Συνέντευξη με τον Rupert Sheldrake (A’ μέρος)

Συνέντευξη του Rupert Sheldrake στη Sabine Leitner

Μετάφραση: Στέλλα Κουντουρά

Τρίτη 9 Φεβρουαρίου 2010, Λονδίνο

SL: Θα μπορούσατε να μας δώσετε μια σύντομη περίληψη των επιστημονικών σας ερευνών και έργου;

RS: Το έργο για το οποίο είμαι, πιθανόν, πιο γνωστός είναι πάνω στο μορφικό συντονισμό και τα μορφικά πεδία. Ξεκίνησα ως εξελικτικός βιολόγος στο Κέιμπριτζ και γρήγορα μου έγινε απόλυτα κατανοητό ότι δεν είναι δυνατό να εξηγήσει κανείς την εξελικτική βιολογία μόνο με βάση τα μόρια και τα γονίδια, που είναι και η συνηθισμένη μηχανιστική προσέγγιση. Μια περισσότερο ολιστική προσέγγιση φαινόταν αναγκαία και ήδη από τη δεκαετία του 1920 υπήρχε στο χώρο της βιολογίας η ιδέα κάποιων πεδίων που δημιουργούν τις μορφές, τα μορφογενετικά πεδία.

Η προσέγγιση αυτή μού κίνησε ένα ζωηρό ενδιαφέρον και ξεκίνησα από το ερώτημα τι είναι αυτά τα πεδία. Κανείς δεν γνωρίζει, αλλά οι περισσότεροι βιολόγοι λένε «λοιπόν, ναι, πρέπει να λάβουμε υπόψη τα εν λόγω πεδία, αλλά τελικά, με την πάροδο του χρόνου θα αποδειχτούν απλή φυσική και χημεία, δεν αποτελούν κάτι το καινούργιο». Εγώ κατέληξα στο συμπέρασμα ότι είναι ένα νέο είδος πεδίων και επειδή είναι βιολογικά πεδία και οι οργανισμοί εξελίσσονται, τα ίδια τα πεδία θα πρέπει συνεπώς να εξελίσσονται. Έτσι κατέληξα στην ιδέα ότι τα πεδία αυτά διαθέτουν μνήμη και αυτή είναι η έννοια του μορφικού συντονισμού.

SL: Θα μπορούσατε να επεκταθείτε λίγο περισσότερο πάνω στην ιδέα του μορφικού συντονισμού;

RS: Ο μορφικός συντονισμός αναφέρεται στην ιδέα ότι όμοια πράγματα επηρεάζουν συνακόλουθα όμοια πράγματα στο χώρο και το χρόνο. Όλα τα αυτό-οργανωμένα συστήματα διαθέτουν ένα είδος εγγενούς μνήμης, και ως αυτό-οργανωμένα συστήματα εννοώ άτομα, μόρια, κρυστάλλους, κύτταρα, ιστούς, όργανα, οργανισμούς, κοινωνίες, οικοσυστήματα. Δεν εννοώ μηχανές, συσσωματώματα βράχων και καρεκλών, καθώς αυτά δεν είναι αυτό-οργανωμένα αλλά σύνολα ύλης, που δεν οργανώνουν τους εαυτούς τους.

Η χειρότερη αναλογία για τα φυσικά φαινόμενα είναι οι μηχανές και ολόκληρη η μηχανιστική κοσμοθεωρία βασίζεται στη μεταφορά της μηχανής. Θεωρώ ότι πρόκειται για μια εσφαλμένη κοσμοθεωρία, μια εσφαλμένη αναλογία που βολεύει πολύ τη βιομηχανική εποχή και την κατασκευή μηχανών και που είναι πολύ πετυχημένη σε αυτόν τον τομέα, αλλά που έχει αποτύχει στην κατανόηση των ζώντων οργανισμών, του νου ή ακόμη και των μορίων.

