O Ρούπερτ Σέλντρεϊκ, Βρετανός βιολόγος και συγγραφέας aνέπτυξε την υπόθεση των μορφογενετικών πεδίων επεκτείνοντας την επιστήμη σε περιοχές ως τώρα αγνοημένες. Η έρευνα και οι δημοσιεύσεις του άπτονται θεμάτων σχετικά με την ανάπτυξη και συμπεριφορά των ζώων και των φυτών, την τηλεπάθεια, την αντίληψη και τη μεταφυσική.
Σε αυτό το τεύχος δημοσιεύεται το β΄μέρος της συνέντευξης που παραχώρησε στην Sabine Leitner, τον Φεβρουάριο του 2010.
SL: Στην ιστοσελίδα σας είδα ότι έχετε βάλει ένα στοίχημα σχετικά με τα γονίδια. Περί τίνος πρόκειται;
RS: Πρόκειται για ένα στοίχημα σχετικά με τη δύναμη πρόβλεψης που έχει το γονίδιο και είναι ένα είδος παραδείγματος αυτής της διαφοράς άποψης ή κοσμοθεωρίας. Η εργασία για το γονίδιο αντιπροσωπεύει το ύστατο σημείο στη μηχανιστική βιολογία. Όμως αντί να αποτελέσει το θρίαμβο που θα οδηγούσε στην κατανόηση της φύσης μας και της φύσης της ζωής, κάτι που υποστήριζαν στις δεκαετίες του 1980 και 1990, αποδεικνύεται να μην είναι και ιδιαίτερα χρήσιμο. Οι εταιρίες βιοτεχνολογίας έχουν χάσει τουλάχιστον 10 δις. δολάρια από τα χρήματα των επενδυτών και στην ουσία δεν έχουν στα χέρια τους κανένα προϊόν. Ο Arthur Levinson, ο ιδρυτής της αμερικάνικης εταιρίας γενετικής μηχανικής Genentech, περιέγραψε τη βιομηχανία της βιοτεχνολογίας ως «μία από τις μεγαλύτερες βιομηχανίες που έχουν χάσει τα περισσότερα χρήματα στην ιστορία της ανθρωπότητας» (New York Times, 11 Φεβρ. 2007).
Το στοίχημά μου είναι με τον Lewis Wolpert, έναν επιφανή Βρετανό βιολόγο. Στοιχηματίζει ότι έως την πρώτη του Μάη το 2029 θα έχουμε τη δυνατότητα να προβλέψουμε όλες τις λεπτομέρειες ενός οργανισμού στηριζόμενοι στο γονίδιο ενός γονιμοποιημένου ωαρίου ενός ζώου ή ενός φυτού. Εγώ στοιχηματίζω ότι κάτι τέτοιο δεν θα συμβεί. Είναι ήδη ξεκάθαρο ότι αυτό δεν συμβαίνει και η αποκαλούμενη «χαμένη κληρονομικότητα» αποτελεί ένα σημείο κρίσης στo πλαίσιo της σύγχρονης επιστήμης, επειδή τα γονίδια δεν εξηγούν όλα όσα υποτίθεται ότι θα έπρεπε να εξηγούν. Ανέκαθεν υποστήριζα ότι έχουμε υπερτιμήσει τα γονίδια, επειδή πιστεύω ότι το μεγαλύτερο μέρος της κληρονομικότητας βασίζεται στο μορφικό συντονισμό και όχι στα γονίδια. Επομένως δεν με εκπλήσσει καθόλου το γεγονός ότι υπάρχει το πρόβλημα της χαμένης κληρονομικότητας. Για την ακρίβεια, το επίπεδο της χαμένης κληρονομικότητας, το οποίο είναι περίπου 90%, πιστεύω ότι δείχνει το ποσοστό της συνεισφοράς του μορφικού συντονισμού.
