Συμπόσιο ή περί του έρωτος – ηθικός: ένας ύμνος στον έρωτα

Σύμφωνα με πολλούς σύγχρονους συγγραφείς, το “Συμπόσιο” είναι το μεγαλύτερο μνημείο που θα μπορούσε να φτιάξει ο Πλάτων για τον Σωκράτη, που “δε μοιάζει με κανέναν άνθρωπο, ούτε από τους παλιούς ούτε από τους σημερινούς”. Στο έργο αυτό παρουσιάζεται η Ουράνια πηγή απ’ όπου ο Σωκράτης άντλησε τη Σοφία, που είναι ο εσωτερικός του “δαίμονας”, το ανώτερο Εγώ ή Πνεύμα αυτού του μεγάλου Μύστη-Φιλόσοφου. Ακόμα, το “Συμπόσιο” έχει χαρακτηριστεί ως ο πιο ολοκληρωμένος δοξαστικός του Έρωτα, αυτής της μεγάλης Δύναμης που κινεί τα πάντα. Τα πρόσωπα του διαλόγου είναι ο Αγάθων, ο Φαίδρος, ο Παυσανίας, ο Ερυξίμαχος, ο Αριστοφάνης, ο Αλκιβιάδης (που φτάνει στο τέλος του συμποσίου) και ο Σωκράτης, ο “φοβερός στα ερωτικά”. Οι συμποσιαστές αποφασίζουν λοιπόν να εγκωμιάσουν τον έρωτα, αφού “δεν έχει τολμήσει ακόμα κανένας άνθρωπος να τον τραγουδήσει όπως του αξίζει”, σύμφωνα με τα λόγια του Φαίδρου. Έτσι αναλαμβάνει ο καθένας να πει ένα μικρό λόγο προς τιμή του Έρωτα. Από όλους τους λόγους που εκφωνήθηκαν, ο λόγος του Αγάθωνα ήταν αυτός που έκανε πάταγο και προκάλεσε την επιδοκιμασία όλων, που έλεγαν ότι ο νεαρός μίλησε όπως ταίριαζε στον εαυτό του και στο Θεό. Θα σταθούμε λοιπόν λίγο στο εγκώμιο του Αγάθωνα, που μίλησε πριν από το Σωκράτη.

Σύμφωνα με τον ποιητή, ο Έρωτας είναι ο πιο ευτυχισμένος από τους Θεούς, γιατί είναι ο ωραιότερος και ο καλύτερος από όλους. Είναι εξάλλου και ο νεότερος, γιατί πάντα αποφεύγει τα γηρατειά και πλησιάζει μόνο τους όμοιούς του, τους νέους. Είναι τρυφερός, γιατί κατοικεί στις ψυχές ανθρώπων με τρυφερή καρδιά. Είναι λυγερός, γιατί εισχωρεί λαθραία όπου θέλει κι έχει χάρη, αφού πάντα φωλιάζει σε λουλουδιασμένους τόπους. Κι όσον αφορά τις αρετές του, είναι δίκαιος, γιατί ούτε αδικεί ούτε αδικείται, επειδή από τη δράση του λείπει η βία και ο καταναγκασμός. Είναι φρόνιμος, γιατί φρονιμάδα είναι το να εξουσιάζει κανείς τις ηδονές και τις επιθυμίες του, κάτι που ο Έρωτας το κάνει. Είναι ανδρείος, αφού ούτε ο ίδιος ο Άρης δεν μπόρεσε να αντισταθεί στον Έρωτα και νικήθηκε από τον Έρωτα της Αφροδίτης. Ο Έρωτας είναι σοφός, γιατί η δημιουργία όλων των ζωντανών οργανισμών οφείλεται στη δική του σοφία. Και όλοι οι Θεοί, σε καθετί λαμπρό που γέννησαν, είχαν ως οδηγό τους τον Έρωτα και η λαμπρότητα των έργων τους είναι απόδειξη ότι ο Δάσκαλος αυτός είναι άξιος. Μετά τον έπαινο του Αγάθωνα έρχεται η σειρά του Σωκράτη, που θα μιλήσει τελευταίος. Και όπως είναι φυσικό, όλοι περιμένουν ανυπόμονα αυτή τη στιγμή. Τότε όμως ο Σωκράτης δηλώνει ότι ενώ στην αρχή δέχτηκε να παινέψει τον Έρωτα, πραγματικά “η γλώσσα μου υποσχέθηκε, μα η καρδιά μου όχι”. Ο Σωκράτης είναι φιλόσοφος, γι’ αυτό θα πει την αλήθεια και δεν θα φορτώσει στον Έρωτα όλες τις αρετές που υπάρχουν με σκοπό να τον δείξει όμορφο, αγαθό, δίκαιο, σοφό. Έτσι ο Σωκράτης μεταφέρει τη διδασκαλία που δέχτηκε από τη σοφή Διοτίμα από τη Μαντίνεια, η οποία τον μύησε στα ερωτικά θέματα. Πρώτα-πρώτα, ο Έρωτας είναι έρωτας κάποιου, επιθυμεί κάτι. Και βέβαια κάτι που του λείπει. Και επειδή ο Έρωτας είναι μόνο της Ομορφιάς, σημαίνει ότι αυτή του λείπει, άρα δεν είναι όμορφος. Τα Αγαθά είναι όμορφα, άρα στερείται και από αγαθά και δεν είναι αγαθός. Ο Σωκράτης μιλώντας με την Διοτίμα δυσκολεύεται στην αρχή να συλλάβει αυτές τις έννοιες. Γιατί πώς είναι δυνατόν ο Έρωτας να είναι άσχημος, κακός, αμαθής; Κι όμως μεταξύ της Επιστήμης (Σοφίας) και της αμάθειας υπάρχει κάτι: η σωστή δοξασία, που δεν είναι Σοφία αλλά ούτε αμάθεια, και βρίσκεται ανάμεσά τους. Με τον ίδιο τρόπο ό,τι δεν είναι όμορφο δεν σημαίνει ότι είναι άσχημο, ό,τι δεν είναι αγαθό δεν είναι αναγκαστικά κακό.

