Τέσσερις βασικές μορφές του φόβου

Ο φόβος αποτελεί ένα αναπόσπαστο στοιχείο της ύπαρξης μας. Όσο όμως και αν αυτό είναι γενικά αποδεκτό ο καθένας μας ζει τον προσωπικό του φόβο, έναν φόβο που τον νοιώθει μοναδικό όπως αυτές τις μορφές φόβου που συνδέονται με τον θάνατο και την αγάπη! Καθετί νέο και άγνωστο, που είναι να κάνουμε για πρώτη φορά, εμπεριέχει όχι μόνο την χαρά για την περιπέτεια και το ρίσκο, αλλά συγχρόνως και διάφορες μορφές φόβου…! Σε κάθε ξεκίνημα, πριν από κάθε αλλαγή και νέα εμπειρία συνυπάρχει και ο φόβος!

Εκτός απ’ αυτούς τους φόβους που είναι τυπικοί για συγκεκριμένες μεταβατικές φάσεις, υπάρχουν και άλλοι φόβοι πιο προσωπικοί, οι οποίοι επειδή δεν είναι γνωστοί σ’ εμάς συχνά δεν τους καταλαβαίνουμε όταν εμφανίζονται στους άλλους! Κάποιος μπορεί για παράδειγμα να φοβάται την μοναξιά, κάποιος άλλος το πλήθος, ενώ ένας τρίτος φτάνει μέχρι την φοβική κρίση και τον πανικό όταν περνά μια γέφυρα ή μπαίνει σε ένα κλειστό δωμάτιο ή διασχίζει μια κορυφογραμμή. Ένας άλλος μπορεί να φοβάται ακίνδυνα ζώα όπως αράχνες, σκαθάρια, ποντίκια και άλλα!

Οι βασικές αυτές μορφές του φόβου σχετίζονται με την παρουσία μας και την διαβίωση μας σε έναν πλανήτη όπου επικρατούν τέσσερις μεγάλες ωθήσεις! Η περιστροφή της Γης γύρω από τον Ήλιο και ταυτόχρονα γύρω από τον εαυτό της αποτελούν τις δυο πρώτες ωθήσεις ή κατά μια έννοια ένα πρώτο συνδυασμό δυνάμεων! Επίσης, συνυπάρχουν άλλες δυο δυνάμεις που είναι αντίθετες και συμπληρωματικές ταυτόχρονα…! Η κεντρομόλος δύναμη η οποία είναι εκείνη που κρατά τον κόσμο μας ενωμένο, τον κατευθύνει προς τα μέσα, προς τις ρίζες του, δηλαδή προς το κέντρο και η φυγόκεντρος που ωθεί τον κόσμο προς τα έξω, προς την περιφέρεια και την δημιουργία! Μόνο η ισορροπία και των τεσσάρων αυτών ωθήσεων – δυνάμεων μπορεί να εξασφαλίσει την αρμονία και την φυσική τάξη αυτού του Κόσμου!

Ας φανταστούμε τώρα ό,τι ο άνθρωπος ως κάτοικος αυτού του πλανήτη υποτάσσεται στις αρχές και τους νόμους αυτούς και ότι φέρει μέσα του τις δυνάμεις που περιγράφηκαν, ως ασυνείδητες κινητήριες ενορμήσεις και παράλληλα λανθάνουσες απαιτήσεις. Έτσι, αν αναλογιστούμε, όπως θα δούμε παρακάτω, τις αντιστοιχίες αυτές στον ψυχικό μας κόσμο, τότε συναντάμε τις βασικές μορφές του φόβου που έχουν σχέση με αυτές τις αρχετυπικές ωθήσεις αποκτώντας έτσι ένα βαθύτερο νόημα!

«Σχιζοειδείς Προσωπικότητες»

Σε μια γενική προσέγγιση, η περιστροφή γύρω από τον εαυτό αντιστοιχεί ψυχολογικά με την ανάγκη – απαίτηση για αυτονομία!

