«Η Κυρία με τη λάμπα», «Ο Άγγελος της Κριμαίας», η πρώτη γυναίκα που πήρε ποτέ το παράσημο Αξίας (Order of Merit). Η γυναίκα που έτρεχε τις νύχτες στα στρατιωτικά νοσοκομεία, με μοναδικό φως μια λάμπα πετρελαίου, είναι η γυναίκα που δημιούργησε το επάγγελμα της σύγχρονης νοσηλεύτριας. Αυτή είναι η Βρετανίδα Φλόρενς Ναϊτινγκέϊλ, η γυναίκα που αφιέρωσε τη ζωή της στη φροντίδα του ανθρώπου που υπέφερε.
Η πρωτεργάτρια της σύγχρονης νοσηλευτικής το έβαλε σκοπό να αλλάξει δραστικά τις κακές υγειονομικές συνθήκες και τον τρόπο λειτουργίας των νοσοκομείων του καιρού της. Η πρωτοπόρος της μοντέρνας νοσηλευτικής έκανε ωστόσο και κάτι ακόμη: μέσα από τα γραπτά της για την ιδανική λειτουργία του συστήματος περίθαλψης βοήθησε να γίνουν ανακατατάξεις στα υγειονομικά πλαίσια σε παγκόσμια κλίμακα. Επίσης η νοσηλευτική σχολή που ίδρυσε στο Λονδίνο έγινε πρότυπο εκπαιδευτικής δομής.
«Τι ήταν μια νοσοκόμα πριν από τη μις Φλόρενς; Τίποτε ή εντελώς ασήμαντη. Τα αποβράσματα της κοινωνίας, μέθυσες που είχαν κακή φήμη, υπάρξεις που προέρχονταν από τους κατώτερους κύκλους και που λύγιζαν, από το βάρος της δυστυχίας τους. Το να είσαι νοσοκόμα δε θεωρείτο αξιοπρεπής απασχόληση για ένα «καλό» κορίτσι. Προοριζόταν για γυναίκες ηλικιωμένες, πολύ εύθραυστες, που ήταν, ως επί το πλείστον, μέθυσες και κλέφτρες ή πολύ άσχημες για να ασκήσουν κάποιο άλλο επάγγελμα». (απόσπασμα από την εφημερίδα New York Times)
Η Φλόρενς Ναϊτινγκέϊλ θεμελίωσε το επάγγελμα των αδελφών νοσοκόμων. Προς τιμήν της εορτάζεται κάθε χρόνο στις 12 Μαΐου (μέρα της γεννήσεως της), η Παγκόσμια Ημέρα του Νοσηλευτή.
Τα παιδικά της χρόνια
Γεννήθηκε στις 12 Μαΐου 1820 σε μια πλούσια βρετανική οικογένεια στη Φλωρεντία της Ιταλίας, από την οποία έλαβε το όνομά της. Ήταν το νεότερο από τα δυο αδέλφια. Ο πατέρας της ήταν ιδιαίτερα ευκατάστατος γαιοκτήμονας. Η μητέρα της προσπάθησε να την αναθρέψει με το γνώριμο τρόπο της καλής κοινωνίας της εποχής.
Με τη Φλόρενς σε ηλικία 5 ετών, η οικογένεια επέστρεψε στη Βρετανία για να λάβει την εκπαίδευσή της. Μορφώθηκε κατά μεγάλο μέρος από τον πατέρα της, απόφοιτο του πανεπιστημίου Cambridge, ο οποίος της δίδαξε Αρχαία Ελληνικά, Λατινικά, Γαλλικά, Γερμανικά, Ιταλικά, Ιστορία, Φιλοσοφία και Μαθηματικά. Αναπτύσσει ήδη από πολύ νωρίς την τάση της προς τη φιλανθρωπία. Συχνά εγκαταλείπει την έπαυλη για να βρεθεί στο διπλανό χωριό και να φροντίσει τους αρρώστους και τους φτωχούς.
Όταν έφτασε σε ηλικία 16 χρονών, έγινε σαφές σε όλους ότι η νοσηλευτική ήταν η κλίση της, με την ίδια να την αποδίδει σε «Θεϊκό κάλεσμα». Οι γονείς δεν ήταν ενθουσιασμένοι με την επιλογή της, φτάνοντας μέχρι το σημείο να της απαγορεύσουν κάθε εμπλοκή με τη φροντίδα των ασθενών.
