Η Θεωρία του Χάους στους αρχαίους πολιτισμούς

Τις δύο τελευταίες δεκαετίες, με τη δημοσίευση πάνω από 7200 επιστημονικών εργασιών και 260 βιβλίων, η ανακάλυψη του χάους που κυριαρχεί στα μη-γραμμικά δυναμικά συστήματα, έχει μία καταιγιστική επίδραση σε πολλούς τομείς της ανθρώπινης γνώσης, όπως στα μαθηματικά, τη μηχανική, την επιστήμη των Η/Υ, τη βιολογία, την οικολογία, την αστρονομία, την οικονομική θεωρία, την τέχνη και φυσικά τη φιλοσοφία Οι πιο φλογεροί συνήγοροι της “νέας” αυτής επιστήμης λένε ότι η επιστήμη του 20ου αιώνα θα παραμείνει στη μνήμη των ανθρώπων για τρία πράγματα: τη σχετικότητα, την κβαντομηχανική και το χάος . Η αναστάτωση που προκαλεί ακόμα και στον τρόπο σκέψης μας καθώς και η μεγάλη δημοσιότητα που έχει πάρει αυτή η θεωρία μπορεί να συγκριθεί μόνο με την την κβαντομηχανική. Στην εργασία αυτή θα προσπαθήσω να διασαφηνίσω την έννοια του χάους και να αποδείξω ότι τόσο η θεωρία του χάους όσο και η φράκταλ γεωμετρία δεν αποτελούν νεοσύστατες επιστήμες (που κατά την παραδεκτή άποψη γεννήθηκαν στα μέσα του 20ου αιώνα), αλλά στην πραγματικότητα είναι αρχαίες. Οι αρχές τους έρχονται κατευθείαν από τις αρχαίες μυστηριακές σχολές και μπορούμε να τις συναντήσουμε σχεδόν σε κάθε παραδοσιακό πολιτισμό, σε τομείς όπως η κοσμολογία, η τέχνη ή η ιερή αρχιτεκτονική. Ο σκοπός της εργασίας δεν είναι να γίνει μια εις βάθος μελέτη της άποψης ότι η θεωρία του χάους ήταν γνωστή πολύ πριν από τις μέρες μας, αλλά να υποδείξω μόνο κάποιες θαυμάσιες ομοιότητες ανάμεσα σε “νέα” και “αρχαία” συστήματα γνώσης.

Εισαγωγή στη θεωρία του χάους

Εκεί που αρχίζει το χάος σταματούν οι κλασσικές επιστήμες . Γιατί, όσον καιρό ο κόσμος είχε φυσικούς που ερευνούσαν τους νόμους της φύσης, έπασχε από μια σημαντική άγνοια σχετικά με την αταξία στην ατμόσφαιρα, στη στροβιλώδη θάλασσα, στις αυξομειώσεις των πληθυσμών, στις ταλαντώσεις του εγκεφάλου και της καρδιάς. Η μη κανονική πλευρά της φύσης, η ασταθής και ασυνεχής πλευρά – αυτές ήταν γρίφοι για την επιστήμη, ή, ακόμα χειρότερα τερατωδίες. Κατά τη δεκαετία του 1970 όμως, μερικοί επιστήμονες στις ΗΠΑ και στην Ευρώπη άρχιζαν να προσεγγίζουν την έννοια της αταξίας. Ήταν μαθηματικοί, φυσικοί, βιολόγοι, χημικοί και όλοι αναζητούσαν συνδέσεις ανάμεσα σε διαφορετικά είδη μη κανονικότητας. Οι φυσιολόγοι βρήκαν μια εκπληκτική τάξη στο χάος που αναπτύσσεται στην ανθρώπινη καρδιά, την κύρια αιτία του απρόσμενου, ανεξήγητου θανάτου. Οι οικολόγοι εξερεύνησαν την εμφάνιση και εξαφάνιση νομαδικών πληθυσμών εντόμων. Οι οικονομολόγοι ξέθαψαν παλιά στοιχεία τιμών κάποιων προϊόντων και αποπειράθηκαν ένα νέο είδος ανάλυσης. Η βαθύτερη κατανόηση που επήλθε επανέφερε τους ερευνητές στους νόμους της φύσης – στα σχήματα που έχουν τα σύννεφα, στις διαδρομές που ακολουθούν οι αστραπές, στη λεπτή συνύφανση των αιμοφόρων αγγείων, στην ομαδοποίηση των άστρων σε γαλαξίες. Τώρα που η επιστήμη άρχισε να αναζητά, το χάος φαίνεται να υπάρχει παντού. Ο καπνός που ανεβαίνει από το τσιγάρο διαλύεται σε περίπλοκες δίνες. Η σημαία που φυσά ο άνεμος πλαταγίζει. Η ροή του νερού σε μια βρύση που από συνεχής γίνεται άτακτη. Το χάος εμφανίζεται στη συμπεριφορά του καιρού, στη συμπεριφορά ενός αεροπλάνου που πετάει, στην κίνηση των αυτοκινήτων σε ένα δρόμο ταχείας κυκλοφορίας, στη ροή του πετρελαίου που κυλά στους υπόγειους αγωγούς. Ανεξάρτητα από το μέσο, η συμπεριφορά υπακούει στους ίδιους νόμους.