SL: Πώς αλληλεπιδρά το DNA με τα μορφικά πεδία σύμφωνα με την άποψή σας;
RS: Θα προσπαθήσω να απαντήσω με συντομία. Τα γονίδια παράγουν πρωτεΐνες, είναι ένας κωδικός για την αρχική δομή των πρωτεϊνών. Αλλά ο τρόπος που η πρωτεΐνη περιστρέφεται αποτελεί το πρώτο πρόβλημα της γενετικής θεωρίας, επειδή δεν μπορείς να προβλέψεις απλώς και μόνο από την αλληλουχία των αμινοξέων την τρισδιάστατη δομή της πρωτεΐνης. Εάν προσπαθήσεις να το υπολογίσεις, θα καταλήξεις με εκατοντάδες απαντήσεις, με εκατοντάδες πιθανές μορφές και χρειάζεσαι μόνο μία από αυτές τις μορφές. Πιστεύω ότι ο μορφικός συντονισμός και τα μορφικά πεδία παίζουν ένα ρόλο στον τρόπο που οι πρωτεΐνες περιστρέφονται. Και ότι βοηθούν επίσης να οργανωθεί ο τρόπος που αυτές αλληλεπιδρούν μεταξύ τους και οργανώνεται το κύτταρο. Τα μορφικά πεδία αλληλεπιδρούν με τα γονίδια, επειδή τα τελευταία προσφέρουν τα κατασκευαστικά υλικά. Μία πολύ χοντρική αναλογία θα ήταν ο τρόπος με τον οποίο ημιαγωγοί κρύσταλλοι, χάλκινα καλώδια και τσιπάκια μνήμης αλληλεπιδρούν με τη λειτουργία ενός ηλεκτρονικού υπολογιστή. Εάν οι ημιαγωγοί κρύσταλλοι είναι ελαττωματικοί, ο υπολογιστής δεν θα λειτουργεί καλά, θα παρουσιάζει διάφορα ελαττώματα ή θα δίνει αντικανονικά αποτελέσματα. Αυτό είναι σαν μία μετάλλαξη. Αλλά η λειτουργία του υπολογιστή, τα προγράμματα, το λογισμικό, το σχέδιο του κυκλώματος, όλα αυτά δεν είναι ενσωματωμένα στους ημιαγωγούς αυτούς. Συνεπώς υπάρχει μία αλληλεπίδραση: τα ελαττωματικά γονίδια μπορούν να παραγάγουν έναν ελαττωματικό οργανισμό, αλλά αυτό δεν αποδεικνύει ότι όλα όσα αφορούν τον εν λόγω οργανισμό βρίσκεται κωδικοποιημένα ή προγραμματισμένα μέσα στα γονίδια. Επομένως η κληρονομικότητα είναι μόνο μερικώς γενετική.
SL: Τα μορφικά πεδία είναι απλώς τυπικά και αφηρημένα ή έχουν κάποιο είδος ενέργειας;
RS: Υπό μία έννοια είναι τελεολογικά. Τα μορφικά πεδία περιέχουν ελκυστές που έλκουν αναπτυσσόμενους οργανισμούς. Ως προς το θέμα της ενέργειας, τα πεδία αυτά οργανώνουν την ενέργεια. Όλα τα πεδία οργανώνουν την ενέργεια. Πάρτε για παράδειγμα το πεδίο ηλεκτρονίων στα κβαντικά πεδία. Το πεδίο ηλεκτρονίων οργανώνει ενέργεια. Το ηλεκτρόνιο είναι μία δόνηση σε ένα πεδίο ηλεκτρονίων. Επομένως το πεδίο αυτό είναι ενέργεια; Όχι ακριβώς. Είναι ένα πεδίο που περιέχει ή οργανώνει την ενέργεια. Τα μορφικά πεδία περιέχουν ενέργεια. Το δικό μου μορφικό πεδίο περιέχει και οργανώνει την ενέργεια που βρίσκεται στο σώμα μου και η ενέργεια αυτή προέρχεται από την κατανάλωση γευμάτων όπως είναι για παράδειγμα το πρωινό.
Παντού στην επιστήμη υπάρχει μία διάκριση μεταξύ πεδίων και ενέργειας. Ο Karl Popper, ο φιλόσοφος της επιστήμης, είπε ότι μέσω της σύγχρονης επιστήμης ο υλισμός υπερέβη τον εαυτό του, επειδή η θεμελιώδης αρχή που εξηγεί τα πράγματα δεν είναι πλέον η ύλη αλλά τα πεδία και η ενέργεια. Και αυτά μπορούν να πάρουν οποιαδήποτε μορφή και η μορφή εξαρτάται από τα πεδία εντός των οποίων αυτή βρίσκεται. Επομένως, αυτά τα πεδία δεν είναι απλώς τυπικά, αλλά υπάρχει μία νοητική διάκριση μεταξύ των πεδίων και της ενέργειας. Η ενέργεια που περιέχεται σε ένα τοστ βοηθάει τον εγκέφαλό μου να λειτουργήσει. Αλλά αν αυτό το ίδιο τοστ το πετούσαμε στο δρόμο, είτε θα σάπιζε και θα βοηθούσε στην ανάπτυξη μυκήτων είτε θα το έτρωγαν τα πουλιά και θα έδινε ενέργεια στο πέταγμά τους. Η ενέργεια δεν κάνει διακρίσεις. Μπορεί να λάβει οποιαδήποτε μορφή, οποιοδήποτε σχήμα. Μπορεί να διαπεράσει τον κάθε οργανισμό αλλά η μορφή που λαμβάνει δίνεται από τα πεδία.
