«Έτσι κάθομαι στο παλάτι μου και σκέφτομαι κείνον που με έπλασε. Η καρδιά μου μού όρισε να αναγείρω γι’ αυτόν δυο οβελίσκους από ήλεκτρο… το πνεύμα μου σκίρτησε στη σκέψη τι θα πουν οι άνθρωποι όταν μετά από πολλά χρόνια θα δουν αυτό το μνημείο και θα μιλάνε γι’ αυτό που έκανα εγώ…»
Φαραώ Χατσεψούτ
(Πάνω στη βάση ενός οβελίσκου στο Κάρνακ)
Ανάμεσα στις πιο γνωστές γυναίκες της Αιγύπτου συναντάμε την πιο μυστηριώδη και απόκρυφη, τη Χατσεπσούτ ή Χατσεψούτ. Το όνομά της σημαίνει «Η Πρώτιστη μεταξύ των Ευγενών Κυριών». Υπήρξε μία από τις τρεις γυναίκες Φαραώ μέσα σε 3.000 χρόνια αιγυπτιακής ιστορίας και η πρώτη που ανέλαβε την πλήρη εξουσία. Αποτελεί τη μεγαλύτερη απόδειξη για τον διακριτικό ρόλο των γυναικών και την ικανότητά τους στη διαχείριση και διακυβέρνηση. Ήταν, όπως αναφέρεται, ένας θησαυρός που κυριάρχησε για σχεδόν 21 χρόνια, τον 15ο αιώνα π.Χ. Η μνήμη αυτής της συναρπαστικής ιστορίας στη Φαραωνική λαογραφία είχε χαθεί μέχρι τα μέσα του 19ου αιώνα, όταν ανασκαφές την έφεραν στο φως και το όνομα της Χατσεψούτ αποκαταστάθηκε.
Έμεινε στην ιστορία ως «Ελισάβετ του Νείλου» και «Βασίλισσα της Ειρήνης». Μία από τις πιο μαγικές της όψεις ήταν εκείνη της Σύζυγου του Θεού Άμμωνα, αφού αποτέλεσε μία από τις ισχυρότερες ιέρειες της Αιγύπτου. Έτσι, κυριάρχησε στην Αίγυπτο εκφράζοντας τις πολλαπλές της όψεις ως μητέρα, κόρη, σύζυγος, αλλά και Βασίλισσα-Φαραώ.
Η ζωή της
Η Χατσεψούτ γεννήθηκε το 1508 π.Χ. και ήταν κόρη του Φαραώ Τούθμωσι Α’ και της Aχμόσε. Η καταγωγή της ήταν καθαρά βασιλική, καθώς και η μητέρα της προερχόταν από βασιλικό γένος και μάλιστα ήταν η Πρώτη ανάμεσα στις συζύγους. Μετά τον θάνατο των αδελφών της Αμενμόζη και Βατζμόζη έγινε η τελευταία της Δυναστείας της. Σε ηλικία 12 ετών παντρεύτηκε τον ετεροθαλή αδερφό της Τούθμωσι Β΄ κι όταν εκείνος ανέλαβε τη διακυβέρνηση της χώρας, η Χατσεψούτ έγινε Μεγάλη Βασίλισσα-Σύζυγος. Επίσης, ως μεγάλη ιέρεια, κληρονόμησε δικαιωματικά από τη γιαγιά της τον τίτλο της «Συζύγου του Άμμωνα».
Ο Τούθμωσις Β΄ πέθανε νωρίς κι εκείνη έμεινε χήρα πριν από τα 30 της χρόνια έχοντας δύο κόρες, την Νεφερούρ και την Μετρίτε-Χατσεψούτ ή Χατσεψούτ Β΄. Επομένως, ο επόμενος διάδοχος ήταν ο γιός του Τούθμωσι Β΄, θετός γιός και ανιψιός της Χατσεψούτ, ο Τούθμωσις Γ΄. Αλλά επειδή εκείνος ήταν ακόμη βρέφος, η Χατσεψούτ ανέλαβε τον ρόλο της Συν-Βασίλισσας, παίρνοντας ουσιαστικά όλες τις διοικητικές αποφάσεις του κράτους. Όμως, στον 2ο περίπου χρόνο της βασιλείας της, ανακηρύχθηκε Φαραώ υιοθετώντας όλα τα εμβλήματα και τους τίτλους του.
