Το Νησί του Πάσχα

Απομονωμένο στη μέση του Ειρηνικού Ωκεανού, το νησί του Πάσχα προκαλεί δέος και προβληματισμό από την πρώτη στιγμή που ανακαλύφθηκε, από Ολλανδούς ναυτικούς, στις 5 Απριλίου του 1722.

Σύντομα η Ευρώπη έμαθε για αυτή τη μυστηριώδη Γη στην οποία βρίσκονταν κατάσπαρτα γιγάντια και απόκοσμα αγάλματα. Αναπάντητα είναι μέχρι σήμερα τα ερωτηματικά για το ποιοι τα κατασκεύασαν και τον σκοπό της κατασκευής τους. Οι αρχαιολόγοι προσπαθούν ακόμα να λύσουν το αίνιγμα. Ένα πραγματικό μυστήριο που ίσως κρατά τις ρίζες του από τις απαρχές της ίδιας της ανθρωπότητας.

Το Νησί του Πάσχα (ισπανικά: Isla de Pascua), και επίσης Ράπα Νούι (Rapa Nui), είναι νησί της Πολυνησίας που βρίσκεται στον Ειρηνικό ωκεανό. Αποτελεί επαρχία της Χιλής. Έχει έκταση 163,6 τετραγωνικά χιλιόμετρα και πληθυσμό περίπου 7.500 κατοίκους. Θεωρείται το πλέον απομονωμένο νησί στον κόσμο. Το όνομα του οφείλεται στον Ολλανδό θαλασσοπόρο Γιάκομπ Ρόγκεβεν, ο οποίος έφτασε εκεί το Πάσχα του 1722.

Από γεωλογική άποψη παρουσιάζει ενδιαφέρον το γεγονός ότι το έδαφος του νησιού είναι ηφαιστειογενές, προερχόμενο από τα τρία τοπικά ηφαίστεια του νησιού. Οι ακτές του είναι απόκρημνες, ενώ υπάρχουν στο νησί πολλά σπήλαια. Το νησί του Πάσχα δημιουργήθηκε στα προηγούμενα 700.000 χρόνια από τρεις διαφορετικές ηφαιστειακές δράσεις, που είχαν ως αποτέλεσμα τον σχηματισμό τριών διακριτών κρατήρων. Στοιχεία που επιτρέπουν την ανασύνθεση των γεωλογικών χαρακτηριστικών υποδεικνύουν ότι το νησί είναι ένα θερμό σημείο με χαμηλή μαγματική παραγωγικότητα.

Το κλίμα του νησιού είναι υποτροπικό, δηλαδή ηλιόλουστο και ξηρό. Διαθέτει πυκνή, αλλά όχι οργιώδη, βλάστηση. Το μεγαλύτερο μέρος του είναι σκεπασμένο από λιβάδια, με περιορισμένη γεωργική εκμετάλλευση (πατάτες, ζάχαρη, καπνός και τροπικοί καρποί). Επίσης είναι ανεπτυγμένη η κτηνοτροφία. Όπως συμπεραίνεται από την αρχαιολογική μαρτυρία, το νησί του Πάσχα ήταν γνωστό στους Ίνκας, γεγονός που ερμηνεύει σε έναν βαθμό την ύπαρξη φυτών της νοτιοαμερικανικής ενδοχώρας. Η αποψίλωση των δασικών εκτάσεων του νησιού και μέρους των καλλιεργειών στο μακρινό παρελθόν, όπως και η ιδεοληψία για τη μνημειακή γλυπτική φαίνεται πως οδήγησαν στην οικολογική ερήμωσή του.