Τα πεδία οργανώνουν την ενέργεια. Δεν είναι ενέργεια – κανένα πεδίο δεν είναι ενέργεια αλλά δοχείο ενέργειας ή οργανωτής ενέργειας. Άρα το μορφικό πεδίο ενός σκύλου, ενός πεινασμένου σκύλου, οργανώνει τη συμπεριφορά του με τέτοιο τρόπο, ώστε αυτός να προσπαθήσει να βρει τροφή. Κι έτσι αν υπάρχει κάποιος πεινασμένος σκύλος και υπάρχει ένα κόκαλο γεμάτο κρέας λίγα μέτρα μακριά του, ο σκύλος προσπαθεί να φτάσει στο κόκαλο. Εάν δέσουμε ένα καντάρι στο λουρί του σκύλου, θα μπορέσουμε κυριολεκτικά να μετρήσουμε τη δύναμη που καταβάλλει ο σκύλος και θα έχουμε το μέγεθος του πεδίου δύναμής του.
SL: Πιστεύετε ότι κάποια μέρα θα μπορούμε να μετρήσουμε τα μορφικά πεδία με κάποιο είδος μηχανής;
RS: Δεν υπάρχει λόγος να τα μετρήσουμε με κάποια μηχανή. Εννοώ ότι τα ηλεκτρικά πεδία τα μετράμε με ηλεκτρικές μηχανές, τα μαγνητικά πεδία με μαγνητικές μηχανές, τα βαρυτικά πεδία με κάποιο εκκρεμές ή άλλα βαρυτικά φαινόμενα. Όλα τα πεδία μετρώνται μέσω των αποτελεσμάτων τους. Τα μορφικά πεδία μετρώνται μέσω των αποτελεσμάτων τους. Για παράδειγμα, προτείνω πειράματα σχετικά με την εκπαίδευση ποντικιών να μάθουν ένα νέο κόλπο ώστε να διαπιστώσουμε εάν τα ποντίκια μπορούν να τα καταφέρουν καλύτερα κάπου αλλού. Αυτό ενέχει τη μέτρηση μορφικών πεδίων μέσω των αποτελεσμάτων τους και εάν το πεδίο είναι ισχυρότερο, θα υπάρχουν περισσότερα αποτελέσματα. Χρειάζεται να μετράμε τα πεδία μέσω των κατάλληλων αποτελεσμάτων. Δεν υπάρχει λόγος να τα μετράμε μέσω κάποιας ηλεκτρομαγνητικής μηχανής. Άλλωστε δεν μπορούμε να μετράμε τη βαρύτητα με μία ηλεκτρομαγνητική μηχανή.
SL: Η φωτογραφία Κίρλιαν μπορεί πραγματικά να δείξει κάτι από το μορφικό πεδίο ή όχι;
RS: Δεν γνωρίζω. Το περισσότερο έργο σχετικά με τις φωτογραφίες Κίρλιαν δεν υπήρξε ιδιαίτερα ακριβές. Αυτές βασίζονται στην ηλεκτρική εκφόρτωση υψηλής τάσης και αυτή την εκφόρτωση την πετυχαίνουμε με την υγρασία που υπάρχει στον αέρα. Το πρόβλημα είναι ότι το μεγαλύτερο μέρος των ερευνών έχει πραγματοποιηθεί από τρομερά ερασιτέχνες και αφελείς πειραματιστές, ενώ σοβαροί επιστήμονες δεν έχουν, από όσο γνωρίζω, ερευνήσει αυστηρά το φαινόμενο. Ίσως η έρευνα που έχει ήδη πραγματοποιηθεί να είναι πιο αυστηρή, αλλά δυστυχώς για την ώρα θεωρώ ότι πρόκειται απλώς για ένα ανοιχτό ζήτημα.
SL: Θα ήθελα να σας θέσω ένα ερώτημα σχετικά με το σύγχρονο σχίσμα μεταξύ επιστήμης και πνευματικότητας. Γνωρίζω αρκετούς ανθρώπους που έχουν έντονες πνευματικές διαισθήσεις και που ταυτόχρονα ανήκουν σε αυτήn την κοσμοθεωρία και σε αυτή την κοινωνία, η οποία είναι πολύ απλουστευτική και υλιστική, και βρίσκονται πραγματικά διχασμένοι ανάμεσα σε αυτές τις δύο θέσεις.