Ζούσε στα βικτωριανά χρόνια, οπότε τα κορίτσια της καλής κοινωνίας παντρεύονταν νωρίς τον εκλεκτό της καρδιάς των γονέων τους και δεν εργάζονταν σε «ταπεινές» δουλειές που προορίζονταν για τα χαμηλότερα κοινωνικά στρώματα. Έτσι στα 17 της, αρνείται να παντρευτεί τον άντρα που της προξένεψαν, αποφασίζοντας να πάρει τη ζωή στα χέρια της και να ακολουθήσει την πραγματική της κλίση.
Ακολουθώντας το «κάλεσμα» της.
Το 1844 γράφεται στη σχολή νοσηλευτικής του λουθηρανικού νοσοκομείου της πόλης Κάιζερβερτ της Γερμανίας, αλλά εκπαιδεύεται και σαν εργαζόμενη ως αδελφή νοσοκόμα σε διάφορα νοσοκομεία της Αγγλίας και Γαλλίας. Το 1853 η Ναϊτινγκέϊλ επιστρέφει στο Λονδίνο όπου διορίστηκε επιθεωρήτρια του ιδρύματος για τη Φροντίδα Ασθενών Κυρίων. Εδώ από τον πρώτο κιόλας χρόνο προάγεται σε προϊσταμένη εργασίας.
Ο τρόπος που χειρίστηκε την επιδημία χολέρας θα χαρακτηριστεί υποδειγματικός, καθώς αντιλαμβάνεται και επισημαίνει ότι οι κακές συνθήκες υγιεινής που επικρατούσαν στα νοσηλευτικά ιδρύματα βοηθούσαν στην εξάπλωση της νόσου. Βάζει λοιπόν σκοπό της ζωής της να βελτιώσει την υγειονομική περίθαλψη, καταφέρνοντας να μειώσει σημαντικά τον δείκτη θνησιμότητας στο νοσοκομείο που εργαζόταν. Η ίδια ταλαιπωρείται από την επιδημία, βρίσκεται σε στάδιο ανάρρωσης και της παρουσιάζεται η μεγαλύτερη πρόκληση της νοσηλευτικής της καριέρας.
Δοκιμάζοντας στον Πόλεμο – Κριμαϊκός Πόλεμος.
Το Μάρτιο του 1854 ξεκίνησε ο Πόλεμος της Κριμαίας με τους Βρετανούς να μάχονται κατά της Ρωσικής Αυτοκρατορίας για τον έλεγχο των οθωμανικών εδαφών. Χιλιάδες βρετανοί στρατιώτες στέλνονται στη Μαύρη Θάλασσα. Μόλις μέσα σε ένα χρόνο 18.000 στρατιώτες χρειάζονται βοήθεια στα στρατιωτικά νοσοκομεία, που βίωναν τις άθλιες συνθήκες υγιεινής και περίθαλψης, που υπήρχαν εκεί.
Η Ναϊτινγκέϊλ πρόσφερε αμέσως τις υπηρεσίες της, παρόλο ότι καμιά γυναίκα δεν υπηρετούσε στα νοσοκομεία της Κριμαίας. Το κακό παρελθόν των γυναικών στο στράτευμα ανάγκασε το επιτελείο του βρετανικού στρατού να μην προσλάβει άλλες. Στα τέλη του 1854, η Ναϊτινγκέϊλ λαμβάνει επιστολή από τον υπουργό Πολέμου Sidney Herbert, με την οποία της ζητά να οργανώσει εκπαιδευμένες από αυτήν, ένα σώμα νοσοκόμων για την περίθαλψη των στρατιωτών της Κριμαίας. Σε λίγο καιρό αναχώρησε για το μέτωπο επικεφαλής 28 νοσοκόμων (αργότερα αυξάνει τον αριθμό τους σε 100).
Φτάνοντας σε ένα νοσοκομείο στο Σκούταρι, κοντά στην Κωνσταντινούπολη, η Φλόρενς καταλαβαίνει ότι οι συνθήκες ήταν πολύ χειρότερες απ’ όσο είχε αρχικά υπολογίσει: μολυσμένο νερό, ασθενείς με βρόμικα ρούχα, τρωκτικά και έντομα να κυκλοφορούν στους διαδρόμους, έλλειψη επιδέσμων και ιατρικού εξοπλισμού. Περισσότεροι στρατιώτες πέθαναν από τις συνθήκες που επικρατούσαν στο νοσοκομείο παρά από τις εχθροπραξίες στη μάχη.
