Ο Νεοπλατωνισμός είναι το όνομα που παίρνει η Φιλοσοφία από τον 3ομ.Χ. αιώνα μέχρι και την Αναγέννηση. Ξεκινάει στην Αλεξάνδρεια, την πόλη που ένωνε Αίγυπτο και άπω Ανατολή, Ελλάδα και Ρώμη. Η κληρονομιά που άφησε ο Πλάτωνας στην Αθήνα, μέσα από τον Μ. Αλέξανδρο απλώθηκε στην Ανατολή και μέσα από τους Ρωμαίους στη Δύση. Στην ανατολή συνάντησε τους λάτρεις της Φωτιάς και τον Ζωροάστρη, τους λάτρεις του Ήλιου και τον Μίθρα, τους Γιόγκι της Ινδίας και τις πρώτες λάμψεις του Βουδισμού. Στη Δύση αγκαλιάζει τις ρωμαϊκές Αρετές και την ενοποιητική ικανότητα της Ρώμης. Στην Αλεξάνδρεια επίσης αναζωογονείται – με ελληνική ματιά – και η αρχαία αιγυπτιακή Μαγεία.
Εκεί ένας παράξενος λιμενεργάτης (φορτοεκφορτωτής σάκων στο πλοία), ο Αμμώνιος Σακκάς, έχει ιδρύσει και διδάσκει όλα αυτά σε μια Σχολή Φιλαλήθειας. Ο μαθητής του Πλωτίνος θα εμβαθύνει στα μαθήματα αυτά και θα ετοιμάσει ένα νέο ρεύμα φιλοσόφων και θα προσθέσει στην Πλατωνική Φιλοσοφία όλα τα Αλεξανδρινά ρεύματα που είπαμε. Ο “εκλεκτικισμός” και ο“συγκρητισμός” εκφράζουν μια Οικουμενική Φιλοσοφία, που μπορεί να φωτίσει όλο τον τότε γνωστό κόσμο, χωρίς αυτή να χάνει τις πλατωνικές της ρίζες.
Το όνειρο του Πλάτωνα για μια Πολιτεία Δικαίου, όπου οι βασιλείς φιλοσοφούν ή οι φιλόσοφοι βασιλεύουν, φτερουγίζει ξανά σαν αναγεννημένος φοίνικας μέσα στην φθαρμένη πια Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία. Ο ίδιος ο Πλωτίνος θα το επιχειρήσει στη Ρώμη. Με το όνειρο αυτό ο Ιουλιανός, τον επόμενο αιώνα, θα αγωνιστεί μέχρι θανάτου για να αναγεννήσει τον ελληνορωμαϊκό κόσμο. Ο Μιχαήλ Ψελλός τον 11ο αι το προώθησε στο Βυζάντιο όπως κι Πλήθων Γεμιστός το επιχείρησε πριν το οριστικό τέλος της Κων/πολης, και το μεταλαμπάδευσε στην Ιταλική Αναγέννηση.
Μετά το θάνατο του δασκάλου του Αμμώνιου, ο Πλωτίνος μετέβη στη Ρώμη κατά το 44ο έτος της ηλικίας του. Εκεί η λάμψη της ψυχής του και η φιλοσοφική του ευρύτητα φτάνουν στο απόγειό τους. Η ομορφιά της προσωπικότητάς του μαζί με την αριστοκρατική του ευγένεια και την βαθιά ταπεινοφροσύνη του εμπνέει όλη τη Ρώμη. Ανάμεσα στο πλήθος των μαθητών του συναντάμε και τον αυτοκράτορα Γαλλιηνός και την σύζυγό του. Πλούσιοι Ρωμαίοι του εμπιστεύονται τη μόρφωση των παιδιών τους και της περιουσίας τους και ο αυτοκράτορας του διαθέτει μια παλιά πόλη στην Καμπανία για να κάνει εκεί την “Πλατωνούπολη”, δηλαδή την ιδανική Πολιτεία του Πλάτωνα. Αλλά η ζήλια και οι συκοφαντίες πολλών πολιτικών της Ρώμης θα γκρεμίσουν αυτό το επιχείρημα και ο Πλωτίνος θα συνεχίσει την διδασκαλία του μέσα σε μικρό αλλά σημαντικό πυρήνα μαθητών. Αυτοί θα επεκτείνουν τη Σχολή του Πλωτίνου με παραρτήματα σε Αθήνα, Πέργαμο, Έφεσο, Αντιόχεια, Αλεξάνδρεια κ.α.
