Στο παρόν άρθρο θα αναζητήσουμε απαντήσεις σε μια αρχέγονη απορία, τόσο παλιά, που φτάνει στα μύχια της ψυχής, της ζωής και της ανάμνησης. Η απορία είναι η λέξη Θεός και η πορεία προς τη λύση του αινίγματος δεν είναι παρά η ίδια λέξη, που όσα κρύβει άλλα τόσα αποκαλύπτει σε αυτόν που ξέρει να ρωτά, που ξέρει να θυμάται, που ξέρει να εμπιστευέται τα γράμματα, τις συλλαβές, τους ήχους, τα ερεθίσματα της ακοής και της όρασης, επειδή τελικά η φύση αγαπά τόσο να κρύβεται όσο και να φανερώνεται σε αυτόν που στέκεται εκστατικός απέναντί της, απέναντι στον ίδιο τον Θεό, που η φύση δεν είναι παρά η πνοή του, η ανάσα του, η ρίζα και ο καρπός σε αυτήν την αρχή δίχως τέλος…
Η αλήθεια είναι, πως θέλοντας και μη αναγκαζόμαστε να θεολογήσουμε, εφόσον θα μιλήσουμε περί Θεού και ας μην ξεχνάμε πως στην αρχαιότητα θεολόγοι καλούνταν οι παλιοί ποιητές σαν τον Όμηρο, τον Ησίοδο, τον Ορφέα αλλά και οι παλιοί φιλόσοφοι, όπως ο Αναξαγόρας, που η κοσμογονία τους συναντούσε τη θεογονία των ποιητών ή και την περί της θείας φύσεως ασχολία των προφητών ή των μάντεων, γνωστοί ως τέτοιοι και αξιομνημόνευτοι οι των Δελφών θεολόγοι του πανίερου μαντείου. Ας μην λησμονούμε πως στα αρχαία θέατρα υπήρχε το λεγόμενο «θεολογείον», υπεράνω της σκηνής, από όπου παρουσιάζονταν οι θεοί, για να σημάνουν μια λύση, μια γνώση, μια αποκάλυψη και να γεφυρώσουν όλο και περισσότερο το χάσμα μεταξύ θεών και ανθρώπων.
Σε όλα τα παραπάνω το ετυμολογικό κλειδί ερμηνείας μοιάζει το πιο κατάλληλο, για να ανοίξει την πόρτα του θείου και να τελέσει τα «Θυρανοίξια» στο τρίπτυχο γλώσσα -μαγεία – τελετουργία. Συνεπώς ας αφήσουμε τους μεγάλους φιλοσόφους και ποιητές να μιλήσουν, για να ξετυλίξουν το κουβάρι της γνώσης.
«Επειδή έβλεπαν ότι όλα αυτά εκινούντο (οι ουράνιες αρχές-σώματα) πάντοτε με ταχύτητα κι ότι πάντοτε έτρεχαν, από αυτήν την ονομασία του θέω (=τρέχω), θεούς τους ονόμασαν» Πλάτων, Κρατύλος.
«Από το θεώμαι και θέω…Θεός λέγεται διά το ότι θεάται, θεωρεί τα πάντα» Πλούταρχος, Περί Ίσιδος και Οσίριδος
«…θεούς δε προσωνόμασαν …ότι κόσμω θέντες τα πάντα…» Ηρόδοτος, Θεογονία.
Θεός, Θιός ή Σιός (Βοιωτ. – Δωρικά). Σιός εκ του σεύω = κινούμαι, σπεύδω
Προφανώς εκ του θέω με την αρχική προσθήκη του μετέπειτα απολεσθέντος δίγαμμα. Θέ(f)ω à σεfω à σεύω. Εξ ου και όσιος, καθώς και αφ-οσίωση.
Συνεπώς η λέξη θεός, όπως συνομολογούν Πλάτωνας, Ηρόδοτος και Πλούταρχος, είναι σύνθεση παρατήρησης (θάω), εγρήγορσης (θέω), φροντίδας και θεμελίωσης, θέσης, κτίσης (θεωρώ, θέτω, τήθιμι).
Πιο συγκεκριμένα η λέξη Θεός προκύπτει:
1.Εκ του θέω εφόσον θοός είναι ο ταχύς, οξύς, ευκίνητος, δραστήριος ή στην πιο ενεργητική του μορφή αυτός που ωθεί, παροτρύνει σε κίνηση «τρέχα, σπεύσε, σπρώξε, κάνε να κινηθούν». θεώàωθέωàωθώ àθεός
Οι λέξεις αγαθός και βοήθεια είναι συνώνυμα του Θεού. Ο Θεός είναι αγαθός. Ο άγαν θέων, ο πολύ ταχύς που στέργει προς βοήθεια, όταν κάποιος βοά, επικαλείται την ευεργετική ταχύτητά του (αγαθός =άγαν +θέω, βοήθεια = βοή +θέω)
2.Εκ του θάω = βλέπω, εξ ου θάομαι – θεάομαι, θεωρώ, από όπου προέκυψαν και οι συγγενείς λέξεις με τη θεία δραστηριότητα: θεά-ομαι, θέα, θεωρός, θαύμα, αφού ο παντεπόπτης οφθαλμός θεάται και θεωρεί – επιστατεί επί πάντων.
