Αναξίμανδρος και Σύγχρονη Φυσική

Από τους προσωκρατικούς φιλοσόφους, ο Αναξίμανδρος είναι ο μόνος που δεν χρησιμοποιεί τις τέσσερις φυσικές αρχές των υπολοίπων (γη, νερό, αέρας, φωτιά). Μιλάει για το ΑΠΕΙΡΟ, την απόλυτη “αρχή των πάντων”. Σήμερα, που η αστροφυσική μελετά τα πρώτα απειροστά κλάσματα του χωρόχρονου της αρχής του κόσμου μας, ας δούμε την πρωτοποριακή του σκέψη.

Από τους Προσωκρατικούς φιλοσόφους θα εξετάσουμε τον Αναξίμανδρο ως μια πρωτοποριακή μορφή της επιστήμης. Θα προσπαθήσουμε να παραλληλίσουμε τις απόψεις του για το Σύμπαν με τις απόψεις της σύγχρονης φυσικής. Γιατί πραγματικά σε πολλά σημεία της θεωρίας του αποδεικνύεται προφητικός.

Ο Αναξίμανδρος υποστηρίζει ότι “αρχή πάντων” είναι το άπειρο. Κατάφερε έτσι με μια λέξη να δώσει τις δύο βασικές ιδιότητες της πρωταρχικής ουσίας. Η πρώτη είναι το απεριόριστο και η δεύτερη το ποιοτικά ομοιόμορφο αλλά και αόριστο, του χώρου και της ουσίας. Είναι ο μόνος που δεν χρησιμοποιεί μία από τις φυσικές αρχές (γη, νερό, αέρας, φωτιά), γιατί αυτές πηγάζουν από το άπειρο. Ο όρος “άπειρο” υπονοεί την έννοια του απόλυτου ή ενεστωτικού απείρου σε αντιδιαστολή με το σχετικό άπειρο.

Το παράδοξο της θεωρίας του Αναξίμανδρου να θεωρεί το άπειρο ως χώρο αλλά και ταυτόχρονα ως αρχή και ουσία του σύμπαντος, κατανοείται υπό το πρίσμα της γενικής θεωρίας της σχετικότητας. Από την άποψη της γενικής θεωρίας της σχετικότητας, η διάκριση μεταξύ της ύλης και της έννοιας του χώρου (κυρτός χώρος, Γεωμετρία Riemann) καταργείται. Όπου υπάρχει ένα σώμα με μεγάλη μάζα, εκεί θα υπάρχει αναγκαστικά και ένα πεδίο βαρύτητας και το πεδίο αυτό εκδηλώνεται ως η κυρτότητα του χώρου που περιβάλλει το σώμα αυτό. Ωστόσο δεν θα πρέπει να νομίζουμε πως το πεδίο “γεμίζει” το χώρο και τον υποχρεώνει να γίνει κυρτός. Δεν υπάρχει διάκριση μεταξύ των δύο εννοιών. Το επίπεδο είναι ο κυρτός χώρος.

Σύμφωνα με την θεωρία του Albert Einstein, η ύλη δεν μπορεί να αποχωριστεί από το πεδίο βαρύτητάς της όπως και το πεδίο βαρύτητας δεν αποχωρίζεται από τον κυρτό χώρο. Ύλη και χώρος αναγνωρίζονται ως αδιαχώριστα και αλληλεξαρτώμενα μέρη ενός ενιαίου συνόλου.

Η σκέψη του Αναξίμανδρου σχετικά με τη γέννηση του σύμπαντος παρουσιάζει πολλά κοινά σημεία με τη σημερινή άποψη της αστροφυσικής για το θέμα. Σύμφωνα με τη σύγχρονη μαθηματική περιγραφή καταγωγής του σύμπαντος, ξεκινάμε από ένα χρονικό σημείο που η πυκνότητά του ήταν άπειρη, αλλά ο όγκος του απεριόριστα μικρός.

