Η επιστήμη και η τέχνη του Μεσμερισμού

Βρισκόμαστε στην Ευρώπη του 18ου αιώνα. Σε ένα δωμάτιο με χαμηλό φωτισμό και απαλή μουσική υπάρχει ένας κύκλος από ασθενείς που στέκονται σιωπηλοί και συγκεντρωμένοι κρατώντας ο ένας το χέρι του άλλου. Ένας άνδρας, ντυμένος με περίτεχνα ρούχα κι έχοντας έναν σταθερό τελετουργικό βηματισμό, περπατάει γύρω από τον κύκλο ακουμπώντας τον κάθε ασθενή με ένα σκεύος γεμάτο γυάλινα μπουκάλια που περιέχουν ενεργειακά φορτισμένο νερό και κομμάτια σιδήρου. Κάποιοι από τους ασθενείς αρχίζουν να τραγουδούν, ενώ άλλοι βιώνουν μια κατάσταση πλήρους έκστασης. Όλοι, όμως, ο καθένας με το δικό του τρόπο, οδηγούνται στη θεραπεία από την ασθένεια που τους κατατρέχει.

Αυτή ήταν μία από τις τυπικές συνεδρίες του Mesmer, ο οποίος έμελλε να αφήσει το στίγμα του στην ιστορία σαν ένας από τους πιο αμφιλεγόμενους αλλά αξιόλογους επιστήμονες και θεραπευτές. Το όνομά του συνδέθηκε με πρωτοπόρες για την εποχή του θεωρίες και τεχνικές, όμως δημιούργησε παράλληλα πιστούς υποστηρικτές και φανατικούς πολέμιους.

Ο Mesmer και η μέθοδός του

Ο Franz Anton Mesmer γεννήθηκε στην Ελβετία στις 23 Μαΐου του 1732. Σπούδασε και άσκησε την ιατρική, ενώ μελέτησε παράλληλα τις ανατολικές εσωτερικές πρακτικές που εκείνη την εποχή έκαναν δειλά την εμφάνισή τους στο δυτικό προσκήνιο. Δίχως να επιμείνει στις ανατολικές ορολογίες, προσπάθησε και κατάφερε να εισαγάγει νέους όρους μιλώντας για το ζωικό μαγνητισμό και μια μέθοδο θεραπείας που αργότερα ονομάστηκε Μεσμερισμός (Mesmerism) από το όνομα του εμπνευστή της.

Σύμφωνα με τον Mesmer, κάθε ζωντανός οργανισμός λειτουργεί σαν μαγνήτης κι εκπέμπει ένα είδος ηλεκτρομαγνητικής ενέργειας, την οποία ονόμασε ζωικό ή μαγνητικό ρευστό. Αυτό το ρευστό έχει άμεση σχέση με την αντίστοιχη συμπαντική ενέργεια, η οποία διοχετεύεται σε κάθε σώμα, και έχει τη δυνατότητα να μεταφερθεί από έναν άνθρωπο σε άλλο. Έτσι, η ανισορροπία του ανθρώπινου μαγνητικού ρευστού στο σώμα, τον ψυχισμό ή το νου προκαλεί αναπόφευκτα ασθένεια στον αντίστοιχο φορέα του ανθρώπου. Συνεπώς, η θεραπεία έγκειται στην αποκατάσταση της αρμονίας των πολωμένων ενεργειών, ώστε ο ασθενής να ανακουφιστεί από τα συμπτώματα και να αναρρώσει από την ασθένειά του.

Έχοντας, λοιπόν, το κατάλληλο θεωρητικό και μεταφυσικό υπόβαθρο, αλλά διατηρώντας παράλληλα το νου του ανοιχτό σε εμπειρίες, ο Mesmer ξεκίνησε τη θεραπευτική του δράση. Σε ένα πρώιμο στάδιο χρησιμοποίησε τεμάχια σιδήρου, τα οποία είχε φορτίσει και που στη συνέχεια περνούσε πάνω από τα σώματα των ασθενών του. Σύντομα όμως ανακάλυψε πως μπορούσε να πετύχει το ίδιο αποτέλεσμα φορτίζοντας δοχεία με νερό, ρινίσματα σιδήρου και κομμάτια γυαλιού.

Και τότε αναρωτήθηκε: αφού ο ίδιος φόρτιζε αυτά τα αντικείμενα με το δικό του μαγνητικό ρευστό, μήπως θα μπορούσε να επενεργήσει άμεσα πάνω στους ασθενείς; Πράγματι, σε αυτή τη φάση της σταδιοδρομίας του, ο Mesmer ξεκίνησε θεραπείες αγγίζοντας με τα χέρια του τα σώματα των ασθενών του. Τα αποτελέσματα ήταν θεαματικά, όμως τον οδήγησαν και σε ένα άλλο χρήσιμο συμπέρασμα. Παρατήρησε πόσο σημαντικός ήταν ο ψυχολογικός παράγοντας και η ικανότητα που είχε ο ίδιος να προκαλεί ένα είδος καταληψίας στους ασθενείς του με το να τους κοιτάζει στα μάτια ή να τους ζητάει να συγκεντρώνουν το βλέμμα τους στο δάχτυλό του. Με αυτόν τον τρόπο ο Mesmer εισήγαγε τις πρώτες αρχές του υπνωτισμού και συνέδεσε το όνομά του με το αγγλικό ρήμα mesmerize που σημαίνει «προκαλώ καταληψία, γοητεύω και ασκώ ψυχικό έλεγχο».