Είναι οι προσωπικότητες εκείνες που ως θεμελιώδες πρόβλημα έχουν τον φόβο της αφοσίωσης και ταυτόχρονα βιώνουν έντονα την περιστροφή γύρω από τον εαυτό τους, την ανάγκη δηλαδή για αυτοπροστασία από τον κίνδυνο της απώλειας του Εγώ, τον κίνδυνο της εξάρτησης! Ο άνθρωπος αυτός προσπαθεί να είναι όσο το δυνατό περισσότερο ανεξάρτητος και αυτάρκης. Του είναι πολύ σημαντικό να μην χρειάζεται και να μην υποχρεώνεται σε κανέναν. Για αυτό απομακρύνεται συνήθως από τους συνανθρώπους του, αποστασιοποιείται, δεν τους επιτρέπει να τον πλησιάσουν πολύ και συναναστρέφεται περιορισμένα μαζί τους. Όταν η απόσταση μικραίνει, αισθάνεται να απειλείται ο χώρος του, να κινδυνεύει η ανάγκη του για ανεξαρτησία και ακεραιότητα και αμύνεται όσο μπορεί. Αναπτύσσει έτσι τον φόβο να πλησιάσει τον άλλο… αποφεύγει γενικά τις στενές προσωπικές σχέσεις και ψάχνει τρόπους προστασίας…! Η αποφυγή κάθε οικειότητας, από φόβο για τον άλλο και για την προσφερόμενη αφοσίωση, οδηγεί το σχιζοειδή άνθρωπο όλο και περισσότερο στην απομόνωση και την μοναξιά! Τα συναισθήματα συμπάθειας, τρυφερότητας και αγάπης που μας φέρνουν τον έναν κοντά στον άλλο τα βιώνει ως κάτι το πολύ επικίνδυνο!

Εφόσον κάθε προσέγγιση του προκαλεί φόβο, είναι αναγκασμένος, όσο περισσότερο τον πλησιάζει κάποιος τόσο να αποτραβιέται, κυρίως όταν διαισθάνεται τον κίνδυνο ότι μπορεί να αγαπήσει ή να αγαπηθεί, κάτι που το φαντάζεται μόνο ως εξάρτηση και παράδοση! Προκύπτει λοιπόν ένα πρόβλημα για αυτήν την δομή της προσωπικότητας! Να δώσει λύση στην σύγκρουση μεταξύ του πιεστικού πόθου για ανθρώπινη προσέγγιση και του φόβου που κυριαρχεί και πηγάζει απ’ αυτήν!

Σε ότι αφορά την επιθετικότητα, επειδή πρακτικά τα άτομα αυτά υστερούν στην ικανότητα να νοιώθουν τον άλλο, δεν την αναχαιτίζουν εύκολα. Την εκφράζουν ανεξέλεγκτα και χωρίς ενοχές! Επίσης, λόγω του ότι μένουν αμέτοχοι στις ανθρώπινες σχέσεις, δεν μπορούν να εκτιμήσουν τις επιπτώσεις που μπορεί να έχει μια επιθετική συμπεριφορά προς τους άλλους! Για αυτό είναι συχνά απότομοι, ψυχροί, καυστικοί και τραχείς!

«Καταθλιπτικές Προσωπικότητες»

Η περιστροφή γύρω από τον Ήλιο αντιστοιχεί στην ανάγκη να ανήκουμε σε ένα σύνολο, αλλά ταυτόχρονα και στις υποχρεώσεις που αυτό θέτει ως προϋπόθεση!

Στην περίπτωση αυτή βιώνεται έντονα ο φόβος στην αυτονομία & στο να εξελιχτούμε σε ένα αυτόνομο Εγώ! Σε σχέση με το κοσμικό μοντέλο και τις τέσσερις ωθήσεις που αναφέραμε στην αρχή, πρόκειται για τους ανθρώπους που βιώνουν έντονα την περιστροφή γύρω από ένα μεγαλύτερο κέντρο και αποφεύγουν την περιστροφή γύρω από τον εαυτό! Επίσης έχουν την τάση για αφοσίωση μέχρι το βαθμό να παραμελούν τις ανάγκες και τις επιθυμίες τους προκειμένου να ζήσουν αφοσιωμένοι στον άλλο! Οι καταθλιπτικοί εξαρτώνται από τον εξιδανικευμένο σύντροφο τους περισσότερο από κάθε άλλον, αναπτύσσοντας τόσο την ικανότητα και την προθυμία να αγαπούν, όσο και την ανάγκη να αγαπηθούν! Δεν αντέχουν την απόσταση και το διαχωριστικό κενό μεταξύ του Εγώ και του Εσύ που η σχιζοειδής προσωπικότητα έχει απόλυτη ανάγκη για να προστατευτεί και να διατηρήσει! Έτσι, όσο λιγότερο έχει αναπτύξει την αυτονομία του με τόσο περισσότερο φόβο βιώνει το χωρισμό και την απόσταση και προσπαθεί να τ΄ αποφύγει!

