Πριν από λίγα χρόνια, στα μέσα του Ιουλίου του 2011 συνέβη κάτι που θα ήταν αδιανόητο, ακόμη και αντικείμενο για κοροϊδευτικά χαμόγελα, πριν από δύο ή τρεις δεκαετίες: Η Γενική Συνέλευση των Ηνωμένων Εθνών (ΟΗΕ) ενέκρινε ένα μη δεσμευτικό ψήφισμα για να γίνει η Ευτυχία ένας «δείκτη ανάπτυξης» μιας χώρας.
Η πρόταση αυτή υποβλήθηκε από την κυβέρνηση του Μπουτάν, μια χώρα βόρεια της Ινδίας, μέσω του πρέσβη της στον ΟΗΕ, του κ. Lhatu Wangchuk, με σκοπό να βάλει την ευτυχία στο κέντρο της διεθνούς κυβερνητικής πολιτικής. Και τελικά εγκρίθηκε, τον Ιούλιο του τρέχοντος έτους, με 66 υποστηρικτές, μεταξύ των οποίων και το Ηνωμένο Βασίλειο.
Η ιδέα βασίζεται στο πρότυπο της «Ακαθάριστης Εθνικής Ευτυχίας» (ΑΕΕ), που θα μετρούσε την ποιότητα της ανθρώπινης ζωής, προσπαθώντας να βρει μια ισορροπία ανάμεσα στο υλικό και το πνευματικό. Αυτό δείχνει ότι, κατά κάποιο τρόπο, έχει ξυπνήσει, σε πολλές χώρες του κόσμου, μια ισχυρή συνειδητοποίηση του γεγονότος ότι ο δείκτης του Ακαθάριστου Εθνικού Προϊόντος (ΑΕΠ) μια χώρας είναι ακατάλληλος να καλύψει όλες τις ανθρώπινες ανάγκες, οι οποίες δεν είναι μόνο υλικές.
Ο διπλωμάτης του Μπουτάν, σε συνέντευξή του στο BBC, παραδέχτηκε ότι η ιδέα του ίσως είναι ουτοπική, αλλά είπε ότι «αν κάποιος δεν έχει ένα όνειρο, τότε δεν έχει κάτι για το οποίο να εργάζεται», και πρόσθεσε ότι το επόμενο βήμα θα είναι να βοηθήσει τα μέλη του ΟΗΕ να κατανοήσουν καλύτερα αυτή την έννοια.
Πράγματα όπως αυτό, μας κάνουν να ενισχύουμε την ελπίδα μας στην ανθρωπότητα και στις δυνατότητες μιας αληθινής αλλαγής της νοητικής-πνευματικής προοπτικής, για ένα μέλλον πραγματικά πιο «ανθρώπινο».
Ο Πολιτισμός, είναι σαν ένα οριζόντιο δοκάρι που στηρίζεται πάνω σε δύο κάθετες στήλες: της υλικής προόδου και της πνευματικής προόδου. Όταν το δοκάρι βρίσκεται σε ισορροπία, ο Πολιτισμός είναι σταθερός, υπάρχει αληθινή ευτυχία και ευημερία και θεμελιώνεται μια Πύλη Εξέλιξης προς το Μυστήριο και προς το Ιερό. Αλλά όταν μια από τις δύο στήλες μεγαλώνει υπερβολικά σε βάρος της άλλης, το δοκάρι του Πολιτισμού χάνει την ισορροπία του και πέφτει από το ίδιο το βάρος του.
Επίσης η Κλασική Φιλοσοφία, με τον Πλάτωνα και τον Αριστοτέλη, μας μιλάει για την ευτυχία ως ένα αγαθό φυσικό και χαρακτηριστικό του ανθρώπου, και ότι κάθε άνθρωπος θέλει να έχει πρόσβαση σε αυτή και αγωνίζεται για να την κατακτήσει. Αλλά στην πράξη αυτό είναι δύσκολο να πραγματοποιηθεί. Και το πρόβλημα βρίσκεται κυρίως στην ανθρώπινη άγνοια και στον εγωισμό.
Από τη μια πλευρά υπάρχει η άγνοια της δικής μας πνευματικής φύσης και το γεγονός ότι δίνουμε πολύ μεγάλη αξία στα υλικά πράγματα. Γι’ αυτό δε γνωρίζουμε ή βλέπουμε με αδιαφορία ή ακόμα απορρίπτουμε τις αληθινές πνευματικές μας ανάγκες, με την εσφαλμένη πεποίθηση ότι μόνο η ικανοποίηση των υλικών αναγκών μας έχει αξία και θα μας δώσει την ευτυχία.
