Οι 8 ανθρώπινοι χαρακτήρες σύμφωνα με τον Καρλ Γιουνγκ

Οι συνδυασμοί των τεσσάρων λειτουργιών της συνείδησης μαζί με τις δύο τάσεις οδήγησαν το Κ. Γιούνγκ να διακρίνει 8 βασικούς ψυχολογικούς τύπους:

α. Τον ΕΞΩΣΤΡΕΦΗ: 1. διανοητικό, 2. συναισθηματικό, 3. κατ’ αίσθηση και 4. ενορατικό ή διαισθητικό

β. Τον ΕΣΩΣΤΡΕΦΗ: 5. διανοητικό, 6. συναισθηματικό, 7. κατ’ αίσθηση και 8. ενορατικό.

Α. Ο ΕΞΩΣΤΡΕΦΗΣ ΤΥΠΟΣ

Γενική τάση της συνείδησης

Βασική τάση αποτελεί η σχέση με τον έξω κόσμο, τα αντικείμενα και την προσαρμογή σ’ αυτά, ανεξαρτήτως ηθικής αξιολόγησης. Το περιβάλλον τον απορροφά. Τον απασχολεί τι θα πει ο κόσμος, τι ζητάει η κοινωνία και πώς θα συμμορφωθεί μ’ αυτά. Επιτυγχάνει έτσι μεγάλη προσαρμοστικότητα ακόμη και σε κοινωνικοπολιτικές συνθήκες που ρέουν και τα καταφέρνει στη διπλωματία, το εμπόριο κ.λ.π. Όταν ξεπεράσει κάποια όρια, χάνει τη σύνδεση με τον εαυτό του και κινδυνεύει από νευρώσεις και υστερίες. Τον απασχολεί πάνω απ’ όλα να προκαλεί το ενδιαφέρον των άλλων. Είναι μεγάλος κουτσομπόλης σε αλήθειες και ψέμματα.

Η τάση του ασυνείδητου

Όσο περισσότερο ασχολείται με τα εξωτερικά τόσο ο ψυχισμός του στρέφεται προς τα μέσα σε υποκειμενικές αξιώσεις και ανάγκες. Εφόσον τα εσωτερικά προσωπικά στοιχεία καταπιέζονται συνεχώς, το ασυνείδητο προβάλλει στο προσκήνιο της συνείδησης πόθους και ελπίδες, προοπτικές ζωής, συναισθήματα, προσωπικές αρχές κ.ά., που ζητούν έντονα την τροφοδοσία τους.

Ο εξωστρεφής διανοητικός

Εκτός από την εξωστρέφεια χρησιμοποιεί τη διανόηση σε εξωτερικά πράγματα, γεγονότα, ακόμη και σε αφηρημένες ιδέες. Ακολουθεί με ακρίβεια και αντικειμενικά τα γεγονότα και τις καταστάσεις. Θέλει να συλλέγει εμπειρικό υλικό, κι ας μη μπορεί να το χρησιμοποιήσει. Το συναίσθημά του ατροφεί. Αυτό μπορεί να τον κάνει νευρωτικό. Είναι ο κατ’ εξοχήν τύπος άνδρα του δυτικού πολιτισμού.

Ο εξωστρεφής συναισθηματικός

Συναντάται κυρίως στις γυναίκες. Βλέπει, βιώνει και εκτιμά τα πράγματα με συναισθηματικό τρόπο. Δύσκολα πείθει τους άλλους, εφόσον τείνει να εξάγει συμπεράσματα μέσα από συναισθηματικές προβολές. Όταν η ατροφία της διανόησης γίνει υπερβολική, έχουμε υστερικά συμπτώματα και νηπιακή συμπεριφορά.

Ο εξωστρεφής κατ’ αίσθηση

Λέγεται και αντιληπτικός τύπος. Προέχουν οι αισθήσεις του. Δίνεται αλλά και δένεται μ’ αυτές στα εξωτερικά αντικείμενα, χωρίς να νοιάζεται για λογικές επεξεργασίες και συναισθηματικές εμβαθύνσεις. Επιδιώκει την απόλαυση και την καλοπέραση. Είναι εύθυμος, αξιαγάπητος και εύπιστος. Μπορεί να καταντήσει ακόλαστος, ζηλιάρης και καχύποπτος. Η ενόραση είναι ελάχιστα ανεπτυγμένη σ’ αυτόν.

Ο εξωστρεφής ενορατικός

Συναντάται περισσότερο στις γυναίκες. Αντιλαμβάνεται τα πράγματα «ασυνείδητα» και πολλές φορές χωρίς λογική. Με κανένα ή ελάχιστα στοιχεία προβλέπει πρόσωπα και καταστάσεις μελλοντικώς. Έχει σιγουριά για το μέλλον. Συλλαμβάνει νέες ιδέες. Είναι δημιουργικός και προωθεί τα πράγματα. Περιφρονώντας τα πράγματα της αίσθησης, εκτρέπεται σε δογματισμούς και αβάσιμες μελλοντολογίες. Εγκαταλείπει μισοτελειωμένα τα πράγματα, για να ασχοληθεί με άλλα.