RS: Πιστεύω ότι ολόκληρος ο πολιτισμός μας είναι διχασμένος εξαιτίας της μηχανιστικής κοσμοθεωρίας, η οποία αναπαριστά τον κόσμο σαν μία μηχανή, τον ανθρώπινο νου σαν μία απλή εγκεφαλική δραστηριότητα, τα ανθρώπινα συναισθήματα σαν σωματικές απλώς αντιδράσεις χωρίς κανένα μεγαλύτερο νόημα, την τέχνη και τις αισθητικές εμπειρίες σαν απλά υποκειμενικά φαινόμενα που συμβαίνουν μέσα στο κεφάλι μας. Αυτή η κοσμοθεωρία, η οποία προκαλεί τόσο μεγάλη αλλοτρίωση και που απετέλεσε την κοσμοθεωρία του Διαφωτισμού, δημιούργησε μία αντίδραση στα τέλη του 18ου αιώνα με τη μορφή του Ρομαντισμού. Οι πιο ενδιαφέροντες και σοβαροί Ρομαντικοί ήταν στο γερμανόφωνο κόσμο, όπου υπήρξε μεγάλη άνθιση στη φυσική φιλοσοφία (Naturphilosophie), η οποία απετέλεσε τμήμα αυτής της Ρομαντικής αντίδρασης ενάντια στη μηχανιστική κοσμοθεωρία. Στην Αγγλία εκφράστηκε κυρίως μέσω της ποίησης. Οι Ρομαντικοί ποιητές έλεγαν ότι η φύση είναι ζωντανή, ότι τα συναισθήματα είναι αληθινά, ότι τα έντονα συναισθηματικά βιώματά μας, η φαντασία μας είναι πραγματική και όχι κάτι το ανύπαρκτο επειδή απλώς δεν ταιριάζει σε μαθηματικούς νόμους. Πρόκειται για την επιβεβαίωση όλων αυτών των καταπιεσμένων τομέων της μηχανιστικής κοσμοθεωρίας και ο Ρομαντισμός επέδρασε βαθειά στον ευρωπαϊκό πολιτισμό.
Το αποτέλεσμα ήταν ένα σχίσμα. Από τη Δευτέρα έως την Παρασκευή οι διανοούμενοι και οι μορφωμένοι συμφωνούν με τη μηχανιστική κοσμοθεωρία, επειδή αυτή κυριαρχεί στη βιομηχανοποίηση, στις μηχανές, στη γραφειοκρατία, στους στρατιωτικούς εξοπλισμούς, στις επενδύσεις και ούτω καθεξής. Κάθε σοβαρή επιχείρηση, εργασία και εταιρία βασίζεται στη μηχανιστική νοοτροπία. Όλα βασίζονται στην εκμετάλλευση της φύσης, η παραγωγή κερδών στην εξόρυξη πρώτων υλών, στην αποψίλωση των δασών, στη βιομηχανοποίηση των μεθόδων παραγωγής και στη βιομηχανική γεωργία. Όλα αυτά αποτελούν τον πραγματικό κόσμο της οικονομίας και εμείς συμπορευόμαστε. Αλλά τα σαββατοκύριακα και τις αργίες είμαστε ελεύθεροι. Και τα βράδια της Παρασκευής στις πόλεις του Δυτικού κόσμου δημιουργείται κυκλοφοριακή ασφυξία καθώς εκατομμύρια άνθρωποι προσπαθούν να επιστρέψουν στη φύση με το αυτοκίνητό τους. Και εάν οι άνθρωποι γίνουν πλούσιοι εκμεταλλευόμενοι τη φύση, τουλάχιστον εδώ στην Αγγλία, αγοράζουν ένα σπίτι στην εξοχή, ώστε να μπορούν να αποσύρονται εκεί με την οικογένεια και τους φίλους τους τα σαββατοκύριακα και τις γιορτές και να ξεφεύγουν από τα πάντα. Και φυσικά όταν βρίσκονται στο εξοχικό τους καταφύγιο, δεν θέλουν την καταστροφή της φύσης, δεν θέλουν ένα μεγάλο ασφαλτοστρωμένο δρόμο να περνάει έξω από το σπίτι τους ή να αποψιλώνονται τα δάση και τα χωράφια που βρίσκονται γύρω από το σπίτι τους να ψεκάζονται με δηλητήρια. Τα σαββατοκύριακα γίνονται υπέρμαχοι της σωτηρίας της φύσης.