Ο Σχιζοειδής τύπος προσπαθεί να προστατευτεί από την προσέγγιση των άλλων καλλιεργώντας την πεποίθηση ότι οι άνθρωποι είναι επικίνδυνοι και ανάξιοι εμπιστοσύνης, αποφεύγοντας με αυτό τον τρόπο τον φόβο του για αφοσίωση. Ο Καταθλιπτικός άνθρωπος κάνει το αντίθετο ακριβώς. Εξιδανικεύει τους ανθρώπους, κυρίως τους πλέον οικείους, τους αθωώνει, συγχωρώντας τις αδυναμίες τους ή παραβλέποντας τις αρνητικές του πλευρές. Αν η προσέγγιση σημαίνει για τον καταθλιπτικό ασφάλεια και τρυφερότητα, στο σχιζοειδή σημαίνει απειλή και περιορισμό της αυτάρκειας και αυτονομίας του!! Ο πρώτος αρνείται να αντιληφθεί σ’ αυτούς κάτι κακό ή ανησυχητικό, διότι αυτό θα έθετε σε κίνδυνο την σχέση που έχει ανάγκη να εμπιστεύεται! Για να μπορεί να εμπιστεύεται και να αγαπά απεριόριστα, αναγκάζεται να καταπιέζει κάθε κριτική και αμφιβολία, σε σημείο που να μην τις συνειδητοποιεί τελικά! Στάση που έχει ως συνέπεια πολλές φορές την εκμετάλλευση των «καλών» του προθέσεων! Απαιτεί από τον εαυτό του να είναι καλός και η συγκαταβατικότητα, η ετοιμότητα για βοήθεια, η κατανόηση και η συμπόνια είναι ορισμένα από τα χαρ/κα του. Με αυτό τον τρόπο παραιτείτε ή απομακρύνεται κανείς από τον εαυτό του μέχρι να τον χάσει…! Το τίμημα είναι ουσιαστικό καθώς δεν αποτολμά να βιώσει καμιά του επιθυμία, καταπιέζοντας κάθε εσωτερική τάση για παρόρμηση και εμπιστοσύνη στον εαυτό του! Έτσι η αυτοεκτίμηση προβάλλει πολύ ευάλωτη και η προοπτική της αυτοπραγμάτωσης επίσης αδύναμη, με κίνδυνο να μην έχει ξεκάθαρο ένα βασικό νόημα στην ζωή!

Σε ότι αφορά την επιθετικότητα διακρίνει κανείς πολύ εύκολα την αδυναμία τους στο να εκφράσουν και να διεκδικήσουν τις αξιώσεις και τα συναισθήματα τους! Πως θα μπορούσε κανείς με ένα τέτοιο ψυχοδυναμικό υπόβαθρο να εκφράσει εύκολα το θυμό του, να διεκδικήσει και να επιβληθεί, όταν φοβάται τόσο πολύ την απώλεια και εξαρτάται τόσο πολύ από την αγάπη! Ωστόσο ο θυμός και η επιθετικότητα είναι συναισθήματα αναπόφευκτα μέχρι ένα βαθμό επιβεβαίωσης και ωριμότητας!

«Ψυχαναγκαστικές Προσωπικότητες»

Η τρίτη απαίτηση που στο κοσμικό μοντέλο μας αντιστοιχεί στην κεντρομόλο δύναμη αντιστοιχεί στην επιδίωξη σταθερότητας και διάρκειας. Σχεδιάζουμε και βάζουμε στόχους σαν να πρόκειται να ζήσουμε αιώνια, σαν να παραμείνουν όλα αμετάβλητα. Και ο φόβος που εμφανίζεται σε αυτή την περίπτωση σχετίζεται με αυτήν ακριβώς την επίγνωση της παροδικότητας μας, που μας φρενάρει στο να τολμήσουμε κάτι καινούριο! Θέλουμε να συντηρήσουμε τα πράγματα και το κίνητρο ακριβώς για δράση κρύβεται πίσω απ’ αυτήν την φαντασιακή επίγεια αιωνιότητα, την εικόνα της σταθερότητας και της διάρκειας.

