Επιστημονικά Νέα (Τεύχος 163)

Ελεγχόμενη τελικά η… ελεύθερη βούληση, λένε οι επιστήμονες

Ειδικοί από το Πανεπιστήμιο του Χάρβαρντ εκτιμούν πώς έχουν αποκρυσταλλώσει την ακριβή στιγμή που ο εγκέφαλος έχει αποφασίσει να εκτελέσει μία ενέργεια ή επιθυμία. Η στιγμή αυτή όμως δεν είναι η ίδια με αυτή που νομίζουμε ότι έχουμε λάβει την απόφαση. Μήπως κάποιος άλλος, τελικά, λαμβάνει τις αποφάσεις πριν από εμάς;

Στην πραγματικότητα την απόφαση λαμβάνουν σημεία του εγκεφάλου που «φιλοξενείται» το υποσυνείδητο, το οποίο έχει ήδη προαποφασίσει και το ανακοινώνει στο συνειδητό, που βρίσκεται σε άλλο σημείο του εγκεφάλου. Δηλαδή μαθαίνουμε αργότερα τι έχει αποφασίσει για εμάς ο εγκέφαλός μας.

Είναι λοιπόν αυτό επιλογή και ελεύθερη βούληση ή απλώς μία παραίσθηση; Αν είμαστε απόντες από τις δικές μας αποφάσεις, αφού δεν μπορούμε να ελέγξουμε το υποσυνείδητο, μήπως αυτό είναι το τέλος της έρευνας και του διαλόγου για την ελεύθερη βούληση; «Ισως όχι ακόμη», απαντούν οι ειδικοί.

«Αναζητούμε ένα πολύ απλό φαινόμενο. Δεν μπορούμε να κάνουμε προβλέψεις για το τι θα βάλεις στο τραπέζι σου αύριο το μεσημέρι, ή ποιόν θα παντρευτείς», εξηγεί ο καθηγητής.

ΠΗΓΗ: ΤΑ ΝΕΑ

Η ελεύθερη βούληση ίσως είναι μια αυταπάτη του μυαλού, δηλώνουν οι επιστήμονες

Σε μια από τις έρευνες που διεξήχθησαν στο Πανεπιστήμιο του Πρινστον από τους Adam Bear και Paul Bloom, στους συμμετέχοντες στην έρευνα παρουσιάστηκαν πέντε λευκοί κύκλοι σε μια οθόνη υπολογιστή. Τους είπαν να διαλέξουν έναν κύκλο, πριν κάποιος κύκλος γίνει κόκκινος.

Μετά, ρώτησαν τους συμμετέχοντες αν διάλεξαν τον σωστό κύκλο, έναν άλλο, ή αν δεν διάλεξαν κανέναν.

Στατιστικά, οι άνθρωποι που διάλεξαν τον σωστό κύκλο θα έπρεπε να είναι ένας στους πέντε. Αλλά τα αποτελέσματα έδειξαν ότι ήταν πολύ περισσότεροι, πάνω από το 30 τις εκατό, παρόλο που ο κύκλος γίνονταν κόκκινος σχεδόν αμέσως.

Οι επιστήμονες θεωρούν ότι τα ευρήματα δείχνουν ότι το μυαλό των συμμετέχοντων άλλαξε τη σειρά των γεγονότων, κάνοντας τους να νομίζουν ότι διάλεξαν τον σωστό κύκλο, παρόλο που δεν είχαν το χρόνο να το κάνουν.

Η ιδέα της ελεύθερης βούλησης και της σημασίας της επικράτησε καθώς είναι ένα χρήσιμο πράγμα να υπάρχει, να δίνει στους ανθρώπους την αίσθηση του ελέγχου πάνω στις ζωές τους και να επιτρέπει την τιμωρία τους όταν δεν κάνουν αυτό που πρέπει.

Αλλά το ίδιο συναίσθημα μπορεί να πάει στραβά, τονίζουν οι επιστήμονες στο περιοδικό Scientific American. Μπορεί να είναι σημαντικό για τους ανθρώπους να αισθάνονται ότι έχουν τον έλεγχο της ζωής τους, για παράδειγμα, αλλά στρεβλώσεις στην ίδια διαδικασία μπορεί να κάνει τους ανθρώπους να αισθάνονται ότι έχουν τον έλεγχο εξωτερικών διαδικασιών, όπως ο καιρός.