Όπως και ο Πλάτωνας, ο Πλωτίνος δεν κατάφερε να φτιάξει την ιδανική Πολιτεία. Περιορίστηκαν στις Σχολές τους. Αλλά τους σπόρους του Πλάτωνα θα σπείρει μισό αιώνα μετά ο Αλέξανδρος (356 – 323 π.Χ.) σε όλη την ανατολή. Και Τους σπόρους του Πλωτίνου θα τους αναλάβει έναν αιώνα μετά, ο μαθητής των νεοπλατωνικών φιλοσόφων της Μικράς Ασίας, ο Ιουλιανός, ο επονομαζόμενος από την χριστιανική παράδοση αποστάτης και παραβάτης.
Ο Φλάβιος Κλαύδιος Ιουλιανός γεννήθηκε στην Κωνσταντινούπολη το 331 από τον Κωνστάντιο, ετεροθαλή αδελφό του Μ. Κωνσταντίνου, και την Βασιλίνα, που πέθανε λίγους μήνες μετά την γέννα.
1. Κατατρεγμένος
Κλείνοντας τα 5 χρόνια του είδε τους πραιτωριανούς του αυτοκράτορα Κωνστάντιου, γιού του Μ. Κωνσταντίνου και διάδοχός του, να σφαγιάζουν όλους τους συγγενείς του σε μια νύχτα. Ένας χριστιανός ιερέας του παλατιού τόλμησε να κρύψει τον Ιουλιανό και τον δυο χρόνια μεγαλύτερο αδερφό του Γάλλο για λίγες μέρες. Όταν ο αυτοκράτορας τα ανακάλυψε δεν μπορούσε να τα κατηγορήσει για προδοσία όπως έκανε για τον πατέρα τους, έτσι απλά τα εξόρισε στα ανατολικά βάθη του Βυζάντιου με αυστηρή παρακολούθηση. Ο Γάλλος εκεί ασχολήθηκε με τα στρατιωτικά ενδιαφέροντά του κι ο Ιουλιανός, στα κρυφά, με τα φιλοσοφικά του.
2. Φιλόσοφος
Στην εφηβεία του ήξερε απέξω τα ποιήματα του Ομήρου, τα έργα του Πλάτωνα, τις τραγωδίες του Αισχύλου και όλη την ελληνική Γραμματεία. Στα 20 χρόνια του είχε γνωρίσει – επίσης κρυφά – τις νεοπλατωνικές θεωρίες του Ιάμβλιχου στην Πέργαμο και τις θεουργίες του Μάξιμου από την Έφεσο. Με τις συστάσεις του Μάξιμου – έγινε ο άμεσος δάσκαλός του – έφτασε στην Αθήνα, όπου γνώρισε από κοντά την Ακαδημία του Πλάτωνα, τα Μυστήρια και τους Μύστες της Ελευσίνας. Οι λίγοι μήνες που έζησε στην Αθήνα ήταν κι οι πιο ευτυχισμένοι της ζωής του.
3. Καίσαρας
Όταν ο Ιουλιανός στάλθηκε στην Αθήνα από τον αυτοκράτορα – κατά τύχη ή γιατί είχε καταλάβει πως τα “γράμματα” ήταν το μόνο ενδιαφέρον – ο αδερφός του Γάλλος στάλθηκε στην Γαλατία σαν Καίσαρας της Δυτικής αυτοκρατορίας, ήδη εξαθλιωμένης από τους επιδρομείς της Γερμανίας και από τους διεφθαρμένους τοπικούς άρχοντες. Σε λίγους μήνες ο Γάλλος συκοφαντήθηκε και εκτελέστηκε. Ο Ιουλιανός στάλθηκε να τον αντικαταστήσει. Ο 25χρονος φιλόσοφος ανέλαβε Καίσαρας σε μια χώρα που πρακτικά δεν υπήρχε πια αλλά υπήρχε η άμεση απειλή να ακολουθήσει την μοίρα του αδερφού του.
Μόνος του, χωρίς στρατιωτικές εμπειρίες, χωρίς φιλοσόφους και βιβλία γύρω του – εξαίρεση αποτέλεσε ο Σαλλούστιος, πολύ μορφωμένος στρατιωτικός και φιλόσοφος, έγινε ο μέχρι τέλους επιστήθιος φίλος και συνεργάτης του Ιουλιανού – πέρασε από τη θεωρία στην πράξη. Σε πέντε χρόνια αναδιοργάνωσε τις ρωμαϊκές λεγεώνες, νίκησε τους επιδρομείς σε μεγάλες μάχες, θεμελίωσε το Παρίσι και το έκανε πρωτεύουσα της δυτικής αυτοκρατορίας, αναδιοργάνωσε με δικαιοσύνη όλη την περιοχή του και έχτισε τείχος στο βορρά, που κράτησε μακριά τους βόρειους βάρβαρους για άλλα εκατό χρόνια. Ο νεαρός φιλόσοφος μετατράπηκε σε εξαίρετο βασιλιά!