Ο Έρωτας δεν είναι Θεός, εφόσον οι Θεοί, σαν ανώτερα όντα, κατέχουν και ομορφιά και αγαθά, ενώ ο Έρωτας όχι. Δεν είναι όμως και θνητός. Βρίσκεται μεταξύ θνητού και Αθάνατου. Είναι μεγάλος Δαίμονας. Οι Δαίμονες έχουν σαν εξουσία να φτιάχνουν μια γέφυρα μεταξύ Θεών και ανθρώπων. Χάρη σ’ αυτούς υπάρχει η Μαντική και όλη η Ιερατική τέχνη και κάθε δυνατή επικοινωνία μεταξύ του κόσμου των θνητών και του κόσμου των Αθανάτων. Η φύση του Έρωτα μπορεί να οριστεί από την καταγωγή του. Είναι ο γιος της Πενίας και του Πόρου και η σύλληψή του έγινε στα γενέθλια της Αφροδίτης. Γι’ αυτό ο Έρωτας είναι ακόλουθος της Αφροδίτης και η αγάπη του σχετίζεται με την Ομορφιά. Από την παράξενη όμως ένωση του Πόρου και της Πενίας ο Έρωτας έχει μια φύση διπλή. Σαν γιος της Πενίας είναι πάντα φτωχός, σκληρός και κακομοιριασμένος, ξυπόλυτος και άστεγος, κοιμάται στο ύπαιθρο και συγκατοικεί πάντα με τη στέρηση. Έχει όμως πατέρα τον Πόρο, γι’ αυτό κυνηγάει τα ωραία και τα αγαθά, είναι ανδρειωμένος, ορμητικός, φοβερός κυνηγός και σκανδαλιάρης, διψάει για γνώση και είναι εφευρέτης της, φιλοσοφώντας σε όλη του τη ζωή.

Δεν είναι ούτε αθάνατος, ούτε θνητός, γιατί μπορεί την ίδια μέρα να γεννηθεί, να πεθάνει και να ξαναγεννηθεί, γιατί πάντα χάνει αυτό που κερδίζει, για να το ξαναποκτήσει στη συνέχεια. Δεν είναι λοιπόν ούτε τελείως άπορος, ούτε πλούσιος.