Οι επιστήμονες προειδοποίουν ότι η ψευδαίσθηση της επιλογής θα μπορούσε να ισχύει μόνο για τις επιλογές που γίνονται γρήγορα και χωρίς πολύ σκέψη. Αλλά θα μπορούσε επίσης να είναι «κυρίαρχη και πανταχού παρούσα – σε όλες τις πτυχές της συμπεριφοράς μας, από τις πιο απλές, ως τις πιο σγμαντικές αποφάσεις μας».

«Ο,τι και να συμβαίνει», γράφουν, «οι έρευνες προστίθενται σε μια ήδη υπάρχουσα δουλειά που εξελίσσεται και που ισχυρίζεται ότι ακόμα και οι πιο θωρακισμένες θεωρίες και απόψεις για την ταυτότητά μας και την συνείδησή μας μπορεί να είναι τελείως λανθασμένες».

Η έρευνα δημοσιεύτηκε στο περιοδικό Psychological Science.

πηγή:independent

 

Επιστήμονες εντόπισαν την «ρίζα του κακού»: Βρίσκεται μέσα στον εγκέφαλό μας!

Υπάρχει μια περιοχή του εγκεφάλου όπου «προβλέπονται» τα σημάδια επίθεσης, αμέσως πριν τελικά ο άνθρωπος την διαπράξει

Η «ρίζα του κακού» βρίσκεται μέσα στον ανθρώπινο οργανισμό και συγκεκριμένα στον ανθρώπινο εγκέφαλο και ενεργοποιείται αμέσως πριν κάποιος προχωρήσει σε μια «κακή» πράξη, σύμφωνα με τις τελευταίες έρευνες των επιστημόνων.

Στόχος της έρευνας ήταν να εντοπίσει εάν προτού κάποιος κάνει κάτι κακό, το «προβλέπει» στον εγκέφαλό του. Και όντως, ένα πολύ συγκεκριμένο τμήμα του υποθαλάμου, της περιοχής του εγκεφάλου που ελέγχει την θερμοκρασία του σώματος, την πείνα και τον ύπνο, ενεργοποιείται αμέσως πριν την πράξη αυτή. «Θα πρέπει να μελετηθεί περαιτέρω καθώς μελλοντικές ενέργειες θα πρέπει να εστιάσουν στην πρόληψη συμπεριφορών όπως το bullying ή οι σεξουαλικές επιθέσεις», δήλωσε ο δρ Νταγιού Λινκ, από το πανεπιστήμιο της Νέας Υόρκης, όπου διεξήχθη η έρευνα.

Το τμήμα του εγκεφάλου που ενεργοποιείται πριν από μια επιθετική συμπεριφορά είναι ανατομικά γνωστό ως το κοιλιοπλευρικό μέρος του μεσοκοιλιακού υποθάλαμου. Οι ερευνητές υποστηρίζουν ότι τα ευρήματά τους μπορεί να οδηγήσουν στην παραγωγή φαρμάκων που θα βοηθούν τους ανθρώπους να ελέγχουν την συμπεριφορά τους, χωρίς να απαιτούνται μέτρα όπως η κράτηση ή ο εγκλεισμός. Μπορεί ακόμα να είναι πιθανό να παρακολουθείται συνεχώς η δραστηριότητα του εγκεφάλου, λένε οι υπέρμαχοι της μεθόδου.

Την ίδια ώρα, εγείρονται αντιρρήσεις ως προς το πόσο «σωστό» και «ηθικό» είναι να παρεμβαίνει κανείς με τέτοιο τρόπο σε έναν άνθρωπο με ελεύθερη βούληση. Ο δρ Λιν δεν παραλείπει να τονίσει πως ένας τέτοιου τύπου έλεγχος της συμπεριφοράς δεν είναι παρά για το αρκετά μακρινό μέλλον, ακόμα και αν λυθούν όλα τα ζητήματα βιοηθικής που τον περιβάλλουν.