Το νησί παρουσιάζει εξαιρετικό αρχαιολογικό ενδιαφέρον εξαιτίας της ύπαρξης των μνημειακών διαστάσεων λαξευμένων μορφών, των ταφικών της μνημείων, κτηρίων και μνημείων που αποδίδονται σε γηγενείς αρχαιότερων εποχών. Τα γιγάντια λίθινα αγάλματα ονομάζονται «Μοάι», αριθμούν πάνω από 300, ύψους από 2,5 έως και 10 μέτρων, πολλά από τα οποία είναι ημιτελή. Τα αρχαιότερα αγάλματα χρονολογούνται στον 8ο αιώνα π.Χ. Ωστόσο, μερικοί επιστήμονες υποστηρίζουν ότι μερικά από τα αγάλματα κατασκευάστηκαν το 18ο αιώνα. Το 1995 η UNESCO χαρακτήρισε την περιοχή (Εθνικό Πάρκο Ράπα Νούι) ως Μνημείο Παγκόσμιας Κληρονομιάς, κοντά στην οποία βρίσκεται και η τοποθεσία του «Άχου Τονγκαρίκι» με τη μεγαλύτερη συγκέντρωση Μοάι στο νησί.

Η πέτρα πάνω στην οποία έχουν λαξευτεί τα κεφάλια είναι ένα είδος ηφαιστειογενούς υλικού που σκληραίνει όταν εκτεθεί στον αέρα, ενώ όταν είναι θαμμένο στη γη παραμένει μαλακό. Αυτό το υλικό λέγεται «τούφα» και το έβγαλαν οι κατασκευαστές των αγαλμάτων από ένα λατομείο που βρίσκεται σε αρκετή απόσταση από το μέρος που έχουν τοποθετηθεί τα πέτρινα κεφάλια. Υπάρχουν επίσης μερικά κεφάλια που έχουν ύψος 12 μέτρων και ζυγίζουν γύρω στους 8 τόνους. Είναι άγνωστο πώς μεταφέρθηκε τέτοιος όγκος από τα γειτονικά λατομεία.

Εκτός από τα πέτρινα κεφάλια υπάρχουν και άλλα ενδιαφέροντα στοιχεία. Πριν από αρκετά χρόνια, Γάλλοι ιεραπόστολοι ανακάλυψαν στα σπήλαια του νησιού ξύλινα μικροαντικείμενα, εικόνες και ένα είδος ιερογλυφικής γραφής πάνω σε ξύλο, όπου είναι χαραγμένα διάφορα σημάδια. Αυτά λέγεται ότι μοιάζουν με τα ιερογλυφικά των αρχαίων Αιγυπτίων. Οι ιστορικοί και οι ανθρωπολόγοι πιστεύουν ότι τα πινάκια αυτά ήταν τα ιερά βιβλία των αρχαίων κατοίκων του νησιού. Παρόλο όμως που πολλοί ειδικοί προσπάθησαν να αποκρυπτογραφήσουν τα παράξενα αυτά σύμβολα, κανένας δεν το κατόρθωσε.

Περιγραφές των πρώτων θαλασσοπόρων και των επιστημόνων που επισκέφτηκαν το Νησί

Ο Πιερ Λοτί, Γάλλος αξιωματικός και μυθιστοριογράφου του Ναυτικού, έγραφε:

«Στη μέση του Μεγάλου Ωκεανού, σε μια περιοχή από όπου κανείς ποτέ δεν περνά, υπάρχει ένα μυστήριο και απομονωμένο νησί. Δεν συναντάς ξηρά πουθενά στο βλέμμα σου, και για περισσότερο από οκτακόσιες λεύγες προς κάθε κατεύθυνση, το μόνο που βλέπεις είναι μια άδεια και παλλόμενη απεραντοσύνη. Κοιτώντας από ψηλά, το νησί είναι διάστικτο με τερατώδη αγάλματα, απομεινάρι ενός πια εξαφανισμένου πολιτισμού που το παρελθόν του παραμένει αίνιγμα».

Ο Ελβετός ανθρωπολόγος Αλφρέντ Μετρό, περιγράφει με δέος τη θέαση των αγαλμάτων αυτών:

«Κατά τη διάρκεια των τριών εβδομάδων που ζήσαμε ανάμεσα σε αυτά τα αγάλματα, τα είδαμε κάτω από το φως του ήλιου, του φεγγαριού ή μέσα σε νύχτες καταιγίδας. Κάθε φορά νιώθαμε το ίδιο σοκ, την ίδια ανησυχία, όπως την πρώτη φορά».

