Σκηνοθεσία: Peter Weir
Παραγωγή: Scott Rudin, Andrew Niccol, Adam Schroeder
Σενάριο: Andrew Niccol
Πρωταγωνιστουν: Jim Carrey, Ed Harris, Laura Linney, Noah Emmerich, Natascha McElhone
Μια βαθιά κοινωνική ταινία. Ένα αριστούργημα του είδους της. Όταν πρωτοβγήκε στις αίθουσες πολλοί κριτικοί τη χαρακτήρισαν ως ορόσημο. Ήταν γενικώς μια ταινία που δημιούργησε φίλους και εχθρούς. Ενδιάμεσες καταστάσεις δεν υπήρξαν. Σε όσους άρεσε τη λάτρεψαν, οι υπόλοιποι τη μίσησαν. Κανείς όμως δεν μιλά για αυτήν με αδιαφορία.
Αν ο «Φράνκενσταϊν» της Μ. Σέλλεϋ εξέφραζε την αρχή των προβληματισμών για τη νέα εποχή που ανέτειλε, μια εποχή στην οποία ο άνθρωπος θα πρωτοχρησιμοποιούσε την τεχνολογία, εδώ έχουμε, θα λέγαμε, το β΄ μέρος αυτού του προβληματισμού. Ο άνθρωπος μετατρέπεται σε Θεό (μέσω της τηλεόρασης) και φτάνει να ελέγχει την ζωή ενός άλλου ανθρώπου, να τη σκηνοθετεί, να τη περιορίζει, να αποφασίζει για αυτήν και όλα αυτά με την υποστήριξη του αδηφάγου κοινού.
Το χειρότερο είναι ότι ο Θεός-σκηνοθέτης αδυνατεί να συνειδητοποιήσει το κακό που προκαλεί και συνεχίζει να πιστεύει (κάτι που βλέπουμε στο μονόλογό του στο τέλος της ταινίας), πως όλα αυτά που έκανε ήταν για το καλό του πρωταγωνιστή. Δηλαδή ντύνει ιδεολογικά την τάση του για δόξα και χρήματα και κρύβεται έτσι από τον ίδιο του τον εαυτό.
Η ιστορία είναι απλή και δυστυχώς πολύ οικεία για τη γενιά που μεγαλώνει με σαπουνόπερες και ριάλιτυ σόου. Ένα παιδί γεννιέται. Η γέννησή του κινηματογραφείται και προβάλλεται στην τηλεόραση, καθώς και κάθε στιγμή της ζωής του από κει και πέρα. Ο σκηνοθέτης του δημιουργεί, καθώς μεγαλώνει, έναν ολόκληρο ψεύτικο κόσμο και τον αφήνει να πιστεύει ότι είναι ο πραγματικός. Όλα είναι ένα ψέμα. Η οικογένειά του, οι φίλοι του, τα σχολεία που τελείωσε, η πόλη στην οποία ζει και εργάζεται, όλα είναι σκηνικά και οι συνάνθρωποί του είναι ηθοποιοί που παίζουν το ρόλο τους. Είναι ουσιαστικά εγκλωβισμένος μέσα σε έναν ψεύτικο κόσμο και δεν έχει συνείδηση της κατάστασής του. Ζει ευδιάθετος μέσα στη μετριότητά του, συναντά τα ίδια πράγματα κάθε μέρα και αυτό του παρέχει μια ασφάλεια και σιγουριά, ώστε να μην αναζητήσει κάτι πιο ουσιαστικό.
Όσοι έχουν διαβάσει Πλάτωνα αρχίζουν να υποψιάζονται πού θέλει να καταλήξει ο σκηνοθέτης της ταινίας. Ο Πλάτωνας στον πολύ γνωστό «μύθο της σπηλιάς» παρουσιάζει την άποψη ότι ο κόσμος στον οποίο ζούμε και τον οποίο αντιλαμβανόμαστε είναι σαν μια μεγάλη σπηλιά μέσα στην οποία οι άνθρωποι ζουν αλυσοδεμένοι. Βλέπουν μπροστά τους τις σκιές τους που πέφτουν πάνω σε ένα τοίχο σαν να είναι οθόνη. Αυτές οι σκιές δημιουργούνται από το φως το οποίο μπαίνει από την είσοδο της σπηλιάς και αποτελούν για αυτούς τη μόνη πραγματικότητα. Επίσης, συνεχίζει ο Πλάτωνας, εκεί κάτω ζουν και οι άρχοντες της σπηλιάς -βλέπε σκηνοθέτης της ζωής του Τρούμαν- που εμπλουτίζουν αυτές τις σκιές περνώντας πολλές φορές μπροστά από το φως, για να έχουν οι αλυσοδεμένοι ακόμη περισσότερους λόγους για να ασχοληθούν με αυτές, έτσι ώστε να μην καταφέρουν ποτέ να δουν τις αλυσίδες τους, πόσο μάλιστα να τις σπάσουν για να βγουν από την σπηλιά.
