Ψυχή & Ψυχιατρική Μια άλλη προσέγγιση

«Η μοντέρνα ψυχιατρική πρέπει να δώσει έμφαση στην ανθρώπινη και ευσπλαχνική πλευρά της ιατρικής. Αυτό το σύγγραμμα αφιερώνεται στον ανθρωπισμό, ο οποίος δυστυχώς ξεχνιέται συχνά κατά την ιατρική εκπαίδευση και πρακτική, που είναι σε μεγάλο βαθμό βασισμένη στη τεχνολογία». Το παραπάνω απόσπασμα αναφέρεται στον πρώτο τόμο του βιβλίου Ψυχιατρική των Η. Kaplan και Β. Sadock.

Η ψυχιατρική είναι ο κλάδος της ιατρικής που ασχολείται με την ψυχή. Αλλά ποια ψυχή εννοεί και ποια μέρη του ανθρώπου συσχετίζονται με τις παθήσεις της ψυχής;

Σύμφωνα με την αρχαία ελληνική φιλοσοφία, ο άνθρωπος αποτελείται από τρεις ή τέσσερις «σφαίρες»: τη «σφαίρα» του σώματος, της ψυχής, του νου και από μία τέταρτη «σφαίρα», που είναι το πνεύμα.

Η «σφαίρα» της ψυχής αποτελείται, σύμφωνα με τον Πλάτωνα, από το επιθυμητικό μέρος, που κατευθύνει τον άνθρωπο προς τις απολαύσεις και την ικανοποίηση των χαμηλών επιθυμιών του, το θυμοειδές μέρος, που είναι τα συναισθήματά του (αστρικό σώμα) και το λογιστικό, που είναι ο ορθολογικός νους, η ορθή κρίση. Η ψυχιατρική ασχολείται με τη «σφαίρα» της ψυχής.

Σύμφωνα με τους αρχαίους μυητικούς πολιτισμούς, ο άνθρωπος έχει μια επταπλή σύνθεση: αποτελείται από την τετραπλή προσωπικότητα και ένα τριπλό αθάνατο μέρος, το ανώτερο εγώ, που δεν φθείρεται και συνεπώς δεν νοσεί. Τα προβλήματα παρουσιάζονται στον ψυχισμό του ανθρώπου, στον οποίο εμφανίζονται συναισθηματικές διαταραχές, όπως η καταθλιπτική συνδρομή, καθώς και στον νοητικό φορέα, στον οποίο παρουσιάζονται νόσοι που αφορούν διαταραχές της σκέψης, όπως είναι η ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή, η ψυχωτική συνδρομή, η σχιζοφρένεια. Μία άλλη κατηγορία παθήσεων είναι ο συνδυασμός της διαταραχής συναισθήματος και σκέψης, που εμφανίζει την σχιζοσυναισθηματική διαταραχή ή άλλες μορφές διαταραχών προσωπικότητας, όπως η οριακή. Οι ψυχικές νόσοι μπορούν να αρχίζουν από τον κατώτερο νοητικό ή τον συναισθηματικό φορέα του ανθρώπου, αλλά επηρεάζουν και τον ενεργειακό φορέα, που στα σανσκριτικά λέγεται prana sharira (πρανικό σώμα), στο οποίο βρίσκεται η αύρα της υγείας. Τέλος ασθένειες εκδηλώνονται στο αιθεροφυσικό σώμα, δηλαδή υπάρχουν μεταβολές σε νευροβιολογικό επίπεδο στον εγκέφαλο (όπως διαταραχή νευροδιαβιβαστών, για παράδειγμα της σεροτονίνης και της ντοπαμίνης), καθώς και στη νευροπλαστικότητα και στις συνδέσεις μεταξύ των νευρικών κυττάρων.

Η σημερινή ψυχιατρική και η ψυχοθεραπεία, ανάλογα με τις αιτίες στις οποίες θεωρεί ότι οφείλονται οι ψυχικές νόσοι, έχει και διαφορετικές θεραπευτικές κατευθύνσεις. Τα χαρακτηριστικά της σύγχρονης εποχής μας, η υπερβολική εξειδίκευση και η διαίρεση επηρεάζουν και αυτόν τον κλάδο της ιατρικής.