Σε αυτήν την κατηγορία κυριαρχεί ο φόβος για το παροδικό, το πρόσκαιρο… και αντίστοιχα η έντονη προσπάθεια που καταβάλλεται για να βιώσει αυτή την σιγουριά και την διάρκεια! Κάθε αλλαγή ενεργοποιεί τον φόβο της παροδικότητας, πράγμα που προσπαθεί με κάθε τρόπο να εμποδίσει! Ο Ψυχαναγκαστικός αναζητά πάντα το ίδιο, το γνώριμο και οικείο ή επιδιώκει την επαναφορά του. Κάθε μορφή αλλαγής τον ενοχλεί, τον κάνει ανήσυχο και πολλές φορές τον φοβίζει! Για αυτό προσπαθεί να εμποδίσει ή να περιορίσει τις αλλαγές και όσο το δυνατόν να τις καταπολεμήσει και να τις εξουδετερώσει. Στρέφεται έτσι εναντίον κάθε νεωτερισμού! Η προσπάθεια αυτή εκφράζεται σε γενικές γραμμές στην ακλόνητη εμμονή στη δική του γνώμη, στις απόψεις του, στις συνήθειές και εμπειρίες του, που προσπαθεί να τις ανάγει σε αρχές με παντοτινή ισχύ και σε ακλόνητους κανόνες! Όταν δεν είναι δυνατόν να αποφύγει τις αλλαγές και νέες εμπειρίες, τις παρεξηγεί σκόπιμα και τις απορρίπτει με επιχειρήματα, στάση που φανερώνει συχνά ότι δεν επιδιώκει την αντικειμενικότητα!

Πίσω από κάθε συνήθεια, κάθε δόγμα και φανατισμό υπάρχει πάντα ο φόβος για την αλλαγή και την παροδικότητα, που είναι στην ουσία ο φόβος για τον θάνατο! Για αυτό τα άτομα αυτά δύσκολα μπορούν να δεχτούν να ξεφύγει κάτι ή κάποιος από την εξουσία τους και την θέληση τους! Το ψυχαναγκαστικό άτομο δύσκολα μπορεί να δεχτεί ότι στη ζωή τίποτα δεν είναι απόλυτο! Πιστεύει ότι μπορεί να κατατάξει τα πάντα σε ένα σύστημα, ώστε να μπορεί να τα ελέγχει και να τα εξουσιάζει! Αν το κριτήριο που κυριαρχεί είναι αυτό, καταστρέφεται η φυσική ροή των πραγμάτων, απλοποιώντας με ένα τρόπο αυθαίρετο την πολλαπλότητα της ζωής!

Προσπαθούν με την άσκηση όλο και μεγαλύτερης εξουσίας, να φτάσουν σε τέτοιο σημείο ώστε τίποτα το ανεπιθύμητο και απρόβλεπτο να μην συμβεί στην ζωή τους! Έτσι, στην προσπάθεια τους να προστατευτούν και να προετοιμαστούν για την αντιμετώπιση της ζωής, χάνουν την ίδια την Ζωή! Η αγάπη, αυτό το υπέροχο συναισθηματικό βίωμα που μπορεί να εξελιχθεί σε επικίνδυνο πάθος και σε παράλογα όρια, προκαλεί βαθιά ανησυχία στα ψυχαναγκαστικά άτομα. Πρόκειται για κάτι που δεν μπορεί να ελέγξει εύκολα κανείς, που δεν ακολουθεί προσχεδιασμένους κανόνες, που δεν υποτάσσεται εύκολα στη βούληση και μπορεί να κατακλύσει κάποιον σε βαθμό που να τον οδηγήσει σε πράξεις άλογες! Αυτά τα χαρακτηριστικά δεν συμβιβάζονται με τις εξουσιαστικές τάσεις των ατόμων αυτών και την ανάγκη τους για ασφάλεια! Για αυτό είναι προσεχτικοί και φειδωλοί όταν πλησιάζουν συναισθηματικά κάποιον, δεν μπορούν να αφεθούν, ούτε κατανοούν τα συναισθήματα του συντρόφου τους!