4. Αύγουστος
Ο Αυτοκράτορας Κωνστάντιος καρπωνόταν την δόξα από τις πολεμικές επιτυχίες του καίσαρα Ιουλιανού, Μεγάλωνε όμως και η ζήλια του για αυτόν, μέχρι που η ζήλια έγινε φόβος μεγάλος. Ζήτησε να σταλεί ο στρατός της Δύσης στην Ανατολή, για να πολεμήσει τους Πέρσες που έκαναν επιδρομές, αλλά χωρίς τον φυσικό αρχηγό τους και συνάμα δημιουργό τους, τον Ιουλιανό. Ο φιλόσοφος καίσαρας το δέχτηκε αλλά οι λεγεωνάριοι επαναστάτησαν. Μετά από μια νύχτα πολιορκίας ανάγκασαν τον Ιουλιανό να αποδεχτεί ότι για αυτούς είναι ο μόνος Αυτοκράτορας. Η ρήξη με τον θρόνο της Κων/πολης δεν μπορούσε πια να αποφευχθεί. Η ποιοτική διαφορά των δύο αρχόντων ήταν αγεφύρωτη.
Ο Ιουλιανός κινήθηκε με μεγάλο ρίσκο και μεγάλη ταχύτητα. Σ ένα μήνα βρέθηκε με τον στρατό του έξω από την Κων/πολη, όπου πληροφορήθηκε ότι μια μέρα πριν ο Κωνστάντιος, που είχε αρρωστήσει, πέθανε. Μπήκε στην Πόλη σαν νόμιμος διάδοχος. Κήδεψε με τιμές τον προκάτοχό του κι ανακηρύχτηκε αυτοκράτορας χωρίς να χυθεί σταγόνα αίμα!
5. Θεραπευτής
Λέγεται πως μπαίνοντας στο παλάτι ο νέος αυτοκράτορας ζήτησε να ετοιμάσουν το μπάνιο του για να πλυθεί. Εμφανίστηκαν ο υπεύθυνος για αυτό με χίλιους βοηθούς! Το ίδιο έγινε και για το φαγητό του! Το παλάτι ήταν γεμάτο σκλάβους για όσα επιθυμούσε ο κάτοικός του! Ο Ιουλιανός έδιωξε σκλάβους και αυλικούς. Εγκαταστάθηκε σε δωμάτιο λιτό σαν ασκητής. Απλός, βαθιά ανθρώπινος και τρυφερός, χωρίς πομπώδεις εμφανίσεις, ευαίσθητος στην τέχνη, μυστικιστής, οραματιστής, μεγάλος στρατηγός, τολμηρός πολεμιστής, ακούραστος εργάτης. Κάλεσε κοντά του τους φιλοσόφους που είχε συναναστραφεί τα προηγούμενα χρόνια, με πρώτο τον δάσκαλό του Μάξιμο. Συγκέντρωσε εκπροσώπους από όλες τις θρησκείες της αυτοκρατορίας και είχε γύρω του αξιωματικούς και γιατρούς κάθε θρησκείας. Θέσπισε ειδικά εκπαιδευτήρια για να μορφώνονται οι τοπικοί άρχοντες και ιερείς, βασιζόμενα στις ελληνικές σχολές φιλοσοφίας (εκτός αυτές των Κυνικών και των Επικούρειων). Πολυάριθμοι νόμοι εκδόθηκαν για να προστατευτούν γεωργοί και τεχνίτες αλλά και πόλεις ολόκληρες από την πείνα και την κακοδιοίκηση. Το διοικητικό, οικονομικό και οργανωτικό έργο του συγκρίνεται με τη σοφία του Αυγούστου.
Επανέφερε με διάταγμα την ελευθερία όλων των θρησκειών μέσα στην αυτοκρατορία. Ξανάνοιξαν οι ναοί που είχαν κλείσει ή καταστραφεί από τις χειραγωγημένες χριστιανικές μάζες. Και με επικεφαλής τον αυτοκράτορα, άρχισε η συγγραφή επιστολών, οδηγιών, λόγων και βιβλίων με σκοπό να επικοινωνήσει και να ενώσει θρησκευτικές πίστεις και αντιλήψεις όλων των λαών της αυτοκρατορίας. Έγραψε βιβλία, όπως το “Εις Βασιλέα Ήλιον” και το “Εις Μητέρα των Θεών”, σαν μυστηριακούς ύμνους και σαν οδηγούς για φιλοσοφική ερμηνεία. Ο συνεργάτης του Σαλούστιος έγραψε το περιεκτικότατο “Περί Θεών και Κόσμου”, όπου εξηγεί φιλοσοφικά και με λακωνικό ύφος, τους συμβολισμούς των Μύθων και των Θεών του αρχαίου κόσμου.