Η συνειδητοποίηση αυτού του γεγονότος έχει αρχίσει να αλλάζει τον τρόπο που οι επιχειρηματίες αποφασίζουν σχετικά με θέματα ασφάλισης, τον τρόπο που οι αστρονόμοι παρατηρούν το ηλιακό σύστημα, τον τρόπο που οι θεωρητικοί της πολιτικής μιλούν για τις πιέσεις που οδηγούν σε ένοπλες συγκρούσεις. Το χάος διαπερνά τις διαχωριστικές γραμμές που χωρίζουν τους επιστημονικούς κλάδους. Επειδή είναι μια επιστήμη της γενικής φύσης των συστημάτων, έχει φέρει κοντά στοχαστές από πεδία που απείχαν πολύ το ένα από το άλλο. Το χάος θέτει προβλήματα που περιφρονούν τους αποδεκτούς τρόπους εργασίας στην επιστήμη. Οδηγεί σε σημαντικές προτάσεις σχετικά με την καθολική συμπεριφορά της πολυπλοκότητας. Οι πρώτοι θεωρητικοί του χάους, οι επιστήμονες που θεμελίωσαν το πεδίο αυτό, είχαν ορισμένες κοινές ευαισθησίες. Παρατηρούσαν τη μορφή, ειδικά τη μορφή που εμφανίζονταν σε διαφορετικές κλίμακες. Είχαν μια γεύση του τυχαίου και της πολυπλοκότητας, των “οδοντωτών ακμών” και των ξαφνικών αλμάτων. Όσοι πιστεύουν στο χάος στοχάζονται πάνω στον ντετερμινισμό και την ελεύθερη βούληση, την εξέλιξη, τη φύση της συνειδητής νόησης. Αισθάνονται ότι αναστρέφουν την τάση της επιστήμης για την αναγωγή, την ανάλυση των συστημάτων στα συστατικά τους μέρη: κουάρκ, χρωμοσώματα ή νεύρα. Πιστεύουν ότι αναζητούν το όλο.