Επομένως η βασική ιδέα είναι ότι κάθε είδος διαθέτει ένα είδος συλλογικής μνήμης που δημιουργείται από το μορφικό συντονισμό και κάθε ένα μέλος συμβάλλει σε αυτή και αντλεί στοιχεία από αυτή. Το ίδιο συμβαίνει και με τους κρυστάλλους και τα μόρια. Έτσι οι κρύσταλλοι αναπτύσσουν συνήθειες κρυστάλλωσης και καθώς ο χρόνος περνά μπορούν να κρυσταλλοποιούνται όλο και πιο εύκολα. Και οι κοινωνικές ομάδες διαθέτουν επίσης μορφικά πεδία: ένα σμήνος πουλιών, ένα κοπάδι ψαριών ή μία αποικία τερμιτών, όλα οργανώνονται από τα μορφικά πεδία. Οι εν λόγω ιδέες δημοσιεύονται στα δύο κύρια θεωρητικά βιβλία μου, το A New Science of Life(1), το οποίο μόλις έχει επανεκδοθεί και το The Presence of the Past(2), στο οποίο αναπτύσσονται πλήρως αυτές οι ιδέες μαζί με ένα ιστορικό υπόβαθρο.

SL: Καταλαβαίνω ότι κάνετε επίσης έρευνες πάνω στην τηλεπάθεια. Αποτελεί μέρος της εργασίας σας πάνω στο μορφικό συντονισμό ή πρόκειται για έναν εντελώς ξεχωριστό τομέα;

RS: Η πρώτη φάση του έργου μου πραγματοποιήθηκε πάνω στο μορφικό συντονισμό και τα μορφικά πεδία και μέρος του έργου ήταν ο έλεγχος αυτών των υποθέσεων. Οι περιλήψεις των μέχρι στιγμής ερευνών βρίσκονται στη νέα έκδοση του βιβλίου A New Science of Life. Η δεύτερη φάση των ερευνών μου εξέταζε τον τρόπο με τον οποίο τα κοινωνικά μορφικά πεδία -τα πεδία των ομάδων- καθιστούν τους οργανισμούς ικανούς να επικοινωνούν μεταξύ τους από απόσταση. Όταν το σκέφτηκα αυτό, συνειδητοποίησα ότι η θεωρία των μορφικών πεδίων προέβλεπε την ύπαρξη της τηλεπάθειας ως ένα φυσικό μέσο επικοινωνίας μεταξύ των ζώων.

Η τηλεπάθεια είναι, φυσικά, ένα θέμα ταμπού στους ακαδημαϊκούς κύκλους. Συνεπώς ελάχιστη έρευνα έχει γίνει πάνω στον τομέα αυτό και σχεδόν καθόλου στην τηλεπάθεια μεταξύ των ζώων. Ωστόσο αποδείχτηκε ότι η τηλεπάθεια στα ζώα είναι ένα σύνηθες φαινόμενο. Πολλοί άνθρωποι έχουν παρατηρήσει το φαινόμενο αυτό κυρίως στους σκύλους, τις γάτες και σε άλλα κατοικίδια ζώα. Έχει επίσης παρατηρηθεί και σε άγρια ζώα, όπως σε αγέλες λύκων και άλλα ζωικά είδη.

SL: Πώς πραγματοποιήσατε αυτήν την έρευνα;

RS: Στα τέλη του 20^ου αιώνα βρέθηκα να πρωτοπορώ σε έναν τελείως καινούργιο τομέα της επιστήμης όπου σχεδόν τίποτα δεν είχε γίνει πριν. Οπότε ξεκίνησα με τη φυσική ιστορία ρωτώντας τους ανθρώπους τι είχαν παρατηρήσει και δημιούργησα μια ταξινόμηση αυτών των εμπειριών και των ιστορικών αυτών των υποθέσεων. Έπειτα βρήκα τρόπους να διεξάγω πειράματα και οι έρευνές μου πάνω σε σκύλους, γάτες, άλογα, παπαγάλους και άλλα ζώα έδειξαν ότι όντως φαίνεται να έχουν τηλεπαθητική επικοινωνία τόσο με τους ιδιοκτήτες τους όσο και με άλλα ζώα. Αυτές οι έρευνες είναι, φυσικά, αμφιλεγόμενες ανάμεσα στους ακαδημαϊκούς κύκλους αλλά όχι μεταξύ των περισσότερων ανθρώπων. Κάποιες φορές, όταν κάνω ομιλίες στο απλό κοινό σχετικά με αυτές τις έρευνες σε σκύλους, οι άνθρωποι με ρωτάνε «γιατί χάνετε το χρόνο σας προσπαθώντας να αποδείξετε αυτό που όλοι γνωρίζουν;». Πολλοί γνωρίζουν για αυτά τα πράγματα, αλλά η επιστήμη είτε τα αρνείται είτε τα αγνοεί.