Και είναι μεταξύ Σοφίας και αμάθειας, είναι ΦΙΛΟΣΟΦΟΣ. Γιατί μόνον οι Θεοί που κατέχουν ήδη τη Σοφία και οι θνητοί αμαθείς που μέσα στην άγνοιά τους πιστεύουν ότι δεν τη χρειάζονται, δεν είναι Φιλόσοφοι. Όμως ο Έρωτας θέλει τα όμορφα και δεν υπάρχει τίποτα πιο ωραίο από τη Σοφία, γι’ αυτό ο Έρωτας την επιθυμεί. Όμως σε τι είναι χρήσιμος ο Έρωτας με τέτοια φύση που έχει; Ο Έρωτας ερωτεύεται τα ωραία για να γίνουν δικά του και μ’ αυτό τον τρόπο να γίνει ευτυχισμένος. Δεν ερωτεύονται όμως όλοι οι άνθρωποι κι ακόμα δεν ερωτεύονται όλοι τα ίδια αγαθά. Αυτό γίνεται επειδή ο αληθινός Έρωτας εκδηλώνεται με πολλούς τρόπους και στις διαφορετικές αυτές εκφράσεις του αποδίδονται τα χαρακτηριστικά του αληθινού Έρωτα. Μα ο ΕΡΩΤΑΣ είναι μόνο του Αγαθού, και μάλιστα αποβλέπει στην παντοτινή κατοχή του Αγαθού. Η ενέργεια του Έρωτα είναι η γονιμοποίηση μέσα σε ομορφιά και κατά το σώμα και κατά την Ψυχή: όλοι οι άνθρωποι εγκυμονούν στο σώμα και στην Ψυχή και όταν φτάσουν σε μία ορισμένη ηλικία η φύση τους επιθυμεί να γονιμοποιεί, αλλά μόνο μέσα στην ομορφιά. Η δυνατότητα ένωσης και γονιμοποίησης είναι το μόνο είδος αθανασίας που υπάρχει στο θνητό ον. Μοίρα και Ειλειθυία για την αναπαραγωγή είναι η Καλλονή. Γι’ αυτό όποιος “εγκυμονεί” αισθάνεται δυνατή συγκίνηση και λαχτάρα για την ομορφιά, επειδή αυτή τον ξαλαφρώνει από μεγάλο πόνο. Γι’ αυτό δεν είναι η ομορφιά το αντικείμενο του Έρωτα, αλλά η αναζήτηση της γέννησης και της γονιμοποίησης μέσα στην ομορφιά. Υπάρχουν δύο είδη εκδήλωσης του Έρωτα: Όσοι “εγκυμονούν” σωματικά ενώνονται μεταξύ τους και γεννώντας παιδιά φαντάζονται ότι κερδίζουν δόξα, ευδαιμονία και αθανασία (διαιώνιση του είδους). Αλλά υπάρχουν και κάποιοι που “εγκυμονούν” ψυχικά αυτά που ταιριάζουν στη φύση της Ψυχής: φρόνηση, ανδρεία, δικαιοσύνη και σωφροσύνη.

Αυτός που έχει λοιπόν θεϊκή ψυχή, επιθυμεί να γεννήσει αυτές τις αρετές κι όταν έρθει η ώρα του γυρίζει εδώ κι εκεί αναζητώντας την Ομορφιά. Με την κατάλληλη εκπαίδευση θα μπορέσει να φτάσει στο σκοπό του. Θεωρώντας και γνωρίζοντας τις διάφορες εκφράσεις της Ομορφιάς με τη σειρά και κανονικά, θα ακολουθήσει μια διαδικασία αναζήτησης σιγά-σιγά, μέχρι να μπορέσει “να μυηθεί στα τέλεια και στα οραματικά του Έρωτος Μυστήρια”. Από τον ένα θα περάσει στους δύο και στη συνέχεια σε πολλούς όμορφους ανθρώπους κι από αυτή την ένωση θα γεννηθούν ωραίοι λόγοι. Γίνεται τότε εραστής της Ομορφιάς και ξεφεύγει από την υπερβολική αγάπη και προσκόλληση σε έναν άνθρωπο. Οδηγείται στη συνέχεια προς την ψυχική ομορφιά και τότε γεννιούνται όμορφοι τρόποι ζωής. Από εκεί οδηγείται στα όμορφα μαθήματα και από τα πολλά όμορφα μαθήματα στο Μάθημα της ίδιας της Ομορφιάς: “ΕΞΑΦΝΑ θα δει καθαρά μια θαυμάσια Ομορφιά, εκείνην ακριβώς που για χάρη της γίνονταν όλες οι προηγούμενες προσπάθειές του”. Θα αντικρίσει την ΙΔΕΑ της Ομορφιάς, που είναι αιώνια, αμετάβλητη, σφαιρική και ολοκληρωμένη, συνεχόμενη, απόλυτη, αυτάρκης. Στη θέαση της Ιδέας-Ομορφιάς, απαλλαγμένος από οποιαδήποτε υλική έκφραση, ο άνθρωπος δεν γεννάει είδωλα αρετής, αλλά αληθινή Αρετή. Και όποιος γεννήσει και αναθρέψει αληθινή Αρετή, αυτός έχει τη δυνατότητα να γίνει αγαπημένος στους Θεούς και να γίνει αθάνατος περισσότερο από κάθε άλλον άνθρωπο, είναι ο αληθινός Φιλόσοφος. Και σε αυτό το έργο και στην απόκτηση αυτού του θησαυρού της Αθανασίας ο καλύτερος βοηθός του Φιλόσοφου είναι ο ΕΡΩΤΑΣ.

ΓΙ’ ΑΥΤΟ ΚΑΘΕ ΑΝΘΡΩΠΟΣ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΛΑΤΡΕΥΕΙ ΤΟΝ ΕΡΩΤΑ.