Η αρχική προδιάθεση για μελλοντική εμφάνιση ψυχικής νόσου στο ανθρώπινο γενετικό υλικό, που συσχετίζεται και με την κληρονομικότητα, είναι μία πρώτη αιτία, χωρίς να αποτελεί αναγκαία προϋπόθεση, γιατί υπάρχουν μελέτες σύμφωνα με τις οποίες οι πρόγονοι νοσούσαν ψυχικά αλλά όχι οι απόγονοί τους. Άρα αμφισβητείται το αν μπορούμε να θεραπεύσουμε βασισμένοι στην κληρονομικότητα ή να θεωρήσουμε δεδομένη αυτή την αιτία, παρόλο που σήμερα γίνονται πολλές έρευνες και υπάρχει ένα μεγάλο μέρος της ψυχιατρικής που ασχολείται με αυτό. Ο ίδιος ο άνθρωπος και ο τρόπος με τον οποίο διαμορφώθηκε η προσωπικότητά του, η εκπαίδευση και οι επιδράσεις από το οικογενειακό και κοινωνικό περιβάλλον του, είναι πιθανόν να ωθούν στην εκδήλωση προηγούμενων προδιαθέσεων του γενετικού κώδικα για ψυχική νόσο ή όχι. Όλα αυτά μπορούν να δημιουργήσουν άλυτες εσωτερικές συγκρούσεις και φόβους, που θα οδηγήσουν σε ψυχική νόσο.

Όταν υπάρχει αδυναμία ελέγχου του συναισθήματος ή δυσκολία έκφρασής του, προκαλούνται συναισθηματικές διαταραχές, όπως διπολική διαταραχή. Όταν παρουσιάζεται «καταιγισμός» σκέψεων, ακόμη και ρήξη με την «μη ανεκτή» πραγματικότητα, προκαλείται «απόδραση» από αυτήν και εμφανίζονται ψυχωτικά στοιχεία, όπως ψευδαισθήσεις ή παραισθήσεις (διαταραχή δηλαδή σε μία ή περισσότερες από τις πέντε αισθήσεις: όραση, όσφρηση, ακοή, αφή, γεύση, αλλά και εσωτερική αίσθηση του φυσικού σώματος) και ο άνθρωπος δημιουργεί μία άλλη πραγματικότητα για να «μπορέσει να ζήσει». Σε αυτό το επίπεδο έρχεται η ψυχοδυναμική θεώρηση και η ψυχανάλυση, που οδηγεί τον άνθρωπο να ανακαλύψει τις συγκρούσεις αυτές στο εδώ και το τώρα, να βρει τις αιτίες και να επανατοποθετηθεί ο ίδιος. Οι πεποιθήσεις που έχει το άτομο, καθώς και η οργάνωση των σκέψεων του, είναι μία άλλη αιτία που την εξετάζει η γνωσιακή ψυχοθεραπευτική προσέγγιση. Η συμπεριφορά του ανθρώπου παίζει ρόλο στην εμφάνιση ψυχικών δυσκολιών, τις οποίες αντιμετωπίζει η συμπεριφορική προσέγγιση. Αλλά η συμπεριφορά είναι αιτία ή αποτέλεσμα;

Υπάρχουν όμως και υπαρξιακά ερωτήματα στον άνθρωπο, όπως η έννοια της ζωής και του θανάτου, που τα προσεγγίζει η ψυχοθεραπεία του υπαρξισμού. Η προσέγγιση Gestalt εξετάζει τον άνθρωπο σύμφωνα με τα χαρακτηριστικά του, τις δυνάμεις και τις αδυναμίες του. Τη σχέση με τους άλλους και τα δυναμικά που αναπτύσσονται, καθώς και την έκφραση του ασυνειδήτου, ανακαλύπτουμε στις ψυχοθεραπείες μέσω της τέχνης, όπως η δραματοθεραπεία. Σε ένα καθαρά βιολογικό επίπεδο συμβαίνουν διαταραχές σε επίπεδο νευροδιαβιβαστών του εγκεφάλου και νευρικών οδών, που πολύ πιθανόν να είναι το αποτέλεσμα και όχι η αιτία των ψυχικών διαταραχών. Εδώ συναντούμε την ψυχοφαρμακολογία, που σε κάποιες περιπτώσεις είναι απαραίτητη και σε άλλες μπορεί να παρακαμφθεί, αν οι ψυχικές διαταραχές δεν έχουν προκαλέσει μόνιμες βιολογικές βλάβες. Έχει βρεθεί πλέον με έρευνες ότι η ψυχοθεραπεία δρα και βελτιώνει τον εγκέφαλο και επουλώνει ακόμη και βιολογικές βλάβες