SL: Γιατί η επιστήμη δυσκολεύεται να δεχτεί τα αποδεικτικά στοιχεία;

RS: Η δυσκολία προέρχεται από το παράδειγμα. Το μηχανιστικό παράδειγμα λέει ότι η φύση είναι μηχανική και ότι ο νους δεν είναι τίποτα άλλο από τον εγκέφαλο. Η εγκεφαλική δραστηριότητα αποτελείται από φυσικές και χημικές διεργασίες και ο νους περιορίζεται στο εσωτερικό του κεφαλιού. Συνεπώς οι σκέψεις και οι προθέσεις των ανθρώπων δεν θα έπρεπε να είναι ικανές να επηρεάζουν ζώα που βρίσκονται πολλά χιλιόμετρα μακριά. Η τηλεπάθεια θα έπρεπε να ήταν αδύνατη. Επομένως οι άνθρωποι που πιστεύουν σε αυτήν την κοσμοθεωρία υποθέτουν ότι η τηλεπάθεια είναι αδύνατη και έτσι δεν αξίζει να ερευνηθεί αυτό το φαινόμενο. Εάν κάποιος προχωρήσει στην έρευνά του και αποκομίσει θετικά αποτελέσματα όπως εγώ, τότε αυτό σημαίνει ή ότι είναι ανόητος, ότι έχει εξαπατηθεί, ή ότι η έρευνά του ήταν ανεπαρκής ή ότι είναι απατεώνας ή τσαρλατάνος. Έτσι λοιπόν προκαλεί εξαιρετικά εχθρικές αντιδράσεις από τους ευαγγελικούς υλιστές.

Αυτό, βέβαια, δεν ισχύει για το σύνολο της επιστημονικής κοινότητας. Κατ’ ιδίαν οι περισσότεροι επιστήμονες είναι πολύ πιο ανοιχτόμυαλοι. Σε πολλά πανεπιστήμια και επιστημονικά ινστιτούτα πραγματοποίησα ομιλίες σχετικές με αυτές τις έρευνες και συνήθως οι περισσότεροι άνθρωποι ακούνε με μεγάλο ενδιαφέρον. Ωστόσο δεν λένε τίποτα δημοσίως και μετά, στο διάλειμμα, ο ένας επιστήμονας μετά τον άλλο έρχονται και μου λένε «ξέρεις, έχω τέτοιες εμπειρίες, ο σκύλος μου γνωρίζει πότε επιστρέφω σπίτι από το εργαστήριο, αλλά δεν μπορώ να μιλήσω γι’ αυτό στο εργαστήριο, επειδή οι συνάδελφοί μου είναι τόσο στενόμυαλοι». Στην πραγματικότητα, η άποψή μου είναι ότι υπάρχουν πολλοί άνθρωποι στην επιστημονική κοινότητα που είναι αρκετά ανοιχτόμυαλοι, αλλά δεν τολμούν να το πουν. Πιστεύω ότι η κατάσταση είναι παρόμοια με αυτήν των ομοφυλόφιλων στη δεκαετία του 1950, πριν γίνει το κίνημα απελευθέρωσής τους, και θεωρώ ότι ο επιστημονικός κόσμος θα αλλάξει ως συνέπεια κυρίως ενός κοινωνικού κινήματος παρά εξαιτίας κάποιου άλλου λόγου. Όταν άνθρωποι που έχουν μια ολιστική θέαση των πραγμάτων αποφασίσουν ότι μπορούν να βγουν από τις κρυψώνες τους και να τη συζητήσουν με τους συναδέλφους τους, θα ανακαλύψουν ότι πολλοί από αυτούς συμμοιράζονται τις απόψεις και τα ενδιαφέροντά τους, αλλά προς το παρόν τις αποσιωπούν και μιλούν για αυτές τα βράδια μόνο μετά από μερικά ποτηράκια κρασί και μόνο με στενούς φίλους και συγγενείς καθώς, εκεί νιώθουν ασφαλείς.

