Μία από τις σημαντικότερες ηρωίδες της Γαλλίας είναι η Ιωάννα της Λωραίνης, η επονομαζόμενη Ζαν Ντ’Aρκ. Έχει μείνει γνωστή ως η γυναίκα που κατάφερε να αλλάξει τη ροή της ιστορίας της χώρας της. Μάλιστα, κάποιοι ιστορικοί υποστηρίζουν ότι, εάν εκείνη δεν υπήρχε, η έκβαση των γεγονότων της εποχής θα ήταν εντελώς διαφορετική. Πρόκειται για μια νεαρή γυναίκα του 15ου αιώνα που, παρ΄ όλες τις συνθήκες που επικρατούν την εποχή εκείνη, καταφέρνει να βγει μπροστά και να πολεμήσει για αυτά που πιστεύει, αψηφώντας τους νόμους και όσα προστάζουν οι αρχές του τόπου. Είναι μια πολεμίστρια που, με μοναδικό της όπλο την πίστη, καταφέρνει να πετύχει την απελευθέρωση ενός ολόκληρου λαού.
ΤΟ ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ
Βρισκόμαστε στην περίοδο του εκατονταετούς πολέμου. Πρόκειται για έναν από τους μεγαλύτερους πολέμους που έγιναν ποτέ στην ιστορία της Αγγλίας και της Γαλλίας. Ξεκινάει το 1337 και τελειώνει το 1453, ενώ αφορμή είναι η διαμάχη μεταξύ δυο διεκδικητών για το θρόνο της Γαλλίας.
Πιο συγκεκριμένα, το 1328 ο βασιλιάς της Γαλλίας Κάρολος Δ΄ πεθαίνει άτεκνος και χωρίς αδερφό. Τότε οι βασιλείς της Αγγλίας βρίσκουν την ευκαιρία να διεκδικήσουν τον τίτλο του βασιλιά της Γαλλίας, όμως, χωρίς επιτυχία. Περίπου έναν αιώνα μετά, στη Γαλλία κυβερνάει τυπικά ο Κάρολος ΣΤ΄. Κάνει ένα παιδί, τον Κάρολο Ζ, τον οποίο όμως δεν αναγνωρίζει ως επίσημο κληρονόμο του, κι έτσι εκείνος απομακρύνεται από το βασίλειο. Τελικά στην πορεία αποδεικνύεται ότι ο θρόνος του ανήκει, και οι Άγγλοι, γνωρίζοντας αυτή την πληροφορία και εκμεταλλευόμενοι μια εσωτερική διαμάχη ανάμεσα σε δύο πόλεις της Γαλλίας, συμμαχούν με την πόλη της Βουργουνδίας, και ξεκινούν πόλεμο ενάντια στον νόμιμο κληρονόμο Κάρολο Ζ΄.
ΤΑ ΟΡΑΜΑΤΑ
Τον διάδοχο αυτόν έρχεται να υποστηρίξει εκείνη την εποχή η Ιωάννα, μια 17χρονη κοπέλα από το Ντομρεμί της Λωραίνης. Γεννημένη το 1412, είναι κόρη του Jaques D΄ Arc και της Isabelle Romeo. Δεν υπάρχουν πολλά στοιχεία για την παιδική της ηλικία. Αυτό που γνωρίζουμε είναι ότι σε ηλικία 13 χρόνων ξεκινάει να βλέπει κάποια οράματα. Σε αυτά παίζουν κύριο ρόλο η Αγία Αικατερίνη, η Αγία Μαργαρίτα και ο Αρχάγγελος Μιχαήλ, οι οποίοι την προτρέπουν να σώσει τη Γαλλία, να διώξει τους Άγγλους από τα εδάφη της και να στέψει βασιλιά της Γαλλίας τον Κάρολο Ζ΄ στη πόλη Ρουέν.
