Όταν ήμουν παιδί μου άρεσαν τα βιβλία επιστημονικής φαντασίας. Θυμάμαι ιδιαίτερα κάποια κλασικά όπως τη σειρά Θεμέλιο του Issac Asimov, και βιβλία των Van Vogt, Philip K. Dick, Robert Heinlein, Philip Jose Farmer, για να αναφέρω μερικά.
Καθώς διάβαζα αυτά τα βιβλία ονειρευόμουν το μέλλον. Ήταν η δεκαετία του 70, και αυτή η στιγμή του 21ου αιώνα ήταν ακόμα το μέλλον. Μερικοί συγγραφείς φανταζόταν ένα μετα-αποκαλυπτικό κόσμο, ως αποτέλεσμα ενός πυρηνικού ολοκαυτώματος ή κάτι παρόμοιου, αλλά οι περισσότεροι φανταζόταν το κοντινό μέλλον – ήμασταν μόνο 30 χρόνια από την αλλαγή του αιώνα – σαν έναν καλύτερο κόσμο, όπου τα περισσότερα από τα προβλήματα θα είχαν λυθεί από την επιστήμη και τις εφαρμογές της.
Στη Δύση, ο Orwell έγραψε το 1984 και μας προειδοποίησε για τον «Μεγάλο Αδελφό», αλλά ακόμα και αυτός δεν μπορούσε να φαντασθεί ότι αυτός ο εφιάλτης θα έπαιρνε τελικά τη μορφή ενός τηλεοπτικού θεάματος. Είναι όμως απλά ένα τηλεοπτικό θέαμα;
Η έννοια στην οποία βασίζεται ο Μεγάλος Αδελφός είναι η ανάγκη ελέγχου των πολιτών … όλων των πολιτών παγκοσμίως. Γιατί;
Αυτοί λένε ότι πρέπει να μας προστατεύσουν … αλλά ποιος πρέπει να μας προστατεύσει; Από ποιον; Ή από τι;
Αυτοί λένε ότι πρέπει να μας προστατεύσουν από την τρομοκρατία, τον φανατισμό, τον εξτρεμισμό, τον σεκταρισμό και ένα σωρό άλλες έννοιες, «ισμούς» .. αλλά ποιοι είναι «Αυτοί» που θα μας προστατεύσουν; Και ποιος τους εξουσιοδότησε να μας «προστατεύσουν»;
Λένε ότι είναι οι φύλακες της Δημοκρατίας, και θα προστατεύσουν τα ανθρώπινα δικαιώματά μας, θα μας δώσουν την σωστή ευκαιρία, την ελευθερία μας .. και άλλες παρόμοιες έννοιες.
Ο κόσμος μοιάζει να έχει γίνει ένα πεδίο μάχης στο οποίο οι κακές έννοιες – οι «ισμοί» – μάχονται τις καλές – τις «ίες». Όμως όσο περνάει ο χρόνος, γίνεται όλο και περισσότερο εμφανές ότι όποιος και να κερδίσει, θα υπάρχει σίγουρα ένας χαμένος: το ανθρώπινο όν.
Οι άνθρωποι μάχονται για έννοιες, αλλά έχουν εξαφανιστεί κάτω από την σκιά αυτών των εννοιών. Δεν πολεμάμε για τους ανθρώπους ποια. Πολεμάμε για έννοιες: για την δημοκρατία, για την τάξη, για την παράδοση, για την άποχη, ή την θρησκεία. Η έννοια μπορεί να αλλάξει αλλά πάντα είναι μια έννοια.
Το μέλλον που είχαμε ονειρευτεί δεν είναι το παρόν που ζούμε. Έχουμε ονειρευτεί ένα μέλλον όπου η επιστήμη και η τεχνολογία υπηρετεί την ανθρωπότητα, και φαίνεται ότι συνέβη ακριβώς το αντίθετο. Η τεχνολογία έγινε ένα εργαλείο που υπηρετεί ιδεολογικές έννοιες, και η ανθρωπότητα κατέληξε να γίνει ένα πειραματικό εργαστήριο όπου εφαρμόζονται αυτές οι έννοιες.
Αυτό κατέστη δυνατό ως αποτέλεσμα μιας διαδικασίας ενοποίησης και απλοποίησης, συνέπεια της παγκοσμιοποίησης. Ας πάρουμε ως παράδειγμα τα κοινωνικά δίκτυα. Παρουσιάστηκαν σαν ένα εργαλείο για να εξυπηρετεί κάθε άτομο να δημιουργήσει και να διατηρήσει τον κοινωνικό του περίγυρο, που είναι ουσιαστικά οι σχέσεις του: οικογένεια, συνάδελφοι και φίλοι. Η ιδέα φαίνεται, και είναι, γνήσια, αλλά δεν μπορεί ένας άνθρωπος να ανάγεται απλά σε ένα τίτλο «φίλος», «σχέση», «σύντροφος» κτλ. Ένας άνθρωπος είναι πολύ περισσότερα από έναν τίτλο και μια κατηγορία. Έχει τα δικά του συναισθήματα, κατανοήσεις, απόψεις, ευαισθησίες, φαντασία και κρίσεις, και αυτό το εύρος εκφράσεων σήμερα μειώνεται σε μια επιλογή «Like», ένα κουμπί στην οθόνη.
Οι κλασικές φιλοσοφίες από κάθε πολιτισμό μας διδάσκουν ότι ο άνθρωπος είναι μια σύνθετη ενότητα, μια λεπτή ένωση του ορατού και του αόρατου, υλικού και πνευματικού. Κάθε άνθρωπος είναι ιδιαίτερος, ο καθένας ένας ολόκληρος κόσμος. Η ανακάλυψη του εαυτού μας είναι πάντα μια περιπέτεια. Δεν υπάρχει έτοιμη απάντηση στο «Γνώθι σαυτόν» του Σωκράτη, και αυτός είναι ο λόγος που αυτή η περιπέτεια μπορεί να γίνει περιπέτεια μιας ζωής.
Το βασικό πρόβλημα με το facebook, Google+ και το φαινόμενο των «κοινωνικών δικτύων», είναι η νοοτροπία της παγκοσμιοποίησης και της χρήσης που κάνει στην τεχνολογία γενικά, που βασίζεται σε μια μη-φιλοσοφική και υλιστική προσέγγιση, επειδή η ενοποίηση γίνεται με μείωση αντί της διαχείρισης της πολυπλοκότητας.
Ας εξηγήσουμε το τελευταίο σημείο. Σύμφωνα με τον κλασικό φιλοσοφικό τρόπο σκέψης, η ενοποίηση είναι πάντα καλύτερη από την διάσπαση. Στον Βουδισμό, η ενότητα είναι η μόνη πραγματικότητα, και η διάσπαση θεωρείται η μεγαλύτερη ψευδαίσθηση, η πιο δυνατή και η πιο επικίνδυνη. Εφαρμόζοντας το στην καθημερινή ζωή, αυτό σημαίνει ότι πρέπει να θεωρήσουμε την ταυτότητά μας και την οριστικότητα της ζωής ως μέρος της ένωσης των ανθρώπων – που είναι η ανθρωπότητα – αντί να αναπτύξουμε μια ταυτότητα βασισμένη στον διαχωρισμό – διαχωρισμό πολιτισμών, θρησκειών, κοινωνικής θέσης, ηλικίας, τόπου διαμονής ή οποιασδήποτε τεχνητής ομάδας, που θα θέλαμε να επιλέξουμε να ταυτιστούμε.
Είμαστε άνθρωποι πριν γίνουμε οποιοδήποτε «μέρος» του. Είμαστε άνθρωποι πριν να είμαστε Εβραίοι. Είμαστε άνθρωποι πριν να είμαστε Άραβες. Είμαστε άνθρωποι πριν να είμαστε οτιδήποτε άλλο.
Αυτό είναι Ενότητα. Αλλά σε αυτή την ενότητα πρέπει να μπορούμε να αναγνωρίσουμε, να καταλάβουμε και να δεχτούμε την πραγματικότητα της διαφορετικότητας. Υπάρχουν δύο τρόποι για να φτάσουμε στην ενότητα: ακυρώνοντας την διαφορετικότητα και κάνοντας όλα τα μέρη πανομοιότυπα … ή κατανοώντας ότι η διαφορετικότητα είναι η πηγή του εμπλουτισμού της ένωσης. Το Ισραήλ για παράδειγμα είναι πολιτιστικά και ανθρωπιστικά πλούσιο εξαιτίας της διαφορετικότητας των πολιτιστικών ριζών των Ισραηλιτών, και όχι επειδή ταυτίζονται με τα ίδια στοιχεία.