SL: Μου φαίνεται ότι έχετε παράγει αρκετές στέρεες αποδείξεις για την ύπαρξη της τηλεπάθειας, γι’ αυτό εξακολουθώ να δυσκολεύομαι να καταλάβω γιατί υπάρχει τόσο μεγάλη αντίσταση σε αυτήν την αποδοχή. Εάν τα στοιχεία είναι εκεί, τι άλλο χρειάζεται;

RS: Γνωρίζουμε από τη φιλοσοφία της επιστήμης, καθώς και από τις μελέτες ανθρώπων όπως του Thomas Kuhn ότι η επιστήμη αποτελεί ένα κοινωνικό παράδειγμα. Η επιστήμη έχει ένα μοντέλο πραγματικότητας το οποίο δεν είναι απλώς διανοητικό αλλά ένα μοντέλο που μοιράζεται η κοινωνία και δημιουργεί μια κάποια ομάδα πίεσης. Η επιστημονική κοινότητα είναι όπως κάθε άλλη ανθρώπινη κοινωνική ομάδα: οι άνθρωποι θέλουν να ανήκουν σε αυτή. Και εάν θέλεις να ανήκεις σε κάποια κοινωνική ομάδα, πρέπει να υπακούς τους κανόνες της και οι σιωπηροί κανόνες της επιστήμης αυτή τη στιγμή -και συγκεκριμένα της βιολογίας- είναι η μηχανιστική κοσμοθεωρία, είναι το μηχανιστικό παράδειγμα. Οπότε εάν μιλήσεις ανοιχτά εναντίον της, συχνά δέχεσαι εχθρικές αντιδράσεις.

SL: Πιστεύω αντιμετωπίσατε αρκετές εχθρικές αντιδράσεις…

RS: Το έργο μου δέχτηκε πολλές εχθρικές αντιδράσεις. Δέχομαι συνεχώς επιθέσεις και κυρίως από οργανωμένες ομάδες σκεπτικιστών. Στις περισσότερες χώρες υπάρχουν οργανωμένες ομάδες σκεπτικιστών που έχουν αναλάβει το ρόλο των επιστημονικών επιτροπών επαγρύπνησης προσπαθώντας να περιπολήσουν τα σύνορα της επιστήμης και διασφαλίζοντας ότι κανείς δεν θα παραβεί τους κανόνες, καθώς όποιος το κάνει θα φροντίσουν να αποβληθεί. Αυτό είναι απλώς η κοινωνιολογία της επιστήμης σε δράση και συμβαίνει, επειδή οι επιστήμονες είναι ανθρώπινα όντα που ακολουθούν κοινωνικούς κανόνες.