Η επιθετικότητα στον ψυχαναγκαστικό είναι ιδιαίτερα χαρακτηριστική, καθώς αναγκάστηκε να την απαγορεύσει στον εαυτό του όσο ήταν παιδί…! Έχει δυσκολία μεγάλη με την επιθετικότητα και τις ενορμήσεις του γενικά! Μια ήπια μορφή νόμιμης επιθετικότητας είναι η υπερβολική τυπικότητα, η οποία αποτελεί την συνηθέστερη μορφή έκφρασης της επιθετικότητας, χωρίς να γίνεται αυτό συνειδητό από το ψυχαναγκαστικό άτομο! Μπορεί να φτάσει ακόμη και στην σαδιστική συμπεριφορά για να εκφράσει τις παρορμήσεις του μέσω της τυπικότητας! Ο υπάλληλος που σταματά την δουλειά του στην ώρα του ακριβώς, ενώ θα μπορούσε να εξυπηρετήσει άνετα και κάποιον άλλο ακόμα, ο δάσκαλος που υπογραμμίζει και το παραμικρό λάθος απροσεξίας, ο εξεταστής που δέχεται μόνο την ακριβή απάντηση που περιμένει και ο δικαστής που ακολουθεί το αυστηρό γράμμα του νόμου αποτελούν κάποια χαρ/κα παραδείγματα! Όπως συμβαίνει συχνά και στα σώματα ασφαλείας…, η επιθετικότητα δεν κατευθύνεται ενάντια στον εαυτό τους, όπως συμβαίνει στο καταθλιπτικό άτομο αλλά ενάντια σε κάτι ή σε κάποιον έξω απ’ αυτούς και μάλιστα με επαναπαυμένη την συνείδηση, διότι είναι πεπεισμένοι ότι εξυπηρετούν έναν σκοπό! Πρόκειται για το φαινόμενο της νόμιμης έκφρασης βίας και επιθετικότητας που παρατηρείται ολοένα και περισσότερο στον κόσμο μας σήμερα όχι μόνο στους απλούς ανθρώπους αλλά δυστυχώς και στα όργανα που είναι επιφορτισμένα να επιβάλλουν την τάξη! Και το κάνουν συχνά χωρίς κανένα κριτήριο, χωρίς κατανόηση, χωρίς ανθρωπισμό, αλλά επιβάλλοντας οριζόντια και άδικα μέτρα προς τον όποιο παραβάτη…!!

«Υστερικές Προσωπικότητες»

Και η Τέταρτη απαίτηση που αντιστοιχεί στην φυγόκεντρο δύναμη απαιτεί από εμάς να ζούμε την ζωή σαν να ήταν όλα παροδικά. Να είμαστε ανοιχτοί στο καινούριο και πάντα έτοιμοι για αλλαγές! Εδώ εμφανίζεται ο φόβος του περιορισμού των δυνατοτήτων μας και της ελευθερίας μας.

Ο τύπος αυτής της προσωπικότητας αναζητεί την αλλαγή και την «ελευθερία», ενθουσιάζεται με κάθε καινοτομία και του αρέσει να ρισκάρει! Ωστόσο φοβάται τους περιορισμούς, τις παραδόσεις και τους κανόνες, αυτά ακριβώς δηλαδή που ένα ψυχαναγκαστικό άτομο θεωρεί πολύ σημαντικά, όπως και τις δεσμεύσεις…! Η στάση του υστερικού απέναντι σε αυτή την πραγματικότητα της ζωής είναι κάπως υπερφίαλη! Την αμφισβητεί, την παραβλέπει, την υποτιμά, προσπαθεί να την ξεπεράσει, να την αποφύγει, να την παρακάμψει με κάθε τρόπο για να μην την αποδεχτεί! Υιοθετεί έτσι μια φαινομενική ελευθερία που τον οδηγεί να ζεί σε έναν κόσμο φανταστικό και ψεύτικο και απομακρυσμένο από την αλήθεια αυτού του κόσμου, που τελικά δεν θέλει να αποδεχτεί…! Καθώς, για να ξεπεράσεις κάτι έστω παροδικό και ψεύτικο πρέπει να το αποδεχτείς. Όχι απαραίτητα να συμβιβαστείς αλλά να μην το παραβλέπεις! Αγνοεί έτσι, με αυτό τον τρόπο, την ύπαρξη της αιτιοκρατίας (κάρμα) και την Μοιραία πραγματικότητα!

