώς απαραίτητο για τον γιατρό να γνωρίζει […]
τον ορατό καθώς και τον αόρατο άνθρωπο»

Παράκελσος

Αν η αλχημεία συμπυκνωνόταν σε δύο έννοιες, αυτές θα μπορούσαν να είναι η Φιλοσοφική Λίθος και το Ελιξίριο της Ζωής, που κάποτε ταυτίζονται. Το ελιξίριο της ζωής, το μαγικό φίλτρο με τα πολλά ονόματα και τους ακόμη περισσότερους αναζητητές (με γνωστότερους ίσως τον Κινέζο ταοϊστή Xu Fu του 3^ου αι. π.Χ. και τον Γάλλο καθολικό Νικολά Φλαμέλ του 14^ου αι. μ.Χ.), είναι το υπέρτατο αλχημικό φάρμακο που νικά όλες τις ασθένειες, χαρίζοντας αιώνια νιότη, δηλαδή υγεία και μακροζωία. Ο όρος «ελιξίριο» προέρχεται από το αραβικό όνομα για τη θαυματουργή ουσία και χρησιμοποιούταν από τον 7^ο αι. μ.Χ. (παρότι η αλχημεία χρονολογείται πάνω από 2.500 χρόνια νωρίτερα), όταν η επιρροή από τη Μέση Ανατολή απλώνεται και πάλι καταλυτικά στην ευρωπαϊκή ιστορία, αυτή τη φορά όχι για να τη γεννήσει, αλλά για να την αναγεννήσει.

Σε μία εποχή που η μαγεία έδινε τη θέση της στην επιστήμη και τα όρια χημείας και αλχημείας, φυσικής και ιατρικής, θρησκείας και φιλοσοφίας ήταν ακόμη θολά, διάφοροι ακαδημαϊκοί και απλοί ερευνητές είχαν στιγματιστεί με τον άλλοτε τιμητικό τίτλο του «αλχημιστή», ασκώντας παράλληλα την ιατρική. Για λίγες ωστόσο ιστορικές προσωπικότητες αυτή η ιδιότητα είναι αδιαμφισβήτητη και ο πιο διάσημος ανάμεσά τους είναι ο Παράκελσος. Αν όχι επειδή η συμβολή του σ’ αυτόν τον τομέα ήταν σημαντικότερη σε σύγκριση με άλλους, για παράδειγμα, με τον Αβικέννα, σίγουρα λόγω της σφοδρής σύγκρουσής του με το ιατρικό κατεστημένο, το οποίο καταδίκαζε απερίφραστα, καθώς και των ρηξικέλευθων για την εποχή θέσεων που αντέτεινε, σχετικά με την προέλευση των ασθενειών και τη θεραπεία τους. Παρακάτω θα παραθέσουμε μερικές σχετικές διατυπώσεις του.

«Όλες οι ασθένειες, εκτός από εκείνες που προέρχονται από μηχανικές αιτίες, έχουν μια αόρατη προέλευση και γι’ αυτές τις πηγές η κοινή ιατρική γνωρίζει ελάχιστα. […] Μια ασθένεια δεν μπορεί να αλλάξει την κατάστασή της για να προσαρμοστεί στις γνώσεις του γιατρού, αλλά ο γιατρός θα πρέπει να καταλάβει τις αιτίες της ασθένειας.»

«… ο ασθενής μπορεί να είναι ικανοποιημένος, αν τα φάρμακα που του χορηγούνται δεν του κάνουν κακό και δεν εμποδίζουν την ανάρρωσή του. […] Πρέπει ο γιατρός να είναι ικανός να την καθοδηγεί τη Φύση και να την κατευθύνει στον αγώνα της για τη ζωή και όχι να βάζει με τις παράλογες παρεμβάσεις του καινούρια εμπόδια στον δρόμο της ανάρρωσης.»

«Αν ο γιατρός δεν γνωρίζει τίποτα περισσότερο για τον ασθενή του πέρα απ’ αυτά που του λέει ο ίδιος, γνωρίζει πράγματι πολύ λίγα, γιατί ο ασθενής γνωρίζει μόνον ότι υποφέρει […] Υπάρχει μεγάλη διαφορά ανάμεσα στη δύναμη που αφαιρεί τις αόρατες αιτίες της ασθένειας, που είναι Μαγεία, και τη δύναμη που εξαφανίζει τα εξωτερικά μόνο συμπτώματα και που είναι Ιατρική….»