Τάξη από το χάος

Οι λαοί της αρχαιότητας πίστευαν πως οι δυνάμεις του χάους και της τάξης συνδέονταν αρμονικά αλλά συγχρόνως βρίσκονταν σε μεγάλη ένταση. Θεωρούσαν το χάος κάτι απέραντο και δημιουργικό. Ήταν το πρωταρχικό στοιχείο όλων των κοσμογονιών. Ας δούμε μερικά παραδείγματα από μερικά αρχαία κείμενα: Στη Θεογονία του ο Ησίοδος διατυπώνει τον πρώτο γνωστό ορισμό του χάους. Στους στίχους 116, 123, 700 της Θεογονίας ο Ησίοδος λεει ότι το Χάος, το κενό, δημιουργεί έναν κόσμο τάξης που τον αποτελούν διάφορες θεότητες, η πρώτη από τις οποίες είναι η θεά Γαία, τη ίδια μας η Γη, σαν ένας σπόρος από τον οποίον ξεπετάγεται ο σύζυγός της ο Ουρανός και μεγαλώνει σαν ένα δέντρο. «Και λοιπόν πρώτα από όλα το Χάος εγεννήθη και μετά η πλατύστερνη Γαία, η αιώνια και ασφαλής έδρα των πάντων και ο σκοτεινός Τάρταρος σε μια τρύπα στα έγκατα της απλωμένης Γης και ο Έρως, ο πιο όμορφος ανάμεσα στους Αθάνατους Θεούς που τα μέλη παραλύει σε Θεούς και σε ανθρώπους που υποτάσσει τα στήθη, το μυαλό και τη σύνεση. Από το Χάος γεννήθηκε το Έρεβος και η Νύχτα. Από τη Νύχτα και το Έρεβος, με τη βοήθεια του Έρωτα, γεννήθηκαν ο Αιθέρας και η Ημέρα». Παραδείγματα τέτοιου είδους αυτογέννησης του σύμπαντος υπάρχουν και στις αντιλήψεις των προσωκρατικών φιλοσόφων για την δημιουργία του κόσμου.

Οι πρώτοι έλληνες φιλόσοφοι παρουσίασαν πιο επιστημονικά την μυθολογική ιδέες της αταξίας. Ο Θαλής, ο Αναξίμανδρος και ο Αναξαγόρας διατύπωσαν την άποψη ότι μια ειδική ουσία ή ενέργεια (νερό ή αέρας) βρίσκονταν σε χαοτική ροή και από αυτήν ακριβώς στερεοποιήθηκαν οι διάφορες μορφές στο σύμπαν. Τελικά, όπως πίστευαν αυτοί οι πρώτοι επιστήμονες, η τάξη θα διαλυόταν και θα επέστρεφε στην κοσμική ροή. Στη συνέχεια θα έκανε την εμφάνισή του ένα νέο σύμπαν. Ακόμα και στην ατομική θεωρία του Δημόκριτου υπάρχει ο απόηχος, της δημιουργίας από το χάος, σαν της πρωταρχικής κίνησης των ατόμων που αλληλοσυγκρούονται μέχρι να σχηματιστεί μια δίνη και να ξεκινήσει η φάση της δημιουργίας.

Η μυθική ιδέα ότι η κοσμική δημιουργικότητα εξαρτάται από κάποια αμοιβαιότητα ανάμεσα στην τάξη και την αταξία επιβιώνει ακόμα και στις κοσμογονίες των μονοθεϊστικών θρησκειών όπως του Χριστιανισμού: Στη Βίβλο, σε πολλά σημεία, αναφέρονται οι διαμάχες ανάμεσα στον Θεό και τις δυνάμεις του Χάους, π.χ. Γένεσις 1:1-2, Ησαΐας 24:9-10,16¬17, 34:9-11, 45:18-19, Ιερεμίας 4:23-26, Μιχαήλ 1:5-6, Ζαχαρίας 14:3-5, Ιώβ 10:20-22 και Ιωάννης 1:5-10.

Σχεδόν όλα τα έθνη στις ιερές γραφές τους έχουν μύθους για τις σχέσεις χάους και δημιουργίας με παραπλήσιο περιεχόμενο. Παρακάτω είναι μια ιστορία για το χάος, παρμένο από τον μεγάλο Κινέζο φιλόσοφο Chuang-Tzu : «Ο αυτοκράτορας της Νότιας Θάλασσας λεγόταν Shu (Σύντομος), της Βόρειας Θάλασσας Hu (Ξαφνικός) και της κεντρικής περιοχής λεγόταν Hun-Tun (Χάος). Ο Shu και ο Hu συναντούσαν κάθε τόσο τον Hun-Tun στην επικράτειά του, όπου αυτός τους περιποιόταν με μεγάλη γενναιοδωρία. Ο Shu και ο Hu συζητούσαν πώς θα μπορούσαν να ανταποδώσουν την ευγένειά του. «Όλοι οι άνθρωποι», έλεγαν, «έχουν εφτά ανοίγματα ώστε να μπορούν να βλέπουν, να ακούν, να τρώνε και να αναπνέουν. Μόνο ο Hun-Tun δεν έχει κανένα. Ας προσπαθήσουμε να του φτιάξουμε μερικά!» Κάθε μέρα άνοιγαν και από μια τρύπα. Την έβδομη μέρα ο Hun-Tun πέθανε».

