Ο φόβος και τα στάδια της ζωής

Γνώρισε τα βιβλία των Εκδόσεών Νέα Ακρόπολη

Ζούμε σε έναν κόσμο με τεχνολογίες λέιζερ, επιταχυντές σωματιδίων, μετάδοσης δορυφορικών εικόνων, ηλεκτρονικών υπολογιστών, μικροτσίπ και πολλά άλλα επιτεύγματα τόσο μοναδικά για αυτήν την εποχή.

Ταυτόχρονα όμως ζούμε με τις επιθυμίες, τα πάθη, τα ελαττώματα και τις αρετές μας, με τους πανανθρώπινους και διαχρονικούς μας φόβους, κοινούς σε κάθε άνθρωπο όλων των εποχών.

Και είναι αλήθεια ότι κάθε περίοδος έχει τον αποκλειστικό της φόβο. Όπως οι Σκανδιναβοί φοβόντουσαν ότι οι ουρανοί – όταν οι ουρανοί ήταν οι ουρανοί – θα έπεφταν στο κεφάλι τους, ή όπως ο μεσαιωνικός άνθρωπος φοβόταν να διασχίσει τα δάση τη νύχτα, ή να πλεύσει στους ωκεανούς από φόβο για μάγισσες, δράκους και αβύσσους, το ίδιο αναλογικά συμβαίνει και σήμερα. Ένας διαταραγμένους σήμεραειρηνιστής φοβάται πχ ότι κάποιος τρελός εν τέλη θα πατήσει το κόκκινο κουμπί.

Ωστόσο, υπάρχουν φόβοι που πάντα έμοιαζαν να είναι μέρος του ανθρώπου και των ψυχογενετικών του αποσκευών. Συνοδεύουν τον άνθρωπο από την κούνια μέχρι τον τάφο, σε όλη του τη ζωή, σε όλες τις εποχές της ζωής του. Έτσι, φαίνεται ότι οι χρονολογικές ηλικίες συμμετέχουν περισσότερο από όσο νομίζουμε στις ψυχοδιανοητικές διεργασίες που σχετίζονται με τον φόβο.

Παιδική ηλικία, εφηβεία. Φόβος για την πραγματικότητα.

Είναι προφανές ότι ένα παιδί ζει σε μια διαφορετική πραγματικότητα, όπου ένα μακρόστενο ραβδί μπορεί να γίνει ένα άλογο ιππασίας, ή μια παράγκα, κρυμμένη με κλαδιά, ένα υπέροχο και μυστικό παλάτι. Είναι επίσης προφανές ότι για τον έφηβο όλα είναι πιθανά. Σε αυτή την ηλικία υπάρχει λύση για όλα γιατί όλα είναι γνωστά ή πιστεύεται ότι είναι γνωστά.

Από αυτήν την άποψη, ζούμε και εμείς σήμερα σε μια παιδική κοινωνία που πιστεύει ότι ξέρει τα πάντα και φοβάται να ομολογήσει ότι δεν ξέρει κάποια πράγματα, γιατί πρέπει να επιβεβαιωθεί. Δεν θέλουμε να δούμε την πραγματικότητα. Φοβόμαστε να ομολογήσουμε ότι δεν ξέρουμε με βεβαιότητα τι είναι ο Αιθέρας, τι είναι η ύλη και η ενέργεια, δηλαδή αυτά τα πράγματα που αποτελούν το υλικό σύμπαν και σχηματίζουν την Τριάδα της Επιστήμης. Φοβόμαστε να παραδεχτούμε ότι ο άνθρωπος του Νεάντερνταλ, με τον εγκέφαλό του, θα μπορούσε να πάει στο κολέγιο. Φοβόμαστε να παραδεχτούμε ότι η θεωρία του BigBang δεν εξηγεί ικανοποιητικά την προέλευση του Σύμπαντος.

Αλλά ο άντρας σταματά να είναι παιδί όταν αρχίζει να αποδέχεται την πραγματικότητα που τον περιβάλλει και μια ωραία μέρα συνειδητοποιεί ότι για να ζήσει πρέπει να δουλέψει, ότι είναι ανεπανόρθωτα φαλακρός ή ότι η κοπέλα του τον άφησε για κάποιον άλλο.