Γνωρίζουμε από την ιστορία της επιστήμης ότι όταν αλλάζει ένα παράδειγμα, όταν προκύπτει μια αλλαγή στην κοσμοθεωρία, δεν πρόκειται απλά για μια ατομική αλλαγή. Χρειάζεται να είναι μια αλλαγή στο σύνολο της κοινότητας των ερευνητών, επειδή η επιστήμη εξασκείται ως κοινότητα. Για να πάρει κανείς ένα διδακτορικό δίπλωμα -προκειμένου να γίνει κανείς διπλωματούχος επιστήμονας, χρειάζεται να κατέχει ένα διδακτορικό δίπλωμα- πρέπει να εργαστεί σε ένα εγκεκριμένο εργαστήριο και να πραγματοποιήσει κάποια εγκεκριμένη έρευνα που να εντάσσεται στο πλαίσιο του παραδείγματος. Κάθε χρόνο λαμβάνω έξι με δέκα ηλεκτρονικά μηνύματα από μεταπτυχιακούς φοιτητές που θέλουν να πάρουν διδακτορικό δίπλωμα στο μορφικό συντονισμό, στην τηλεπάθεια ή σε άλλα θέματα στα οποία έχω εργαστεί. Και δεν μπορούν να το πραγματοποιήσουν, επειδή καταρχάς δεν μπορούν να βρουν κάποιο εργαστήριο στο οποίο να γίνει η έρευνα αποδεκτή και δεύτερον εάν όντως βρουν κάποιον καθηγητή πρόθυμο να τους βοηθήσει, οι πανεπιστημιακές αρχές συνήθως τους συμβουλεύουν να μην το κάνουν και τους λένε «εάν κάνεις κάτι τέτοιο, είναι τόσο αμφιλεγόμενο που θα καταστρέψεις την καριέρα σου από την αρχή. Δεν θα βρεις ποτέ δουλειά, επειδή θα θεωρείσαι τόσο αμφιλεγόμενος πριν καν ξεκινήσεις. Κάνε κάτι ασφαλές και ίσως αργότερα να μπορέσεις να κάνεις αυτού του είδους την έρευνα». Αλλά, φυσικά, όταν έρχεται αυτό το αργότερα, δεν μπορούν να πραγματοποιήσουν τέτοιες έρευνες, επειδή θα πρέπει να λάβουν επιχορηγήσεις και φοβούνται ότι δεν θα τις λάβουν. Οπότε τους συμβουλεύουν λέγοντας τους «απλά, κράτα το για τον εαυτό σου και ίσως, όταν αποσυρθείς, μπορέσεις να κάνεις τέτοιες έρευνες». Αυτή είναι η επίδραση της κοινωνικής πίεσης και ο μόνος τρόπος να αλλάξει είναι να αλλάξει ο τρόπος που χρηματοδοτείται η επιστήμη, επειδή προς το παρόν η χρηματοδότηση είναι ιδιαίτερα συντηρητική. Αρκετοί επιστήμονες θα ήθελαν πολύ να πραγματοποιούν διαφορετικές έρευνες και να στρέψουν το βλέμμα τους σε αυτούς τους τομείς, αλλά δεν υπάρχει κάποια επίσημη χρηματοδότηση. Νιώθω, ωστόσο, ότι και αυτό θα μπορούσε να αλλάξει.

SL: Υποθέτω ότι πάντα θα υπάρχουν κάποιοι ιδεαλιστές επιστήμονες που πραγματοποιούν τις έρευνές τους χρησιμοποιώντας τους δικούς τους πόρους.

RS: Όχι πολλοί. Σε όλη τη διάρκεια της επιστημονικής μου καριέρας -και εργάζομαι ως επαγγελματίας επιστήμονας πάνω από 40 χρόνια τώρα- δεν συνάντησα σχεδόν κανέναν ανεξάρτητο ερευνητή. Πολλοί λίγοι εργάζονται έξω από το ακαδημαϊκό σύστημα. Προς το παρόν κατέχω μια ακαδημαϊκή θέση στο πανεπιστήμιο του Κέιμπριτζ, μια θέση ερευνητή. Αλλά για περισσότερα από 20 χρόνια δεν κατείχα καμία ακαδημαϊκή θέση, επειδή είναι αδύνατο να ερευνάς τέτοιου είδους θέματα εντός του συστήματος.

Αυτό αποτελεί ένα μεγάλο πρόβλημα για την επιστήμη, επειδή κατά τον 18^ο και 19^ο αιώνα πολλές επιστημονικές καινοτομίες πραγματοποιήθηκαν από ανεξάρτητους ερευνητές, όπως ο Δαρβίνος, ο οποίος ποτέ δεν είχε κάποια ακαδημαϊκή θέση. Ποτέ δεν έλαβε κάποια κυβερνητική επιχορήγηση, αλλά ζούσε ως ιδιώτης ευγενής στην Αγγλία. Είχε τη δική του περιουσία, κάτι που τον βοηθούσε να παραμένει ανεξάρτητος, την οποία είχε δημιουργήσει από κέρδη σε σιδηροδρομικές μετοχές και από το γάμο του με την κληρονόμο της διάσημης κεραμοποιίας Wedgwood. Ζούσε στην εξοχή, σε ένα μικρό εξοχικό σπίτι, είχε το δικό του εισόδημα και εντάχθηκε στη βρετανική κατηγορία του ερασιτέχνη φυσιοδίφη. Πολλοί ιερείς της Εκκλησίας της Αγγλίας ήταν φυσιοδίφες. Στην πραγματικότητα ο Δαρβίνος σπούδασε Θεολογία στο Κέιμπριτζ και αρχικά σκόπευε να γίνει εφημέριος και να πραγματοποιεί τις έρευνές του ως ιερέας, όπως άλλωστε έκαναν και τόσοι άλλοι. Εντέλει, έκανε αυτό που ήθελε με την εξαίρεση ότι δεν έγινε ιερέας.