Σε όλα τα γραπτά του Ιουλιανού, καθόλου λίγα αν σκεφτούμε ότι τα έκανε τον πρώτο χρόνο της βασιλείας του, σε ώρες που έκλεβε από τον λιγοστό του ύπνο, φαίνεται η μεγάλη μυητική του κατάρτιση και η τιτάνια προσπάθειά του, μέσα από τον συγκριτισμό και εκλεκτικισμό των νεοπλατωνικών δασκάλων του, να ανανεώσει καινα αναγεννήσει όλη την ρωμαϊκή αυτοκρατορία με το πλήθος των λαών της. Η καρδιά και το αίμα για την αναγέννηση αυτή ήταν η ελληνική φιλοσοφία και η ελληνική γλώσσα και παιδεία.
6. Το τέλος
Έζησε έναν χρόνο στο παλάτι. Μετά ξεκίνησε την τολμηρή και επίσης νικηφόρα εκστρατεία του ενάντια στους Πέρσες, στην Ανατολική Αυτοκρατορία. Λόγω μιας προδοσίας δεν κατάφερε να κυριεύσει την πρωτεύουσα των Περσών, έτσι οπισθοχώρησε για να περάσει τον χειμώνα στις δικές του βάσεις. Σε μια επίθεση των εχθρών, ο Ιουλιανός χτυπήθηκε από (ρωμαϊκό!!) δόρυ στα πλευρά και μετά από λίγες ημέρες υπέκυψε στο τραύμα του. Πέθανε ανάμεσα σε εκλεκτούς συντρόφους συζητώντας θέματα για τον θάνατο, όπως αρμόζει σε φιλόσοφο στωικό και σωκρατικό. Ήταν Ιούνιος του 362, είχε βασιλέψει μόλις 20 μήνες κι είχε ζήσει συνολικά 32 χρόνια!
Την επόμενη μέρα ξεκίνησε ο διωγμός των φιλοσόφων που ήταν μαζί του. Ένας ή δύο επέζησαν, οι άλλοι σφαγιάστηκαν.
Επίλογος
Στις μέρες μας έχει καταντήσει σχεδόν αδύνατο να αντιληφθούμε ότι κάποτε υπήρξαν άνθρωποι με πνευματική δύναμη και μεγαλοφυΐα μεγέθους σαν του Μ. Αλεξάνδρου ή του Ιουλίου Καίσαρα. Όμως οι πιο σοβαροί και ανεξάρτητοι ιστορικοί κατατάσσουν το έργο του Ιουλιανού σαν αντάξιο τους. Επιχείρησε με την βοήθεια των νεοπλατωνικών φιλοσόφων την αναγέννηση του ελληνορωμαϊκού κόσμου, δηλαδή της τότε γνωστής οικουμένης! Δεν κατάφερε όμως να θεραπεύσει όλη την άγνοια, διαφθορά και φανατισμό της εποχής του.
Ο Φοίνικας του Νεοπλατωνισμού έγινε στάχτη και έδωσε ραντεβού σε επόμενες ιστορικές στιγμές. Η προσπάθεια του Μιχαήλ Ψελλού, του Πλήθωνα Γεμιστού και της Ιταλικής Αναγέννησης βγήκαν από τις σπίθες αυτού του φοίνικα και όποιος είναι ικανός να διακρίνει τέτοιες σπίθες, θα μπορέσει να τις συναντήσει και στα χρόνια μας.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
1. Πλωτίνος, Νεοπλατωνικοί, Πλήθων Γεμιστός. Εσωτερικές σημειώσεις από Νέα Ακρόπολη.
2. Νεοπλατωνισμός – Διαδικτυακές εργασίες από Ίδρυμα Μείζονος Ελληνισμού
3. Ο Γιός του Ήλιου, Ιουλιανός ο Παραβάτης. Τάσος Αθανασιάδης, εκδ. ΕΣΤΙΑ
4. Εις Μητέρα των Θεών, εις Βασιλέα Ήλιον – Ιουλιανός. Μετάφραση Πέτρου Γραβιγγερ. Εκδ. ΙΔΕΟΘΕΑΤΡΟΝ
5. Περί Θεών και Κόσμου. Σαλούστιος. Μετάφραση Πέτρου Γραβιγγερ. Εκδ. ΙΔΕΟΘΕΑΤΡΟΝ
6. Επιστολές Ιουλιανού. Εκδόσεις ΖΑΧΑΡΟΠΟΥΛΟΣ
7. Άπαντα Ιουλιανού. Εκδ. ΚΑΚΤΟΣ
8. https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%9D%CE%B5%CE%BF%CF%80%CE%BB%CE%B1%CF%84%CF%89%CE%BD%CE%B9%CF%83%CE%BC%CF%8C%CF%82
9. https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%99%CE%BF%CF%85%CE%BB%CE%B9%CE%B1%CE%BD%CF%8C%CF%82