«Υπάρχουν πέντε αόρατες αιτίες, από τις οποίες μπορεί να προέρχονται οι εξής ασθένειες:

Ασθένειες που προκαλούνται από αστρικές επιδράσεις που δρουν πάνω στο αστρικό σώμα του ανθρώπου και από εκεί στο φυσικό του σώμα.
Ασθένειες που προκαλούνται από ξένα σώματα, δηλητηριώδεις ουσίες και εσωτερικές εμφράξεις.
Ασθένειες που προκαλούνται από την ανώμαλη κατάσταση φυσιολογικών λειτουργιών, που προκαλούνται από την κακή χρήση των οργάνων ή από βλαβερές επιδράσεις.
Ασθένειες που έχουν την προέλευσή τους σε ψυχολογικές αιτίες, όπως επιθυμίες, πάθη και ελαττώματα ή στη νοσηρή φαντασία.
Ασθένειες που έχουν την προέλευσή τους σε πνευματικές αιτίες που δημιουργήθηκαν από ανυπακοή στον Νόμο του Θεού (Κάρμα).»

Πάντως, όπως συμβαίνει συχνά στην αλχημεία, όροι που αντιμετωπίζονται ως μονοδιάστατα κυριολεκτικοί και εξάπτουν τη φαντασία πυροδοτώντας τους θρύλους, στην πραγματικότητα αφορούν σε μεταφορές υψηλότερων εννοιών. Έτσι το μυστικό της αθανασίας δεν αναφέρεται πρωταρχικά στο άφθαρτο του σώματος αλλά στον εξαγνισμό της ψυχής, την υπέρβαση του νου και την εναρμόνιση των τριών (θείο, υδράργυρος και άλας). Η αλχημική διαδικασία λοιπόν είναι ουσιαστικά η μετατροπή της άγνοιας σε γνώση, της ατέλειας σε τελειότητα κ.ο.κ.

Μια τέτοια περίτεχνη συγκάλυψη φαίνεται αναγκαία, είτε για να γίνουν οι όροι καλύτερα κατανοητοί είτε για να προστατευτεί το σπουδαίο τους νόημα από τις παρερμηνείες. Έτσι αν υπάρχει πράγματι μία μαγική συνταγή που φτιάχνει έναν άτρωτο υλικό φορέα, μένει στην εμπειρία του μαθητευόμενου να το επιβεβαιώσει ή να το διαψεύσει με την αλχημική μέθοδο της μελέτης και του πειράματος επί των εξωτερικών (ύλη – ενέργεια) και των πιο εσωτερικών στοιχείων (πνεύμα – ψυχισμός – ηθική). Παρόλα αυτά το ερώτημα είναι, για ποιο σκοπό να επιδιώξει ένα τέτοιο εγχείρημα; Για να πραγματώσει τα αγνά του όνειρα ή μήπως τις επικίνδυνες φιλοδοξίες του;

Η αλχημεία λοιπόν εξαιτίας της συμβολικής της γλώσσας που φυλάσσει καλά τα μυστικά της, από υψηλή και καταξιωμένη επιστήμη, από θεσπισμένη, αποδεκτή και χρήσιμη για την κοινωνία τέχνη, έχει πια ξεχαστεί, γελοιοποιείται ή έχει αποκτήσει αρνητική χροιά, έχοντας γίνει συνώνυμο της απατεωνιάς και του ανέφικτου. Αυτό είναι παράδοξο, γιατί πολλές μεν φανταστικές ανακαλύψεις της αλχημείας αποτελούν σήμερα επιστημονικά κατεστημένα (π.χ. μεταστοιχείωση) και το κυριότερο, επειδή ο υπέρτατος σκοπός της αλχημείας είναι η ηθική διαμόρφωση και βελτίωση του ανθρώπου.

«Η ανώτατη όψη της αλχημείας είναι η μετατροπή των ελαττωμάτων σε αρετές με τη φωτιά της αγάπης για το καλό […]ανύψωση της θείας αρχής του ανθρώπου πάνω από τα ζωώδη στοιχεία της ψυχής του.» Παράκελσος

Βιβλιογραφία: