Έθιμα του Σαββάτου του Λαζάρου
Τα κάλαντα του Λαζάρου
Τόπος: Νησιά Αιγαίου, Θεσσαλία, Ήπειρος
Περιγραφή: Τα παιδιά φτιάχνουν τον Λάζαρο με μια κουτάλα, ενώ δένουν ένα ξύλο σταυρωτά πάνω στην κουτάλα, πως είναι δήθεν τα χέρια του. Ντύνουν την κουτάλα με ρουχαλάκια μωρού, την στολίζουν με λουλούδια και την περιφέρουν από σπίτι σε σπίτι τραγουδώντας τα κάλαντα. Ένα από τα παιδιά της παρέας κουνάει την κούκλα ανάλογα με τον ρυθμό του τραγουδιού. Ένα άλλο παιδί κρατάει ένα καλαθάκι, όπου οι νοικοκυρές βάζουν μέσα τα φιλέματα. Αυτά μπορεί να είναι αβγά, κουλούρια ή και χρήματα. Τα κάλαντα που ψάλλουν τα παιδιά είναι τα εξής:
«Ήρθεν ο Λάζαρος, ήρθαν τα Βάγια
ήρθε κι η Κυριακή που τρων’ τα ψάρια.
Βάγια-Βάγια των Βαγιών (ρεφρέν)
τρώνε ψάρι και κολιό
και την άλλη Κυριακή τρων’ το κόκκινο αβγό.
Εις την πόλη Βηθανία κλαίει η Μάρθα
κι η Μαρία κλαίει τον αδελφό της,
τον γλυκό τον καρδιακό της.
-Λάζαρέ μου ίντα είδες
εις τον Άδη που επήγες;
-Είδα πόνους, είδα τρόμους,
είδα βάσανα και πόνους.
Δώστε μου λίγο νεράκι, να ξεπλύνω το φαρμάκι
της καρδιάς μου, των χειλέων και μη με ρωτάτε πλέον.
Το αυγουλάκι στο καλαθάκι
και το φραγκάκι μες στο τσεπάκι.
Και του χρόνου και να ζείτε,
την Ανάσταση να δείτε».
Λαζαρόψωμα ή Λαζαρήδες
Τόπος: Θράκη, Κρήτη
Περιγραφή: Την ημέρα αυτή οι νοικοκυρές ζυμώνουν τους «Λαζαρήδες», δηλαδή κουλούρια με ανθρώπινη μορφή που συμβολίζουν την ψυχή του Λάζαρου. Επίσης σε πολλά χωριά της Θράκης γυρίζουν κορίτσια με κόκκινα φορέματα, ως «Λαζαρίνες», κρατώντας κούκλα ή κόπανο ή ρόκα τυλιγμένη με πολύχρωμα κουρέλια ή πανέρι στολισμένο με λουλούδια και χτυπούν τις πόρτες των σπιτιών τραγουδώντας: «Βάγια, Βάγια του βαγιού τρώνε ψάρια και κολιό και την άλλη Κυριακή τρων’ το κόκκινο αβγό».
Στα ορεινά του Ψηλορείτη οι γυναίκες ετοιμάζουν το ζυμωτό για τα λαζαρόψωμα. Στα χωριά της ανατολικής Κρήτης τα παιδιά ετοιμάζουν τους «Λαζάρους», καλάμια με σταυρούς, στεφάνια και λουλούδια της άνοιξης.
Το έθιμο του «Λαζάρου»
Τόπος: Ήπειρος, Αλβανία.
Περιγραφή: Στην Ήπειρο και την Αλβανία τελείται ένας αγυρμός το Σάββατο του Λαζάρου με τη συμμετοχή των ανδρών αποκλειστικά, που έχει άγριο και πολεμικό χαρακτήρα. Περιφέρεται επίσης ένα περίεργο ομοίωμα του Λαζάρου, που είναι συγχρόνως και μουσικό όργανο: σε ένα ορθογώνιο σανίδι, που τοποθετείται οριζόντια στην άκρη ενός κονταριού, κρεμάνε σε δύο ή τέσσερις τρύπες κουδούνια και κυπριά. Το κοντάρι το σείουν ρυθμικά δεξιά και αριστερά, ώστε τα κυπριά να ηχούν αρμονικά ως υπόκρουση στο τραγούδι. Το πρωτότυπο αυτό κωδωνοστάσιο μοιάζει αρκετά με άνθρωπο. Όμως το πιο συνηθισμένο συμβολικό αντικείμενο που περιφέρεται στους αγυρμούς του Λαζάρου είναι το ανθοστολισμένο καλάθι στο οποίο τοποθετούν τα αυγά. Οι Λαζαρίνες – νεαρές κοπέλες που περιφέρονται με το καλάθι – φιλεύονται σχεδόν αποκλειστικά με άβαφα αυγά.