Το χάος έχει σημαντική θέση στον Ταοϊσμό. Το χάος είναι η ολότητα, η μοναδικότητα και η Φύση. Το Χάος αποτελεί την φυσιολογική κατάσταση του κόσμου. Το να ανοίγεις τρύπες στο κεφάλι του Χάους σημαίνει να καταστρέφεις την φυσική κατάσταση του κόσμου. Γ ια το λόγο αυτό για τους αρχαίους Κινέζους το χάος δεν ήταν μόνο η αιτία της αταξίας αλλά αποτελούσε επίσης μια αξιοσέβαστη αισθητική κατάσταση. Αυτή η αντίληψη για το χάος είναι μάλλον αρκετά διαφορετική από την δυτική αντίληψη. Σύμφωνα με την κινέζικη ιστορία για τη Δημιουργία, μια ακτίνα καθαρού φωτός, το Yin, ξεπετιέται από το χάος και φτιάχνει τον ουρανό, ενώ η βαριά σκοτεινιά, το Yang, δημιουργεί τη Γη. Το Yin και το Yang, η θηλυκή και η αρσενική αρχή, δρουν από κοινού για να δημιουργήσουν τα πάντα. Είναι σημαντικό ότι ακόμα και μετά από την εμφάνισή τους, οι αρχές του Yin και του Yang διατηρούν τα γνωρίσματα του χάους από το οποίο ξεπήδησαν. Υπερβολικό Yin ή Yang θα ξαναφέρει το χάος.

Στην ιστορία των Βαβυλωνίων για τη Δημιουργία, το χάος ονομάζονταν Tiamat. Αυτή και άλλοι πρώιμοι θεοί προσωποποιούσαν τις διάφορες όψεις του χάους. Για παράδειγμα, υπήρχε ένας θεός που συμβόλιζε την απέραντη έκταση της αρχικής αμορφίας και ένας θεός που λεγόταν “ο κρυμμένος”, και αναπαρίστανε το άπιαστο και αδιόρατο που ενεδρεύει στη σύγχυση του χάους. Η Βαβυλωνιακή αντίληψη ότι η αμορφία του χάους μπορούσε στην πραγματικότητα να έχει διαφορετικές όψεις – με άλλα λόγια, κάποιου είδους υπονοούμενης τάξης -, χρειάστηκε να περιμένει χιλιάδες χρόνια για να την φέρει στην επιφάνεια ξανά η σύγχρονη επιστήμη. Η νέα αντίληψη σχετικά με κάποια αμοιβαιότητα ανάμεσα στην τάξη και το χάος αποτελεί επίσης πολύ παλιά ιδέα. Σύμφωνα με τους Βαβυλωνιακούς μύθους, καθώς οι πάμπολλες νέες μορφές ξεπηδούσαν από το χάος, αρχίζοντας να δίνουν δομή στο Σύμπαν, η Tiamat θύμωσε. Κατάλαβε ότι το θαυμάσιο, ακατάστατο βασίλειό της κινδύνευε. Για να επανακτήσει την ταραχώδη επικράτειά της μηχανεύτηκε να εξαλείψει όλη την τάξη, που είχε γεννήσει. Τα άμορφα τέρατα της Tiamat, άρχισαν να τρομοκρατούν τα πάντα με επιτυχία, ώσπου ο Marduk, που ήταν απόγονός της τη νίκησε, δημιουργώντας ένα νέο είδος τάξης .

Όπως είπαμε η ιδέα ότι η κοσμική δημιουργικότητα εξαρτάται από τις σχέσεις ανάμεσα στην τάξη και την αταξία, συναντάται σε πάρα πολλές αρχαίες κοσμοαντιλήψεις. Οι μορφές που βγαίνουν από την περιοχή των ορίων είναι ο Διόνυσος, ο θεός της τυχαίας φρενίτιδας που υποσκάπτει την καθημερινότητα του πολιτισμού. Είναι επίσης ο θεός-δημιουργός Σίβα, που ζει σε φοβερά μέρη όπως τα πεδία των μαχών και τα σταυροδρόμια. Είναι τα θηρία του θανάτου και της αταξίας.