Ενηλικίωση. Φόβος να χάσουμε αυτά που έχουμε

Αυτός είναι ένας κοινωνικός φόβος που μας καταλαμβάνει στον βαθμό που πιστεύουμε ότι αυτό που θεωρούμε δικό μας μπορεί να κινδυνεύει. Δεδομένου ότι στην παιδική και εφηβική ηλικία πολύ λίγα μπορούν να κατέχονται (ή δεν γνωρίζουμε τι πραγματικά κατέχουμε και τι αξίζουν αυτά), αυτός ο φόβος είναι χαρακτηριστικός της ηλικίας της ενηλικίωσης.

Η κοινωνία μας ενεργεί γρήγορα για να ενσταλάξει το αίσθημα της ιδιοκτησίας, ώστε οι πολίτες να μάθουν ότι «όσο περισσότερα έχετε, τόσο περισσότερη αξία έχετε!» Και σταδιακά εμφανίζεται ο φόβος της απώλειας του κύρους που αποκτήθηκε, της φήμης που αποκτήθηκε και τελικά ο φόβος του «τι θα πουν οι άλλοι». Χάρη σε αυτόν τον φόβο, τόσο διαδεδομένο σε όλο τον κόσμο, ένα από τα πιο τρομερά και αδίστακτα τέρατα τρέφεται πολύ καλά σήμερα και χαίρει εξαιρετικής υγείας: Η Φήμη.

Αυτό το τέρας το περιέγραψε ο Ρωμαίος ποιητής Βιργίλιος με τα ακόλουθα λόγια:

«Φήμη, σε σύγκριση με την οποία κανένας άλλος δεν είναι τόσο γρήγορος.

Ανθίζει από την ταχύτητα και αποκτά δύναμη καθώς προχωρά:

πρώτα περιορισμένη από φόβο, σύντομα φτάνει στον ουρανό,

περπατάει στο έδαφος και κρύβει το κεφάλι της στα σύννεφα.

Ένα τέρας, απέραντο και τρομερό, φτερωτό

και γοργοπόδαρο,

που για κάθε φτερό στο σώμα της έχει τόσα

άγρυπνα μάτια από κάτω, όπως πολλές

γλώσσες που μιλούν, όπως πολλά αυτιά που ακούνε.

Πετάει, ουρλιάζοντας, τη νύχτα μέσα στις σκιές

ανάμεσα στη γη και τον ουρανό, χωρίς να κλείνει ποτέ τα βλέφαρά της

σε γλυκό ύπνο: τη μέρα κάθεται φρουρά σε ψηλές ταράτσες

ή ψηλούς πύργους». (Αινειάδα IV, Βιργίλιος)

Υπάρχει λύση σε αυτόν τον φόβο; Οι Στωικοί πίστευαν ότι ηλύση είναι να γνωρίζουμε πώς να διαφοροποιούμε τα αληθινά μας περιουσιακά στοιχεία από αυτά που δεν είναι. Αυτό που είναι πραγματικά δικό μας είναι εκείνα τα πράγματα που εξαρτώνται από εμάς: κρίσεις και απόψεις, πράξεις, κινήσεις, επιθυμίες… και δεν μπορούμε να συμπεριλάβουμε ως δικά μας εκείνα τα πράγματα που δεν εξαρτώνται από εμάς στον κατάλογο των αγαθών μας: υλικά αγαθά, φήμη, αξιοπρέπεια και τιμές.

Γηρατειά. Φόβος για το άγνωστο, για το διαφορετικό, για το καινούργιο

Και ο φόβος του θανάτου… που είναι επίσης κατά κάποιο τρόπο ο φόβος να χάσουμε αυτά που έχουμε και ο φόβος της πραγματικότητας.

Έχουμε γεράσει όταν απορρίπτουμε, από την αρχή, το νέο, το διαφορετικό.

Έτσι εμφανίζεται ο ρατσισμός και η μισαλλοδοξία.

Θα ήταν πραγματικά ενδιαφέρον να προωθήσουμε μια παιδαγωγική βασισμένη στο θάρρος και όχι τόσο στους φόβους και τις αδυναμίες του ανθρώπου. Αν και, όπως δίδαξε ο Πλάτωνας, ο φόβος και το θάρρος συνδέονται στενά, χέρι-χέρι, και αυτό αντικατοπτρίζεται στον πλατωνικό ορισμό του θάρρους: να ξέρεις τι να φοβάσαι και να ξέρεις τι να μην φοβάσαι.

*δημοσιεύτηκε από USA–NC, 4 Απριλίου 2021