Το ίδιο συμβαίνει και στην ταινία. Ο Τρούμαν ζει μια ονειρική πραγματικότητα όπου όλα είναι στη θέση τους, τακτοποιημένα. Δεν υπάρχουν φοβίες, άγχη, όλα όμως… μακριά από την αλήθεια.
Κάποια στιγμή αρχίζει να υποψιάζεται (και εδώ ο έρωτας πάλι παίζει σημαντικό ρόλο όπως και στους περισσότερους μύθους, γιατί γίνεται η αφορμή της αναζήτησης) και σιγά σιγά γεννιέται μέσα του η αμφιβολία και το «γιατί». Στην Ανατολή πιστεύουν πως αυτή είναι η στιγμή της γέννησης του μαθητή της ζωής -του φιλοσόφου δηλαδή- όταν ο άνθρωπος προσπαθεί να καταλάβει το γιατί και το πώς των πραγμάτων.
Το να σπάσει κανείς τις αλυσίδες του, για να βγει προς τα έξω, προς το φως, προς τον πραγματικό κόσμο, προϋποθέτει σίγουρα αρκετή βούληση (μια από τις ανώτερες πνευματικές αρετές). Το να αφήσει κανείς την ασφάλεια του σπιτιού του και των οικείων του, είτε πρόκειται για το φυσικό είτε για το ψυχικό επίπεδο, είναι πάρα πολύ δύσκολο κατόρθωμα. Έτσι ο μαθητής ανδρώνεται, ξεπερνά τους φόβους του, διότι η τάση προς την ελευθερία, δηλαδή τη γνώση είναι ένα πάθος το οποίο τον μεταλλάσσει σε ήρωα (όπως πολύ ωραία αναφέρει ο Τζ. Μπρούνο στο βιβλίο του περί Ηρωικών Παθών ή όπως μας το έδειξε ο Όμηρος που έβαλε τον Οδυσσέα του να περάσει δέκα ολόκληρα χρόνια δοκιμασίες εξαιτίας της αγάπης του για την πατρίδα και την Πηνελόπη του). Άλλωστε αυτό δεν είναι το χαρακτηριστικό του ήρωα; Το να διαθέτει ανδρεία, υπομονή και επιμονή, να προσπαθεί να ξεπερνάει δυσκολίες, να είναι αληθινός, μακριά από κάθε υποκρισία και μέσα στη δράση του να βοηθά τους άλλους όντας παράδειγμα για αυτούς;
Είναι λοιπόν πολύ δύσκολο να βγει κανείς από την σπηλιά, μια πραγματική δοκιμασία. Έτσι και για τον Τρούμαν. Είναι πολύ δύσκολο να βγει από τα ψεύτικα σκηνικά που του έχει επιβάλλει ο σκηνοθέτης. Εμείς που βλέπουμε από έξω γελάμε με το πόσο αστείο φαίνεται που κοντεύει να πνιγεί σε μια θαλασσοταραχή (πάλι σαν άλλος Οδυσσέας), δημιουργημένη από το σκηνοθέτη, για να μην καταφέρει να φτάσει στα δύο μέτρα που τελειώνει ο χάρτινος τείχος που τον χωρίζει από τον πραγματικό κόσμο.
Όμως ας αναρωτηθούμε εδώ, πόσες φορές δειλιάσαμε στην ζωή μας μπροστά σε κάτι απλό που μας φαινόταν αξεπέραστη δυσκολία; Ας αναρωτηθούμε ποιος σκηνοθετεί τη δική μας ζωή και μας επιβάλλει τόσες ανάγκες (τόσες αλυσίδες θα έλεγαν οι φιλόσοφοι της Ανατολής). Τι είναι αυτό που μας κάνει να τρέχουμε όλη μας τη ζωή να κυνηγάμε υλικά πράγματα και ποτέ να μην αναρωτιόμαστε τι θέλει η ψυχή μας, ποιο το νόημα της ύπαρξής μας, η ουσία του ανθρώπου, ποια τα μυστικά του σύμπαντος; Και ενώ μας ακούγονται τόσο όμορφα όλα αυτά και η ψυχή μας αναπηδά μπροστά σε αυτές τις ερωτήσεις σαν κάτι να θυμάται, έρχεται η καθημερινότητα (το δικό μας ριάλιτυ-σόου) να την απορροφήσει με σκέψεις του τύπου «πού θα βρω την καλύτερη προσφορά για κινητό ή ποια μετοχή είναι η καλύτερη στο χρηματιστήριο;». Έτσι βολεμένοι στην προστασία που μας παρέχει το ψεύτικο σκηνικό μας, ίσως δεν φτάσουμε ποτέ στη μεγαλειώδη στιγμή της ζωής του Τρούμαν, την αναζήτηση εξόδου από το ψεύτικο τείχος, το πρώτο βήμα προς την εσωτερική ελευθερία.