Σε σχέση με την αγάπη ο τύπος αυτός της υστερικής δομής αγαπά καθετί που θα μπορούσε να αυξήσει την αυτοεκτίμηση του! Του αρέσει να βιώνει έντονες συναισθηματικές καταστάσεις! Ο υστερικός βλέπει το σύντροφο του σαν έναν καθρέπτη για να βλέπει τον εαυτό του αξιαγάπητο και να αυξάνει έτσι την ευάλωτη αυτοεκτίμησή του! Ο ναρκισσισμός του χρειάζεται συνεχή επικύρωση για αυτό επηρεάζεται εύκολα από τα κομπλιμέντα που τα πιστεύει με ευχαρίστηση! Οι σχέσεις όμως που βασίζονται τόσο πολύ στην ανάγκη επιβεβαίωσης δεν είναι φυσικά ανθεκτικές γιατί αυτές οι ανάγκες δεν καλύπτονται πάντοτε με ικανοποιητικό τρόπο. Αποζητούν την αγάπη με έναν εξωτερικό τρόπο, ενώ αυτό που χρειάζονται είναι να μάθουν να αγαπούν τον εαυτό τους και να βρίσκουν την πολυπόθητη αγάπη μέσα τους.

Επίσης, ένα άλλο πρόβλημα που χαρακτηρίζει αυτά τα άτομα είναι ότι εξιδανικεύουν τον γονέα με τον οποίο ήταν περισσότερο προσκολλημένοι κατά την παιδική ηλικία τους και επιζητούν να ξαναζήσουν τον παιδικό αυτό ανταγωνισμό τους για τον ένα από τους δυο γονείς..! Για αυτό και έχουν την τάση να εμπλέκονται συχνά ανάμεσα σε ζευγάρια προκειμένου να επιβεβαιωθούν μέσα απ’ αυτό! Στην επιλογή στις συναισθηματικές τους σχέσεις, το γόητρο, τα υλικά αγαθά, το επάγγελμα, η περιουσία, οι τίτλοι και τα εξωτερικά πλεονεκτήματα, έχουν για αυτούς σημαντικότερη αξία από τον χαρακτήρα και την πνευματική ταυτότητα ενός ανθρώπου! Επηρεάζονται εύκολα από επιφανειακά πράγματα και τους χαρακτηρίζει μια παιδικότητα! Ο φόβος τους να βιώσουν μια πιθανή αναξιότητα σε κάποιο τομέα, μπορεί να εξελιχθεί σε μανία για επιβεβαίωση που δεν μπορεί φυσικά να ικανοποιηθεί εύκολα εφόσον αναζητείται περισσότερο στον εξωτερικό κόσμο και όχι στον ίδιο τους τον εαυτό! Η ανάπτυξη μιας πραγματικής ικανότητας για αγάπη προϋποθέτει αληθινή αυτοεκτίμηση!

Και η επιθετικότητα του εκφράζεται κυρίως μέσα από τον ανταγωνισμό… καλύπτοντας την ανάγκη του για υπεροχή! Αυτό που έχουν κυρίως στερηθεί οι υστερικές προσωπικότητες είναι η καθοδήγηση και τα πρότυπα, στοιχεία απαραίτητα κατά την φάση περάσματος από την παιδική ηλικία στην ενήλικη ζωή. Προκειμένου να μπορεί να ωριμάσει σωστά και να αποδεχτεί τις αναγκαιότητες της ζωής εγκαταλείποντας την παιδική συμπεριφορά και ανεμελιά! Χρειάζεται πρότυπα που θα χαράξουν τον προσανατολισμό του και να έχει βιώματα που να τα θεωρεί άξια προς επιδίωξη! Επίσης, πολλά αντιδραστικά παιδιά έχουν σαν ψυχολογικό υπόβαθρο μια υστερική δομή που τους ωθεί να απορρίπτουν τους υπερβολικούς περιορισμούς ενός αυστηρού, εξουσιαστικού περιβάλλοντος! Ως προς την ηθική έχουν παρόμοιες αφελείς θέσεις και αποφεύγουν δεσμεύσεις ή υποχρεώσεις! Θεωρούν τα πάντα σχετικά και ψάχνουν τις αιτίες έξω από τον εαυτό τους γεγονός που δυσκολεύει την αυτογνωσία κα την αυτοκριτική!