Τα Ινδουιστικά ιερά κείμενα αποδίδουν στο χάος έναν πιο λεπτό ρόλο από αυτόν της άμορφης σύγχυσης, και αναγνωρίζουν την κρυμμένη ενότητα που υπάρχει στην τάξη και στην αταξία Σύμφωνα με στην κλασσική Ινδουιστική μυθολογία, ο κόσμος περνά από τρεις βασικές φάσεις: την δημιουργία, τη διατήρηση, και την καταστροφή – που συμβολίζουν τη γέννηση, τη ζωή και τον θάνατο. Ο Μπράχμα είναι ο θεός της δημιουργίας. Ο Βισνού είναι ο θεός της διατήρησης (τάξης) και ο Σίβα ο θεός της καταστροφής (αταξίας). Όμως ο Σίβα είναι αυτός που ακροβατεί στα όρια των περιοχών. Είναι ο μοναχικός κυνηγός, ο χορευτής, ο γιόγκι που αποσύρεται από την κοινωνία, ο ασκητής που καλύπτεται με στάχτες, αυτός που δεν δαμάζεται. Η διάκριση ανάμεσα στην τάξη του Βισνού και την Αταξία του Σίβα, δεν είναι αυτή ανάμεσα στο καλό και το κακό (που υποστηρίζει π.χ. ο Χριστιανισμός). Συμβολίζει δύο διαφορετικούς τρόπους με τους οποίους εμφανίζεται η θεότητα: γενναιοδωρία και οργή, αρμονία και δυσαρμονία. Με τον ίδιο ακριβώς τρόπο έχουν ξεκινήσει και οι σύγχρονοι μαθηματικοί να εξετάζουν την τάξη και το χάος σαν τις δύο διαφορετικές εκδηλώσεις ενός κρυμμένου νόμου. Καμία από τις δύο όψεις δεν βρίσκεται απομονωμένη και αποκομμένη από την άλλη. Ένα τυπικό σύστημα μπορεί να βρεθεί σε μια πληθώρα καταστάσεων, κάποιες είναι σε τάξη, κάποιες είναι χαοτικές. Αντί για δύο αντιτασσόμενες πολικότητες, υπάρχει ένα συνεχόμενο φάσμα. Όμως η αρμονία και η παραφωνία συνδυάζονται στη μουσική ομορφιά, έτσι και η τάξη και το χάος συνδυάζονται στη μαθηματική ομορφιά και στην ομορφιά του κόσμου που ζούμε.

Ο σχολές του Πλάτωνα και του Πυθαγόρα υποστήριζαν ότι το χάος, αυτή η πρωταρχική ουσία, ήταν η Ψυχή του Κόσμου, που αποκαλούνταν προθύλη από τους αλχημιστές. Έτσι το χάος αντιμετωπίζεται σαν αυτό που αγκαλιάζει όλες τις αντιτασσόμενες δυνάμεις σε μια κατάσταση ομοιόμορφης διάλυσης. Σύμφωνα με την Αλχημεία το χάος αναγνωρίζεται σαν η Πρωταρχική Ύλη και θεωρούταν ότι είναι μια massa confussa, από την οποία θα έβγαινε ο πολύτιμος λίθος . Η παραδοσιακή σκέψη βλέπει το χάος σαν την πρωταρχική κατάσταση της δημιουργίας που δεν έχει ακόμη οργανωθεί, και οδηγείται τυφλά προς την δημιουργία μιας νέας τάξης φαινομένων με κρυμμένο νόημα. Μπορούμε να συναντήσουμε αυτές τις σύγχρονες, αλλά ταυτόχρονα πολύ αρχαίες σκέψεις σε διάφορα σημεία στο έργο της Ε.Π.Μπλαβάτσκυ, “Μυστική Δοξασία”:

