Πρόλογος
Από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα, η αναζήτηση της δημιουργίας των μορφών αποτέλεσε ένα από τα πλέον ουσιαστικά αντικείμενα μελέτης παραδοσιακών λαών και φιλοσοφιών. Η αναζήτηση των ανθρώπων πάνω στη έμπνευση και τη γένεση των υλικών μορφών, τον οδήγησαν στην διατύπωση θεωριών οι οποίες σταδιακά ανασκάπτονται και από τη νοητική σκαπάνη της σύγχρονης επιστήμης. Στην αρχαία Ελλάδα, ο Πλάτωνας μίλησε για τον «Κόσμο των Ιδεών», ένα κόσμο σε πιο λεπτή διάσταση όπου ενυπάρχουν οι ιδέες, οι σκέψεις και τα αρχέτυπα. Από τον κόσμο αυτό, μπορεί να συλλάβει κάποιος την ιδέα για το σχηματισμό των μορφών. Μια πιο σύγχρονη θεώρηση της διδασκαλίας του Πλάτωνα άρχισε να διατυπώνεται τον τελευταίο αιώνα, εισάγοντας στη σύγχρονη σκέψη και αναζήτηση τη θεωρία των «μορφογενετικών πεδίων».
Απαρχές
Τον 17ο αιώνα διατυπώθηκε για πρώτη φορα από τον Rene Descartes (Καρτέσιος) μία μηχανιστική θεώρηση του κόσμου σύμφωνα με την οποία, το Σύμπαν αποτελεί μία τεράστια μηχανή που αποτελείται από ένα σύνολο επιμέρους μηχανικών συστημάτων. Στις αρχές του 20ου αιώνα διατυπώθηκε μία διαφορετική θεώρηση του κόσμου από αναπτυξιακούς βιολόγους και εμβρυολόγους. Σύμφωνα με τη θεωρία αυτή – που εκπροσωπεί ένα ρεύμα που ονομάζεται «βιταλισμός» ή «ζωτικοκρατία» – κάθε ζωντανός οργανισμός είναι εμψυχωμένος από ζωτικές ενέργειες και ακολουθεί ζωτικές αρχές λειτουργίας. Οι αρχές αυτές δεν μπορούν να ερμηνευθούν και να καθοριστούν από τους παραδοσιακούς φυσικούς και χημικούς νόμους.
Η θεωρία αυτή υποστηρίζει ότι στο σύμπαν υπάρχουν και λειτουργούν κάποια πεδία άγνωστης φύσης, που αποτελούν αόρατα προσχέδια-πρότυπα για τις μορφές που ενσαρκώνονται στον υλικό κόσμο. Τα πεδία αυτά ονομάστηκαν «μορφογενετικά πεδία» και θεωρούνται υπεύθυνα για τον προσδιορισμό των μορφών στους αναπτυσσόμενους οργανισμούς σε αναλογία με τη λειτουργία ενός αρχιτεκτονικού σχεδίου για το κτίσιμο ενός οικοδομήματος. Έτσι, οποιαδήποτε μορφή προϋπήρχε σε ένα νοητό επίπεδο πριν σχηματιστεί. Από το επίπεδο αυτό, κάποιος μπορεί να συλλάβει και να εκφράσει το πρότυπο της μορφής στη δική μας ορατή-υλική πραγματικότητα.
Μορφικά Πεδία
Ο Βρετανός βιολόγος Rupert Sheldrake επέκτεινε τη θεωρία των μορφογενετικών πεδίων τις τελευταίες δεκαετίες. Ο αντισυμβατικός επιστήμονας γενικεύει τη λειτουργία των μορφογενετικών πεδίων ως πεδία υπεύθυνα όχι μόνο για τον προσδιορισμό της μορφής αλλά και για τη συμπεριφορά των μορφών. Σύμφωνα με τη θεωρία του, την οποία ονόμασε «θεωρία μορφικών πεδίων», κάθε σύστημα περικλείει και ένα μορφικό πεδίο. Το πεδίο αυτό ενώνει και συντονίζει τα επιμέρους τμήματά του συστήματος, έτσι ώστε αυτό να συμπεριφέρεται σαν μία συνολική οντότητα. Επίσης, κάθε επιμέρους τμήμα εμπεριέχει το δικό του μορφικό πεδίο, τμήμα του συνολικού μορφικού πεδίου του συστήματος. Με τον τρόπο αυτό, δημιουργείται ένα ολόκληρο σύστημα-δίκτυο πεδίων διαφόρων επιπέδων, από το μικρότερο σωματίδιο της ύλης μέχρι έναν γαλαξία.
Τα πεδία αυτά διαπερνούν και περιβάλλουν συγχρόνως όλα τα όντα. Τα μορφικά πεδία των τμημάτων ενός συστήματος επικοινωνούν μεταξύ τους με αόρατους δεσμούς, ανταλλάσσοντας πληροφορίες και εμπειρίες. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα τη δημιουργία ενός συνολικού κοινού χώρου εμπειριών και δράσεων. Στο φαινόμενο αυτό απέδωσε ο Sheldrake την ονομασία «μορφικός συντονισμός» και το οποίο εξήγησε σαν ένα είδος μνήμης στα όντα που δεν προέρχεται από τα γονίδια και τους προγόνους τους αλλά από την επανάληψη και την κοινή πηγή πληροφοριών και εμπειριών που περιέχονται στο μορφικό πεδίο του συνολικού συστήματος.
