“Φαίνεται ότι εκείνοι οι οποίοι ίδρυσαν τα μυστήρια δεν είναι τυχαίοι, αλλά πράγματι από παλαιούς χρόνους συμβολικώς υποδηλούν ότι, όποιος ακατήχητος και μη μεμυημένος έρχεται εις τον Άδη, θα κείται εις τον βόρβορον, ο δε κεκαθαρμένος και μεμυημένος, όταν μεταβεί εκεί, θα κατοικεί μετά των θεών.” ΦΑΙΔΩΝ 69 c
Πολλά είναι αυτά που μπορούμε να βρούμε στο έργο του Πλάτωνα σχετικά με τα Μυστήρια. Ο Πλάτωνας ήταν και ο ίδιος μυημένος. Αρκετές μαρτυρίες των αρχαίων συγγραφέων που συνηγορούν σ’ αυτό, αλλά και νεότερων συγγραφέων εσωτερισμού, όπως η Ε.Π. Μπλαβάτσκυ και η Αλίκη Μπέυλη. Μάλιστα, σ’ ένα σπάνιο κείμενο, που βρίσκεται στο Βρετανικό Μουσείο, σημειώνεται ότι ο μεγάλος Φιλόσοφος έγινε δεκτός στις αιγυπτιακές μυστηριακές τελετές του Όσιρι και της Ίσιδας, όταν ήταν 47 χρόνων. Τι ήταν όμως τα Μυστήρια;
“Εξωτερικά ήταν μία Σχολή όπου διδάσκονταν οι επιστήμες, οι τέχνες, η ηθική, η νομοθεσία, η φιλανθρωπία, η λατρεία της αληθινής και πραγματικής φύσης των κοσμικών φαινομένων. Εσωτερικά, κατά τη διάρκεια των Μυστηρίων, δίνονταν πρακτικές αποδείξεις για τη φύση των κοσμικών φαινομένων.”*1
Τα Μυστήρια στην Αρχαιότητα χωρίζονταν στα Μικρά και τα Μεγάλα Μυστήρια. Τα Μικρά Μυστήρια ήταν προκαταρκτική φάση για τη συμμετοχή στα Μεγάλα. Η Κάθαρση και ο εξαγνισμός ήταν το πρώτο βήμα. Η μυστικότητα στα Μυστήρια ήταν κάτι που επιβαλλόταν από την ίδια τη φύση των εμπειριών. Ό,τι και να έλεγε ο μυημένος θα ήταν άχρηστο για τον αμύητο και με “πρόσθετο τον κίνδυνο της παρερμηνείας”.*2
Αν θέλουμε τώρα να συνοψίσουμε τη διαδικασία με βάση τα παραπάνω, βλέπουμε τα εξής: Αρχικά υπάρχει μία δοκιμαστική περίοδος, όπου παρουσιάζονταν οι πραγματικές δυσκολίες που επιφυλάσσει η ενασχόληση με βαθιά φιλοσοφικά θέματα, τα οποία έχουν στόχο τη μετάλλαξη του ανθρώπου προς το καλύτερο. Όσοι ενδιαφέρονταν πραγματικά, διάλεγαν να ασχοληθούν αφοσιωμένοι στη μέθοδο και ακολουθώντας πιστά τη σχέση δασκάλου-μαθητή.
Η ζωή τους έπρεπε να υπακούει σε αυστηρούς κανόνες εγκράτειας και ελέγχου των ανεξέλεγκτων σκέψεων και συναισθημάτων. Όσοι δεν μπορούσαν να το κάνουν αυτό, απομακρύνονταν μόνοι τους αρκούμενοι στις γενικές γνώσεις που άκουσαν.
Ο μαθητής έφθανε στο σημείο του ξυπνήματος της διαίσθησης (ανάπτει φως εις την ψυχήν κατά τον Πλάτωνα) και άρχιζε να στηρίζεται στα δικά του πόδια. Όταν θα ήθελε να εκθέσει κάτι από αυτά, θ’ ακολουθούσε το παράδειγμα του δασκάλου του και θα τα παρουσίαζε προφορικά.