SL: Μοιάζει μάλλον με έναν υποκριτικό τρόπο ζωής…
RS: Θεωρώ ότι αυτός ο διαχωρισμός μεταξύ μηχανιστικού και ρομαντικού μοντέλου έχει ενσωματωθεί πλήρως σε όλες τις εκφάνσεις του Δυτικού πολιτισμού. Όλοι συνηθίσαμε σε αυτό, όλοι ζούμε διπλή ζωή ενώ η θρησκεία και η πνευματικότητα χωράνε μόνο στα σαββατοκύριακά μας. Έτσι κάποιοι επιστήμονες και κάποιοι οπαδοί της μηχανιστικής θεωρίας συνεχίζουν να ασπάζονται τη χριστιανική πίστη και τα σαββατοκύριακα ή στην προσωπική τους ζωή είναι συχνά αρκετά συμβατικοί Χριστιανοί. Άλλοι πάλι, που έχουν περάσει από την εκπαιδευτική, νοητική διαδικασία η οποία τους έχει αποξενώσει από τη χριστιανική παράδοση, αναζητούν την πνευματικότητα της Νέας Εποχής ή ασπάζονται το βουδισμό ή το διαλογισμό ή τη γιόγκα ή εξασκούν μία πληθώρα πνευματικών ασκήσεων ή προσπαθούν να επανασυνδεθούν με τη φύση.
Επομένως όλα αυτά είναι μία προσπάθεια επανασύνδεσης με τη φύση. Όμως ο διαχωρισμός μεταξύ ιδιωτικής ζωής και μηχανιστικής κοσμοθεωρίας είναι ένα στοιχείο που έχει ενσωματωθεί στον πολιτισμό μας και επιπλέον το έχουμε εξάγει και στον υπόλοιπο κόσμο. Εάν πάτε στην Κίνα ή στην Ινδία ή στην Ιαπωνία ή στην Ινδονησία, όλες οι μορφωμένες τάξεις, οι κυβερνητικοί αξιωματούχοι, τα άτομα που εργάζονται σε αναπτυξιακά γραφεία, στο υπουργείο γεωργίας, στο υπουργείο εμπορίου και βιομηχανίας, στο εκπαιδευτικό σύστημα, στα κολέγια μηχανικών, όλοι προπαγανδίζουν τη μηχανιστική κοσμοθεωρία. Ωστόσο τα βράδια, τα σαββατοκύριακα, στις αργίες οι περισσότεροι επιστρέφουν στη δική τους κουλτούρα.
Για πέντε χρόνια δούλευα ως επιστήμονας στην Ινδία. Στον εργασιακό χώρο οι Ινδοί συνάδελφοί μου είχαν υιοθετήσει πλήρως το Δυτικό συμβατικό επιστημονικό στυλ, αλλά αμέσως μόλις επέστρεφαν στα σπίτια τους, ξαναγίνονταν ινδουιστές ή μουσουλμάνοι. Όσοι ήταν ινδουιστές πίστευαν στη μετενσάρκωση και πήγαιναν με τις οικογένειές τους στους τόπους προσκυνήματος και στους ναούς και έκαναν τις προσφορές τους στους θεούς και τις θεές. Όσοι ήταν μουσουλμάνοι ήταν αρκετά ευσεβείς και κρατούσαν νηστεία κατά τη διάρκεια του Ραμαζανιού, προσεύχονταν στραμμένοι προς τη Μέκκα και ούτω καθεξής. Είχαν αποδεχτεί ότι αυτός ο διαχωρισμός ήταν κάτι φυσιολογικό, επειδή εμείς το κάναμε να είναι φυσιολογικό.
SL: Πιστεύετε ότι η δύναμη που θα θεραπεύσει αυτόν το διαχωρισμό θα προέλθει από την επιστήμη και όχι από τη θρησκεία; Επειδή κάποια στιγμή θα πρέπει να θεραπευτεί. Δεν μπορούμε να συνεχίσουμε να ζούμε με αυτόν το διαχωριστικό τρόπο.