Η θεωρία αυτή αποτελεί μία σύγχρονη διατύπωση της θεωρίας του «Συλλογικού Ασυνείδητου», θεωρία που διατύπωσε ο γνωστός ψυχολόγος Carl Jung (ιδρυτής της αναλυτικής ψυχολογίας). Αυτή αναφέρεται σε ένα μέρος του ασυνείδητου νου που είναι κοινό σε όλους τους ανθρώπους. Στον κοινό αυτό νου, περιέχονται τα αρχέτυπα και παγκόσμιες νοητικές προδιαθέσεις που δεν βασίζονται στην προηγούμενη εμπειρία.
Μία ανάλογη αντίληψη είχε εκφράσει, χιλιάδες χρόνια πριν, ο αρχαίος Έλληνας φιλόσοφος Πλάτωνας αναφερόμενος στις μορφές – «είδη». Σύμφωνα με τον Πλάτωνα, τα αρχέτυπα των ειδών δεν έχουν την προέλευσή τους στον κόσμο των αισθήσεων, αλλά υπάρχουν σε άλλη διάσταση και γίνονται γνωστά κατευθείαν στο νου. Στο έργο του «Τίμαιος», ο Πλάτωνας αναφέρεται στον κόσμο σαν μία συνολική οντότητα με πνεύμα και νοημοσύνη, μία ορατή οντότητα που περιέχει όλες τις άλλες και με τις οποίες με φυσικό τρόπο συνδέεται.
Η θεωρία των μορφογενετικών πεδίων αναφέρεται επίσης με τη μορφή του Βραχμάν-Ατμάν στην Ινδική Φιλοσοφία ενώ αξίζει να σημειωθεί η αναφορά των Στωικών Φιλοσόφων που θεωρούσαν το Λόγο ως τη μόνη ζωντανή δύναμη του Σύμπαντος.
Εφαρμογές Μορφικών Πεδίων
Η θεωρία των μορφικών πεδίων επιτρέπει στο Rupert Sheldrake να αντιμετωπίζει το νου σαν ένα εργαλείο που δημιουργεί πεδία νοητικών μορφών έξω από την υλική του υπόσταση. Αυτός ο «εκτεταμένος νους» μπορεί να αλληλεπιδρά με το εξωτερικό περιβάλλον και να συλλαμβάνει ιδέες που δημιουργούνται στο ανάλογο μορφικό πεδίο. Έτσι, μπορεί μία ιδέα να μεταδοθεί πέρα από το χώρο και το χρόνο και χωρίς απώλεια ενέργειας.
Ένα επιστημονικό πείραμα πραγματοποιήθηκε στο Πανεπιστήμιο του Harvard το οποίο μελετούσε αρουραίους που προσπαθούσαν να δραπετεύσουν από μία ποσότητα νερού που απειλούσε να τους πνίξει. Το πείραμα συνεχίστηκε για 10 χρόνια και παρατηρήθηκε ότι κάθε νεότερη γενιά αρουραίων μάθαινε να δραπετεύει σταδιακά και με μεγαλύτερη ταχύτητα από το νερό. Μετά τα 10 χρόνια του πειράματος, οι τελευταίες γενιές αρουραίων μπορούσαν να δραπετεύσουν περίπου 10 φορές πιο γρήγορα από τους πρώτους αρουραίους που συμμετείχαν στο πείραμα. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει το γεγονός ότι ταυτόχρονα αρουραίοι του ίδιου είδους σε άλλα μέρη του πλανήτη μπορούσαν να δραπετεύουν πλέον επίσης 10 φορές πιο γρήγορα ενώ δεν υπήρχε κάποια λογική εξήγηση για το φαινόμενο αυτό.
Παράλληλα, παρατηρήθηκαν οι εξής «συμπτώσεις»:
• Ο Charles Darwin και ο Alfred Russel Wallace διατύπωσαν σχεδόν ταυτόχρονα τη θεωρία της εξέλιξης.
• Ο Isaac Newton και ο Gottfried Wilhelm Leibniz ανακάλυψαν ο καθένας με ανεξάρτητη έρευνα τη μαθηματική Ανάλυση σε δύο διαφορετικά μέρη του κόσμου.
• Οι φυσικοί Erwin Schrödinger και Werner Heisenberg διατύπωσαν σχεδόν ταυτόχρονα την εξίσωση της κυματομορφής, που αποτέλεσε το θεμέλιο λίθο για την ανάπτυξη του κλάδου της Κβαντομηχανικής.