Έτσι ο Πλάτωνας χρησιμοποίησε τα συστήματα των Μυστηρίων στη Φιλοσοφική Σχολή του για την εισδοχή των μαθητών και για τη διδασκαλία που τους προετοίμαζε για τη Μύηση*3, δίνοντάς τους τις δυνατότητες ανάπτυξης των αρετών. Σίγουρα στην Ακαδημία πρέπει να γίνονταν και μυστηριακές τελετές μέσα σε στενό κύκλο μαθητών.
Υπάρχουν σημεία των Πλατωνικών Διαλόγων σχετικά με τα Μυστήρια, που χρειάζεται ν’ αναφέρουμε. Στον Φαίδρο, βρίσκουμε την περίφημη έκφραση: “Τελέους αεί τελετάς τελούμενος, τέλεος όντως μόνος γίγνεται” δηλ. “μυούμενος (κάποιος) ολοένα εις τα μυστήρια της Τελειότητος, μόνος αυτός αληθώς γίνεται τέλειος.”*4
Τέλειοι ονομάζονταν οι Μυημένοι στα Μυστήρια και στους Εσσαίους. Κατ’ αυτόν τον τρόπο, ο πυρήνας τον Μυημένων ήταν η “μαγιά” και η κινητήρια δύναμη των αρχαίων πολιτισμών, στους οποίους λειτουργούσαν Μυστήρια. Η λέξη “τέλεια” (τέλεα) συσχετίζεται με την τελετή και το σκοπό (τέλος) της τελείωσης. Τα οραματικά (εποπτικά) συσχετίζονται με το βαθμό της εποπτείας, όταν δηλ. ο μυούμενος γινόταν επόπτης και ατένιζε τα Ιερά αντικείμενα των Μυστηρίων. Πρέπει δε να έχουμε υπόψη ότι στα Μυστήρια υπήρχαν τα “δρώμενα” και τα “δεικνύμενα”.
Στον Φαίδρο, ο φιλόσοφος αναφέρεται στο χάσιμο των πνευματικών φτερών του ανθρώπου και στη λανθάνουσα, τώρα πιά, μέσα στην ανθρώπινη ψυχή δύναμη για ανάπτυξη και πνευματικό πέταγμα. Όμως, τα μυστήρια δόθηκαν στους ανθρώπους ακριβώς για να μπορέσουν ν’ ανυψωθούν ξανά.
Στο Συμπόσιο τονίζει ότι ο άνθρωπος πρέπει ν’ ακολουθήσει μία κλιμακωτή διαδικασία, για να φθάσει στη θέαση της αληθινής ομορφιάς. Έτσι, γράφει για την Πάνδημη και την Ουράνια Αφροδίτη. Η μία έχει σχέση με την καθημερινότητα και τα φυσικά σώματα, η άλλη έχει σχέση με τις ψυχές και την αιωνιότητα.
Η συνειδητοποίηση της αθανασίας, αρχικά, και η κατάκτησή της ,τελικά, ήταν ο στόχος των αρχαίων μυστηρίων, για τα οποία μιλά συνεχώς -χωρίς να φαίνεται- ο μεγάλος Έλληνας φιλόσοφος.
Στον Θεαίτητο βρίσκουμε τη φράση: “πρόσεχε μήπως σε ακούει κανείς εκ των αμυήτων” που, όπως σημειώνουμε, ήταν χαρακτηριστική σε μία φάση των αρχαίων Μυστηρίων. Ένας άλλος τρόπος της έκθεσής της ήταν: “ Θύραις τοις ωσίν επίθεσθε βέβηλοι”, που και αυτήν τη συναντούμε σε άλλο διάλογο.