Από την αναφορά του Θεόφραστου για τον Αναξίμανδρο διαβάζουμε: “Λέει ότι αυτό που παρήγαγε από το αιώνιο, το θερμό και το ψυχρό, αποχωρίστηκε στην αρχή του κόσμου…” Η σύγχρονη αστροφυσική συμφωνεί με τον Αναξίμανδρο, αφού με την θεωρία του BIG BANG το πρώτο χαρακτηριστικό που δίνει στο “απεριόριστο σημείο που περιέχει το σύμπαν” είναι τεράστια θερμοκρασία αλλά πεπερασμένη. Η πρώτη δηλαδή γέννηση είναι αυτή του “θερμού” και τί είναι αυτό που σπρώχνει τη δημιουργία του σύμπαντος; Η διαδοχική ελάττωση της θερμοκρασίας, η γέννηση του ψυχρού. Η σύγχρονη κοσμολογική άποψη αρχίζει από τη στιγμή που το Σύμπαν είχε “κάπως κρυώσει” και η θερμοκρασία του ήταν 10¹² K.

Κατά το πρώτο εκατοντάκις χιλιοστό του δευτερολέπτου, το σύμπαν ήταν ένα “μίγμα” από σωματίδια και ακτινοβολία που δημιουργούσε διαρκώς ζεύγη σωματιδίων. Για κάθε σωματίδιο σύμφωνα με τους φυσικούς νόμους παράγεται το αντισωματίδιό του. Η δημιουργία γίνεται ανά ζεύγη. Είναι αυτό που ο Αναξίμανδρος αναφέρει σαν τη γέννηση των αντιθέτων. Η αντιύλη είναι μια μορφή ύλης με ιδιότητες που αποτελούν τον αντικατοπτρισμό των ιδιοτήτων της ύλης που συνθέτει τα πάντα στο σύμπαν. Όταν ένα σωματίδιο συναντά το αντίστοιχο αντισωματίδιό του, τότε το αποτέλεσμα είναι μια αμοιβαία εκμηδένιση μέσα σε μια έκρηξη ακτινοβολίας. Η μάζα και των δύο μετατρέπεται ολοκληρωτικά σε ενέργεια. Στη συνέχεια δημιουργούνται άμεσες μεταλλάξεις ανάμεσα στη μάζα και την ενέργεια, που όμως είχε ως αποτέλεσμα τη μείωση της ακτινοβολίας, που τώρα δεν είχε αρκετή δύναμη για να παράγει ζεύγη ηλεκτρονίων και ποζιτρονίων.

Η συνολική ποσότητα μάζας – ενέργειας του όλου συστήματος παρέμενε σταθερή. Και αυτό επειδή για κάθε e/c² μάζας που δημιουργούνταν ή καταστρεφόταν, πάντα μια αντίστοιχη ποσότητα e/h ακτινοβολίας καταστρεφόταν ή δημιουργούνταν. Μια κατάσταση δηλαδή προσωρινής ισορροπίας που όμως ακόμα δεν ήταν σε θέση να κάνει το σημαντικό βήμα.

“Και ότι από αυτό σχηματίστηκε, γύρω από τον αέρα που περιβάλλει τη γη ένα είδος πύρινης σφαίρας σαν φλοιός γύρω από ένα δέντρο. Όταν αυτή η σφαίρα έσκασε και κλείστηκε σε μερικούς κύκλους δημιουργήθηκαν ο ήλιος, η σελήνη και τα άστρα”.