“Τι είναι το πρωταρχικό Χάος, αν όχι ο Αιθέρας; ο Αιθέρας με όλες τις μυστηριώδεις και απόκρυφες ιδιότητές του που περιέχει μέσα του τα σπέρματα της παγκόσμιας δημιουργίας. Ο Ανώτερος Αιθέρας η Ακασά είναι η ουράνια παρθένα και μητέρα κάθε υπάρχουσας μορφής και όντος, από το στήθος της οποίας, μόλις «επωάζονται» από το Θείο Πνεύμα, έρχονται σε ύπαρξη η Ύλη και η Ζωή, η Δύναμη και η Δράση…Ποιος αρνείται το πνεύμα που εργάζεται μέσα του (στον αιθέρα) και προβάλλει από αυτόν όλες τις ορατές μορφές;”

«Η Άρια, η ερμητική, η ορφική και η πυθαγόρεια κοσμογονική δοξασία …βασίζονται στην αδιάψευστη φόρμουλα, δηλαδή ότι ο Αιθέρας και το Χάος … ήταν οι δύο πρωταρχικές και αιώνιες αρχές του σύμπαντος, εντελώς ανεξάρτητες από οτιδήποτε άλλο. Ο πρώτος ήταν η τα πάντα ζωοποιούσα διανοητική αρχή , το χάος ήταν μια άμορφη ρευστή αρχή χωρίς “μορφή ή λογική” και από την ένωση των δύο ξεπήδησε σε ύπαρξη το σύμπαν, η πρώτη ανδρόγυνη θεότητα. Η χαοτική ύλη έγινε το σώμα της και ο αιθέρας έγινε η ψυχή της”.

Μια εκπληκτική ομοιότητα ανάμεσα στις παραδοσιακέςεσωτερικές κοσμοαντιλήψεις για το χάος και τις σύγχρονη επιστημονική σκέψη μπορούμε να βρούμε στο έργο του Max Heidel “Ροδοσταυρική Κοσμοθεωρία”, που γράφτηκε το 1922 (Κεφάλαιο ΧΙ, σελ.240-242):

“…είναι απαραίτητο να συνειδητοποιήσουμε πως ακόμα και στην ενεργή εκδήλωση βάση της προόδου είναι το Χάος. Η ζωή μας στη διάρκεια του Χάους βασίζεται στη ζωή της ενεργούς εκδήλωσης και αντίστροφα, δηλαδή, ότι μπορούμε να πετύχουμε στη διάρκεια της ενεργούς εκδήλωσης, ακόμη και η ικανότητα να προοδεύσουμε, είναι αποτέλεσμα της ύπαρξης στο Χάος…”

“Υπάρχει μια λέξη που αρχικά χρησιμοποιήθηκε για να υποδηλώσει την ιδέα της κατάστασης των πραγμάτων ανάμεσα στις εκδηλώσεις. Τη μεταχειρίστηκαν όμως με υλική έννοια σε τέτοια έκταση, που έχασε την πρωταρχική της σημασία. Αυτή η λέξη ήταν το Αέριο (Gas)…Στα «Φυσικά» του ο Ροδόσταυρος Κομένιος έγραφε: «Adhuc spiritum inCOgnitum Gas VOCO», δηλαδή «Αυτό το ως τώρα άγνωστο Πνεύμα αποκαλώ Αέριο». Παρακάτω στο ίδιο έργο αναφέρει, «Αυτός ο ατμός που ονόμασα Αέριο, δεν απέχει πολύ από το Χάος που ανέφεραν οι αρχαίοι».

“Πρέπει να μάθουμε να θεωρούμε το Χάος ως το Πνεύμα του Θεού, το οποίο διαπερνά κάθε μόριο του απείρου, τότε θα φωτιστεί η ουσιαστική του αλήθεια, όπως το θέτει το αποκρυφιστικό γνωμικό: «Το Χάος είναι ο θεμέλιος σπόρος του Κόσμου», και δε θα αναρωτιόμαστε πλέον πως «μπορεί από το τίποτε να προέλθει κάτι». Το Διάστημα δεν είναι συνώνυμο του «τίποτε». Διατηρεί μέσα του τα σπέρματα όσων υπάρχουν στη διάρκεια της φυσικής εκδήλωσης, αν και όχι όλων, γιατί από τη σύζευξη του Χάους με τον Κόσμο κάτι νέο γεννιέται κάθε φορά, το οποίο δεν υπήρχε πριν, κάτι που δεν ήταν έκδηλο αλλά λανθάνον. Το όνομά του είναι Διάνοια – η αιτία της Επιγένεσης”.