Το να φτάσουμε την ένωση ακυρώνοντας τις διαφορές είναι η επιλογή του Facebook και της Παγκοσμιοποίησης. Φυσικά, υπάρχει η επιλογή να «σχολιάσεις» στον τοίχο του Facebook για να δείξεις την διαφορετικότητά σου… αλλά θα είναι πραγματικά διαφορετικότητα; Τα συγκριτικά μηνύματα που διαβάζουμε στου τοίχους είναι συνήθως φτιαγμένα στο ίδιο καλούπι, και είναι δύσκολο να δούμε πολιτιστικό εμπλουτισμό και διάλογο ανάμεσα σε ένα σχόλιο «LOL» από την Ασία και ένα ίδιο σχόλιο από τις Ηνωμένες Πολιτείες. Ο κόσμος μας έχει επιλέξει την ενοποίηση μέσω της απλούστευσης και της μείωσης, μην είσαι διαφορετικός … ή αν είσαι διαφορετικός δείξε την διαφορετικότητά σου σε ένα ελεγχόμενο και αποδεκτό περιβάλλον … όπως ο τοίχος σου στο Facebook.
Η τεχνολογία, ως η απανταχού παρούσα κάμερα παρακολούθησης στις κύριες πόλεις παγκοσμίως χρησιμοποιείται για να επιβεβαιώσει τον σεβασμό στην απλοποίηση, όλες οι αληθινές διαφορές πρέπει να αναφέρονται, περισσότερο ή λιγότερο ανοιχτά – εξαρτάται από το πολιτικό σύστημα που υπάρχει – να διορθώνονται ή να ακυρώνονται. Σε οποιαδήποτε περίπτωση να ελέγχονται. Οπότε τι μπορούμε να κάνουμε; Έχουμε φτάσει σε σημείο χωρίς επιστροφή; Είναι φανερό ότι κανείς δεν θα σταματήσει την ανάπτυξη της τεχνολογίας, και ότι τα κοινωνικά δίκτυα είναι εδώ για να μείνουν όσο διαρκεί το ίντερνετ. Δεν θα ήταν σοφό να αρνηθούμε να χρησιμοποιήσουμε αυτά τα εργαλεία, αλλά πρέπει να μάθουμε να τα χρησιμοποιούμε με σύνεση, να τα χρησιμοποιούμε για να δείχνουμε την διαφορετικότητά μας και την ιδιαιτερότητά μας, να εμπλουτίζουμε το διαδίκτυο αντί να επιβεβαιώνουμε ότι είμαστε το ίδιο με οποιοδήποτε άλλο, πατώντας ένα κουμπί στην οθόνη.
Η φιλοσοφία αφορά την διάκριση και πρέπει να βρούμε πως θα χρησιμοποιήσουμε την τεχνολογία για να εμπλουτιστούμε ως άνθρωποι, αντί να μπαίνουμε σε ένα ρεύμα απλοποίησης και αφαίρεσης. Κάνε «Like» αν θες … αλλά μόνο αν μπορείς να εκφράσεις, δείξεις, δημοσιεύσεις, παρουσιάσεις ΓΙΑΤΙ σου αρέσει κάτι. Δημοσίευσε κάτι στον τοίχο σου αν αυτό είναι μια πράξη που έχει μια σημασία, ένα μήνυμα να περάσεις, ας είναι μέσα από μια εικόνα, ένα σύμβολο, ένα βίντεο, κείμενο ή μουσική. Έχε την περηφάνια να μην δεχτείς την αφαίρεση της παρουσίας σου στο διαδίκτυο με ένα απλό «Like». Να είσαι εκεί για κάτι .. ή να μην είσαι εκεί.
Το πραγματικό πρόβλημα δεν είναι τα κοινωνικά δίκτυα αλλά το γεγονός ότι μαγεύουμε τους εαυτούς μας ακολουθώντας τις ψευδαισθήσεις της απελευθέρωσης οι οποίες στην πραγματικότητα, μας κρατάνε πιο βαθειά στην σπηλιά, μακριά από τον πραγματικό ήλιο που λάμπει έξω από αυτή. Όμως, όπως ακριβώς συμβαίνει στον μύθο του Πλάτωνα … το κλειδί είναι πάντα εμείς, και η υποδούλωση ή ελευθερία μας, εξαρτάται μόνο από εμάς.
*Αυτό το άρθρο πρωτοδημοσιεύτηκε τον Νοέμβριο του 2011 στο περιοδικό της Νέας Ακρόπολης του Ισραήλ.