Σχέση με πρακτικές στην αρχαιότητα – προέλευση: Όλα αυτά τα έθιμα προέρχονται από τα αρχαία Αδώνια, που ήταν ετήσια γιορτή σε ανάμνηση του θανάτου και της ανάστασης του Άδωνη σε όλες σχεδόν τις πόλεις της Αρχαίας Ελλάδας. Τα Αδώνια ή «οι κήποι του Άδωνι» γιορτάζονταν τον μήνα Ελαφηβολιώνα προς τιμή του Άδωνη και της Αφροδίτης. Η γιορτή κρατούσε 2 μέρες. Η πρώτη μέρα ονομαζόταν «αφανισμός» και θρηνούσαν τον θάνατο του Άδωνι, ενώ η δεύτερη μέρα ονομαζόταν «εύρεσις» και γιόρταζαν την ανάστασή του.
Ο θάνατος και η ανάσταση του Άδωνη είχαν σχέση με τον ετήσιο κύκλο της βλάστησης και της καρποφορίας. Επίσης, το «Σάββατο του Λαζάρου» συνδέεται με την Αίγυπτο και τον Όσιρι, ο οποίος πέθανε και αναστήθηκε ξανά.
Συμβολισμός: Συμβολίζει την αναγέννηση που είναι χαρακτηριστικό της Άνοιξης,
το φως της Ανάστασης, ενώ είναι συνδεδεμένη με την αγωνία της μεταθανάτιας ζωής, ως σκιά της ανθρώπινης μοίρας.
Έθιμα την Κυριακή των Βαΐων
Ιαματικά θυμιάματα και γονιμοποιητικές τελετές
Τόπος: Κρήτη
Περιγραφή: Τα φύλλα της ελιάς και ο σταυρός από βαγιόκλαδο που παίρνουν από την εκκλησία την Κυριακή των Βαΐων μεταφέρονται στο σπίτι ως ιερά σύμβολα και τοποθετούνται στο εικονοστάσι. Σε όλη την Κρήτη χρησιμοποιούνται τα φύλλα σε διαδικασίες θαυματουργικών ιάσεων ανθρώπων και ζώων. Συνήθως τα χρησιμοποιούν ως θυμιάματα. Σε χωριά της νότιας και κεντρικής Κρήτης (επαρχίες Αγίου Βασιλείου, Αμαρίου, Πυργιωτίσσης και Καινουργίου) συνηθίζονταν μέχρι πρόσφατα να κρεμούν τους σταυρούς των Βαΐων στους ελαιώνες, στα αμπέλια ή να τους μεταφέρουν στους λαχανόκηπους. Αυτή η μεταφορά αποτελεί από μόνη της μια γονιμοποιητική τελετουργία.
Παραλλαγή: Την Κυριακή των Βαΐων παιδιά περιφέρουν στους δρόμους τα Βάγια που θεωρείται ότι έχουν γονιμοποιητική, θεραπευτική και αποτρεπτική από κάθε κακό δύναμη. Κάτι ανάλογο γινόταν και στην αρχαία Ελλάδα με την ειρεσιώνη, όπου τα παιδιά κρατούσαν κλαδιά.
Φύλλα βάγιας
Τόπος: Ήπειρος
Πότε: Γιορτάζεται την Κυριακή πριν την είσοδο στην Μεγάλη Εβδομάδα.
Περιγραφή εθίμου: Την Κυριακή των Βαΐων όλες οι εκκλησίες είναι στολισμένες με κλαδιά από βάγια που έπειτα μοιράζονται στους πιστούς. Στην Ήπειρο τα φύλλα αυτά χρησιμοποιούνται στη μαγειρική αλλά και για το ξεμάτιασμα ανθρώπων και ζώων. Πολλές φορές τα καίνε, επειδή ανέκαθεν πίστευαν ότι ο καπνός διώχνει το κακό και εξαγνίζει.
Προέλευση: Τα κλωνάρια δάφνης, ή τα βάγια όπως είναι γνωστά και από την αρχαιότητα, θεωρούνται σύμβολα δόξας, νίκης, σοφίας και δημιουργικής πνοής. Στην αρχαία Ελλάδα γινόταν κάτι παρόμοιο με την ειρεσιώνη, το θαλερό κλαδί στολισμένο με καρπούς που περιέφεραν τα παιδιά στη διάρκεια των ανοιξιάτικων γιορτών. Το καθαυτό έθιμο θεσπίστηκε στον χριστιανισμό από την εκκλησία τον 9ο αιώνα σε ανάμνηση της υποδοχής του Κυρίου στα Ιεροσόλυμα και ο λαός το συμπεριέλαβε στις συνήθειές του.
Συμβολισμός:. Τα φοινικόκλαδα μπορούν να μεταδώσουν τις ιδιότητες τους στους ανθρώπους, στα ζώα, ακόμη και στα δέντρα και στα φυτά. Τα βαγιοχτυπήματα που απαντώνται σε πολλές ελληνικές περιοχές αποτελούν την κυριότερη έκφραση αυτού του συμβολισμού. Τα έθιμα αυτά αποσκοπούν στο να μεταδώσουν την καλοτυχία και την ευημερία.
Έθιμα Μεγάλης Πέμπτης
Κόκκινα αυγά
Τόπος: Σε όλη την Ελλάδα
Περιγραφή: Στη διάρκεια της Μεγάλης Εβδομάδας βάφονται κόκκινα τα αυγά που θα τα τσουγκρίσουν το βράδυ της Ανάστασης.
Παραλλαγές:
Α) Στον Πόντο τα τσόφλια των αυγών («τσέπλε») τα βάζανε στις ρίζες των δένδρων, για να καρπίσουν. Η χρήση των αυγών είναι διαδεδομένη στα έθιμα των Ποντίων. Τα θεωρούσαν θεραπευτικά, επειδή το αυγό περικλείει μέσα του το σπέρμα της ζωής. Είναι χαρακτηριστική και η ευλογία του αυγού, το οποίο θεωρείται πανάρχαιο σύμβολο της ευγονίας και της θυσίας.
Β)«Το Αυγό της Παναγίας»: Στην περιοχή της ορεινής Αχαΐας το πρώτο αυγό που βάφεται είναι της Παναγίας, και παλιότερα το έβαζαν στο εικονοστάσι. Το περσινό, που είχαν κρατήσει από την προηγούμενη χρονιά και που ισχυρίζονταν ότι δεν είχε χαλάσει, το πέταγαν στο ποτάμι. Τοπικοί μύθοι λένε ότι παλιότερα τα αυγά της Παναγίας τα κρατούσαν για επτά χρόνια, μέχρι ο κρόκος τους να γίνει σαν κεχριμπάρι, και το είχαν σαν φυλαχτό για τις εγκύους. Στην Κορώνη τα Μεγαλοπεφτιάτικα αυγά τα φύλαγαν και τα έτρωγαν όταν τους πονούσε ο λαιμός. Στα περισσότερα μέρη της Πελοποννήσου τα αυγά τα πήγαιναν οι νοικοκυρές στην εκκλησία το βράδυ, για να πάρουν τη Θεία Χάρη από τα 12 Ευαγγέλια. Αυτά τα αυγά τα έλεγαν «διαβασμένα» και τα τσόφλια τους τα έριχναν στα χωράφια και στις ρίζες των δέντρων, για να πάει καλά η συγκομιδή. Έλεγαν και την ευχή «Να πιάσουν όλα τα φυτέματα».
Προέλευση: Το έθιμο του κόκκινου αυγού χάνεται στα βάθη του χρόνου και είναι πιθανό κατάλοιπο μυστηριακών λατρειών όπως ήταν οι ορφικές.
Συμβολισμός: Το αυγό είναι ένα πανάρχαιο σύμβολο της γένεσης του κόσμου και της ζωής και το συναντάμε σε πολλές λατρείες και φιλοσοφίες, όπως η Ορφική: αποτελεί το σύμβολο της ζωής που έχει μέσα του τη ζωτική δύναμη, η οποία μεταδίδεται στους ανθρώπους, τα ζώα και τα φυτά. Για τους πρώτους Χριστιανούς είναι το σύμβολο της Ανάστασης του Χριστού. Τα κόκκινο είναι το χρώμα της ζωής και της χαράς, γι’ αυτό και τα αυγά βάφονται κόκκινα.
Έθιμα Μεγάλης Παρασκευής
Στολισμός – περιφορά Επιταφίου
Τόπος: Σε όλη την Ελλάδα
Περιγραφή: Τη Μεγάλη Παρασκευή το πρωί γίνεται η Αποκαθήλωση και το στόλισμα του Επιταφίου. Παλιότερα, το στόλισμα γινόταν με λουλούδια της Άνοιξης: βιολέτες, τριαντάφυλλα, μενεξέδες, πασχαλιές και λεμονανθούς. Τα άνθη τα έπλεκαν οι γυναίκες σε στεφάνια και γιρλάντες, ενώ έψελναν το μοιρολόγι της Παναγίας: «Σήμερα μαύρος ουρανός, σήμερα μαύρη μέρα, σήμερα εσταυρώσανε των πάντων τον Βασιλέα…». Οι γυναίκες και τα παιδιά περνούν κάτω από τον Επιτάφιο, «για να τους πιάσει η χάρη».
Πριν τη βραδινή λειτουργία, οι γυναίκες έσπευδαν στα νεκροταφεία να ανάψουν τα καντήλια των μνημάτων, για να είναι αναμμένα όταν θα περάσει ο Επιτάφιος.
Πίστευαν ότι έτσι θα αναπαυτεί η ψυχή του θανόντος. Το βράδυ γίνεται η περιφορά του Επιταφίου. Παλιότερα, αλλά και σήμερα, τα παιδιά στην πομπή του Επιταφίου κρατούν φαναράκια.
Επίσης, φωτίζουν τα μπαλκόνια και τις αυλές τους με φανάρια και κεριά και αφήνουν και θυμιατήρια με το λιβάνι να καίνε. Η βαθύτερη και πιο λαϊκή σημασία της περιφοράς του Επιταφίου είναι ο εξαγνισμός του χώρου των σπιτιών και των κτημάτων του χωριού.
Σχέση με πρακτικές στην αρχαιότητα – προέλευση: Οι λαογράφοι συνδέουν αυτή τη μέρα με τον θεό Άδωνη που από το χυμένο του αίμα φύτρωσαν όλες οι ανεμώνες.
Έθιμα Μεγάλου Σαββάτου
Ανάσταση
Τόπος: Σε όλη την Ελλάδα
Περιγραφή: Το Μεγάλο Σάββατο το πρωί συνηθίζεται ο σπιτονοικοκύρης να σφάζει το «λαμπρινό», το πασχαλινό αρνί. Οι νοικοκυρές, αντίστοιχα, ετοιμάζουν τη μαγειρίτσα για το βράδυ. Στη Δημητσάνα της Αρκαδίας οι νοικοκυρές ζυμώνουν ένα ιδιαίτερο ψωμί, που έχει πάνω του ένα σχήμα σταυρού και που του τοποθετούν πέντε κόκκινα αυγά.
Μετά την Ανάσταση όλοι οι πιστοί φροντίζουν να πάρουν στα σπίτια τους τη λαμπάδα με το Άγιο Φως της Ανάστασης και πριν μπουν στο σπίτι κάνουν το σημάδι του σταυρού με τον καπνό του κεριού πάνω στην πόρτα. Με το ίδιο κερί ανάβουν το καντήλι του σπιτιού, και στα πιο παλιά χρόνια οι γιαγιάδες φρόντιζαν να το κρατούν αναμμένο όλο τον χρόνο, για να το ανανεώσουν και πάλι την επόμενη Ανάσταση. Επίσης, λέγεται ότι με το αναμμένο κερί συνήθιζαν παλιότερα να καίνε λίγο τα δέντρα που δεν καρποφορούσαν και τα ζωντανά που δεν γεννούσαν, προκειμένου να τα θεραπεύσουν. Τη λαμπάδα της Ανάστασης την κρατούσαν συχνά για το ξεμάτιασμα και τις ασθένειες.
Σχέση με πρακτικές στην αρχαιότητα – προέλευση: Το άγιο φως της Ανάστασης, που δίνεται από τους ιερείς και περνά από χέρι σε χέρι και έτσι εξαπλώνεται σε όλους τους πιστούς, θυμίζει τη μεταβίβαση της θείας γνώσης μέσω του συμβολισμού της φωτιάς, που ο Προμηθέας μεταβίβασε στους ανθρώπους και στη συνέχεια αυτή εξαπλώθηκε μέσω της αλυσίδας Δασκάλου – Μαθητή.
Στην Αρχαία Αθήνα, την παραμονή του θερινού ηλιοστασίου έσβηναν όλες τις φωτιές που έκαιγαν σε βωμούς και εστίες και την επομένη έφερναν το Ιερό Φως από τη Δήλο. Με αυτό άναβαν όλες τις νέες φωτιές και έτσι ανανεωνόταν ο χρόνος και οι άνθρωποι.
Κάψιμο του αφανού:
Το βράδυ της Ανάστασης την ώρα που ο παπάς δίνει το Άγιο φως, οι νέοι του χωριού βάζουν φωτιά στον «αφανό», το ομοίωμα του Ιούδα που αποτελείται από μια μεγάλη θημωνιά με κέδρα, και ψέλνουν το «Χριστός Ανέστη». Το έθιμο, που συμβολίζει την ανάσταση και ανάληψη του Χριστού στον ουρανό, παραμένει ζωντανό στα χωριά Μορφοβούνι, Μεσενικόλα, Κρυονέρι, κλπ. Από τις παραδοσιακές ακόμη κοινωνίες συναντάμε πολλούς λαούς που έκαιγαν ένα ομοίωμα ή είδωλο το οποίο συμβόλιζε το θάνατο του κακού «Χειμώνα», ούτως ώστε να αναβιώσει το έθιμο της ανάστασης στις καρδιές των ανθρώπων.
Σε μερικά μέρη της Ελλάδας γίνεται και ο διπλός χορός: Το απόγευμα της Κυριακής της Λαμπρής, μετά τον εσπερινό της αγάπης, οι κάτοικοι συναντιούνται έξω από το προαύλιο της εκκλησίας και σχηματίζουν τέσσερις χορούς, δύο οι γυναίκες και δύο οι άνδρες. Το σήμα το δίνει ο παπάς της ενορίας που αρχίζει τον χορό, ενώ οι υπόλοιποι χορεύουν και τραγουδούν ένα ειδικό αναστάσιμο τραγούδι, το «Σήμερα Χριστός Ανέστη». Μετά οι δύο κύκλοι των ανδρών και των γυναικών γίνονται ένας καθώς οι χορευτές σταυρωτά «διπλώνουν» τον χορό και μετά τον ξεδιπλώνουν. Καθ’ όλη τη διάρκεια αυτών των χορών οι συμμετέχοντες τραγουδούν οι ίδιοι. Μετά ακολουθεί χορός με παραδοσιακές ορχήστρες.
Συμβολισμός: Βλέπουμε ακόμη μια μορφή του χορού σε σπειροειδές σχήμα που είναι το σύμβολο της ζωής.
Θραύση των αγγείων
Τόπος: Νησιά Ιονίου
Περιγραφή: Ένα παλιό έθιμο απαιτεί το πέταγμα των παλιών πήλινων αγγείων στους δρόμους ή στις αυλές. Τα πιάτα και τα σταμνιά που ράγιζαν ή κάποιο κομμάτι τους έσπαγε κατά τη διάρκεια του χρόνου δεν τα πετούσαν. Τα κρατούσαν στα σπίτια μέχρι το βράδυ της Μεγάλης Παρασκευής ή του Μεγάλου Σαββάτου. Η θραύση των αγγείων γινόταν τη Μεγάλη Παρασκευή, πριν ή μετά την περιφορά του επιταφίου. Επομένως συσχετιζόταν άμεσα με τον νεκρικό Χριστό. Και στα χωριά των Αστερουσίων συνήθιζαν όσοι είχαν παλιά σταμνιά να τα πετούν το πρωί του Μεγάλου Σαββάτου πριν αρχίσουν τις λαμπριάτικες προετοιμασίες.
Προέλευση: Πρόκειται για αρχαίες πρακτικές απομάκρυνσης του μιάσματος του θανάτου, οι οποίες είναι παρούσες στην πασχαλινή τελετουργία. Ο θάνατος του Θεανθρώπου ορίζει το εθιμικό πλαίσιο των ημερών. Το μίασμα του θεϊκού θανάτου αποτελεί κοινό μίασμα και πρέπει να απομακρυνθεί με συμβολικές-εθιμικές πράξεις, οι οποίες μεταφέρουν το θρηνητικό σκηνικό από τον χώρο της εκκλησίας στο σπίτι, από το δημόσιο στο ιδιωτικό.
Συμβολισμός: Η Ανάσταση αποτελεί ένα από τα πιο σημαντικά ορόσημα στην κυκλική πορεία του χρόνου. Ο νεκρός Θεάνθρωπος νικά κατά κράτος τον θάνατο και σπάει τα δεσμά του σηματοδοτώντας την ανάσταση της φύσης και την ψυχική ευφορία που χαρακτηρίζει τον εορτασμό της Πασχαλιάς. Η θραύση των αγγείων δημιουργεί την αίσθηση της προσπάθειας που αποσκοπεί στη διάρρηξη κάθε σχέσης με τον θάνατο, άρα και στη μελλοντική αποτροπή του.
Έθιμα της ημέρας του Πάσχα
Χτύπημα στασιδιών – φύλλα δάφνης
Τόπος: Πόντος
Περιγραφή: Το μεγάλο Σάββατο η πρώτη Ανάσταση διαδραματίζεται στην εκκλησία. Δημιουργούνται θορυβώδεις σκηνές, που αποβλέπουν στο να εκφοβίσουν και να εκδιώξουν τον δαίμονα που καραδοκεί και θέλει να αντιδράσει στην Ανάσταση του Κυρίου. Μέσα στην εκκλησία χτυπούσαν τα στασίδια ή κουνούσαν τους πολυελαίους ή έριχναν στο έδαφος πήλινα σκεύη για να σπάσουν κ.ά. Ο ιερέας έψελνε το «Ανάστα ο Θεός κρίνων την Γην» και σκόρπιζε φύλλα δάφνης. Τα μάζευαν οι πιστοί και τα έκαιγαν και αυτή τη στάχτη την χρησιμοποιούσαν ως φάρμακο.
Προέλευση – Συμβολισμός: Γενικά όλη τη Μεγάλη Εβδομάδα έχουμε στον Πόντο διάφορα έθιμα που σχετίζονται με τον εξαγνισμό. Αυτό το διάστημα αποτελεί στην ουσία ένα διάστημα ψυχολογικής και νοητικής κάθαρσης, απαραίτητο για την προετοιμασία για το μεγάλο μυστήριο της Ανάστασης. Όλες αυτές οι παράξενες τακτικές είναι ένα κατάλοιπο αρχαίων αποτρεπτικών τελετών που τελούνταν στις αρχές της Άνοιξης, με σκοπό να εκδιωχθούν τα «κακά πνεύματα» και στη συνέχεια μεταφέρθηκαν καλυμμένα στον χριστιανισμό.
Λαμπρινός και διάβασμα σπάλας
Τόπος: Πελοπόννησος
Περιγραφή: Την Κυριακή του Πάσχα συνηθίζεται σε όλη την Πελοπόννησο να σουβλίζεται ο οβελίας ή «λαμπρινός». Η διαδικασία αυτή γίνεται μέσα σε μία πάρα πολύ γιορτινή ατμόσφαιρα με τραγούδια και χορούς. Σε πολλές περιοχές, ιδιαίτερα παλιότερα αλλά και σήμερα, μετά το φαγητό «διαβάζεται» η σπάλα του αρνιού. Συνηθιζόταν ο γηραιότερος της οικογένειας, ο οποίος κατείχε τη μαντική τέχνη της σπάλας, να τη σηκώνει στον ήλιο και να διαβάζει από τις κηλίδες της τα μελλούμενα.
Επειδή στη Μάνη, όπως και σε όλη την Πελοπόννησο, είναι δυνατό το έθιμο του διαβάσματος της σπάλας του αρνιού, πιστεύουν ότι για να δείξει η σπάλα τύχη στον νοικοκύρη, πρέπει το αρνί να φάει από το χέρι του πολλές φορές, να μείνει καιρό στο σπίτι του και να συνδεθεί με αυτόν. Είναι κι αυτός ένας λόγος που οι περισσότεροι Μανιάτες ανατρέφουν τους «λαμπρινούς» οι ίδιοι.