“Εμφανίζεται σε όλα τα βασίλεια. Αποτελεί την έκφραση του προοδευμένου πνεύματος στον άνθρωπο, τα ζώα και τα φυτά. Το Χάος, λοιπόν, είναι ένα θείο όνομα: ένα όνομα που υποδηλώνει την Αιτία όλων όσων βλέπουμε στη Φύση και εμπνέει αφοσίωση σε κάθε δοκιμασμένο, αληθινό και εκπαιδευμένο αποκρυφιστή, ο οποίος θεωρεί τον ορατό αισθητό κόσμο ως αποκάλυψη των φυσικών δυνατοτήτων του Χάους”.

Τα παραπάνω λόγια ενώ γράφτηκαν στις αρχές του 20ου αιώνα θα μπορούσαν να βρεθούν σήμερα σε οποιοδήποτε εκλαϊκευμένο επιστημονικό βιβλίο που περιγράφει τη θεωρία του χάους. Ας αντιπαραβάλουμε τα παραπάνω αποσπάσματα σε κάποια χωρία από το βιβλίο των J. Briggs και F.D. Peat «Το Χάος στην καθημερινή μας ζωή»:

“…H ζωή μας βρίσκεται ήδη στο χάος – και όχι περιστασιακά, αλλά διαρκώς…”

“…Μολονότι οι άνθρωποι έχουν την τάση να απεχθάνονται το χάος και να το αποφεύγουν κατά το δυνατόν, η φύση το χρησιμοποιεί με αξιοθαύμαστους τρόπους για να δημιουργεί καινούργιες οντότητες, να σχηματοποιεί γεγονότα και να ενισχύει τη συνεκτική κατάσταση του σύμπαντος…”

“..Αντιλαμβανόμαστε λοιπόν, ότι το χάος είναι ταυτόχρονα θάνατος και γέννηση, καταστροφή και δημιουργία. Από το χάος των αρχέγονων αερίων ξεδιπλώνονται πολλές παραλλαγές σταθερής τάξης…”

“…Υποατομικά σωματίδια που σχηματίστηκαν κατά τις πρώτες στιγμές του Μπιγκ-Μπανγκ εξακολουθούν να περιέχονται στο σώμα μας σε οργανωμένες μορφές. Όταν θα πεθάνουμε, θα επιστρέψουν στη ροή του χάους … ”

Στους παραπάνω κοσμογονικούς μύθους και πανάρχαιες δοξασίες που αναφέραμε μία όψη του χάους είναι η λειτουργία του σαν την αυτο-δημιούργητη δίνη που προκάλεσε τη εμφάνιση του σύμπαντος. Οι αντιλήψεις αυτές, στην πραγματικότητα επιστρέφουν στο προσκήνιο με την σύγχρονη αμφίεση της θεωρίας του χάους που εξετάζει τη συμπεριφορά των φυσικών δυναμικών συστημάτων. Συγκρίνοντας τις δύο αντιλήψεις (την αρχαία και τη “νέα”) ένας παρατηρητικός αναγνώστης μπορεί να διαπιστώσει με αναμφισβήτητο τρόπο την ομοιότητα ανάμεσα στην εσωτερική-παραδοσιακή γνώση και στη σύγχρονη επιστημονική θεωρία για το ρόλο του χάους στη ζωή μας και στο σύμπαν. Στην πραγματικότητα η σύχρονη επιστήμη, εδώ και μόλις μερικές δεκαετίες (από τις παρατηρήσεις του Edward Lorenz, στη δεκαετία του 1960) έχει ξεκινήσει την προσπάθεια να ρίξει τα πέπλα που καλύπτουν το μυστηριώδες δίπολο χάος/τάξη, μία γνώση που φαίνεται πως αποτελούσε ένα αξίωμα των εσωτερικών σχολών εδώ και χιλιετίες.