Η Ναϊτινγκέϊλ οργανώνει αμέσως τις υπευθυνότητες. Μαζί με τις νοσοκόμες, παρακαλεί και τους λιγότερο άρρωστους στρατιώτες να καθαρίσουν τον χώρο. Αναγκάζει τους υπεύθυνους να φέρουν προμήθειες και οργανώνει το καθημερινό πρόγραμμα του νοσοκομείου. Επιπλέον είχε να αντιμετωπίσει και την εχθρική στάση των γιατρών, που δεν επέτρεπαν στις νοσοκόμες να εισέρχονται στους θαλάμους των ασθενών.
Η ίδια περιποιούνταν προσωπικά όλους τους ασθενείς και τους παρείχε συστηματικά οτιδήποτε θα μπορούσαν να χρειαστούν. Δεν υπήρξε σχεδόν κανένας στρατιώτης που να μην είχε φροντίσει, καθώς περνούσε τις περισσότερες ώρες της ημέρας στους θαλάμους των ασθενών. Συνήθιζε να κάνει επισκέψεις στους θαλάμους ακόμα και το βράδυ με μία λάμπα στο χέρι, προκειμένου να παρακολουθήσει την πορεία της υγείας τους, να παρηγορήσει ή να δώσει συμβουλές στους τραυματισμένους. Οι στρατιώτες, συγκινημένοι από το ειλικρινές ενδιαφέρον και την αστείρευτη προσφορά της, την αποκαλούν «Κυρία με τη Λάμπα» και «Άγγελο της Κριμαίας».
Χάρη στη δράση της ο δείκτης θνησιμότητας του νοσοκομείου μειώνεται κατά 2/3, είτε βελτιώνοντας η ίδια τις συνθήκες υγιεινής είτε ζητώντας την βοήθεια της Ανώτατης Υγειονομικής Επιτροπής (Sanitary Commission).
Για παράδειγμα η Ναϊτινγκέϊλ επέβαλε το πλύσιμο των χεριών και άλλες συνθήκες υγιεινής στο πολεμικό νοσοκομείο που εργαζόταν. Μεγάλος αριθμός θανάτων ήταν από αρρώστιες όπως ο τύφος και η χολέρα παρά από πληγές στη μάχη. Αιτία γι’ αυτό ήταν ο συνωστισμός, η πλημμελής λειτουργία υπονόμων και η έλλειψη αερισμού, όπως ανακάλυψε η Υγειονομική Επιτροπή. Η Επιτροπή καθάρισε τους υπονόμους και βελτίωσε τον αερισμό. Το ποσοστό θανάτων έπεσε θεαματικά, η Φλόρενς όμως ποτέ δεν απαίτησε να της αναγνωριστεί η συμβολή της σε αυτό.
Εκτός από τη δραστική βελτίωση των συνθηκών υγιεινής η Ναϊτινγκέϊλ καθόρισε μια σειρά από υπηρεσίες για τους τροφίμους, μεταμορφώνοντας καθοριστικά την παραμονή τους στο νοσηλευτικό ίδρυμα. Έκανε την «ειδική κουζίνα» για ασθενείς με ιδιαίτερες ανάγκες. Για να έχουν οι νοσηλευόμενοι καθαρά σεντόνια και πετσέτες, φτιάχνει «χώρο πλύσης» έξω απ’ το νοσοκομείο. Ταυτόχρονα, οργανώνει αίθουσα διδασκαλίας και βιβλιοθήκη για την «πνευματική διέγερση» των ασθενών, αλλάζοντας ουσιαστικά την ίδια την έννοια του νοσοκομείου. Το Μάρτιο του 1856 διορίσθηκε σαν επιθεωρήτρια του τομέα αδελφών νοσοκόμων όλων των στρατιωτικών νοσοκομείων.
Μετά τον Πόλεμο
Επιστρέφοντας το καλοκαίρι του 1856 στην Αγγλία, προς μεγάλη της έκπληξη, έγινε δεκτή ως ήρωας πολέμου. Η Βασίλισσα της Αγγλίας Βικτωρία ευχαριστεί τη Φλόρενς για τα κατορθώματα της με μια εγχάρακτη καρφίτσα, που έμενε γνωστή ως «Nightingale jewel». Αργότερα η Βασίλισσα άκουσε τις προτάσεις της για θέματα υγείας, στην οποία η Ναϊτινγκέϊλ είχε σημαντικό ρόλο και συνεισφορά.