Αξιοσημείωτο είναι πως το ρήμα θεάομαι σχηματίζει την προστακτική ως θεώ, υπό την έννοια του κοίτα, δες, επόπτευσε. εξέτασε, ατένισε, επιθεώρησε.
Ο θεός ορά, θεωρεί και φροντίζει (ώρα = φροντίδα). «Θεωρείν από του θεού την προσηγορίαν έλαβον» Πλούταρχος
3.Εκ του θέτω – τίθημι, αφού αυτοί είναι που θέτουν και διευ-θετούν, θέτουν θεσμούς και θεμελιώνουν τη λειτουργία και τους νόμους μεταξύ των ανθρώπων και της δημιουργίας εν γένει. Άλλωστε στην θεογονία κατά τον Ηρόδοτο οι πρώτοι κάτοικοι των ορέων, οι αρχάνθρωποι, αποκαλούνται θεοί και η λέξη θεός είναι συνώνυμο της λέξης άνθρωπος (βλ. Κατ’ εικόνα στον χριστιανισμό). Είναι αυτοί που θα γίνουν οι επιχθόνιοι, οι επί της γης φύλακες των θνητών ανθρώπων, σε αυτήν την αρχέγονη ιεραρχική αλυσίδα θείων οντοτήτων και μη. «Διός αγαθοί φύλακες θνητών ανθρώπων…» (Έργα και Ημέραι – Ησίοδος). Από τους θεούς στους ουρανίωνες, από τους ουρανίωνες στους διογενείς, από τους διογενείς στους ήρωες και από αυτούς στους βασιλείς καταλήγει η πορεία όσων γεφυρώνουν το χάσμα μεταξύ των κόσμων.
Υπενθυμίζουμε πως το θάω, που προαναφέραμε, επίσης σημαίνει θηλάζω και θάλλω, δηλαδή αυξάνομαι ακμάζω, εξελίσσομαι τείνοντας προς τον ουράνιο θόλο που σκέπει υπέρ ημών.
4.Εκ του θύω = μαίνομαι ορμάω, φυσομανώ, θυσιάζω. Εξ ου θυμός, θυσία, θυμίαμα, θύελλα που σχετίζονται άμεσα με την παρουσία και την επικοινωνία με το θείο στοιχείο, αφού ως γνωστό ο θεός φανερώνεται στη θύελλα και μέσα από αστροπόβροντα που δηλώνουν τη θεϊκή παντοδυναμία. Στη θυσία έχουμε αναπαράσταση σκηνικού θύελλας με τους καπνούς, τα τύμπανα, τις κραυγές που γεφυρώνουν το χάσμα με τη θεότητα, όπως ο καπνός του θυμιάματος που κατευθύνεται ευθέως προς τον θεό. Θύω = ορμώ, ευθέως (ιθύς = ευθύς) προς το θείο.
5. Από τη λέξη θεός προέρχεται το θείον (θέειον Ομηρικά) που σημαίνει θειάφι, καπνός από θειάφι και σύμφωνα με Ομηρικές δοξασίες, η πτώση κεραυνού απελευθέρωνε μια οσμή θειαφιού, επιβεβαίωση της θεϊκής δύναμης και παρουσίας, παραπέμποντας ξανά στο ρήμα θύω και τη θύελλα, κυρίαρχο στοιχείο της οποίας είναι η καπνισμένη ατμόσφαιρα εν μέσω κεραυνών.
Από το ρήμα θύω προκύπτει το μεθύω, μεθώ και η κατάσταση του ενθουσιασμού, (ένθους = ενθουσιασμός) από τις πνοές των ανέμων, τους καπνούς της θυσίας, των κεραυνών και της γενικότερες εκφάνσεις της φύσης σε κατάσταση κοσμικής μέθης, έμπνευσης ή και θεϊκής οργής. Υπενθυμίζουμε ότι καπνός, ψυχή και πνεύμα σχετίζονται άμεσα, εφόσον το καπνός προκύπτει από το κάπυς = πνεύμα, ψυχή, επιβεβαιώνοντας πλήρως τα παραπάνω.
Όταν μιλάμε για θεοφάνεια αναφερόμαστε στη θεία αποκάλυψη, στη φανέρωση μιας όψης του θείου εν γένει. Η λέξη προκύπτει από σύνθεση του θεός και του ρήματος φαίνω, φανώ που σημαίνει φανερώνω, αποκαλύπτω. Εξ ου και ιεροφάντης, ο φαίνων, ο αποκαλύπτων τα ιερά. Επίθετο του Απόλλων ήταν το Φαναίος, που δήλωνε αυτόν που φανέρωνε, σήμαινε ως λοξίας τους χρησμούς του μέλλοντος. Από το φαίνω στη λατινική γεννήθηκαν λέξεις όπως fanum, που δηλώνει το ιερό, ως ο χώρος που αναφύονται και αναφαίνονται τα ιερά σημεία. Άλλωστε fanal είναι ο φάρος, fanion (γαλλ.) η σημαία που φανερώνει τα ιερά σύμβολα και εξ αυτών όλων γεννήθηκε και η λέξη φανατισμός, ως η εμμονή σε συγκεκριμένες εκφάνσεις πρωτίστως του θείου.