Αρχικά η Ιωάννα αντιστέκεται στα οράματά της, καθώς πιστεύει πως είναι μια μικρή και φτωχή κοπέλα χωρίς κάποια πολεμική εμπειρία. Όμως, την άνοιξη του 1428 πείθεται από τα «θεϊκά» σημάδια και ξεκινάει τη μεγαλύτερη περιπέτεια της ζωής της.
Η ΕΠΑΦΗ ΜΕ ΤΟΝ ΚΑΡΟΛΟ Ζ΄
Μπορεί, ίσως, κάποιος να αντιληφθεί πόσο δύσκολο είναι για ένα κορίτσι εκείνης της εποχής να φύγει από το σπίτι του για να πολεμήσει. Η Ιωάννα όμως, βρίσκει την κατάλληλη δικαιολογία. Η ξαδέρφη της, που ζει κοντά στο Vaucouleurs, περιμένει παιδί, και η Ιωάννα ζητάει άδεια να την βοηθήσει. Μένει εκεί για κάποιους μήνες και σε αυτό το διάστημα προσπαθεί να πείσει τους αρμόδιους της βασιλικής αυλής να την φέρουν σε επαφή με τον Κάρολο Ζ΄. Οι δύο πρώτες προσπάθειες που κάνει δεν έχουν επιτυχία. Όμως, τότε είναι που η επιμονή και το πείσμα της αρχίζουν να ξεδιπλώνονται. Είναι τόσο μεγάλη η πίστη της στον Θεό και στα μηνύματα που θεωρεί ότι έχει λάβει από Αυτόν, ώστε τίποτα δεν την σταματάει μέχρι να πετύχει την επαφή της με τον διάδοχο.
Για να καταφέρει να πείσει τον δούκα της περιοχής να την φέρει σε επαφή με τον Κάρολο Ζ΄, του δίνει πληροφορίες που μόνο κάποιος που είναι στον κύκλο του γνωρίζει, όπως επίσης και πράγματα που θα γίνονταν στο άμεσο μέλλον. Εκείνος, αρχικά τρομάζει νομίζοντας πως πρόκειται για κάποια μάγισσα, στη συνέχεια όμως ανακαλύπτει πως πρόκειται για μια ευσεβή κοπέλα. Η τρίτη προσπάθεια της λοιπόν στέφεται με επιτυχία. Έτσι μετά από βασιλική διαταγή η Ιωάννα έρχεται σε επαφή με τον δελφίνο στην πόλη Σινόν.
Σιγά-σιγά η Ιωάννα αρχίζει να συγκεντρώνει γύρω της υποστηρικτές, οι οποίοι της βρίσκουν άλογο και σπαθί, καθώς επίσης και αντρικά ρούχα πολεμιστή. Έτσι ξεκινάει για τη Σινόν, έτοιμη να θυσιάσει τα πάντα για να εκπληρώσει τη θεϊκή της αποστολή.
Φτάνοντας στο δουκάτο, ο Δελφίνος παίζει ένα παιχνίδι στην Ιωάννα της Λωραίνης. Αλλάζει ρούχα με έναν υπηρέτη του και κρύβεται ανάμεσα στο πλήθος. Εκείνη όμως, με το που αντικρίζει τον άνθρωπο που έχει πάρει τη θέση του βασιλιά, καταλαβαίνει αμέσως ότι δεν είναι ο Κάρολος. Γυρίζοντας προς το πλήθος, αναγνωρίζει δίχως δυσκολία τον πραγματικό Κάρολο και κατευθύνεται προς αυτόν. Η Ιωάννα του δίνει ένα σημάδι, που της είχαν δώσει οι φωνές στα οράματα της, κι έτσι καταφέρνει να τον πείσει να την συναντήσει.
Του ζητάει, λοιπόν, «να εναποθέσει το βασίλειό του στα χέρια του Θεού και να το λάβει ξανά από Εκείνον». Αυτό σήμαινε να αφήσει πίσω την παλιά του ζωή, να ορκιστεί πως θα είναι δίκαιος με όλους, αλλά και πως θα φροντίσει φτωχούς και πλούσιους, φίλους και εχθρούς. Ο Κάρολος ακολουθεί τις οδηγίες της Ιωάννας. Μάλιστα, καλεί το πανεπιστημιακό συμβούλιο των θεολόγων, το οποίο τον βεβαιώνει πως η κοπέλα δεν είναι μάγισσα ή αιρετική και την στέλνει στην Ορλεάνη μαζί με τον στρατό του.
Ο βασιλιάς διατάζει να φτιάξουν για την Ιωάννα μια πανοπλία, καθώς και το προσωπικό της λάβαρο, που είναι ένα περιστέρι και μια γαλάζια ασπίδα. Ζητάει η ίδια το σπαθί της από το βασιλιά, καθώς το έχει δει στα οράματά της και ξέρει πού πρέπει να το ψάξουν. Επίσης έχει οραματιστεί το πολεμικό της λάβαρο, με τον Θεό να κρατάει τον κόσμο στο χέρι του και δύο αγγέλους. Έτσι, με το σπαθί και το λάβαρο στο χέρι, η παρθένος, όπως αποκαλεί τον εαυτό της, οδηγεί τον στρατό της στην πολιορκία της Ορλεάνης.
Οι κακουχίες δεν την αγγίζουν, ενώ μοιάζει να μην έχει ιδιαίτερες φυσικές ανάγκες, καθώς σπάνια τρώει πάνω από ένα κομμάτι ψωμί και κοιμάται ελάχιστα. Το μόνο που τη στενοχωρεί στην πορεία της προς την Ορλεάνη είναι, ότι δεν μπορεί να παραστεί στη Θεία Λειτουργία και με αυτόν τον τρόπο να έχει επαφή με τον Θεό, που πάντα ήταν η πηγή δύναμής της.
Η ΚΑΘΟΡΙΣΤΙΚΗ ΜΑΧΗ ΤΗΣ ΟΡΛΕΑΝΗΣ
Στις 19 Απριλίου το 1429 η Ιωάννα φτάνει μαζί με τους στρατιώτες της στην Ορλεάνη, της οποίας το μεγαλύτερο μέρος κατέχουν οι Άγγλοι. Η φήμη της είναι τόσο μεγάλη, ώστε πριν καν φτάσει, έχει καταρρίψει το μεγαλύτερο πλεονέκτημα των εχθρών της, που είναι το ηθικό τους. Η Ιωάννα μπαίνει στην πόλη με ζητωκραυγές και επευφημίες από όλο το πληθυσμό και, μέσα σε ένα μήνα, οι πρώτες της νίκες γυρίζουν την πορεία του εκατονταετούς πολέμου προς όφελος της Γαλλίας. Η μάχη της Ορλεάνης είναι η πιο καθοριστική, καθώς πρόκειται για την πρώτη νίκη της Ιωάννας και κατά συνέπεια της Γαλλίας. Το μόνο που χρειαζόταν ήταν μέθοδος και υπομονή.
Η στρατηγική της Ιωάννας αποφέρει τελικά στο στρατό του Κάρολου Ζ΄ τη μια νίκη μετά την άλλη. Κατά κανόνα, πρώτα γράφει (υπαγορεύει, δηλαδή, αφού δεν γνωρίζει γραφή και ανάγνωση) στους Άγγλους ζητώντας τους να υποχωρήσουν, προκειμένου να μην χαθούν ανθρώπινες ζωές. Τους τονίζει πως ο Θεός είναι με το μέρος του Γάλλου βασιλιά, και τους ζητάει να παραδοθούν και να γλιτώσουν. Οι Άγγλοι, νικητές ως τότε, γελούν εις βάρος των αγγελιοφόρων της. Στην Ορλεάνη καταλαμβάνει μια σειρά από φυλάκια, τα οποία οι Γάλλοι θεωρούν χαμένα, αποκόπτοντας τους Άγγλους από τις ενισχύσεις τους.