Αν υπήρχε συμμετρία στη δράση του ισοζυγίου ύλης – ενέργειας, τότε δεν θα προέκυπτε πλεόνασμα ύλης και το σύμπαν θα συνέχιζε την επέκτασή του γεμάτο από τη γνωστή ακτινοβολία του βάθους, αλλά χωρίς να φιλοξενεί ούτε ίχνος ύλης. Όμως κάπου δεκατέσσερα δευτερόλεπτα μετά από τη μεγάλη έκρηξη στις άκρες του σύμπαντος απέμεινε ένας “αφρός” από μερικά ηλεκτρόνια και πρωτόνια. Το πως και το γιατί προκύπτουν αυτά τα σωματίδια στην επιφάνεια δεν έχει εξηγηθεί και πιθανώς να μην εξηγηθεί ποτέ. Αλλά από τον δακτύλιο αυτό προέκυψε η ύλη που θα σχημάτιζε τα άστρα, τους γαλαξίες και τους πλανήτες που μας περιβάλλουν. Στη συνέχεια αναφέρει ο Αναξίμανδρος, ακολουθείται μια πορεία κρυσταλλοποίησης με μορφή κρυσταλλοποιημένων δακτυλίων που ταξινομούνται ανάλογα με την πυκνότητά τους, πράγμα που συμφωνεί απόλυτα με την υπόθεση LAPLACE –VEISAKER για τη δημιουργία του σύμπαντος.

Η φωτιά, το νερό, ο αέρας και η γη διαχωρίζονται από το αρχικό μίγμα συνεχίζοντας την εκπόρευση. Ενώ οι κόσμοι εκπορεύονται από το άπειρο, το ίδιο δεν ελαττώνεται. Αυτό αποτελεί ένα μυστήριο που μας δίνει την πραγματική εικόνα του άπειρου σε σχέση με το σύμπαν. Ο Neils Bohr μεταφορικά το εξήγησε λέγοντας ότι όλο το εκδηλωμένο σύμπαν χωρά σε μια κουταλιά καφέ συγκριτικά με το μυστήριο της φωτιάς, που με ένα κερί μπορεί κανείς να ανάψει χιλιάδες κεριά, χωρίς όμως να χάσει τίποτε από τη δική του φλόγα. Αυτό έρχεται σε αντίφαση με το “κανείς δεν δίνει κάτι που δεν έχει” του Αριστοτέλη.

Καθώς, όλα τα πράγματα εκπορεύονται, υπάρχει μια διαμάχη μεταξύ της δικαιοσύνης και της αδικίας. Η δίκη, είναι η αρμονία που από τη στιγμή που εκπορεύονται, χάνεται και τα όντα την αναζητούν μέχρι να την ξαναβρούν, οπότε εξαφανίζονται, χάνονται στο άπειρο. Η ανισορροπία, η δυσαρμονία βασιλεύει και είναι αυτή που προκαλεί την ατομικότητα των πραγμάτων, αλλά και την εξέλιξή τους. Η συνεχόμενη κατάσταση γέννησης και θανάτου των όντων στην όλη διαδικασία, είναι η ενσάρκωση αυτής της αδικίας και η εκπλήρωση αυτής της αναζήτησης.

Στο μικροσκοπικό επίπεδο, τον κόσμο των quarks, όπως το άπειρο του Αναξίμανδρου έτσι και το κβαντικό πεδίο γεννάει έναν απεριόριστο αριθμό μορφών που τις διατηρεί και στη συνέχεια τις απορροφά πάλι. Η σύγχρονη φυσική απέδειξε πως ο ρυθμός της δημιουργίας και της καταστροφής δεν εκδηλώνεται μόνο στην εναλλαγή των εποχών, ή στον θάνατο και στη ζωή των όντων, αλλά προπάντων αποτελεί αυτή καθαυτή την ουσία της άψυχης ύλης. Σύμφωνα με τη θεωρία του κβαντικού πεδίου, όλες οι αλληλεπιδράσεις ανάμεσα στα συνθετικά σωματίδια της ύλης πραγματοποιούνται χάρη στην εκπομπή και στην απορρόφηση των στοιχειωδών σωματιδίων.

Το ίδιο συμβαίνει και στο μακροκοσμικό επίπεδο. Αποδίδεται στον Αναξίμανδρο η θέση πως πάμπολλοι κόσμοι πηγάζουν από το άπειρο, ακολουθώντας μία αέναη δημιουργία. Το άπειρο είναι η πηγή πολλών κόσμων. Σε αυτό το σημείο υπάρχουν δύο εκδοχές.