Β. Ο ΕΣΩΣΤΡΕΦΗΣ ΤΥΠΟΣ

Γενική τάση της συνείδησης

Έχει δικές του αρχές και αντιλήψεις με τις οποίες βλέπει, βιώνει και κρίνει την πραγματικότητα. Η υποκειμενική του διάθεση προσδιορίζει τις αντιλήψεις του.

Δε νοιάζεται να προσαρμοστεί στο περιβάλλον, αλλά απαιτεί αυτό από το περιβάλλον. Αν οι θεωρίες του δεν συμφωνούν με την πραγματικότητα, τότε τόσο το χειρότερο για την πραγματικότητα. Καταλαβαίνουμε έτσι την ιδιορρυθμία, αντικοινωνικότητα, εγωισμό και φιλαυτία του εσωστρεφούς.

Η τάση του ασυνείδητου

Περιφρονώντας την πραγματικότητα, ενισχύεται ασυνείδητα η επιρροή των αντικειμένων πάνω του μέχρι επικίνδυνου βαθμού.

Έτσι, ένας φανατικός αγώνας για την ελευθερία του πνεύματος μπορεί να γίνει ασυνείδητη έξαρση από οικονομικούς και υλικούς παράγοντες.

Η ανεξαρτησία της δικής του γνώμης κινδυνεύει να γίνει αγχώδης υποταγή στην κοινή γνώμη. Η ηθική υπεροχή σε εξευτελισμό της προσωπικότητας.

Τέλος η υπερβολική εσωστρέφεια καταλήγει σε νεύρωση, που χαρακτηρίζεται από αποφασιστικότητα, έμμονες ιδέες, ισχυρή ευσυγκινησία, χρόνια υπερκόπωση.

Ο εσωστρεφής διανοητικός

Το εξωτερικό περιβάλλον είναι απλώς η αφετηρία του. Πρώτο του μέλημα είναι να ανάγει το περιβάλλον στις δικές του υποκειμενικές αρχές και ιδέες μέσα από ισχυρούς εσωτερικούς παράγοντες. Είναι επιφυλακτικός ή ακόμη και αρνητικός στα αντικείμενα. Εμβαθύνει, χωρίς να επεκτείνει, στις εντυπώσεις και εμπειρίες. Οι κρίσεις του φαίνονται συνήθως απότομες, ψυχρές και αυθαίρετες. Προσπαθεί να επιβάλει τα δικά του διανοήματα και πολλές φορές συγχέεται σ’ ένα κόσμο από παρανοήσεις. Συχνά ντύνεται και συμπεριφέρεται αδέξια. Στο επάγγελμά του, αρχικά, προδιαθέτει δυσμενώς τους συναδέλφους και προϊστάμενους, αλλά η καλύτερη γνωριμία μαζί του αναδεικνύει πολλές ικανότητες και απόθεμα καλοσύνης. Δεν έχει ανεπτυγμένο το συναίσθημα, γι’ αυτό στις συμπεριφορές και σχέσεις του δείχνει αδεξιότητα και παιδική αφέλεια.

Ο εσωστρεφής συναισθηματικός

Το ανεπτυγμένο του συναίσθημα γεννάει μέσα του συναισθηματική ένταση. Επειδή η ροπή δεν εκδηλώνει προς τα έξω το συναισθηματικό του κόσμο, τον κρύβει από τους άλλους. Έτσι παρουσιάζεται σιωπηλός και δυσνόητος ή αντίθετα εκρήγνυται σε συναισθηματικές κρίσεις. Κάθε λανθάνουσα αρχετυπική εικόνα του είναι γεμάτη συναισθηματικούς τόνους. Τα εγωιστικά συναισθήματα που τον κατέχουν, φανερώνουν αυταρέσκεια και θέλει να έχει την αποκλειστικότητα στο ενδιαφέρον των άλλων.

Η κατάσταση της έντασης του είναι πολύ γνώριμη. Βιώνει τις παραστάσεις με συναισθηματική ένταση, αντίθετα με τον εσωστρεφή διανοητικό που τις βιώνει σε βάθος. Θέλει να υπερέχει και να άρχει σε αντικείμενα, περιβάλλον και ανθρώπους.

Έτσι, συχνά εξελίσσεται σε φιλόδοξο, αρχομανή ή ακόμη και τυραννικό. Παθολογική έκφραση των χαρακτηριστικών αυτών δημιουργεί νευρασθένεια και ψυχοπάθεια.