Η Χατσεψούτ υπήρξε η πρώτη γυναίκα στην ιστορία της Αιγύπτου που πήρε τον τίτλο του Φαραώ. Γι’ αυτό τον λόγο, σκέφτηκε κάποιους τρόπους για να κάνει τον λαό της να την εμπιστευτεί και να μην μείνει στο στερεότυπο ότι δεν είχε ξανά υπάρξει σε αυτόν τον θρόνο άλλη γυναίκα. Έτσι, στις περισσότερες τοιχογραφίες και αγάλματα της που έχουν διασωθεί απεικονίζεται με ανδρική μορφή, όπως και με το γένι των Φαραώ στο πιγούνι της, ώστε να μην διαφέρει καθόλου από την εικόνα που είχε ήδη ο λαός για τους Φαραώ.
Απεβίωσε τον Φεβρουάριο του 1458π.Χ. Ο τρόπος θανάτου της ήταν άγνωστος μέχρι πρόσφατα, καθώς δεν είχε διαπιστωθεί αν πέθανε από φυσιολογικά αίτια ή αν δολοφονήθηκε. Όμως, έρευνες που έγιναν στον τάφο της έφεραν στο φως ένα φιαλίδιο με μία αλοιφή, η οποία περιείχε μια καρκινογόνα ουσία. Καθώς φαίνεται ότι την χρησιμοποιούσε για χρόνια, με σκοπό να ανακουφίσει ένα κληρονομικό δερματικό πρόβλημα, θεωρείται ότι πέθανε από κάποιου είδους καρκίνο.
Τάφηκε στην Κοιλάδα των Βασιλέων πίσω από το Deirel-Bahri. Ήταν η μόνη Φαραώ που είχε διατάξει να φτιαχτεί ο τάφος της σε εκείνη την περιοχή και μάλιστα φρόντισε με ιδιαίτερη προσοχή αυτό το έργο. Επίσης, μετέφερε τη σαρκοφάγο του πατέρα της στον δικό της τάφο, ώστε να βρίσκονται μαζί και στη μεταθανάτια ζωή. Στις τοιχογραφίες του απεικονίζεται η στέψη της ως Φαραώ από το πατέρα της με την παρουσία των θεών, καθώς και οι επιτυχημένες αποστολές της.
Άλλοι ερευνητές το εξηγούν αυτό σαν μια προσπάθεια του Τούθμωσι Γ΄ να εκδικηθεί τη μητριά του που του έκλεψε τον θρόνο. Αυτό όμως καταρρίπτεται με την ανακάλυψη ενός νέου μνημείου της Χατσεψούτ, τον κόκκινο ναΐσκο, ο οποίος αποκαλύπτει μία άλλη ιστορία. Πολλές εικόνες αυτού του ναού γιορτάζουν την συγκυβέρνησή της με τον Τούθμωσι Γ΄, όπου φαίνονται να συλλειτουργούν στις ιεροτελεστίες, ενώ έχουν μείνει ανέγγιχτες και οι εικόνες της στέψης της. Όπως αναφέρουν οι περισσότεροι αρχαιολόγοι, η καταστροφή μερικών απεικονίσεων της έγινε πιθανότατα για να μην ενθαρρυνθούν άλλες γυναίκες από τα επιτεύγματα της και θελήσουν να αναλάβουν παρόμοιες ή μεγαλύτερες εξουσίες στην Αίγυπτο.Αμέσως μετά τον θάνατο της Χατσεψούτ, τα μνημεία της δέχθηκαν επίθεση, τα αγάλματά της καταστράφηκαν και το πρόσωπο στις απεικονίσεις της σβήστηκε. Κάποιοι αιγυπτιολόγοι θεωρούν ότι αυτό ήταν μια προσπάθεια του Τούθμωσι Γ΄ να λάβει τα εύσημα ορισμένων επιτυχιών της Χατσεψούτ, ώστε να γίνει εκείνος ο σημαντικότερος Φαραώ της Αιγύπτου.