Στην μάχη της Ορλεάνης είναι που εκπληρώνεται μια ακόμα προφητεία της. Είχε πει στον βασιλιά πριν φύγει, ότι η ίδια θα πληγωθεί σε κάποια μάχη από ένα βέλος, αλλά όχι θανάσιμα. Πράγματι, πληγώνεται στο πόδι, όμως, αντί να ζητήσει θεραπεία, συνεχίζει να πολεμάει. Καταλαμβάνει στην πορεία της πολλές ακόμη πόλεις, όμως το βασιλικό συμβούλιο δεν συμμερίζεται τον ενθουσιασμό της. Έτσι, αναγκάζεται να διακόψει μια συνεδρίαση για να παρακαλέσει γονατιστή το βασιλιά να συνεχίσει την πολιορκία της στην πόλη Ράιμς. Εκείνος υποχωρεί και δεν το μετανιώνει αφού σε μια εβδομάδα ο δρόμος τους είναι ήδη ανοιχτός.
Στην πόλη αυτή γίνεται και η στέψη του βασιλιά σε μια περίλαμπρη τελετή. Η Ιωάννα γονατίζει μπροστά του, λέγοντας πως πλέον έχει πραγματοποιηθεί η θεϊκή θέληση. Δυστυχώς, όμως, η ενδοξότερη στιγμή της είναι και η αρχή του τέλους της.
Η ΠΟΡΕΙΑ ΠΡΟΣ ΤΗΝ ΠΥΡΑ
Δεν είναι γνωστό για ποιο λόγο, από τη στιγμή της στέψης και μετά, αλλάζει η αντιμετώπιση προς το πρόσωπό της. Κάποιοι ιστορικοί εικάζουν πως ένας δολοπλόκος σύμβουλος του βασιλιά τη θεωρούσε πλέον περιττό βάρος, ενώ άλλοι πως δεν ήταν σύμφωνη με τη στρατηγική της Γαλλίας, που ήθελε να συμμαχήσει με τους Άγγλους.
Έτσι, όταν η Ιωάννα ζητάει να φύγει για το Παρίσι, δεν της δίνεται η άδεια και διατάζεται να εξασφαλίσει τις περιοχές γύρω από τη Ράιμς. Πραγματοποιεί μια σειρά από επιτυχημένες εκστρατείες, όμως παραμένει και ανενεργή για ένα μεγάλο διάστημα. Ο βασιλιάς παραχωρεί στην οικογένεια της τίτλους ευγενείας, αλλά όχι χρηματική αμοιβή. Καθώς όμως η Ορλεάνη ποτέ δεν ξέχασε το χρέος απέναντί της, φροντίζει ώστε να πάρουν μια σύνταξη.
Όταν ο Κάρολος τη χρειάζεται ξανά, εκείνη τον υπακούει και στρατοπεδεύει αναγκαστικά στην Κομπιέν για να απωθήσει μια επίθεση των Βουργουνδών. Εκείνοι όμως είναι προετοιμασμένοι και την αποκόπτουν από τους λίγους συμμάχους της. Η Ιωάννα αντιστέκεται μέχρι το τέλος, όμως τελικά αιχμαλωτίζεται. Ο Γάλλος βασιλιάς, τον οποίο η Ιωάννα είχε στέψει και δοξάσει, δεν στέλνει λύτρα για την απελευθέρωσή της, και μάλιστα ούτε καν διαπραγματεύεται με τους Βουργουνδούς. Έτσι, ο διοικητής τους την πουλάει στους Άγγλους, οι οποίοι έχουν κάθε λόγο να τη μισούν. Κατά έναν τρόπο είναι σαν ο ίδιος ο Κάρολος να υπογράφει τη θανατική της καταδίκη.