Προς το παρόν, οι μελέτες διεξήχθησαν σε ποντίκια, καθώς αρσενικά «παροτρύνθηκαν» να επιτεθούν σε πιο αδύναμα, θηλυκά, ώστε να καταγραφούν οι εγκεφαλικές αντιδράσεις. Βάσει των αποτελεσμάτων, θεωρείται πλέον πιθανό ότι η περιοχή του εγκεφάλου που ενεργοποιείται συνδέεται με τα «κέντρα ανταμοιβής», που κάνουν μια πιθανή επίθεση να φαίνεται πιο επιθυμητή, ενώ μπορεί και να παραχθεί μια ποσότητα ενδορφίνης, την ίδια στιγμή.

ΠΗΓΗ: ΤΟ ΠΡΩΤΟ ΘΕΜΑ

 

Η ελεύθερη βούληση δεν υπάρχει, πρέπει όμως να πιστέψουμε ότι υπάρχει

Έχετε συνειδητοποιήσει πόσες απ’ τις καθημερινές πράξεις γίνονται μηχανικά και αυτόματα, δηλ. ΧΩΡΙΣ ΣΥΝΕΙΔΗΣΗ;Προσπαθώντας να θυμηθείτε μια στιγμή που ζήσατε πριν από λίγο (π.χ. τα τελευταία 5 χιλιόμετρα που διανύσατε οδηγώντας) μήπως σας έτυχε να διαπιστώσετε ότι έχετε ένα … κενό μνήμης;

Αυτές οι «διαλείψεις» θεωρούνται απόλυτα φυσιολογικές από τους ψυχολόγους, αφού αποδεσμεύουν και ξεκουράζουν τη συνείδηση από καθημερινές μικροδουλειές. Όμως αυτό που δεν αντιλαμβανόμαστε εύκολα είναι ότι, ακόμα και άλλες, πιο σημαντικές εργασίες που νομίζουμε ότι γίνονται «με συνείδηση», εκτελούνται κατά μεγάλο μέρος από την «αυτόματο πιλότο»!

Ο προβληματισμός οδηγεί στο αιώνιο ερώτημα της Φιλοσοφίας: «κατά πόσο δρούμε με ελεύθερη βούληση ή κατά πόσον οι πράξεις επιβάλλονται απ’ το περιβάλλον μας, τα γονίδιά μας ή γενικά από εξωγενείς παράγοντες. Τώρα η πειραματική Ψυχολογία τολμά να δώσει κάποιες απαντήσεις στο ερώτημα αυτό.

Στο βιβλίο του “The Illusion of Conscious Will” («Η Ψευδαίσθηση της Ελεύθερης Θέλησης»), ο Daniel Wegner, ψυχολόγος του πανεπιστημίου του Harvard, ισχυρίζεται ότι η «ελεύθερη βούληση» δεν είναι παρά ένα κατασκεύασμα του νου για να πειστεί ο ίδιος ότι έχει τα ηνία των πράξεών μας … Κάτι όμως που είναι μια ψευδαίσθηση.

Σε ένα πείραμα για παράδειγμα, που καθοδηγούσε ο καθηγητής Wegner, κάποιοι εθελοντές έπρεπε να κατευθύνουν το ποντίκι ενός υπολογιστή σε κάποιες εικόνες, ακούγοντας από κασέτα οδηγίες για ποια εικόνα έπρεπε να επιλέξουν. Ουσιαστικά όμως κάποιοι ερευνητές έλεγχαν την κίνηση του ποντικιού μέσω προγράμματος.

Το αξιοσημείωτο είναι ότι στις περιπτώσεις που οι ερευνητές ανάγκαζαν το ποντίκι να σταθεί πάνω σε μια συγκεκριμένη εικόνα, ελάχιστο χρόνο πριν ακουστεί η ηχητική οδηγία για την εικόνα αυτή, οι εθελοντές πίστευαν ότι αυτοί είχαν οδηγήσει το ποντίκι στην εικόνα αυτή (ενώ η κίνηση του ποντικιού ελέγχονταν πλήρως απ’ τους ερευνητές). Πίστευαν δηλ. ότι αυτοί έχουν τον έλεγχο των κινήσεών τους ενώ ούτε έκαναν την κίνηση, ούτε καν είχαν προλάβει να την σκεφτούν !!!

Η απάντηση στη συμπεριφορά αυτή δίνεται για τους ψυχολόγους λόγω της ύπαρξης των δύο εγκεφάλων μας: ενός «συνειδητού» και ενός «ασυνείδητου». Αυτός ο «ασυνείδητος» εγκέφαλος είναι που θεωρεί ότι είναι ο κύριος των πράξεών μας είτε όντως έχουν προκληθεί συνειδητά από εμάς, είτε όχι. Προσπαθεί δηλ. να μας πείσει ότι καθετί που κάνουμε είναι συνειδητό!