Ο Άγγλος αρχαιολόγος Πωλ Μπαν, συνοψίζει με τον πιο συναρπαστικό τρόπο την πραγματική διάσταση του θέματος:

«Η ακραία γεωγραφική απομόνωση του Νησιού του Πάσχα είναι καθηλωτική – είναι πέντε ή έξι ώρες μακριά μέσω πτήσης από την κοντινότερη ξηρά και για να το φτάσεις μέσω θάλασσας χρειάζεται μέρες. Το μικρό αυτό νησί δέρνεται τόσο σκληρά από τον ωκεανό σε κάθε του πλευρά… Από τον 19ο αιώνα το νησί είναι γνωστό στους κατοίκους του ως Ράπα Νούι (Μεγάλο Ράπα), όνομα που οφείλεται σε Ταϊτινούς ναυτικούς που νόμιζαν πως μοιάζει με το νησί Ράπα στην Πολυνησία, 3.850 χιλιόμετρα προς τα δυτικά. Οι πρώτοι κάτοικοι του νησιού μπορεί να μην είχαν καν όνομα για τον τόπο τους, εφόσον αυτό αποτελούσε όλο τους τον κόσμο. Κι όμως, κάπως συνέβη και αυτός ο απόμακρος, άγριος βράχος παρήγαγε μία από τις πιο συναρπαστικές και λιγότερο κατανοητές προϊστορικές κουλτούρες, μια κουλτούρα που για αιώνες αιχμαλωτίζει τη φαντασία του κοινού λόγω των μοναδικών, γιγάντιων πέτρινων αγαλμάτων του, των “μοάι”».

Ο Νορβηγός εθνολόγος Θορ Χάιερνταλ:

Θορ Χάιερνταλ

«Το Νησί του Πάσχα είναι ο πιο μοναχικός κατοικημένος τόπος στον κόσμο. Το κοντινότερο σταθερό έδαφος που μπορούν να δουν οι κάτοικοί του βρίσκεται στο στερέωμα, στο φεγγάρι και στους πλανήτες. Πρέπει να ταξιδέψουν περισσότερο από οποιονδήποτε άλλον άνθρωπο πάνω σε αυτή τη Γη για να δουν πως υπάρχει στεριά κάπου πιο κοντά. Για αυτό και ζουν πιο κοντά στα αστέρια, και γνωρίζουν περισσότερα ονόματα αστεριών από πόλεις ή χώρες στη Γη…

Σε αυτόν τον μακρινό τόπο, ανατολικά του Ηλίου και δυτικά της Σελήνης, η ανθρωπότητα άφησε κάποτε ένα από τα πιο μυστηριώδη της αποτυπώματα. (…)Το πιο μοναχικό μικρό νησί του κόσμου (…). Και εκεί, δεν έχτισαν οχυρά και κάστρα ή φράγματα και αποβάθρες, αλλά ανθρωπόμορφα, γιγάντια πέτρινα αγάλματα, σε μεγάλα πλήθη, πάνω σε τεράστιες πέτρινες πλατφόρμες, σε όλο το νησί».

Από την ανακάλυψή τους διάφορες ερμηνείες δοθήκαν ώστε να απαντηθεί το μυστήριο. Λέγεται ότι απεικονίζουν θεούς των αρχαίων κατοίκων του νησιού, ή ότι δημιουργήθηκαν με στόχο να αποδώσουν οι κάτοικοι τιμή στους προγόνους, στους αρχηγούς ή σε άλλες σημαντικές προσωπικότητες της περιοχής. Ωστόσο, δεν υπάρχουν γραπτά ή προφορικά κείμενα που να επιβεβαιώνουν κάτι τέτοιο. Επίσης ότι συνδέονται με τελετουργική δραστηριότητα, που αποτελούσε σημαντικό κομμάτι για την ιθαγενή κοινότητα.