RS: Πιστεύω ότι η επούλωση πρέπει να έρθει από την επιστήμη. Δεν πιστεύω ότι μπορεί να προέλθει από τη θρησκεία. Από τη δεύτερη μπορεί να έρθει σε ατομική βάση, αφού οι άνθρωποι μπορούν να βρουν τη δική τους σωτηρία, κατά κάποιο τρόπο, στην προσωπική τους ζωή. Αλλά για να φτάσει συλλογικά στο σύνολο του πολιτισμού μας, πιστεύω ότι η σωτηρία οφείλει να έρθει μέσα από την αλλαγή της επιστήμης. Γι’ αυτό το λόγο αισθάνομαι ότι η μετακίνηση της επιστήμης προς μία πιο ολιστική κοσμοθεωρία είναι απόλυτα αναγκαία προκειμένου να επουλωθεί αυτό το χάσμα, τόσο ατομικά όσο και συλλογικά. Και φυσικά, η συλλογική εκδήλωση αυτού του διαχωρισμού πραγματοποιείται μέσα από την επίδραση που ασκούμε στο περιβάλλον, μέσα από την κλιματική αλλαγή, μέσα από την καταστροφή του περιβάλλοντος. Όλα αυτά αποτελούν την αναπόφευκτη συνέπεια της μηχανιστικής κοσμοθεωρίας σε συνδυασμό με τον παγκόσμιο καπιταλισμό και τη σύγχρονη τεχνολογία. Καταστρέφει το περιβάλλον, οπότε υπό μία έννοια, θα αναγκαστούμε να αλλάξουμε είτε το θέλουμε είτε όχι. Όμως νομίζω ότι πρέπει να κινηθούμε πέρα από τη μηχανιστική κοσμοθεωρία, επειδή αυτή είναι ανεπαρκής. Χρειάζεται να κινηθούμε πέρα από αυτή όχι μόνο για πολιτικούς ή κοινωνικούς λόγους, αλλά επειδή πρόκειται για μία κακή επιστήμη, δογματική, στενόμυαλη, περιορισμένη που αφήνει εκτός πολλά φυσικά φαινόμενα. Πιστεύω ότι αυτό που πρόκειται να συμβεί αργά ή γρήγορα -στην πραγματικότητα ήδη συμβαίνει- είναι μία πιο ολιστική και χωρίς αποκλεισμούς θέαση της βιολογίας, της οικολογίας κ.τ.λ. Η θεωρία της Γαίας αποτελεί ένα βήμα της επιστημονικής κοινότητας προς αυτή την κατεύθυνση, αλλά δεν είναι αρκετό. Χρειαζόμαστε μία πιο περιεκτική, μία πιο ολιστική θεωρία της βιολογίας και της φύσης, του νου και της ψυχολογίας. Και αυτό θα συμβεί μόνον όταν αναπτύξουμε μία κοσμοθεωρία που να αναγνωρίζει ότι η φύση είναι οργανική, ότι το σύμπαν είναι ένας οργανισμός, ότι οι ζωντανοί οργανισμοί είναι οργανισμοί και όχι μηχανές, ότι εμείς είμαστε οργανισμοί, ότι η κοινωνία είναι οργανισμός και όχι μηχανή. Πιστεύω επίσης ότι χρειάζεται να αναγνωρίσουμε τη μεγάλη σημασία που έχουν οι συνήθειες και η μνήμη. Όλα είναι μέρος μιας εξελικτικής οργανικής κοσμολογίας. Ήδη συντελείται μία αλλαγή στην κοσμοθεωρία, ήδη αρχίζει να παίρνει μορφή, αλλά η επίσημη επιστήμη είναι ακόμη εγκλεισμένη στην παλιά μηχανιστική ιδεολογία.
SL: Πιστεύετε ότι η μελέτη των παραδοσιακών φιλοσοφιών, της αιώνιας σοφίας, μπορεί να μας βοηθήσει να εμπνευστούμε, να ανακαλύψουμε και πάλι ιδέες που υπήρχαν και πριν και να σχηματίσουμε τη δική μας εκδοχή με βάση αυτή τη σοφία;
RS: Ναι. Δεν πιστεύω ότι μπορούμε να πάρουμε πολλά από τα στενά όρια της φιλοσοφίας του 20ου αιώνα, όπως είναι ο λογικός θετικισμός ή οι υλιστικές φιλοσοφίες του νου. Δεν θεωρώ ότι έχουν να μας προσφέρουν πολλά, αλλά πιστεύω ότι μία φιλοσοφία ικανή να μας βοηθήσει να αναγνωρίσουμε τη φύση της ψυχής ή τη συνείδηση που ενυπάρχει στη φύση μπορεί να μας ωφελήσει σε μεγάλο βαθμό.