Όμως, το πολύ σημαντικό που διδασκόταν στα μυστήρια -και ο Πλάτωνας το τονίζει σε κάθε γραμμή των Διαλόγων του- είναι ο τελικός σκοπός του ανθρώπου: Η Επιστροφή στην Ουράνια πατρίδα του. Το νικηφόρο τέλος της “χιλιόχρονης πορείας”, την οποία αναφέρει στο τέλος της Πολιτείας*5.
Άλλο στοιχείο είναι ότι βάζει κάποιον άλλον να μιλά και κυρίως το Σωκράτη, το Δάσκαλο. Αυτό το κάνει επειδή η προφορική παράδοση ήταν ο τρόπος μετάδοσης της γνώσης*6.
Ο Πλάτωνας είχε περάσει μέσα από το Λαβύρινθο των Αιγυπτιακών Μυστηρίων. Μάλιστα, δεν είχε φοβηθεί, ούτε διστάσει μπροστά στους “Ιερούς Τρόμους” *7, ώστε να φύγει “προ των Μυστηρίων” *8. Γιατί φαίνεται ότι με διάφορους τρόπους, όπως φάσματα, θορύβους και άλλους, οι ιερείς προσπαθούσαν ν’ αποθαρρύνουν τον υποψήφιο στο ξεκίνημα*9. Μάλιστα, γι’ αυτόν το σκοπό χρησιμοποιούσαν τον ήχο και τη μουσική.
Αναρίθμητα είναι τα σημεία όπου αναφέρονται καθαρά τα Μυστήρια από τον Πλάτωνα και αναρίθμητες οι φορές που μπορούμε, πίσω από τις φράσεις του, να διακρίνουμε τις απόκρυφες, μυστηριακές διδασκαλίες.
Μέσα στα υψηλά μεταφυσικά του πετάγματα -κύριο χαρακτηριστικό των κειμένων του- οι διδασκαλίες των μυστηρίων καλύπτονται και αποκαλύπτονται με αριστοτεχνικό και ποιητικό τρόπο.
(To άρθρο αποτελεί μέρος του 15ου κεφαλαίου του βιβλίου «Μυστική Διδασκαλία του Πλάτωνα» – Εκδόσεις Νέα Ακρόπολη– στο οποίο μπορεί να ανατρέξει ο αναγνώστης.)
Υποσημειώσεις:
*1- Βλ. Ε.Π. Μπλαβάτσκυ “Αρχαία Μυστήρια”, σελ. 29, εκδ. Ιάμβλιχος, Αθήνα 1989.
*2- Για τη μυστικότητα στα Μυστήρια βλ. “Θεμελιώσεις του Εσωτερισμού”, τόμος 2ος, σελ. 179 και Μυστική Δοξασία, τόμος 5ος (Εισαγωγή), Εκδόσεις Ν. Παναγόπουλου. Επίσης “Η Αδελφότητα των Μυημένων”, Εκδόσεις Ιάμβλιχος, Αθήνα 1990.
*3- Βλ. “Θεμελιώσεις του Εσωτερισμού” του Γ.Α. Πλάνα, τόμος 2ος, σελ. 184-186.
*4- Πλάτωνος “Φαίδρος” 249C.
*5- Πλάτωνος “Πολιτεία”, βιβλίο 10ο (τέλος του Μύθου του Ηρός).
*6- Βλ. και Πλουτάρχου “Περί Ίσιδος και Οσίριδος” 353C, εκδ. Πάπυρος “Ο Εύδοξος, λοιπόν, εις το δεύτερο βιβλίον της Περιηγήσεώς του, αναφέρει, ταύτα μεν κατ’ αυτόν τον τρόπον αναφέρονται (εν τη προφορική παραδόσει) υπό των Ιερέων.”
*7- Πλάτωνος “Φαίδρος”, 251Β.
*8- Πλάτωνος “Μένων”, 77ε.
*9- Κάτι που ως γνωστόν ίσχυε παντού όπου υπήρχαν Μυστήρια και οι υποψήφιοι σ’ αυτά περνούσαν δοκιμασίες.