ΜΙΑ ΠΑΡΑΝΟΜΗ ΔΙΚΗ
Οι Άγγλοι θέλουν να δουν την Ιωάννα της Λωραίνης να καίγεται, αφού αυτό το 17χρονο κορίτσι κατάφερε να ξεπεράσει τους στρατηγούς τους, να σφαγιάσει τον στρατό τους, αλλά κυρίως να διαλαλήσει με τις νίκες του πως ο Θεός είναι εναντίον τους. Το ότι κατάφεραν να την αιχμαλωτίσουν σημαίνει γι’ αυτούς πως ο σκοπός της έχει αποτύχει και πως δεν έχει πραγματικά την προστασία του Θεού. Αν επιπλέον αποδειχθεί πως όσα ισχυριζόταν ήταν ψέματα, οι Άγγλοι μπορούν ακόμα να κερδίσουν τον πόλεμο, υποστηρίζοντας πως αυτοί έχουν τελικά το Θεό με το μέρος τους.
Έτσι η Ιωάννα παραπέμπεται στην Ιερά Εξέταση. Εκεί, ακόμα και όταν απειλείται με βασανιστήρια, λέει ότι το να απαρνηθεί κάποιος τον εαυτό του και να ζει χωρίς πίστη, είναι πιο σοβαρό κι απ’ το θάνατο. Ξεκινούν οι προκαταρκτικές έρευνες και οι ανακρίσεις των μαρτύρων, χωρίς να της ορίσουν δικηγόρο ή έστω κάποιον σύμβουλο. Όμως, από τη διαδικασία δεν προκύπτει κάτι πάνω στο οποίο να μπορούν να συντάξουν την κατηγορία τους, καθώς κανένας από τους εξεταζόμενους μάρτυρες δεν έχει να πει κάτι αρνητικό για τον χαρακτήρα, τις συνήθειες ή τα πιστεύω της Ιωάννας.
Τελικά, προσάγεται σε δίκη με την κατηγορία «υποψία αίρεσης». Σε γενικές γραμμές, αν και δεν έχει λάβει κάποια εκπαίδευση σε εκκλησιαστικά και θεολογικά ζητήματα, αποφεύγει με εξυπνάδα όλες τις παγίδες και δίνει απαντήσεις, που είναι απόλυτα σύμφωνες με το δόγμα της Καθολικής Εκκλησίας. Οι δικαστές αναγκάζονται να αλλάξουν την κατάθεσή της προκειμένου να μπορέσουν να την καταδικάσουν, ενώ τη βάζουν να υπογράψει μια ομολογία, την οποία η ίδια δεν μπορεί να διαβάσει. Κι αυτό, με την υπόσχεση ότι θα της επιτραπεί να παρακολουθήσει τη Λειτουργία και πως θα έχει καλύτερες συνθήκες κράτησης. Ωστόσο, οι Άγγλοι δεν κρατούν την υπόσχεσή τους κι έτσι η Ιωάννα παίρνει πίσω την ομολογία της. Αυτή είναι και η αφορμή για να την οδηγήσουν στην πυρά. Εκείνη, καταλαβαίνοντας πως θα την σκοτώσουν, κάνει μια απόπειρα αυτοκτονίας πέφτοντας από ύψος είκοσι μέτρων, όμως επιζεί.
Η Ιωάννα της Λωραίνης παραδίδεται στις φλόγες στην πόλη Ρούεν το 1431. Τη στιγμή που στέκεται μπροστά στο πλήθος, λίγο πριν ανάψει η πυρά, τοποθετούν στο πρόσωπό της ένα κομμάτι χαρτί που γράφει «Αιρετική, Αποστάτρια, Ειδωλολάτρης». Η γυναίκα αυτή, όμως, κατευθύνεται προς το τέλος της με την ίδια υπερηφάνεια και σιγουριά με την οποία έζησε. Μετά το θάνατό της, οι Άγγλοι εκθέτουν τις στάχτες της στο πλήθος, ώστε να μην υπάρξουν υποψίες ότι ξέφυγε.