Πρόσφατα μετά από ανασκαφές 12 ετών η αρχαιολογική ομάδα με επικεφαλής την Αμερικανίδα αρχαιολόγο J. A. Van Tilburg διαπίστωσε ότι τα αγάλματα δεν είχαν μόνο τεράστια κεφάλια αλλά υπήρχε και το σώμα τους θαμμένο μέσα στη Γη. Το σώμα τους έχει ανάλογο μέγεθος με αυτό του κεφαλιού με διαστάσεις που φτάνουν ως και τα 7 μέτρα σε βάθος. Το ιδιαίτερα ενδιαφέρον είναι ότι στο σώμα τους είναι σκαλισμένα ιερογλυφικά που ακόμα δεν έχουν αποκρυπτογραφηθεί. Επίσης διαπιστώθηκε ότι οι Μοάι δεν κοιτούν προς την θάλασσα όπως πιστεύεται αλλά προς την ενδοχώρα.

Κάτι που επίσης παρέμενε μυστήριο μέχρι σήμερα ήταν η επιλογή της τοποθεσίας στην οποία ανεγέρθηκαν. Μία πρόσφατη ερμηνεία για τον λόγο και τον τόπο της ύπαρξης τους σχετίζεται με την εγγύτητά τους στις τοποθεσίες γλυκού νερού στο νησί. Το νησί δεν διαθέτει μόνιμες πηγές, ενώ οι κάτοικοι δεν φαίνεται να βασίζονταν στις λίμνες. Το γλυκό νερό περνάει από το έδαφος σε υδροφόρους ορίζοντες, διασχίζει σπηλιές και αναδύεται γύρω από την ακτή. Τα αποτελέσματα της νέας έρευνας, που δημοσιεύονται στο περιοδικό Plos One, αποκαλύπτουν ότι η εγγύτητα στις τοποθεσίες γλυκού νερού, είναι η καλύτερη εξήγηση για τις τοποθεσίες των αγαλμάτων και εξηγεί γιατί εκτείνονται τόσο στην ενδοχώρα, όσο και στην ακτή. Σύμφωνα με τον καθηγητή Carl Lipo του πανεπιστημίου Binghamton στη Νέα Υόρκη: «…Κάθε φορά που βλέπαμε μεγάλες ποσότητες γλυκού νερού, βλέπαμε και τα τεράστια αγάλματα. Ήταν πραγματικά προβλέψιμο».

Η παραπάνω θεωρία αλληλοσυμπληρώνεται με τις παρατηρήσεις της αρχαιολόγου J. A. Van Tilburg που εκτός του συσχετισμού με τα ύδατα και το πόσιμο νερό, διαπίστωσε και έναν συσχετισμό με την ενίσχυση της γονιμότητας του εδάφους και της παραγωγής τροφίμων στο άμεσο περιβάλλον. Αναφέρεται σε μια τέλεια ανατροφοδότηση του εδάφους με έναν συνδυασμό του συστήματος του νερού, φυσικών λιπασμάτων και θρεπτικών συστατικών.

Η αλήθεια είναι ότι κατά καιρούς έχουν διατυπωθεί θεωρίες που συνδέουν την τοποθέτηση μεγαλίθων σε συγκεκριμένες τοποθεσίες με συγκεκριμένη διάταξη που σχετίζονται ή ενισχύουν τη γονιμότητα της Γης σε αυτές τις τοποθεσίες. Χαρακτηριστικό παράδειγμα η περιοχή του Καρνάκ στη Γαλλία. Περαιτέρω υποστηρίζεται ότι οι μεγάλιθοι προκαλούν ένα είδος ενεργειακού «βελονισμού» στο ηλεκτρομαγνητικό πεδίο της Γης.

Το ερώτημα όμως παραμένει. Έστω και με την αποδεκτή επιστημονικά θεωρεία της γονιμότητας του εδάφους ή της συσχέτισής της με το νερό, ποιος πολιτισμός είχε τη γνώση ώστε προβεί σε τέτοιες επεμβάσεις στο νησί; Και με τι μέσα ανέγειρε και μετέφερε τα αγάλματα στις τωρινές τους θέσεις; Η χαμηλή πολιτιστική κατάσταση στην οποία βρίσκονταν οι Ιθαγενείς κάτοικοι του νησιού όταν αυτά ανακαλύφθηκαν από τους Ολλανδούς δεν δίνει απαντήσεις. Είναι περισσότερο πιθανό τα μνημεία αυτά να ανεγέρθηκαν από αρχαιότερους πολιτισμούς και μεταγενέστερα τα νησιά να κατοικήθηκαν από μεταναστευτικά φύλα που αφίχθηκαν πολύ αργότερα.