Αλλά οι υλικές ανάγκες είναι συχνά τεχνητές δημιουργίες, χειραγωγημένες από το περιβάλλον, τη μόδα και τον καταναλωτισμό. Και δημιουργούν εθισμό: όσο περισσότερα έχουμε τόσο περισσότερα θέλουμε να έχουμε.
Στα ταξίδια μου, τόσο στην Ελλάδα όσο και στο εξωτερικό, έχω επισκεφτεί μερικές φορές χωριουδάκια πολύ φτωχά, σχεδόν χαμένα στα βουνά ή στις ερήμους, που έδιναν την εντύπωση μιας πολύ μεγάλης φτώχειας. Παράγκες σχεδόν χωρίς στέγες, χωρίς τρεχούμενο νερό ούτε ηλεκτρικό ρεύμα, με χωμάτινα δρομάκια, δύσοσμα και γεμάτα από τα περιττώματα κατοικίδιων ζώων, ενώ ημίγυμνα παιδιά φωνάζουν χαρούμενα και παίζουν … καθώς εργάζονται.
Κι όμως, οι άνθρωποι φαίνονταν χαρούμενοι, ευγενικοί, ακόμη και γενναιόδωροι με τον ξένο και ικανοποιημένοι με τη ζωή τους. Με λίγα λόγια, ευτυχισμένοι, επειδή βρίσκονταν κοντά στη φύση, στα αγαπημένα τους πρόσωπα και στην πίστη τους σε κάποια ανώτερη δύναμη.
Γι’ αυτούς, το λίγο που είχαν τους ήταν αρκετό για να είναι ευτυχισμένοι και να ζουν με πληρότητα τη ζωή τους. Δεν ένιωθαν φτωχοί ούτε λαχταρούσαν τον πλούτο. Είχαν ό,τι χρειάζονταν και ένιωθαν πλούσιοι μ’ αυτά που είχαν. Φτωχούς τους βλέπαμε εμείς, οι «τουρίστες», που είμαστε συνηθισμένοι στο δικό μας τύπο καταναλωτικής ζωής, αλλά αυτοί δεν έβλεπαν τους εαυτούς τους έτσι και ένιωθαν ευτυχισμένοι.
Και στην πραγματικότητα, ποιος είναι φτωχός και ποιος πλούσιος; Είναι ένα μέτρο πολύ σχετικό και υποκειμενικό, στενά συνδεδεμένο με την εκπαίδευση, το κοινωνικό περιβάλλον, τη συνήθεια, αλλά επίσης με την πληρότητα και την ωριμότητα της ψυχής.
Επίσης ο εγωισμός είναι πηγή δυστυχίας. Το να θέλουμε περισσότερα ή ακόμη να θέλουμε «τα πάντα» για τους εαυτούς μας εις βάρος των άλλων. Το να θέλουμε να επιβληθούμε και να επικρατήσουμε πάνω στους πιο αδύναμους είναι ένα μεγάλο δείγμα δειλίας και ανασφάλειας.
Οι πόλεμοι και οι συγκρούσεις είναι, κατά κάποιο τρόπο, φυσικοί στον εκδηλωμένο υλικό κόσμο μας και δεν είναι απαραίτητα μια αιτία δυστυχίας, όταν κάποιος πιστεύει ότι αγωνίζεται για ένα δίκαιο και ευγενή σκοπό. Η αληθινή αιτία της δυστυχίας βρίσκεται στην αλαζονεία, τη φιλοδοξία και στα εγωιστικά συμφέροντα εκείνων που οδηγούν τους λαούς στην ένοπλη σύγκρουση.
Με λίγα λόγια, το χρήμα, ο πλούτος, τα υλικά αγαθά, η κοινωνική και επαγγελματική επιτυχία για την ίδια την επιτυχία, ποτέ δε θα φέρουν την αληθινή ευτυχία, επειδή ο εγωιστής πάντα θα θέλει περισσότερα και περισσότερα ….
Ούτε θα μας δώσει την ευτυχία η απλή διανοητική γνώση, αν δεν υπάρχει αληθινή αγάπη για τη Σοφία, ούτε η ηθική αυστηρότητα ενός φουνταμενταλισμού που είναι άγονος και μάταιος, αν δεν προέρχεται από μια αληθινή μυστικιστική και πνευματική πεποίθηση.
Τελικά, η πραγματική ευτυχία, ως υπέρτατο πολιτιστικό αγαθό, προέρχεται από την ισορροπία ανάμεσα στο υλικό και το πνευματικό, σύμφωνα με τις φυσικές ανάγκες, είτε πρόκειται για εκείνες του ατόμου ως ανθρώπινο ον είτε ενός λαού είτε μιας χώρας είτε μια συγκεκριμένης ιστορικής στιγμής.