Όπως ήδη αναφέρθηκε το φαίνω έχει άμεση σχέση με το φύω, αφού για να φανεί κάτι, θα πρέπει πρώτα να φυτευτεί ως σπόρος στην αντίστοιχη μήτρα, από όπου και θα εμφανιστεί ως αποτέλεσμα της εν λόγω κυοφορίας. Στα λατινικά αυτό προκύπτει από τον αλληλοσυσχετισμό των fano (=ιερώ) και feo (= φύω), καθώς και των fanum (=ιερό) και foenum (= χόρτος, λιβάδι), εκεί όπου αναφύεται το χόρτον… foin (λατινιστί), η ιερή βοτάνη, το στάχυ της αιώνιας ζωής και ανάστασης.
Βιβλιογραφία
- Έλλην Λόγος- πώς η Ελληνική γονιμοποίησε τον παγκόσμιο Λόγο, Άννα Τζιροπούλου Ευσταθίου, Εκδ. Γεωργιάδη
- Ο εν τη λέξει λόγος, όπως πάνω
- Το παράδειγμα, Αλέξανδρος Τζένος / Εκδ. Παπαζήση
- Γένεση & οργάνωση της γλώσσας και της σκέψης των Ελλήνων (Μελετώντας την Ελληνική γλώσσα πλαισιωμένη από τις άλλες Ινδοευρωπαϊκές γλώσσες), Αλέξανδρος Τζένος, Εκδ. Τροχαλία
- Ιστορικό λεξικό Ελληνικών επωνύμων, Δ.Βαγιακάκος, Εκδ. Οργ. Πάπυρος
- Αναγνώριση του ανθρώπου μέσα από το δίκαιο και τη γλώσσα, Α.Τζένος, Εκδ.Τροχαλία
- Ιστορία γενέσεως της Ελληνικής γλώσσας, Ηλ. Τσατσόμοιρος, Εκδ. Δαυλός
- Υδατική Λεξιγραφία, Στ. Δωρικού – Κ.Χατζηγιαννάκη, Εκδ. Ελεύθερη Σκέψις
- Ελληνική γλωσσογένεσις, Κώστα Δούκα, Εκδ. Ελεύθερη σκέψις
- Επιτομή του Μεγάλου Λεξικού της Ελληνικής Γλώσσας, LIDDELL & SCOTT, Εκδ. Πελεκάνος
- Λεξικό Ρημάτων της Αρχαίας Ελληνικής γλώσσας, Β.Π.Βλάχου, Εκδ. Gutenberg
- Νέον Επίτομο λεξικό της Ελληνικής Γλώσσης, Δ.Δημητράκου, Εκδ.Γιοβάνη
- Βασικό Λεξικό της Αρχαίας Ελληνικής, Γ. Μαρκαντωνάτος-Θ. Μοσχόπουλος-Ε. Χωραφάς, Εκδ. GUTENBRG
- Κρατύλος, Πλάτων, Εκδ. Φέξη
- Επιστολαί και όροι, Πλάτων, Εκδ. Φέξη
- Λεξικόν Λατινοελληνικόν, Στεφ.Κουμανούδη, Εκδ. Γρηγόρη
- Concordia – Οι ρίζες της Ευρωπαϊκής σκέψης, S.Hill, Εκδ. Εκάτη
- Η γλώσσα των Ελλήνων είναι η γλώσσα που ομιλεί η φύση, Γιάννης Χ. Πρινιανάκης, Εκδ. Παπαζήση
- Γλώσσα Ελληνική, η γλώσσα των γλωσσών, όπως πάνω
- Τραγωδία- Αριστοτελική Κάθαρσις, Α.Τζ. Ευσταθίου, Εκδ. Γεωργιάδη
- Θέλεις να μάθεις, ρώτησε τις λέξεις, Ιάσων Ευαγγέλου, Εκδ. Δωδώνη
- Ετυμολογικές & σημασιολογικές ανιχνεύσεις, Απ. Μ. Τζαφερόπουλος, Εκδ.Γεωργιάδη
- Πελασγική Ελλάς – Οι Προέλληνες, Ν.Π.Ελευθεριάδου, Εκδ. Δαμιανός
- Από την κοσμογονία στη γλωσσογονία. Μια συν-ζήτηση», Γ.Μπαμπινιώτης – Δ.Νανόπουλος, Εκδ. Καστανιώτη
- Ο Εκκλησιασμός του Ελληνισμού, Μ.Μπέγζος, Εκδ. Γρηγόρη