Ο Νεοπλατωνισμός είναι μια φιλοσοφική σχολή που γεννήθηκε τον 3ο αιώνα μ.Χ. με κύριους εκφραστές τον Πλωτίνο, τον Πορφύριο, τον Ιάμβλιχο και τον Πρόκλο. Αποτελεί μια συνέχεια της Πλατωνικής σχολής, ένα πολύ κοντινό ρεύμα σκέψης, που κατάφερε να επαναφέρει πολλές πλατωνικές διδασκαλίες, εξού και το όνομά του.
Ο Πορφύριος είναι ο κύριος μαθητής του Πλωτίνου και δάσκαλος του Ιάμβλιχου. Γεννήθηκε περί το 234 μ.Χ. στην Τύρο της Φοινίκης και σπούδασε Φιλοσοφία στην Αθήνα και στη Ρώμη. Ο πρώτος του δάσκαλος ήταν ο Κάσσιος Λογγίνος, ένας από τους σχολάρχες της Πλατωνικής Ακαδημίας, ο οποίος και του έδωσε το όνομα Πορφύριος – αντί του «Μάλχος» που ήταν το κανονικό.
Η πιο σημαντική επιρροή που δέχθηκε ήταν από τον Πλωτίνο, τον οποίο και γνώρισε στη Ρώμη το 262 μ.Χ.,σπουδάζοντας μαζί του για έξι περίπου χρόνια. Μετά από προτροπήτου δάσκαλού του,πήγε να ζήσει στη Σικελία για πέντε χρόνια, προκειμένου να βελτιωθεί η του υγεία, η οποία είχε κλονιστεί εκείνο το διάστημα. Αφού επέστρεψε στη Ρώμη, μετά τον θάνατο του Πλωτίνου, συνεχίζει το έργο του κάνοντας διαλέξεις φιλοσοφίας.
Αυτή του η δράση ίσως αποτελεί και την πιο σημαντική του συνεισφορά στη φιλοσοφία: ο Πορφύριος κατάφερε να διασώσει και να συνεχίσει τις διδασκαλίες του Πλωτίνου. Θα μπορούσαμε να θεωρήσουμε τον Πλωτίνο ως ιδρυτή αυτής της σχολής, όμως ο ίδιος διδάχθηκε φιλοσοφία από έναν πολύ ιδιόμορφο φιλόσοφο: τον Αμμώνιο Σακκά. Για μια φιλοσοφική σχολή όπως ο Νεοπλατωνισμός, χρειάζεται να υπάρχει μια διαδοχή, μια αλυσίδα μεταξύ δασκάλων και μαθητών, όπου ο νεότερος συμπληρώνει και εκφράζει καλύτερα τον παλαιότερο.
Σε αυτό το σημείο είναι που εμφανίζεται η σημαντική συνεισφορά του Πορφύριου, ως συνεχιστή του έργου του Πλωτίνου. Ο Αμμώνιος Σακκάς δεν άφησε κάτι γραπτό, ενώ ο Πλωτίνος δεν είχε οργανώσει και δομήσει τις διδασκαλίες της σχολής. Ό,τι γνωρίζουμε για αυτούς και τη φιλοσοφία τους, οφείλεται στον Πορφύριο ο οποίος συνέλεξε και κατηγοριοποίησε το φιλοσοφικό έργο τους.
Ο Τυριανός φιλόσοφος κατάφερε να καταλάβει την αξία που έχει ο γραπτός λόγος και η οργάνωση των διδασκαλιών για να παραμείνει ζωντανή η διδασκαλία. Συνέλεξε το υλικό από όλα τα έργα σε έξι βιβλία, καθένα αποτελούμενο από εννέα θεματικά χωρισμένες πραγματείες. Γι’ αυτό τον λόγο ονομάστηκαν «Εννεάδες». Σύμφωνα με τον Πορφύριο, ο Πλωτίνος συνέγραφε φιλοσοφικά δοκίμια από τα 11 του χρόνια μέχρι το τέλος της ζωής του, αν και προς το τέλος δεν μπορούσε να τα επιμεληθεί εξ’ αιτίας της επιβαρυμένης όρασής του.
Στον Πορφύριο αποδίδονται περί τα εξήντα έργα, αν και τα περισσότερα από αυτά έχουν πλέον χαθεί ή διασώζονται σε τμήματα. Σωζόμενα (και και όχι όλα πλήρη) είναι: Η ζωή του Πλωτίνου, η ζωή του Πυθαγόρα, επιστολή προς Μαρκέλλα, για την αποχή και την κατανάλωση τροφής από τα ζώα, Εισαγωγή, στο σπήλαιο των Νυμφών και άλλα.Σημαντικό έργο του επίσης αποτελούν σχόλια πάνω στον Τίμαιο του Πλάτωνα αλλά και σε πολλά έργα του Αριστοτέλη. Το τελευταίο είναι πολύ ενδιαφέρον από την άποψη του ότι προσπάθησε να εναρμονίσει τις φιλοσοφικές θέσεις του Αριστοτέλη και του Πλάτωνα, απ’ όπου είχε και πιο πολλές επιρροές.
Σημαντικό επίσης θεωρείται και το έργο του «Κατά Χριστιανών» που συνέγραψε όσο βρισκόταν στη Σικελία. Ο Πορφύριος ήταν ένας από τους πιο ικανούς παγανιστές αντιπάλους του Χριστιανισμού. Ο σκοπός του ήταν να αποδείξει πως οι χριστιανικές διδασκαλίες ήταν φιλοσοφικές, και ο ίδιος δεχόταν τον Ιησού μόνο ως έναν εξαιρετικό φιλόσοφο. Πολλοί χριστιανοί «απολογητές» προσπάθησαν να αντιπαραθέσουν επιχειρήματα και αυτός είναι ο τρόπος που έχουν φτάσει στις μέρες μας οι θέσεις του και όχι μέσα από τα ίδια του τα γραπτά, τα οποία κάηκαν με διάταγμα του Αυτοκράτορα Θεοδόσιου.
Σε ό,τι αφορά στη μεταφυσική του Πορφύριου, αυτή δεν διαφέρει σημαντικά από τη μεταφυσική του Πλωτίνου, όμως ο φιλόσοφος αντιτίθεται στη θεουργία του μαθητή του Ιάμβλιχου. Ο Πορφύριος παραμένει στη μεταφυσική γραμμή του Πλωτίνου που θεωρεί πως η ένωση με το ανώτερο είναι προϊόν εξάσκησης. Έτσι ουσιαστικά αντιτίθεται σε αυτό που ο Ιάμβλιχος ονόμασε θεουργία και που την θεωρεί ως ένα απαραίτητο μέσο λύτρωσης της ψυχής από τα δεσμά της ύλης.
Ο Πορφύριος ήταν ένας στοχαστής με μεγάλη επιρροή. Μέσα από τη συλλογή των έργων του Πλωτίνου αλλά και τα έργα του –με τις αντιδράσεις που αυτά έφεραν κυρίως στον Χριστιανικό κόσμο, κατάφερε να διαδώσει τις διδασκαλίες του Νεοπλατωνισμού ώστε να συνεχιστεί αυτό το ρεύμα σκέψης μέχρι τις μέρες μας.
Βιβλιογραφία
- Πορφύριος, η ζωή του Πυθαγόρα, εκδ. ΠύρινοςΚόσμος
- Wikipedia.org
- Stanford Encyclopedia of Philosophy (https://plato.stanford.edu/)