Επομένως ο Δαρβίνος ήταν σε θέση να εργαστεί έχοντας έναν ελεύθερο τρόπο σκέψης χωρίς τους περιορισμούς της ακαδημαϊκής ζωής και το ίδιο απολάμβαναν τόσοι άλλοι μεγάλοι επιστήμονες. Για ένα μικρό διάστημα ο James Clerk Maxwell δεν εργαζόταν και ήταν ένας Σκωτσέζος αριστοκράτης. Τους περισσότερους μεγάλους νόμους του πάνω στον ηλεκτρομαγνητισμό τους ανέπτυξε όταν ζούσε σε ένα κάστρο στη Σκωτία. Αργότερα εργάστηκε στο Κέιμπριτζ και τελείωσε τη ζωή του έχοντας μια ακαδημαϊκή θέση. Ωστόσο η πιο δημιουργική του περίοδος ήταν όταν ζούσε στο κτήμα του στην εξοχή. Συνεπώς, στην αγγλική ιστορία, πιθανόν περισσότερο από ό,τι στη γερμανική ή τη γαλλική, μεγάλο μέρος της έρευνας έχει γίνει από ανεξάρτητους ερευνητές. Στην Αμερική επίσης έχουν γίνει πολλά χάρη στους ανεξάρτητους εφευρέτες, όπως ο Έντισον.

SL: Πιστεύετε ότι αυτό δεν είναι πλέον δυνατό;

RS: Όχι, επειδή η επιστήμη έχει πλέον γίνει ιδιαίτερα θεσμοθετημένη, πολύ πιο γραφειοκρατική και πολύ πιο ελεγχόμενη από την κυβέρνηση. Κατά τον 19^ο αιώνα ήταν πολύ ελεύθερη και στον αγγλόφωνο κόσμο δεν ήταν σχεδόν καθόλου θεσμοθετημένη. Δεν ίσχυε, βέβαια, το ίδιο στη Γερμανία και στη Γαλλία, επειδή το επιστημονικό έργο ξεκίνησε νωρίτερα στα γαλλικά πανεπιστήμια από ό,τι στα αγγλικά. Από το Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο και έπειτα η επιδότηση σε επιστημονικά έργα ήταν σε ιδιαίτερα ευρεία κλίμακα και αυτό έφερε ως συνέπεια τους γραφειοκρατικούς ελέγχους στην επιστήμη. Επίσης ελέγχεται μεγάλο μέρος της εταιρικής και βιομηχανικής έρευνας, επειδή αυτή υπάρχει προκειμένου να παράγει προϊόντα που αποφέρουν κέρδος. Όλο και περισσότερο η ακαδημαϊκή επιστημονική έρευνα συνδέεται με εταιρικά συμφέροντα. Συνεπώς, δημιουργείται ένας περιορισμός που βασίζεται στους γραφειοκρατικούς ελέγχους, καθώς και στον κοινωνικό έλεγχο των επιστημόνων που φοβούνται να μιλήσουν δημόσια ελεύθερα.

Με πολλούς τρόπους ο εν λόγω περιορισμός είναι πολύ μεγαλύτερος στη βιολογία και την ψυχολογία από ό,τι είναι στη φυσική. Η κβαντική φυσική κατέστρεψε την παλιά κοσμοθεωρία και ώθησε τη φυσική προς ένα ευρύ φάσμα δυνατοτήτων. Η σύγχρονη κοσμολογία προχωράει ακόμη πιο πέρα. Οι κοσμολόγοι είναι ελεύθεροι να υποθέτουν την ύπαρξη δισεκατομμυρίων συμπάντων που δεν έχουν ακόμη παρατηρηθεί και κανείς δεν αντιδρά στο ελάχιστο. Αντίθετα στον τομέα της βιολογίας απλά και μόνο να υπονοήσουμε ότι ένας σκύλος γνωρίζει τηλεπαθητικά πότε το αφεντικό του επιστρέφει στο σπίτι ξεσηκώνει θύελλες διαμαρτυριών. Επομένως υπάρχουν δύο μέτρα και δύο σταθμά που λειτουργούν στην επιστήμη. Στους τομείς που βρίσκονται εγγύτερα στα ανθρώπινα ενδιαφέροντα, όπως η βιολογία και η ψυχολογία, υπάρχει μια δογματική μηχανιστική στάση. Στη φυσική και στην κοσμολογία τα πράγματα είναι πολύ πιο ελεύθερα.