Όπως όμως συμβαίνει συνήθως με κάθε πρωτοπόρο της σκέψης, ο Mesmer κυνηγήθηκε και απορρίφθηκε από το κατεστημένο της εποχής του. Παρόλο που εξαίρετοι επιστήμονες έσπευσαν να μελετήσουν τη θεωρία του και να δοκιμάσουν τις πρακτικές του με θετικά αποτελέσματα, ένας ανηλεής πόλεμος ξεκίνησε εις βάρος του. Γιατροί του έστελναν ψεύτικους ασθενείς με ανύπαρκτα συμπτώματα κι έπειτα δημοσίευαν μελέτες όπου τον κατηγορούσαν για τσαρλατανισμό. Στο Παρίσι κινδύνευσε η ζωή του, ενώ στη Βιέννη εκδιώχθηκε από την αστυνομία. Κουρασμένος και πικραμένος από τους ανθρώπους, αποσύρθηκε από την ιατρική του δράση και αυτοεξορίστηκε στην Κωστάντζα. Πέθανε το 1815 στα 79 του χρόνια, αφήνοντας πίσω του ένα μεγάλο έργο ζωής.

Το φιλοσοφικό και ψυχολογικό υπόβαθρο του Μεσμερισμού

Αν και ο Μεσμερισμός υπήρξε μια νέα και «ανεξήγητη» πρακτική για την εποχή του, μπορεί ωστόσο να εξηγηθεί σήμερα με βάση την παραδοσιακή κινέζικη ιατρική, τον Εσωτερισμό και τη σύγχρονη ψυχολογία. Το μαγνητικό ρευστό που αποτέλεσε τον θεμέλιο λίθο της θεωρίας του είναι στην πραγματικότητα η ζωτική ενέργεια που διαποτίζει κάθε σώμα και που δύναται να διαταραχθεί προκαλώντας ασθένειες. Επίσης, γνωστή είναι σήμερα και η δύναμη της αυθυποβολής που μπορεί να δημιουργήσει ψυχοσωματικά συμπτώματα ή αντίθετα να θεραπεύσει έναν άνθρωπο από αυτά.

Τέλος, ο Mesmer θεωρείται ένας πρωτοπόρος του ψυχοδράματος, καθώς εφάρμοσε την αρχή της δημιουργίας μιας ατμόσφαιρας που ήταν κατάλληλη για μια θεραπεία. Αντίθετα από ό,τι πιστεύεται ευρέως, η μέθοδός του δεν ταυτίζεται με αυτή του υπνωτισμού, αλλά έχει στοιχεία της σαμανιστικής θεραπευτικής πρακτικής που μας έχουν κληροδοτήσει διάφοροι πολιτισμοί.

Σήμερα υπάρχουν διάφορες εναλλακτικές πρακτικές που στηρίζονται στο θεραπευτικό κληροδότημα του Mesmer. Όμως, όπως επεσήμανε και ο ίδιος, είναι σημαντικό ο θεραπευτής να κατέχει όχι μόνο την τεχνική και την ικανότητα, αλλά και την ορθή επαγγελματική ηθική, ώστε να χειριστεί σωστά το υποκείμενο. Ιδιαίτερα αν η διαδικασία επενεργεί στο νου του ανθρώπου, ο τελευταίος χάνει κάθε βούληση και γίνεται έρμαιο του μεσμεριστή. Αν λοιπόν εκείνος δεν διαθέτει τα απαραίτητα τεχνικά και ηθικά προσόντα, είναι δυνατό να μεταφέρει μια σωματική ασθένεια στο ψυχικό επίπεδο με σοβαρές επιπτώσεις στη γενικότερη υγεία του ανθρώπου.

Αυτή είναι λοιπόν η συμβολή του Franz Anton Mesmer τον οποίο συναντάμε τον 18ο αιώνα, αλλά που στην πραγματικότητα ήταν πολύ μπροστά από την εποχή στην οποία έζησε. Σαν γνήσιος επιστήμονας, φιλόσοφος και θεραπευτής είχε αφιερώσει απόλυτα τη ζωή του στο έργο που επιτελούσε, γι’ αυτό και ίδρυσε το 1783 το Τάγμα της Παγκόσμιας Αρμονίας. Όπως μας παραδίδει έγκυρα η μεγάλη φιλόσοφος και αποκρυφίστρια Helena Petrovna Blavatsky, στο τάγμα αυτό «υποτίθεται ότι διδασκόταν μόνο ο ζωικός μαγνητισμός, αλλά στην πραγματικότητα εφαρμόζονταν οι ιδέες του Ιπποκράτη, οι μέθοδοι των αρχαίων Ασκληπιείων, των Ναών της Θεραπείας, και πολλές άλλες απόκρυφες επιστήμες».

Ίσως γι΄ αυτό δεν μας κάνει τόσο εντύπωση που ο Mesmer πάτησε γερά στο παρελθόν, δημιούργησε πρακτικά στο παρόν και άφησε πλούσια παρακαταθήκη για το μέλλον. Ήταν πράγματι κάποιος που ξεκλείδωσε μερικές από τις άγνωστες δυνάμεις του ανθρώπου… συνήθως κρυμμένες, όμως πάντα έτοιμες να αποκαλυφθούν σε όσους έχουν την πίστη και τη βούληση να προσπαθήσουν.