Βασισμένη στις παρατηρήσεις που έκανε κατά τον πόλεμο, συγγράφει μια λεπτομερέστατη έκθεση 830 σελίδων με το τίτλο «Σημειώσεις πάνω σε θέματα που επηρεάζουν την υγεία, την αποδοτικότητα και τη διοίκηση των νοσοκομείων του βρετανικού στρατού», στην οποία αναλύει την εμπειρία της και προτείνει μέτρα για την μεταρρύθμιση της λειτουργίας του στρατιωτικού νοσοκομείου. Η πιο άμεση συνέπεια της συγκρότησης της επιτροπής, ήταν η ίδρυση, το 1857, της Στρατιωτικής Ιατρικής Σχολής.
Έχοντας την εμπειρία του Κριμαϊκού Πολέμου, η Φλόρενς ανέλαβε την εκπαίδευση νεαρών γυναικών στην επιστήμη της νοσηλευτικής. Ωστόσο δεν σταματάει ως εδώ και το 1860 χρησιμοποίησε από το «Ταμείο Ναϊτινγκέϊλ» (συνεισφορές του κοινού προς το έργο της) μεγάλο ποσό για να ιδρύσει τη Σχολή Αδελφών Νοσοκόμων στο Βασιλικό Νοσοκομείο του Άγιου Θωμά στο Λονδίνο.
Η κληρονομιά της
Όπως αναφέρει στο βιβλίο του «Η νοσοκόμα της καρδιάς μας» ο Ζιλμπές Ζινουέ:
«Ως την εποχή της Φλόρενς Ναϊτινγκέϊλ, οι νοσοκόμες κοιμούνταν σε ξύλινα κλουβιά τοποθετημένα στα πλατύσκαλα, έξω από τις πόρτες των θαλάμων. Μόνο οι γυναίκες αμφιβόλου ηθικής μπορούσαν να δεχτούν κάτι τέτοιο»…. «Αν δεν ήσουν από φτωχική οικογένεια με ροπή στην κλοπή και κατά προτίμηση αλκοολική, δεν υπήρχε καμιά πιθανότητα να ασκήσεις αυτό το επάγγελμα, το τόσο ευγενές ωστόσο…. Μετά τον πόλεμο της Κριμαίας αναγνωρίστηκε επισήμως το επάγγελμα της νοσοκόμας. Δεν ήταν ντροπή πια να ακολουθούν τα κορίτσια των καλών οικογενειών αυτόν το δρόμο».
Στη σχολή της Ναϊτινγκέϊλ φοιτούσαν γυναίκες από την εργατική και την αριστοκρατική τάξη, καθώς η νοσηλευτική είχε γίνει πια ευγενές επάγγελμα. Η εκπαίδευση στη σχολή της παίρνει μια σημαντική βάση, καθώς απαιτεί οι εκπαιδευόμενες να αποκτήσουν «ηρωικές αρετές» όπως υπομονή, αίσθηση καθήκοντος, ευγένεια, αγάπη. Όπως έλεγε η ίδια «..η εκπαίδευση, χωρίς όλες αυτές τις αρετές και τον μόχθο της καθημερινής εργασίας , είναι ένα «κομμάτι κρέας χωρίς αλάτι»».
Οι απόφοιτες της σχολής έγιναν περιζήτητες σε κάθε χώρα του κόσμου (Ευρώπη, Αμερική, Καναδά, Αυστραλία). Τα νεαρά κορίτσια ονειρευόταν πλέον μια καριέρα νοσοκόμας. Σε κάθε κοπέλα που αποφοιτούσε και αναλάμβανε την καινούργια της υπηρεσία, η Φλόρενς έλεγε:
Η Ναϊτινγκέϊλ ασταμάτητα συνεχίζει να γράφει έργα-εγχειρίδια. Έτσι το 1859 εκδίδεται ένα από τα πιο σημαντικά έργα με τίτλο «Σημειώσεις Νοσηλευτικής. Τι είναι και τι δεν είναι», το οποίο μεταφράζεται αμέσως σε όλες Ευρωπαϊκές γλώσσες και θεωρήθηκε «η αρχή μίας νέας εποχής στην ιστορία της νοσηλευτικής».
Προς το τέλος της ζωής της, παρόλο που είχε σοβαρά προβλήματα υγείας και σχεδόν τυφλή, εξακολουθεί να δέχεται στο σπίτι της ασθενείς κάθε κοινωνικής τάξης. Στη διάρκεια του Αμερικάνικου Εμφύλιου γίνεται σύμβουλος και από τις δύο πλευρές για το πώς να στηθούν καλύτερα τα στρατιωτικά νοσοκομεία στο πεδίο της μάχης. Κάνει μεταρρύθμιση του Ερυθρού Σταυρού. Κατάφερε μία μεταρρύθμιση στο σύστημα Υγείας.