# Οι τέσσερις βασικές μορφές του φόβου και αντίστοιχα οι τέσσερις βασικές ωθήσεις ή απαιτήσεις αποτελούν ένα σημαντικό κομμάτι της ύπαρξης μας, που έχει γενικότερη ισχύ και δεν μπορεί να αποτραπεί. Αυτό το διαπιστώνουμε και από το γεγονός ότι σε κάθε περίσταση της ζωής έχουμε πάντα τέσσερις δυνατότητες αντίδρασης! Η στάση μας απέναντι σε κάθε σχέση, σε κάθε καθήκον ή απαίτηση μπορεί ανάλογα να διαφοροποιηθεί. Μπορούμε να αποστασιοποιηθούμε από μια οποιαδήποτε κατάσταση (Σχιζοειδής) ή μέσω της αγάπης να ταυτιστούμε με αυτήν (Καταθλιπτικός). Μπορούμε επίσης να την δεχτούμε ως κανόνα (Ψυχαναγκαστικός) ή αντίθετα, ανάλογα με τις επιθυμίες μας, να προσπαθήσουμε να την αλλάξουμε (Υστερικός).

Ακόμη, στην σχέση ενός παιδιού κι ενός παιδαγωγού, θα λέγαμε ότι απαιτείται από τον παιδαγωγό μια αναγκαία δημιουργική απόσταση, για να γνωρίσει την ατομικότητα του παιδιού και να του επιτρέψει να ζει σύμφωνα με αυτήν. Απαιτεί μια στάση αγάπης για να δώσει τη δυνατότητα στο παιδί να αισθανθεί εμπιστοσύνη και για να μπορέσει ο ίδιος να το κατανοήσει συναισθηματικά. Απαιτεί επίσης μια υγιή αυστηρότητα και συνέπεια, για να μάθει το παιδί τους κοινωνικούς κανόνες και τέλος απαιτεί σεβασμό και εμπιστοσύνη στα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του παιδιού, για να μην διαμορφωθεί η προσωπικότητα του κατά τα πρότυπα και τις επιθυμίες μονάχα του παιδαγωγού και δεν μπορέσει έτσι το παιδί να γίνει ο εαυτός του!

Πίσω από τις τέσσερις αυτές μορφές του φόβου υπάρχουν γενικότερα ανθρώπινα προβλήματα, που όλοι αντιμετωπίζουμε.

[Σχιζοειδής] Ο καθένας μας έχει νοιώσει τον φόβο της αφοσίωσης και έτσι της εξάρτησης στις διάφορες μορφές του, οι οποίες εμπεριέχουν την αίσθηση της απειλής της ύπαρξης μας, του ατομικού μας χώρου! Κάθε φορά που εμπιστευόμαστε και ανοιγόμαστε προς τα έξω, κάθε φορά που εκδηλώνουμε αγάπη και τρυφερότητα, γινόμαστε πιο ευάλωτοι και αισθανόμαστε πιο εύθραυστοι. Είναι σαν να δίνουμε και να εκθέτουμε στον άλλο ένα μέρος του εαυτού μας! Ο φόβος της αφοσίωσης λοιπόν είναι συνυφασμένος με τον φόβο της απώλειας του Εγώ!

[Καταθλιπτικός] Ο καθένας μας έχει νοιώσει επίσης το φόβο της διαφοροποίησης του Εγώ, τον φόβο της Αυτονομίας – Ατομικότητας, μέσω του οποίου εκφράζεται με διάφορους τρόπους ο φόβος της μοναξιάς! Διότι, αυτονομία με ένα τρόπο σημαίνει και διαφοροποίηση από τα κοινά που παρέχουν προστασία. Όσο πιο πολύ γινόμαστε ο εαυτός μας άλλο τόσο μπορούμε να είμαστε μοναχικοί και να βιώνουμε περισσότερο την απομόνωση ως άτομα!