Ο εσωστρεφής αντιληπτικός (κατ’ αίσθηση) τύπος

Η ψυχική του διάθεση παρεμβαίνει έντονα στην πορεία που διανύει ο εξωτερικός ερεθισμός, μέχρι να γίνει συναίσθηση και συναίσθημα. Έτσι το τελικό αίσθημα-αντίληψη είναι αυστηρά υποκειμενικά, εφόσον ο εξωτερικός ερεθισμός χρωματίζεται έντονα από τις προδιαθέσεις, τις βαθύτερες παραστάσεις του και τις αρχετυπικές εικόνες του, που λανθάνουν στο ασυνείδητο.

Φαίνεται ήρεμος και αδιάφορος. Πραγματικά όμως είναι μαγεμένος από τις βαθιές εντυπώσεις του. Έχει συνήθως ανεπτυγμένα και συναίσθημα και διανόηση, οπότε δυσκολεύεται να εκφραστεί και να τον κατανοήσουν ή ακόμη να κατανοήσει ο ίδιος τον εαυτό του. Λύπη τον κυριεύει, όταν ο εξωτερικός κόσμος αποκαλύπτεται διαφορετικός από τις δικές του αντικειμενικές εκτιμήσεις. Όταν αυτό επεκταθεί υπερβολικά, γεννιούνται έμμονες ιδέες, που οδηγούν σε ψυχασθένεια.

Ο εσωστρεφής ενορατικός

Συλλαμβάνει την αλήθεια πίσω από εικόνες και αντικείμενα με μεγάλη σαφήνεια. Έρχεται εύκολα σε επαφή και σύλληψη με αρχετυπικές εικόνες. Βλέπει βαθιά στις ψυχές και προλέγει συχνά τα μέλλοντα. Απεχθάνεται την πραγματικότητα όπως έχει και την αποφεύγει. Φαίνεται να είναι απών και το βλέμμα του είναι προσηλωμένο σε κάτι μελλοντικό και άσχετο με τον αισθητό κόσμο.

Υπερβολική ένταση των χαρακτηριστικών αυτών κυριεύουν τη συνείδηση με ενορατικές εσωτερικές εικόνες, έμμονα συναισθήματα και οδηγούν σε νεύρωση (υποχονδρία), έμμονες δεσμεύσεις, προσκόλληση σε ορισμένα γεγονότα ή πράγματα, υπερευαισθησία των αισθητηρίων κ. λ. π.

Ο άνθρωπος γεννιέται με κάποια τάση προς ένα απ’ αυτούς τους 8 ανθρώπινους τύπους κατά το Γιούνγκ ή με κάποιους συνδυασμούς των τάσεων αυτών. Η τάση αυτή είναι το εργαλείο της ψυχικής ζωής του ατόμου, αλλά ταυτόχρονα και το μέσο καταστροφής του, αν το χρησιμοποιήσει μονομερώς. Γι’ αυτό, πάντα χρειάζεται το συμπλήρωμα αυτής της τάσης με την αντιρροπική και συμπληρωματική της, ώστε το άτομο να είναι ισορροπημένο και υγιές. Βέβαια, στην εποχή του Γιούνγκ, και πολύ περισσότερο σήμερα, βλέπουμε τον κόσμο γεμάτο νευρώσεις και ψυχασθένειες, λόγω του μονομερούς τρόπου ζωής. Ο ίδιος ο πολιτισμός καταστρέφεται από τις νευρώσεις, την ψυχασθένεια και την τρέλα του.

Εμείς εκπλησσόμαστε για το «ολιστικό» και «δυναμικά αλληλοεπηρεαζόμενο» περιβάλλον που μας φανερώνει ο Γιούνγκ μέσα στην ανθρώπινη ψυχή και στις σχέσεις της με τον κόσμο και τη φύση.

Θα κλείσουμε το άρθρο αυτό με κάποια λόγια του καθηγητή Ε. Bohler για τον άνθρωπο Γιούνγκ: «Με την τεράστια έκταση του έργου της ζωής του και την προσωπική επίδραση που πήγασε από τον Γιούνγκ σαν άνθρωπο και σαν ερευνητή, μόλις που μπορεί να υπολογίσει ο αμύητος τι σημαίνει αυτό, δηλαδή ότι μπροστά στο πλήθος των ιδεών που τον κατέκλυσαν, διαφύλαξε το επιστημονικό του ήθος, παρέμεινε ανεξάρτητος, νηφάλιος, και διαφύλαξε την αλήθεια σαν κάτι αιωρούμενο και όχι τελειωμένο, σαν κάτι δυναμικό, πανάρχαιο και αιώνια νέο. Σ’ αυτά ακριβώς βρίσκεται η μοναδικότητα της προσωπικότητάς του στην εποχή της φτηνής προπαγάνδας και της απλής σκέψης του συστήματος».

Συγγραφέας: Χρόνης Γιώργος