Σχέση με πρακτικές στην αρχαιότητα – προέλευση: Το διάβασμα της σπάλας έχει πιθανή προέλευση από την αρχαία επιστήμη της Οιωνοσκοπίας. Ένα είδος μαντικής τέχνης όπου μέσα από την εξέταση των γεγονότων και των «σημαδιών» οι γνώστες αυτής της επιστήμης οδηγούνταν στο να προβλέψουν το μέλλον των ανθρώπων. Η ωμοπλατοσκοπία, όπως επισημαίνουν οι περισσότεροι λαογράφοι, έχει τις ρίζες της στις ιεροσκοπίες των αρχαίων, όταν εξετάζονταν τα σπλάχνα των σφαγίων, προκειμένου να προβλεφθούν τα μελλούμενα. Χαρακτηριστικά αναφέρεται ότι «Μόνον εις ωρισμένας ημέρας, έως το Πάσχα, της Αναλήψεως, δηλούν. Πρέπει δε το αρνί να είναι ψητό και ουχί βραστό. Εξετάζεται μόνον η δεξιά πλάτη. Εξετάζονται σκιαί, γραμμαί, τρύπες ή στίγματα επί της ωμοπλάτης και δηλούν ασθένειαν ή θάνατον του νοικοκύρη ή άλλου μέλους της οικογενείας, γέννησιν άρρενος ή θήλεος τέκνου, εσοδείαν σιτηρών και πλούτον, πόλεμον και νίκην, επιτυχίαν ή αποτυχίαν επιχειρήσεως κ.τ.λ.»
Σε άλλη περιγραφή για το έθιμο, όπως συναντάται σήμερα, ένας κτηνοτρόφος το περιγράφει ως εξής: «Κάθε σφαχτό δηλάει κατά το νοικοκύρη… Ό,τι είναι γραμμένο, είναι στην τάξη… αληθεύει». Σύμφωνα με άλλες περιγραφές τα κοιλώματα στη σπάλα εικονίζουν μνήματα, θανάτους κι άλλα παρόμοια. Οι σκιές προμηνύουν πένθη και οι κόκκινες γραμμές αιματοχυσία. Το νεύρο από την κορυφή της ωμοπλάτης «απεικονίζει το βαλάντιον του οικοδεσπότου, προαγγέλλον πλούτον μεν εάν τύχη χονδρόν, πενίαν δε και αθλιότητα εάν τύχη ισχνόν…» Σύμφωνα με τη γραπτή αυτή παράδοση, από την ωμοπλάτη μαντεύονται «κατάστασις αέρος, πραγματείας έκβασις και οδοιπορίας. Κίνδυνος θανάτου, ζωής διάρκεια και λοιπών πραγμάτων τελείωσις…»
Κούνιες
Τόπος: Μακεδονία, Θεσσαλία (Πήλιο)
Περιγραφή: Ένα έθιμο κατεξοχήν ανοιξιάτικο και χαρούμενο είναι οι κούνιες που γίνονται το Πάσχα.
Σχέση με πρακτικές στην αρχαιότητα – προέλευση: Έχει αρχαιοελληνική καταγωγή και αποτελούσε τελετουργικό στοιχείο της δεύτερης μέρας των Ανθεστηρίων, που ήταν η ανοιξιάτικη γιορτή των αρχαίων Αθηναίων. Οι κούνιες έχουν έναν χαρακτήρα γονιμικό, «κουνιόμαστε για να γίνουν τα στάχια», αλλά και αποτρεπτικό, «για να φύγουν τα φίδια». Θυμίζουν την «αιώρα» των Αθηναίων παρθένων στα Ανθεστήρια. Το λίκνισμα αυτό ήταν ένας τρόπος προβολής μέσα στην κλειστή κοινωνία του χωριού.
Συμβολισμός: Η κούνια είναι ένα είδος καθαρμού χρησιμοποιώντας τον αέρα: με το πέρα δώθε δημιουργείται ένα ρεύμα αέρα και αυτός ο αέρας πιστεύουν ότι ενεργεί καθαρτικά πάνω στο σώμα και στην ψυχή. Συμβολικά θυμίζει το σπάσιμο των φραγμών, καθώς την Άνοιξη, που είναι εποχή αναγέννησης, πέφτουν οι μάσκες και γεννιέται ο καινούριος εαυτός του ανθρώπου.