Το 1908, σε ηλικία 88 ετών, ο βασιλιάς Εδουάρδος της απένειμε το παράσημο Αξίας (Order of Merit) και είναι η πρώτη γυναίκα που το απόκτησε μέχρι τότε. Στη 90α της γενέθλια λαμβάνει συγχαρητήριο τηλεγράφημα από τον βασιλιά Γεώργιο. Την ίδια χρονιά στης 13 Αυγούστου έφυγε από τη ζωή.
Την ημέρα του θανάτου της, στη σελίδα 8 των «Times», ένας δημοσιογράφος είχε γράψει: «..Ελάχιστοι μεγάλοι μεταρρυθμιστές είχαν την τύχη και τη χαρά να δουν τα αποτελέσματα της μάχης τους με τρόπο τόσο συναρπαστικό και τόσο ευνοϊκό. Εκείνοι που ακολούθησαν τον ευγενή σκοπό της Κυρίας με τη λάμπα πιστεύουν ότι έφυγε η μεγαλύτερη ηρωίδα της βρετανικής Ιστορίας».
Επίλογος.
Η Φλόρενς Ναϊτινγκέϊλ έμεινε στην ιστορία ως ευγενής, γενναία, γεμάτη ενέργεια και αποφασιστικότητα προσωπικότητα .Ήταν γεννημένη για να βοηθήσει τους ανθρώπους που υπέφεραν .Ευφυής, δραστήρια και δυναμική γυναίκα, με μια σπάνια για την εποχή της μόρφωση, με πλούσια ψυχικά χαρίσματα και μια ισχυρή εσωτερική ώθηση προσφοράς. Χάρη στην αφοσίωση και την απίστευτη βούληση που είχε, κατάφερε να αναδείξει ένα ιδιαίτερα σημαντικό κοινωνικό επάγγελμα, σημαδεύοντας για πάντα την πορεία και εξέλιξή του. Το έργο της θεωρείται «μια νέα εποχή στην ιστορία της νοσηλευτικής».
«Κανένα σύστημα δεν μπορεί να αντέξει αν δεν εξελίσσεται»- έλεγε η Φλόρενς. «Περπατάμε προς το μέλλον ή προς το παρελθόν; Προοδεύουμε ή μένουμε στα στερεότυπα;.». Αυτές οι ερωτήσεις της μπορούν να «καίνε» τις καρδιές κάθε ανθρώπου, που θέλει να αλλάξει τον κόσμο (έστω και λίγο) προς το καλύτερο.
Υστερόγραφο: Ο σύγχρονος κόσμος έδειξε μεγάλη ευγνωμοσύνη στη Φλόρενς Ναϊτινγκέϊλ, δίνοντας προς τιμήν της το όνομα της σε τέσσερα νοσοκομεία στην Κωνσταντινούπολη, σε ομώνυμο μετάλλιο του Διεθνούς Ερυθρού Σταυρού και στον αστεροειδή 3122 Φλόρενς, που ανακαλύφθηκε το 1981.
Το μουσείο Φλόρενς Ναϊτινγκέϊλ βρίσκεται στο σημείο που ήταν κάποτε η νοσηλευτική σχολή της, φιλοξενεί περισσότερα από 2.000 εκθέματα που τιμούν τη μνήμη και τη ζωή του «Αγγέλου της Κριμαίας».
Βιβλιογραφία:
- https://el.wikipedia.org/wiki/
- https://www.sansimera.gr/biographies/1350
- https://www.newsbeast.gr/portraita/arthro/532191/i-harismatiki-nosokoma-florens-naitingeil
- https://www.maxmag.gr/afieromata/florens-naitingkeil/
- http://www.teiath.gr/userfiles/nursing_a/documents/florence.pdf
- Εγκυκλοπαίδεια . Εκδόσεις ΠΑΠΥΡΟΣ
Από το ίδιο Τεύχος
Περισσότερα Άρθρα ΚΟΙΝΩΝΙΑ
12 Οκτωβρίου, 2024 / ΚΟΙΝΩΝΙΑ, ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ
12 Οκτωβρίου, 2024 / ΚΟΙΝΩΝΙΑ, ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