Πειράματα που ενισχύουν τα πειράματα του Wegner είχε εκτελέσει και ο καθηγητής Libet στην Καλιφόρνια την δεκαετία του 1970. Παρόμοιο πείραμα που πραγματοποίησε πρόσφατα ο ψυχολόγος Mel Goodale στον Καναδά. Παίζοντας με την ψευδαίσθηση του μεγέθους σε ένα πείραμα που χρησιμοποίησε με σχεδόν όμοιους δίσκους που ξεγελούσαν το μάτι, έδειξε ότι όντως το μάτι ξεγελιέται αλλά όχι το χέρι. Ο «ασυνείδητος» νους πετύχαινε εκεί που ο συνειδητός νους («συνειδητός» αφού είχε λάβει το ερέθισμα απ’ το μάτι) αποτύγχανε. Δηλ. μπορούμε να ελέγχουμε κάποιες κινήσεις μας χωρίς να απασχολούμε τη συνείδησή μας, ακόμα κι αν αυτή εξαπατάται !

Άλλο πείραμα από τον καθηγητή Ravi Menon οδήγησε στο ίδιο συμπέρασμα: η συνείδησή μας δεν μας είναι απαραίτητη, τόσο συχνά όσο νομίζουμε. Και ούτε τη χρησιμοποιούμε τόσο ! Ο εγκέφαλός μας, μας ειδοποιεί μόνο όταν κάτι εξαιρετικό συμβεί, πέρα απ’ την «πεπατημένη οδό» που ξέρουμε να βαδίζουμε.

Αν όμως η ελεύθερη βούληση δεν μας χρειάζεται και τόσο, γιατί ο εγκέφαλός μας επιλέγει να διατηρεί την ψευδαίσθηση ότι συνέχεια ελέγχει τις πράξεις μας; Η απάντηση των ψυχολόγων είναι ότι αυτό γίνεται για την προστασία μας!Αν πιστέψουμε ότι χάνουμε τον έλεγχο οδηγούμαστε σε κατάθλιψη ή ακόμα και κατάπτωση.

Πρόκειται λοιπόν για μια πολύ χρήσιμη ψευδαίσθηση, το ότι εμείς κινούμε τα νήματα της ζωής μας. Χρήσιμη επειδή διαφορετικά μπορούμε να οδηγηθούμε σε νευρωτικές καταστάσεις που θα μας έκαναν να χάσουμε ακόμα περισσότερο τον έλεγχο … που έτσι κι αλλιώς δεν έχουμε !!!

ΠΗΓΗ: http://www.nationalpost.com

Πόσο ελεύθερη είναι η ελεύθερη βούληση;

Οπως έγραψε ο Ουίλιαμ Τζέιμς το 1890, «το γεγονός ότι η ζωή μας φαίνεται συναρπαστική, οφείλεται στην αίσθησή μας ότι αποφασίζουμε για τα πράγματα κάθε στιγμή και ότι τίποτε δεν είναι προαποφασισμένο αναρίθμητα χρόνια πριν». Φυσικοί, νευρολόγοι και μηχανικοί ηλεκτρονικών υπολογιστών συμμετέχουν πλέον στη συζήτηση των επιγόνων του Πλάτωνα και του Αριστοτέλη περί της ουσίας της ελεύθερης βούλησης, εάν διαθέτουμε ή όχι κι αν όχι γιατί μέχρι πρότινος πιστεύαμε ότι είχαμε. «Πρόκειται για αυταπάτη; Ιδού η απορία», τόνισε ο φιλόσοφος των επιστημών, Μάικλ Σέλμπερσταϊν του Πανεπιστημίου του Μέριλαντ, προσθέτοντας ότι το δεύτερο ερώτημα είναι εάν η δημόσια συζήτηση του θέματος θα υποδαυλίσει τον πόλεμο των πολιτισμών.

«Εάν οι άνθρωποι σκανδαλίζονται με τη θεωρία της εξέλιξης, πώς θα αντιδράσουν άραγε εάν οι επιστήμονες τους πουν ότι δεν είναι τίποτε περισσότερο από εξελιγμένες σάρκινες μηχανές;» συμπλήρωσε ο κ. Σέλμπερσταϊν.