Οι παραπάνω διαπιστώσεις και άλλες ανάλογες παρατηρήσεις στηρίζουν και σε πρακτικό επίπεδο τη θεωρία των μορφογενετικών πεδίων και του μορφικού συντονισμού. Αντιλήψεις, ιδέες και συμπεριφορές παρατηρούμε ότι μπορούν να ανταλλαγούν πέρα από τα όρια χώρου και χρόνου και να καταγραφούν σε «βάσεις δεδομένων» γνώσεων όπου μπορούν να χρησιμεύσουν ως γνωσιολογικά αρχεία της ανθρωπότητας.
Παράλληλες Θεωρίες
Σύμφωνα με το διεθνώς καταξιωμένο φυσικό και ψυχίατρο, Dr. David Hawkins, μία ανάλογη θεωρία με εκείνη των μορφικών πεδίων ισχύει και για τα ενεργειακά πεδία της συνείδησης, τα θεμελιώδη πρότυπα των σκέψης και των εικόνων. Υποστηρίζει ότι οποιαδήποτε πρόοδος επιτυγχάνεται στη δική μας αντίληψη ωφελεί το κοινό καλό (έστω και αν αυτή η ωφέλεια δεν είναι πάντα εμφανής) και ενδυναμώνει το επόμενο βήμα για αυτούς που θα ακολουθήσουν. Κάθε πράξη καλοσύνης γίνεται αντιληπτή από το σύμπαν και διατηρείται για πάντα.
Επίσης, ο C.H. Waddington πρότεινε μία προέκταση της θεωρίας των μορφογενετικών πεδίων έτσι ώστε η θεωρία να συνυπολογίζει την προσωρινή προοπτική της ανάπτυξης. Τη θεωρία αυτή την ονόμασε «chreode» (ετυμολογικά από τις λέξεις χρέος + οδός δηλαδή η οδός, το μονοπάτι που είναι αναγκαίο) και την παρουσίασε με τη μορφή μίας τρισδιάστατης κυματομορφής. Μία ανάλογη θεωρία είναι εκείνη του Αμερικανού συγγραφέα και φιλοσόφου Robert Maynard Pirsig, «η θεωρία του στατικού περιορισμού»(σε ελεύθερη μετάφραση) σε τέσσερα στατικά επίπεδα της Μεταφυσικής της Ποιότητας. Σε αυτό το μοντέλο, ο τρόπος προσέγγισης βασίζεται περισσότερο στην ποιότητα σε σχέση με την ποσότητα ή την αόριστη θεώρηση. Η «Δυναμική Ποιότητα» που ο Pirsig αναφέρει, πλησιάζει περισσότερο τη θεώρηση της απόλυτης ελευθερίας, αυτό που εμείς αντιλαμβανόμαστε σαν χάος.
Επίλογος
Μέσα από τη θεωρία των μορφογενετικών πεδίων, εκφράζεται μία τάση της ανθρωπότητας, μία προσπάθεια να ερμηνεύσει τον κόσμο και να αντιληφθεί την πραγματικότητα πέρα από τις κατευθύνσεις που οι παγιωμένες αντιλήψεις επιβάλλουν. Προσεγγίζοντας τις πανάρχαιες φιλοσοφικές διδασκαλίες σε συνδυασμό με πειραματικές μεθόδους, η θεωρία αυτή προσφέρει μία αξιόλογη θεώρηση του κόσμου και της επικοινωνίας των όντων και επιφέρει κλυδωνισμούς στα θεμέλια της ακαδημαϊκής επιστήμης. Ταυτόχρονα, προσφέρει μια ελπίδα στην ανθρωπότητα να ξεφύγει από τη μηχανιστική και απρόσωπη αντίληψη του κόσμου και του περιβάλλοντος.
Μέσα στα επόμενα χρόνια, θεωρίες που σήμερα θεωρούνται αμφισβητήσιμες και αντιμετωπίζονται με σκεπτικισμό, όπως εκείνη των μορφογενετικών πεδίων, θα αναγνωρισθούν για την εγκυρότητα τους. Η «ιεροεξεταστική» νοοτροπία και η θετικιστική αντίληψη που σήμερα επικρατεί, εκτιμάται ότι θα δώσει τη θέση της σε μία περισσότερο ευρεία και ανοικτή αντίληψη για τη γένεση των μορφών, επιβεβαιώνοντας τις πανάρχαιες διδασκαλίες.
Βιβλιογραφία
• «A New Science of Life», Rupert Sheldrake, Icon Books Ltd, 2009, Αγγλικά
• «7 πειράματα που θα αλλάξουν τον κόσμο», Rupert Sheldrake, ΕΣΟΠΤΡΟΝ, 2003, Ελληνικά
• «The Presence of the Past », Rupert Sheldrake, Inner Traditions Bear and Company, 2000, Αγγλικά
• « ΠΑΠΥΡΟΥΣ Larousse Britannica», Ψηφιακή Εγκυκλοπαίδεια, Ultimate Reference Suite, 2008
Sites
• http://www.sheldrake.org
• http://www.lifepositive.com
• http://www.primalspirit.com/pr1_1Sheldrake_nature_as_alive.htm
• http://conciousnessproject.org/page.asp?PageID=13
• Morphogenetic Fields and Beyond
http://www.context.org/ICLIB/IC12/Sheldrak.htm