Για εμένα είναι πολύ χρήσιμο να διαβάζουμε τη φιλοσοφία του Αριστοτέλη και του Ακινάτη -κυρίως του Αγίου Θωμά του Ακινάτη και της φιλοσοφίας του για την ψυχή των ζώων και των φυτών και την ψυχή που υπάρχει στη φύση, τον τρόπο που η ψυχή λειτουργεί ως η οργανική αρχή όλων των έμβιων όντων και όχι μόνο των ανθρώπων-. Πρόκειται πραγματικά για μία ανιμιστική φιλοσοφία της φύσης, μία αρκετά εκλεπτυσμένη ευρωπαϊκή φιλοσοφία της φύσης, που η μηχανιστική επανάσταση του 17ου αιώνα την είχε απορρίψει και που ωστόσο έχει ανακαλυφθεί εκ νέου με ποικίλους τρόπους. Πιστεύω ότι η γερμανική Naturphilosophie αποτελεί ένα πολύ σημαντικό βήμα προς μία περισσότερο οργανική φιλοσοφία της φύσης. Κατά κάποιο τρόπο, η Naturphilosophie σημείωσε τη μεγαλύτερη επιτυχία της στις εξελικτικές θεωρίες. Αυτές αναπτύχθηκαν για πρώτη φορά στα τέλη του 18ου αιώνα και γεννήθηκαν από το κίνημα της φυσικής φιλοσοφίας. Σύμφωνα με την άποψη του Ρομαντισμού, η φύση είναι ζωντανή, όχι μηχανική, και για τους πρώτους εξελικτικούς διανοητές όπως ήταν ο Έρασμος Δαρβίνος, ο παππούς του Κάρολου Δαρβίνου, και ο Λαμάρκ η φύση ήταν ζωντανή και προικισμένη με ένα δημιουργικό πνεύμα. Συνεπώς ολόκληρη η διαδικασία της ζωής ήταν μία εξελικτική άνοδος, μία ανάπτυξη, που πραγματοποιούταν όχι χάρη σε απλώς τυφλές μηχανικές δυνάμεις, αλλά επειδή υπήρχε ένα ζωντανό πνεύμα στη φύση. Αυτό ήταν το δημιουργικό πνεύμα της φύσης.
Ο Ερρίκος Μπέρξον πραγματεύτηκε με μεγάλη λεπτομέρεια αυτή την προσέγγιση στο βιβλίο του Creative Evolution(3), το οποίο πιστεύω ότι αποτελεί ένα από τα πλέον σημαντικά φιλοσοφικά έργα. Ο Μπέρξον είναι ο αγαπημένος μου φιλόσοφος και πιστεύω ότι η δική του άποψη για την εξέλιξη είναι ιδιαίτερα σημαντική, επειδή μεταφέρει την ιδέα ότι η κοσμική εξελικτική διαδικασία -όχι απλώς η εξέλιξη της ζωής στη Γη- αποτελεί τμήμα μιας τεράστιας διαδικασίας εξέλιξης που πραγματοποιείται. Εμείς είμαστε ένα κομμάτι της και δεν πρόκειται απλά και μόνο για τυφλή τύχη και φυσική επιλογή. Πράγματι η φυσική επιλογή διαδραματίζει ένα ρόλο, αλλά αυτός είναι ένα μικρό μόνο μέρος μιας πολύ μεγαλύτερης διαδικασίας.