Το έργο της
Η βασιλεία της Χατσεψούτ διήρκησε 21 χρόνια και θεωρήθηκε η πιο ειρηνική περίοδος στην αρχαία αιγυπτιακή ιστορία. Μέσα από τα έργα της μάς έδειξε και τον τρόπο που διοικούσε την Αίγυπτο. Τη βασιλεία της, όπως γράφεται στις περισσότερες πηγές, διαπερνά μια κομψή λεπτότητα κι αυτό φαίνεται καθαρά στους ναούς και τα μνημεία που ανοικοδόμησε. Και πράγματι, τα έργα που εγκαινίασε ξεπέρασαν πολλά από εκείνα των προκατόχων της.
Ο πιο γνωστός ναός της είναι αυτός του Deirel-Bahri που βρίσκεται στις Θήβες, ο οποίος θεωρείται ένα από τα αρχιτεκτονικά θαύματα της Αιγύπτου. Στους αρχαίους Αιγυπτίους ο ναός αυτός ήταν γνωστός ως Djeser-djeseru, το «Μεγαλείο των Μεγαλείων». Η ενδιάμεση αίθουσα του ναού πλαισιωνόταν από δύο μικρότερους, ο ένας στο βορρά που ήταν αφιερωμένος στον Άνουβι και ο άλλος στον νότο αφιερωμένος στην Αθώρ. Ο ναός αυτός φημίζεται για τη μεγαλοπρεπή θέση του, αφού χτίστηκε σε ένα ιερό σημείο που συνδεόταν με την Κοιλάδα των Βασιλέων στην άλλη μεριά του βουνού. Επίσης, είναι εξαιρετικά σημαντικός, επειδή μέχρι την ανακάλυψή του ήταν άγνωστη η ύπαρξη της Χατσεψούτ. Ήταν μόλις το 1822, όταν αιγυπτιολόγοι κατάφεραν να αποκωδικοποιήσουν τα ιερογλυφικά του ναού κι έτσι να της δώσουν μια θέση στην ιστορία.
Ο ναός του Λούξορ επίσης κτίστηκε κατά την περίοδο της βασιλείας της και ήταν αφιερωμένος στον σπουδαιότερο θεό των Αιγυπτίων, τον Άμμωνα-Ρα. Στον ναό αυτό ανήγειρε δυο πορφυρούς οβελίσκους από γρανίτη, ύψους 30 μέτρων, εκ των οποίων ο ένας διασώζεται μέχρι σήμερα και βρίσκεται στην ιερή λίμνη του ναού. Πάνω σε αυτόν απεικονίζονται τα επιτεύγματα της Φαραώ και τα γεγονότα της εποχής της βασιλείας της. Επίσης, στο συγκρότημα του Καρνάκ, έχτισε το «Παλάτι της Μαάτ», όπου στην μεγάλη κεντρική αίθουσα, ήταν τοποθετημένη η τελετουργική βάρκα. Οι τοίχοι ήταν καλυμμένοι με ανάγλυφες και φωτεινά χρωματισμένες σκηνές της Χατσεψούτ και του Τούθμωσι Γ΄.