Είναι επίσης σημαντικό να ανακαλύψουμε τις δυσκολίες ορθής ένταξης του ανθρώπου στην κοινωνία, στην περίπτωση που έχει ψυχική δυσκολία. Η κοινωνική ή κοινοτική ψυχιατρική ασχολείται με αυτό το πεδίο, καθώς και με τους τρόπους που το «στίγμα» της ψυχικής νόσου εγγράφεται μέσα στον ψυχισμό του ανθρώπου, ώστε να τον βοηθήσει να ενταχθεί στην κοινωνία χωρίς να χάσει την ατομικότητά του. Οι εναλλακτικές θεραπείες προσεγγίζουν τον άνθρωπο ολιστικά και δρουν σε πιο λεπτά επίπεδα ενέργειας, συναισθήματος και σκέψεων. Μπορούν ακόμα να βοηθήσουν τον άνθρωπο να ξεπεράσει ψυχικές νόσους και αποτελούν ένα δημιουργικό πεδίο στην ιατρική του μέλλοντος. Σε πολλές περιπτώσεις η συνδυασμένη θεραπεία είναι πολύ πιο αποτελεσματική απ’ ό,τι η κατακερματισμένη και αυτό ωθεί τον άνθρωπο στην απαρτίωση και ολοκλήρωση του εαυτού. Ο άνθρωπος είναι ένα σύνολο, άρα δεν μπορεί να είναι μόνο μία η αιτία για την τωρινή του κατάσταση, αλλά ένας συνδυασμός.

Η απόσταση του ανθρώπου από τον αληθινό του εαυτό καθώς και η ίδια η κοινωνία, «ο κόσμος της σπηλιάς» όπως αναφέρει ο Πλάτωνας στον μύθο του σπηλαίου, στην Πολιτεία, γεννούν την ψυχική νόσο. Ο προηγούμενος αιώνας της σχάσης και των αντιθετικών μηνυμάτων δημιούργησε τη σχιζοφρένεια. Ο αιώνας μας της επιφάνειας, της ψεύτικης ταυτότητας, της κενότητας, της ανυπαρξίας ορίων και σεβασμού στον άνθρωπο, της κρίσης ηθικών αξιών, δημιουργεί την οριακή διαταραχή προσωπικότητας. Σήμερα δημιουργείται η ανάγκη μίας ολιστικής αντίληψης για τον άνθρωπο, μίας φιλοσοφικής προσέγγισης και μίας ψυχιατρικής βασισμένης στην αληθινή αγάπη, που για τον Παράκελσο είναι η καλύτερη θεραπεία. Με αυτόν τον τρόπο ο άνθρωπος θα μπορέσει να θυμηθεί ποιός είναι, να μπει σε έναν δρόμο αυτογνωσίας, να ανακαλύψει τα μονοπάτια που θα τον οδηγήσουν στον αληθινό του εαυτό και αυτό θα τον κάνει να υψωθεί πέρα από τις δυσκολίες και τον κόσμο της σπηλιάς.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:

Ψυχιατρική, Kaplan and Sadock, Εκδόσεις «Παρισιάνου»
Εισαγωγή στην ψυχιατρική, Π. Χαρτοκόλης, Εκδόσεις «Θεμέλιο»
Πολιτεία Πλάτωνα, μετάφραση Σκουτερόπουλος, Εκδόσεις «Πόλις»
Τα 3 κέντρα του μυστηρίου, Γ. Πλάνας, Εκδόσεις «Νέα Ακρόπολη»
Εισαγωγή στη Μυστική διδασκαλία, Jorge Angel Livraga Rizzi, Εκδόσεις «Νέα Ακρόπολη»
Σύγχρονη ψυχιατρική, Στεφανής Κ., Παπαδημητρίου Γ., Λιάππας Ι., Λύκουρας Ε., Εκδόσεις «Βήτα».
Η ψυχοδυναμική ψυχιατρική στην κλινική πράξη, Gabbard O. Glen, Εκδόσεις «Βήτα»