SL: Υπάρχουν κάποιες άλλες σύγχρονες φιλοσοφικές κινήσεις που να σας ενδιαφέρουν ιδιαίτερα;
RS: Θεωρώ ότι η φιλοσοφία που με ενδιαφέρει ιδιαίτερα αυτό το διάστημα στον αγγλόφωνο κόσμο -δεν γνωρίζω πολλά για την τρέχουσα γερμανική φιλοσοφία- είναι το ρεύμα του πανεμπειρισμού από τον Άλφρεντ Νορθ Γουάιτχεντ (Alfred North Whitehead). Ο Γουάιτχεντ ήταν ένας σημαντικός Άγγλος φιλόσοφος που συνεργάστηκε με τον Μπέρτραντ Ράσελ (Bertrand Russel) στο Κέιμπριτζ στις αρχές του 20ου αιώνα. Έγραψε ένα βιβλιογραφικό βιβλίο για τα μαθηματικά και τη μαθηματική λογική, το Principia Mathematica. Στη δεκαετία του 1920 ανέπτυξε μία θεωρία για τη σχετικότητα, που όμως διαφέρει από αυτή του Αϊνστάιν. Πρόκειται για μία μαθηματική θεωρία που έκανε τις ίδιες προβλέψεις με αυτή του Αϊνστάιν και πέρασε από τις ίδιες δοκιμασίες. Ακούμε πολλά για τον Αϊνστάιν αλλά όχι για τον Γουάιτχεντ, επειδή ο τελευταίος προχώρησε στο συμπέρασμα ότι η συνείδηση, ή κάποια μορφή του νου ή της εμπειρίας, οφείλει να είναι συμφυής με τη φύση, ότι ακόμη και οι κβαντικές διαδικασίες -πιθανότατα ήταν ο πρώτος φιλόσοφος που κατανόησε την κβαντική θεωρία και τις συνέπειές της- ενέχουν αυτό που ο ίδιος αποκαλούσε φυσικό πόλο και νοητικό πόλο. Δεν υποστήριζε ότι τα άτομα διαθέτουν εγκέφαλο ή συνείδηση σαν τη δική μας αλλά ότι κάποιου είδους εμπειρία είναι συμφυής σε όλα τα αυτό-οργανωμένα φυσικά συστήματα. Επομένως η φιλοσοφία θα μπορούσε να ονομαστεί «παν-ψυχισμός» -νους εντός όλων- αλλά καλύτερα ονομάζεται πανεμπειρισμός -εμπειρία εντός όλων- όπως την αποκαλούν οι οπαδοί του. Και με τον όρο «όλα» δεν εννοούν καρέκλες, τραπέζια ή βράχους αλλά τα αυτό-οργανωμένα συστήματα. Τα άτομα που βρίσκονται μέσα στις καρέκλες, τα τραπέζια και τους βράχους έχουν αυτή την εμπειρία αλλά όχι και αυτά τα σύνολα ύλης, επειδή δεν διαθέτουν μία εγγενή ατομικότητα.
Έτσι το ενδιαφέρον μου βρίσκεται σε αυτήν τη συγκεκριμένη φιλοσοφία και στη θεολογία που έχει προέλθει από αυτή και που ονομάζεται «θεολογία της διαδικασίας». Είναι ένας ελάχιστα γνωστός αλλά ενδιαφέρον τομέας της σύγχρονης αγγλοσαξονικής θεολογίας. Οι περισσότεροι θεολόγοι αυτού του ρεύματος βασίζονται στις απόψεις του Γουάιτχεντ και ερμηνεύουν τη χριστιανική θεολογία σύμφωνα με μία εξελικτική διαδικασία: η ανακάλυψη του εαυτού και η συνειδητοποίηση του θείου μέσω της εξελικτικής διαδικασίας. Στη χριστιανική θεολογία, στη θεολογία της Αγίας Τριάδας, μία όψη της είναι το Άγιο Πνεύμα το οποίο, στην παραδοσιακή θεολογία και πιο ξεκάθαρα στην ανατολική ορθόδοξη παράδοση, είναι η πνοή ζωής που διαποτίζει όλη τη φύση. Συνεπώς πρόκειται για αυτό το δημιουργικό πνεύμα που ρέει μέσα σε κάθε ζωντανό πλάσμα, στο σύμπαν, στα άστρα, στους πλανήτες. Να λοιπόν το έμφυτο πνεύμα που βρίσκεται μέσα σε όλη τη φύση και που είναι μία όψη της φύσης του Θεού. Παντού στη Βίβλο το Άγιο Πνεύμα παρουσιάζεται ως δημιουργική πνοή, όχι απλά μία πνοή ζωής, αλλά ως η δημιουργική πνοή της ζωής και θεωρούν αυτό το δημιουργικό πνεύμα ως κομμάτι της εξελικτικής διαδικασίας. Και δεν πρόκειται για μία τυφλή διαδικασία, αλλά κινείται προς κάποια περιπλοκότητα ή προς κάποιο είδος ανακάλυψης, αυτό-ανακάλυψης, του θείου. Εν πάση περιπτώσει, πρόκειται για μία ενδιαφέρουσα θεολογία και προσωπικά θεωρώ ότι τα πιο ενδιαφέροντα σύγχρονα φιλοσοφικά ρεύματα είναι ο πανψυχισμός, ο πανεμπειρισμός και η θεολογία της διαδικασίας.
SL: Σας ευχαριστώ πολύ για τη συνέντευξη.
Παραπομπές
- ΣτΜ: ο ελληνικός τίτλος του βιβλίου είναι Μια νέα επιστήμη της ζωής
- ΣτΜ: ο ελληνικός τίτλος του βιβλίου είναι Η παρουσία του παρελθόντος
- ΣτΜ: ο ελληνικός τίτλος του βιβλίου είναι Η δημιουργική εξέλιξη