[Ψυχαναγκαστικός] Έχει αντιμετωπίσει ο καθένας μας, με τον τρόπο του, και τον φόβο της παροδικότητας. Η αίσθηση που βιώνουμε κατ’ επανάληψη ότι κάτι σταματά, τελειώνει και ότι ξαφνικά δεν υπάρχει πια, είναι γνωστή σε όλους! Όσο πιο σφιχτά κρατάμε κάτι και θέλουμε να παραμείνει σε εμάς, τόσο περισσότερο υποκύπτουμε σε έναν φόβο, του οποίου οι διάφορες παραλλαγές εμπεριέχουν τον κοινό φόβο στην αλλαγή και την μεταβολή!

[Υστερικός] Τέλος, ο καθένας μας έχει γνωρίσει τον φόβο της αναγκαιότητας και της σκληρής, αναπόφευκτης οριστικότητας (στις διάφορες μορφές της εκδήλωσης της), που από κοινού εμπεριέχουν τον φόβο του περιορισμού! Όσο περισσότερο επιδιώκουμε μια ελευθερία χωρίς υποχρεώσεις άλλο τόσο ερχόμαστε αντιμέτωποι με τον φόβο που προκαλούν οι συνέπειες και τα όρια μιας αναπόφευκτης πραγματικότητας…!

Αδυνατώντας να αποφύγουμε τους μεγάλους φόβους της ύπαρξης μας, οι οποίοι είναι τόσο σημαντικοί για την ανάπτυξη και την ωρίμανση μας, πληρώνουμε το τίμημα της προσπάθειας που κάνουμε για να τους παρακάμψουμε με πολλούς μικρούς και ασήμαντους φόβους. Αυτοί οι νευρωτικοί φόβοι μπορούν να αφορούν οτιδήποτε και λύνονται μόνο αν αναγνωρίσουμε τον πραγματικό φόβο που κρύβεται από πίσω τους και τον αντιμετωπίσουμε! Μεταθέτοντας, ελαχιστοποιώντας και διαστρεβλώνοντας τους υπαρξιακούς φόβους εμφανίζονται οι νευρωτικοί φόβοι, που φαινομενικά είναι ασήμαντοι δεν παύουν όμως να είναι πολύ κουραστικοί και πολλές φορές και βασανιστικοί.

Θα πρέπει να τους δούμε λοιπόν ως ένα σήμα κινδύνου, ως μια ένδειξη ότι κάτι δεν πάει καλά. Θέλουμε να αποφύγουμε κάτι αντί να το αντιμετωπίσουμε. Κάτι σημαντικό που ο φόβος προσπαθεί να καλύψει μεταθέτοντας το αλλού! Η μετάθεση του στους νευρωτικούς φόβους που υποκαθιστούν, όχι μόνο μας εμποδίζει και μας παραλύει αλλά μας αποτρέπει και από τα σημαντικά καθήκοντα της ζωής μας.

Η συνάντηση, λοιπόν, με τους μεγάλους φόβους, είναι ένα μέσον της ωρίμανσης και της εξέλιξης μας! Ο φόβος στις βασικές του μορφές, όπως περιγράφηκαν, αποκτά λοιπόν μια ιδιαίτερη σημασία. Δεν αποτελεί πλέον ένα κακό που πρέπει κατά το δυνατό να αποφευχθεί, αλλά έναν αναγκαίο παράγοντα της εξέλιξης μας από τα πρώτα της στάδια, όπου αρχίζει η συνείδηση να ενσταλάζεται σταδιακά στην ύπαρξή μας!

Όποτε βιώνουμε έναν από τους μεγάλους φόβους, σημαίνει ότι βρισκόμαστε μπροστά σε μια από τις μεγάλες απαιτήσεις της ζωής: με την αποδοχή του φόβου και με την προσπάθεια μας να τον αντιμετωπίσουμε, αποκτούμε ηθική δύναμη!

Κάθε ορθή διαχείριση και αντιμετώπιση ενός φόβου αποτελεί μια νίκη που μας δυναμώνει ενώ κάθε αποφυγή του είναι μια ήττα που μας εξασθενίζει!

« Αν ο καθένας ήξερε τα πάντα για τον άλλο, εύκολα θα τον συγχωρούσε! Υπερηφάνεια δεν θα υπήρχε πια, ούτε υπεροψία.» (HAFIZ)