«Οταν αναρωτιόμαστε εάν η ελεύθερη βούληση είναι αυταπάτη, εισερχόμαστε σε μια άβυσσο. Είναι σαν να κάνουμε βουτιά στον νιχιλισμό και την απογοήτευση», υποστήριξε ο καθηγητής γνωσιολογίας Ντάνιελ Ντένετ.

Τα πάντα είναι πιθανά

Σύμφωνα με τον παραδοσιακό ορισμό του όρου οι άνθρωποι είναι ελεύθεροι ηθικοί παράγοντες, οι πράξεις των οποίων δεν είναι προκαθορισμένες. Τα πάντα είναι πιθανά. Κάθε επιλογή είναι αβίαστη, αλλά όχι τυχαία. «Αυτό φαντάζει παράλογο. Κάθε φυσικό σύστημα αποδείχθηκε είτε ντετερμινιστικό είτε τυχαίο. Συνεπώς πώς είναι δυνατόν οι ανθρώπινες πράξεις να μην προκαθορίζονται και να μην είναι τυχαίες;» αναρωτιέται ο δρ Σέλμπερσταϊν.

Ορισμένοι φυσικοί όμως υποστηρίζουν ότι η ελεύθερη βούληση αποτελεί προϋπόθεση για την ανακάλυψη θεωριών και τον σχεδιασμό πειραμάτων. Αυτό επιβεβαιώνεται από την κβαντική φυσική, τη θεωρία που θεμελιώνει την πραγματικότητα στην τυχαία εναλλαγή μικροσκοπικών σωματιδίων. «Αυτό αποτελεί σημάδι, όχι απόδειξη ότι διαθέτουμε ελεύθερη βούληση», τονίζει ο Αυστριακός κβαντοφυσικός Αντον Ζίλινγκερ. Οπως έδειξαν τα πειράματα του δρος Λίμπετ του ’70, η λογική συνείδηση ακολουθεί κατά πόδας το ασυνείδητο. Ο άνθρωπος έχει την ψευδαίσθηση ότι έχει αποφασίσει πριν ενεργήσει.

«Βλέπουμε τις δύο κορυφές του παγόβουνου, τη σκέψη και τη δράση, και τις συνδέουμε», τονίζει ο καθηγητής Ψυχολογίας του Χάρβαρντ Νταν Βέγκνερ. Τα περισσότερα όμως συμβαίνουν κάτω από την επιφάνεια. Η λογική συνείδηση συχνά παρασύρεται σε πολλές πράξεις. Η πολλή σκέψη βλάπτει τους αθλητές. Πολλοί συγγραφείς νιώθουν ότι κάποιος τους υπαγορεύει το κείμενο μέσα στο κεφάλι τους.

Ο δρ Ντένετ υποστηρίζει ότι η ελεύθερη βούληση και ο ντετερμινισμός μπορούν να συνυπάρξουν. «Εχουμε τη δύναμη να ασκήσουμε βέτο στις ορέξεις μας και στη συνέχεια βέτο στα βέτο μας. Εχουμε τη δυνατότητα της φαντασίας, μπορούμε να δούμε και να φανταστούμε το μέλλον», υπογραμμίζει ο δρ Βέγκνερ. Υπ’ αυτή την έννοια, η αιτιότητα δεν είναι ο εχθρός, αλλά ο φίλος μας, καθώς μας δίνει τη δυνατότητα να βλέπουμε μπροστά και να σχεδιάζουμε καθιστώντας μας ηθικά άτομα.

Αλλοι φιλόσοφοι διαφωνούν με τον βαθμό και τη φύση αυτής της «ελευθερίας». Η διαφωνία τους έγκειται στο κατά πόσο τα σύνολα πραγμάτων, είτε πρόκειται για ηλεκτρόνια ή ανθρώπους, μπορούν να υπερβούν την καταγωγή τους και να παράγουν νέα φαινόμενα, όπως ο εγκέφαλος, η δημοκρατία και το χρηματιστήριο, τα οποία αναπτύσσονται φυσικά σύμφωνα με τους νόμους της Φυσικής.

ΠΗΓΗ: Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ

Εκτύπωση

Από το ίδιο Τεύχος

Περισσότερα Άρθρα ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΑ ΝΕΑ

×