Η πρώτη, ότι ο Αναξίμανδρος εννοεί ότι το σύμπαν εκπορεύεται και απορροφάται από το άπειρο, για να ακολουθήσει νέα γέννηση και νέος θάνατος και να συνεχιστεί αυτός ο κύκλος. Ας τονίσουμε εδώ ότι αυτό θυμίζει τη θεωρία του παλλόμενου σύμπαντος, όπου μετά την πρώτη έκρηξη το σύμπαν αρχίζει να διαστέλλεται εξαιτίας των απωστικών δυνάμεων της έκρηξης. Η δύναμη της βαρύτητας αντιτίθεται στην παραπάνω δύναμη, ώσπου η διαστολή να φτάσει σ’ εκείνο το οριακό σημείο, όπου η δύναμη της βαρύτητας να υπερνικήσει την ολοένα ελαττωμένη δύναμη της έκρηξης και το σύμπαν να ακολουθήσει την αντίστροφη πορεία συστολής και τελικά να καταλήξει να χαθεί μέσα στο άπειρο.

Υπάρχει όμως και η εκδοχή, ο Αναξίμανδρος να αναφέρεται στην περίπτωση ύπαρξης άλλων κόσμων, διαφορετικών σε υφή από τον ορατό που υπάρχουν και εξελίσσονται παράλληλα με αυτόν. Και αυτό όμως προβλέπεται από την τελευταία εξήγηση του σύμπαντος στη σύγχρονη φυσική, τη θεωρία των χορδών (J. SCHWARZ, Μ. GREEN 1984), όπου αποδεικνύεται ότι οι διαστάσεις των χορδών δεν είναι ούτε τρεις (ορατό σύμπαν), ούτε τέσσερις (σχετιστικό σύμπαν), αλλά από δέκα έως είκοσι έξι. Έχουμε λοιπόν την ύπαρξη παράλληλων κόσμων που εξελίσσονται σε άλλες διαστάσεις. Σύμπαντα που δεν τα βλέπουμε, αλλά αλληλοεπιδρούν με το δικό μας με τις δυνάμεις τους και τα σωματίδιά τους, τους γαλαξίες και τους πλανήτες τους, χωρίς όμως άλλη δυνατότητα επικοινωνίας με εμάς, εκτός από τη βαρυτική έλξη. Ένα σύμπαν που το μόνο ίχνος του στα μάτια μας θα είναι μια “μαύρη ύλη” ανάλογη με τις μαύρες οπές. Η ύπαρξη αυτού του παράλληλου σύμπαντος δίνει μια εξήγηση της έλλειψης μάζας του δικού μας σύμπαντος, στην οποία πιστεύουν οι αστροφυσικοί.

Για τον Αναξίμανδρο μέσα σε όλη τη διαδικασία της εξέλιξης, ο χρόνος είναι μια καινούρια διάσταση μέσω της οποίας όλα τα πράγματα αποκτούν την ισορροπία τους. Ο χρόνος είναι η δύναμη που κινεί αυτή τη διαδικασία που λαμβάνει χώρα στον χώρο αλλά κινείται λόγω της ύπαρξης του χρόνου. Επομένως, πρέπει να θεωρήσουμε τον Αναξίμανδρο σαν πρωτοπόρο της θεωρίας της ειδικής σχετικότητας. Αλλά ήταν και ο πρώτος που υποστήριξε ότι οι πλανήτες ισορροπούν όχι από κάποια ουσία που τους στηρίζει, αλλά εξαιτίας των αλληλεπιδράσεών τους. Επίσης, μπορούμε να τον θεωρήσουμε πρωτοπόρο της εξελικτικής θεωρίας των ειδών για τις αντιλήψεις του σχετικά με την εξέλιξη της ανθρώπινης βιολογικής φύσης.

Συγγραφέας: Βούλγαρης Γιάννης

Από το ίδιο Τεύχος

Περισσότερα Άρθρα ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