SL: Σας έχουν αποκαλέσει «αιρετικό» και κάποιοι έφτασαν στο σημείο να προτείνουν το κάψιμο των βιβλίων σας. Τι υπάρχει στο έργο σας που να προκαλεί τόσο θυμό σε ορισμένους επιστήμονες; Είναι, μήπως, επειδή θέτετε υπό αμφισβήτηση κάποιες βασικές υποθέσεις της υλιστικής επιστήμης;

RS: Πιστεύω ότι αυτό που τους εξαγριώνει τόσο πολύ είναι το γεγονός ότι αυτό που προτείνω πηγαίνει πέρα από τη μηχανιστική κοσμοθεωρία, κυρίως πηγαίνει πέρα από την υλιστική κοσμοθεωρία. Θεωρώ πως το πρόβλημα έγκειται στο ότι η μηχανιστική κοσμοθεωρία εξελίχθηκε στην υλιστική κοσμοθεωρία. Από τον 17^ο αιώνα οι ιδρυτές της μηχανιστικής κοσμοθεωρίας, όπως ο Ντεκάρτ και ο Νεύτωνας, πίστευαν ότι ο κόσμος ήταν μια μηχανή και η φύση μηχανιστική. Όμως πίστευαν επίσης ότι ο Θεός έπλασε τον κόσμο και ότι οι νόμοι της φύσης ήταν θείοι νόμοι, ότι ο ανθρώπινος νους ήταν άυλος και ότι η ανθρώπινη ψυχή μπορούσε να ζήσει πέρα από το θάνατο του σώματος. Επομένως, συνδύασαν τη μηχανιστική κοσμοθεωρία με τη θρησκευτική πίστη και την αντίληψη της συνείδησης που την έβλεπε ως κάτι μη μηχανιστικό αλλά πραγματικό.

Τώρα, στον 18^ο και 19^ο αιώνα η υλιστική φιλοσοφία ξεφορτώθηκε το Θεό και την ψυχή, οπότε αυτό με το οποίο έμειναν δεν ήταν τίποτε άλλο παρά μια μηχανιστική φύση. Αυτή η υλιστική κοσμοθεωρία μετατράπηκε σε ένα είδος θρησκευτικής πίστης με τη μορφή του αθεϊσμού. Ο αθεϊσμός είναι μια μορφή προτεσταντικής αίρεσης. Πηγαίνει την προτεσταντική Μεταρρύθμιση ένα βήμα πιο πέρα. Η προτεσταντική Μεταρρύθμιση ξεφορτώθηκε αγίους, ναούς και προσκυνήματα, οπότε επρόκειτο για μια σκεπτικιστική επίθεση στην καθολική πίστη από πολλές απόψεις. Όταν όμως αυτό το είδος του σκεπτικισμού κατευθύνθηκε προς την προτεσταντική πίστη, το αποτέλεσμα που προέκυψε ήταν ο αθεϊσμός, ο οποίος συνεχίζει να διαθέτει ένα ευαγγελικό χαρακτηριστικό. Και για αυτό άνθρωποι όπως ο Richard Dawkins περιδιαβαίνουν τον κόσμο προσπαθώντας να προσηλυτίσουν τους πάντες στον αθεϊσμό. Πρόκειται για ένα είδος ευαγγελικής θρησκείας. Ο Dawkins είναι ένας ξαναγεννημένος δαρβινιστής.