Οι Άγγλοι μπορεί να έκαψαν την Ιωάννα της Λωραίνης, αλλά δεν μπορούν να σταματήσουν αυτό που έχει θέσει σε κίνηση. Λίγα χρόνια αργότερα οι προφητείες της επαληθεύονται. Οι Γάλλοι συμμαχούν με τους Βουργουνδούς, καταλαμβάνουν το Παρίσι και διώχνουν τους Άγγλους από τη χώρα τους. Ο βασιλιάς της Γαλλίας Κάρολος Ζ΄ διατάζει να επανεξεταστεί η δίκη της, ίσως επειδή δεν θέλει να έχει στεφθεί από μια καταδικασμένη αιρετική. Σε αυτή τη δεύτερη δίκη, που διαρκεί τέσσερα χρόνια, επανεξετάζονται όλα τα στοιχεία και προκύπτει το συμπέρασμα πως τα πολιτικά συμφέροντα οδήγησαν έναν άνθρωπο σε μια άδικη καταδίκη. Έτσι, λίγα χρόνια αργότερα, η Ιωάννα της Λωραίνης αγιοποιείται από την Καθολική Εκκλησία.
Για έναν άνθρωπο που ακούει φωνές μέσα από οράματα, η Ιωάννα ήταν απόλυτα προσγειωμένη και επικεντρωμένη στην αποστολή της, έτοιμη να αντιμετωπίσει κάθε είδους δυσκολία. Η δύναμή της ήταν η στρατηγική της. Ήξερε πού να τοποθετηθεί, πώς να αποφύγει τα δύσκολα χτυπήματα και κυρίως να ψυχολογεί τις κινήσεις του αντιπάλου. Κανείς δεν μπορεί να εξηγήσει, πώς, χιλιάδες άντρες υπάκουαν στις διαταγές ενός κοριτσιού. Ίσως, επειδή η στρατηγική της ήταν ένας συνδυασμός υπερφυσικής σιγουριάς και κοινής λογικής.
Η Ιωάννα δεν ζήτησε ποτέ κάποια αμοιβή και η μόνη περιουσία της ήταν δύο δαχτυλίδια που είχαν συναισθηματική αξία και τα είχε από το χωριό της. Παρόλο που και η ίδια ήταν φτωχή, έδινε πάντα ό,τι μπορούσε για να βοηθήσει και προσπαθούσε να είναι εκεί για όσους την χρειάζονταν. Παρόλο που ήταν γενναία και συχνά ανελέητη, έκλαιγε ύστερα από κάθε μάχη για τις ζωές που χάθηκαν. Ωστόσο, αυτή η ευαίσθητη πλευρά της δεν την εμπόδισε στο να εκπληρώσει το καθήκον της. Ήταν μια πολεμίστρια που, παρ΄όλες τις μάχες στις οποίες συμμετείχε, κατάφερε να διατηρήσει την αγνότητά της.
Η Ιωάννα της Λωραίνης υπήρξε ένα παράδειγμα ηρωισμού. Ενσάρκωσε ιδανικά τη θρησκευτική ευλάβεια με την ανδρεία και την ταπεινότητα, αφιερώνοντας τον εαυτό της σε έναν σκοπό, που θα άλλαζε τη ροή της γαλλικής ιστορίας. Αυτή η πολεμίστρια έμελλε να γίνει συνώνυμο του πνεύματος ενός ολόκληρου λαού, με τα προσωπικά της σύμβολα να μετατρέπονται σε σύμβολα ενός έθνους σε κάθε πολεμική πρόκληση που αντιμετώπιζε.
Βιβλιογραφία:
- Περιοδικό Απαγορευμένη Ιστορία Τεύχος 16-Εκδόσεις Αρχέτυπο 2016
- Περιοδικό Στρατιωτική Ιστορία Τεύχος 31. Ευάγγελος Έκτωρ Χαράτσης. «Ο εκατονταετής πόλεμος», 48 (1999)
- Joan of Arc: Maid, Myth, History, Timothy Wilson-Smith, Sutton Publishing United Kingdom:2006
- The Maid of France, Being the story of the Life and Death of Jeanne d’Arc. Andrew Lang .BookSurge, New York:1909
- http://www.jehanne-darc.com