Η Ε.Π. Μπλαβάτσκυ αναφέρεται σε έναν αρχαιότατο πολιτισμό που οι εστίες του βρισκόντουσαν πάνω σε ηπείρους που υπήρξαν τότε και κυρίως σε μία Ήπειρο που απλωνόταν στον σημερινό Ειρηνικό ωκεανό, μέρος της Ασίας, της Αφρικής, της Πολυνησίας, της Ανταρκτικής και της Παταγονίας την οποία ονόμαζε Λεμούρια Ήπειρο (1). Αυτή η ήπειρος καταβυθίστηκε σταδιακά λόγω ηφαιστειακής δράσης.

Επίσης αναφέρεται ότι ο Πολιτισμός αυτός επέζησε και μετά τις γεωλογικές καταστροφές και αναμίχθηκε με τον μεταγενέστερο από την Λεμουρία πολιτισμό των Ατλάντων δημιουργώντας λαμπρά μνημεία με κυκλώπεια αρχιτεκτονική. Μερικά από τα ερείπιά τους χρησιμοποιήθηκαν πολύ αργότερα από τους Άτλαντες και αν και τροποποιημένα, λίγο πολύ έχουν διατηρηθεί ως τις μέρες μας, αποτελώντας μεγάλα αρχιτεκτονικά αινίγματα. Το Νησί του Πάσχα, οι ταράτσες του Μπααλμπέκ και άλλα αποτελούν κατάλοιπα αυτής της πανάρχαιας κληρονομιάς.

Είτε πρόκειται για μύθους είτε για πραγματικότητα, το γεγονός είναι ότι στον Πλανήτη μας βρίσκονται ακόμη διάσπαρτα και ανεξήγητα ένα πλήθος από ανάλογα μνημεία – αινίγματα. Μπροστά σε αυτό το μυστήριο ο Άνθρωπος συνειδητοποιεί ότι υπάρχει ένα τεράστιο, άγνωστο προς το παρόν πεδίο να εξερευνήσει, προκειμένου να δώσει επιβεβαιωμένες και ολοκληρωμένες απαντήσεις.

Σημειώσεις:

Μία πιο σύγχρονη προσέγγιση αναφέρεται στην ήπειρο της Μου. Η Μου είναι μια ήπειρος που υποτίθεται ότι βρισκόταν στον Ατλαντικό ή στον Ειρηνικό Ωκεανό αλλά εξαφανίστηκε. Η ονομασία δόθηκε από τον ταξιδιώτη και μελετητή αρχαιοτήτων Αύγουστο Λε Πλονζόν, (1825 –1908), σύμφωνα με τον οποίο ο Αιγυπτιακός πολιτισμός και πολιτισμοί της Κεντρικής Αμερικής, δημιουργήθηκαν από πρόσφυγες μιας ηπείρου που αργότερα χάθηκε, την Μου, που την τοποθετούσε στον Ατλαντικό Ωκεανό. Αυτή η θεωρία επεκτάθηκε από τον Τζέιμς Τσέρτσγουορντ, ο οποίος ισχυρίστηκε ότι η Μου βρισκόταν στον Ειρηνικό Ωκεανό. Η θεωρία αυτή αμφισβητήθηκε ήδη από τα χρόνια του Λε Πλονζόν. Σήμερα οι επιστήμονες απορρίπτουν τη θεωρία ύπαρξης της Μου, καθώς είναι αδύνατον μια ήπειρος να βυθιστεί και να καταστραφεί σε τόσο μικρό χρονικό διάστημα, όπως υποστήριζε ο Λε Πλονζόν.