Έτσι λοιπόν για πολλούς ανθρώπους ο υλισμός έχει γίνει κοσμοθεωρία, έχει μετατραπεί σε πίστη. Κανείς δεν απέδειξε ότι η συνείδηση δεν υπάρχει, ότι η ύλη είναι μόνο μηχανιστική. Παρόλα αυτά, πολλοί έχουν δομήσει ολόκληρη τη ζωή τους με βάση αυτήν την πίστη. Απέρριψαν τη θρησκεία, απέρριψαν την πίστη των γονιών και των προγόνων τους. Περιγελούν τις συμβατικές θρησκευτικές δοξασίες του Δυτικού χριστιανικού πολιτισμού. Απορρίπτουν όλους τους συνηθισμένους ηθικούς φραγμούς που σχετίζονται με αυτόν και που στηρίζουν θεσμούς όπως είναι ο γάμος και το αποτέλεσμα είναι η διάλυση της παραδοσιακής θρησκευτικής πίστης στην Ευρώπη πολύ περισσότερο από ό,τι στην Αμερική και η υπονόμευση παραδοσιακών κοινωνικών θεσμών στο όνομα της κοινωνικής απελευθέρωσης. Πρόκειται για μια ολόπλευρη κοσμοθεωρία που σχετίζεται με τον κοσμικό ουμανισμό, τον αθεϊσμό και τον υλισμό. Αλλά τα θεμέλια ολόκληρης της αθεϊστικής και ουμανιστικής κοσμοθεωρίας είναι η υλιστική επιστήμη.

SL: Και ο επιστήμονας που αμφισβητεί ανοιχτά αυτήν την κοσμοθεωρία θεωρείται ως απειλή…

RS: Πολλοί άνθρωποι έχουν δομήσει ολόκληρη την κοινωνική τους ταυτότητα με βάση αυτή την άποψη και θεωρούν τους εαυτούς τους ανώτερους από εκείνους που ακολουθούν μια θρησκευτική πίστη, επειδή νομίζουν ότι έχουν δει τι πραγματικά είναι η θρησκεία, ότι δηλαδή είναι μια παιδιάστικη αυταπάτη, και οι ίδιοι έχουν υψωθεί πάνω από αυτήν, καθώς έφτασαν σε μια ανώτερη επιστημονική κατανόηση των πραγμάτων. Οπότε εάν πεις ότι ο νους ίσως είναι πιο διευρυμένος από τον εγκέφαλο, αυτό είναι επιφανειακά παρόμοιο με εκείνο που πίστευαν οι άνθρωποι πριν από την επιστημονική επανάσταση. Και αυτό οι υλιστές το βλέπουν ως οπισθοδρόμηση, ως μια δεισιδαιμονία, στην οποία πρέπει να αντισταθούν και να επιτεθούν.

Αυτό θεωρώ ότι είναι η βασική εξήγηση. Και αυτοί που μου επιτέθηκαν πιο βίαια είναι φανατικοί αθεϊστές. Ο Σερ John Maddox, εκδότης του περιοδικού Nature, ήταν μέλος της Ένωσης Ορθολογιστικού Τύπου (Rationalist Press Association), μέλος του βασικού αμερικάνικου σκεπτικιστικού οργανισμού, της επιτροπής για την επιστημονική διερεύνηση αξιώσεων παραφυσικών φαινομένων (CSICOP – Committee for the Scientific Investigation of Claims of the Paranormal) και στρατευμένος αθεϊστής. Ο Richard Dawkins είναι στρατευμένος αθεϊστής. Ο Lewis Wolpert είναι στρατευμένος αθεϊστής. Το ίδιο και οι περισσότεροι άνθρωποι με τους οποίους είχα και τα περισσότερα προβλήματα. Οι συναισθηματικές τους αποκρίσεις δεν σχετίζονται καθόλου με τα αποδεικτικά στοιχεία. Η απόδειξη ότι ο σκύλος γνωρίζει πότε επιστρέφει το αφεντικό του στο σπίτι είναι έγκυρη ή όχι; Δεν κοιτούν καν τα αποδεικτικά στοιχεία. Ξέρουν ότι πρέπει να είναι λανθασμένα, επειδή ολόκληρο το σύστημα της πίστης τους λέει ότι πρέπει να είναι λανθασμένα και υπό αυτή την άποψη είναι σαν να προσπαθείς να επιχειρηματολογήσεις με τους οπαδούς της Γένεσης. Αυτοί δεν πρόκειται να πειστούν από τις αποδείξεις που φέρνει η εξελικτική θεωρία, επειδή έχουν ήδη αποφασίσει ότι όλες τους είναι ψεύτικες.