Εκτός από τους περίτεχνους και κομψούς ναούς που κτίστηκαν εκείνη την περίοδο, σημαντικό έργο της ήταν οι αποστολές σε άλλους τόπους. Έστελνε ναυτικές εξερευνητικές αποστολές σε όλη την Αφρική και ιδιαίτερα στη χώρα του Πουντ, που ήταν γνωστή και ως «η Γη του Θεού». Δικός της ήταν ο πρώτος αιγυπτιακός στόλος ανοικτού πελάγους για τον οποίο έχουμε αναφορές. Με την επιστροφή τους έφερναν εξωτικά ζώα και φυτά που αργότερα καλλιεργήθηκαν στην Αίγυπτο, καθώς επίσης λιβάνι, χρυσό, ελεφαντόδοντο, έβενο και δέρματα λεοπάρδαλης. Αυτές οι αποστολές θεωρούνται σήμερα ως ένας από τους μεγάλους ιστορικούς θριάμβους στον τομέα των δημοσίων σχέσεων.
Όσον αφορά τον τρόπο διακυβέρνησής της, αποκήρυξε την ιμπεριαλιστική πολιτική του πατέρα της κάνοντας ειρηνικά έργα. Με άλλα λόγια επέτρεψε τη λειτουργία του κάθε κράτους με δικούς του κανόνες στην πολιτική, την κοινωνία και την οικονομία, δημιουργώντας μια σχέση συνεργασίας ανάμεσα στα κράτη και όχι επιβολής κανόνων. Φαίνεται, λοιπόν, ότι σε αντίθεση με άλλους Φαραώ της Δυναστείας της, ενδιαφέρθηκε περισσότερο για την οικονομική ευημερία και την ανέγερση μνημείων στην Αίγυπτο και τη Νουβία, από ότι για την κατάκτηση νέας γης.
Η Χατσεψούτ αποτελεί ένα παράδειγμα γυναίκας με εξουσία. Πρώτα απ’ όλα, είχε το θάρρος να ανέβει στην εξουσία ενώ δεν είχε υπάρξει ξανά γυναίκα Φαραώ. Με τον τρόπο της έκανε τον λαό να την εμπιστευτεί, με την εξυπνάδα και την υπομονή που είχε αναδείχθηκαν οι προθέσεις της και οι προσπάθειες που έκανε για να αναπτυχθεί η Αίγυπτος.
Φαίνεται ότι δεν την επηρέασαν τα κακόφημα σχόλια που ακούγονταν για εκείνη, σε σχέση με τον Τούθμωσι Γ΄ και φρόντισε ώστε εκείνος να μορφωθεί και να καλλιεργηθεί, για να είναι έτοιμος να αναλάβει τη βασιλεία. Έτσι, προφύλαξε τόσο τον μελλοντικό Φαραώ όσο και τον θρόνο από τις κυριαρχικές βλέψεις άλλων μελών της βασιλικής οικογένειας.
Έχει περάσει στην ιστορία ως μία από τις πρώτες γυναίκες που διεκδίκησε ενεργητικά το δικαίωμα της ελευθερίας της γνώμης για τις γυναίκες. Το γεγονός αυτό, σε συνδυασμό με την συμπόνια και την ευγένεια που την διέκριναν, ενέπνευσε τον σεβασμό και την αγάπη του λαού της.
Ένα άλλο σημαντικό στοιχείο είναι ότι, σε αυτή την ανδροκρατούμενη κοινωνία, δεν ξέχασε ποτέ τη θηλυκή της φύση. Έτσι, παρόλο που είχε ζητήσει, για πολιτικούς λόγους, οι περισσότερες απεικονίσεις της να είναι εκείνες ενός άνδρα Φαραώ, φρόντιζε πάντα να προσθέτει κάποιο γυναικείο διακριτικό. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι ένα ξύλινο άγαλμά της, που ανακαλύφθηκε στην Άβυδο από ομάδα αρχαιολόγων και το οποίο έχει μέση λεπτότερη από εκείνες αγαλμάτων άλλων Φαραώ. Πέρα από αυτό, γνωρίζουμε σήμερα ότι, όπως η Νεφερτίτη και η Κλεοπάτρα, φρόντιζε ιδιαίτερα τον καλλωπισμό της με τη χρήση ειδικών αλοιφών και καλλυντικών και αγαπούσε πολύ τα αρώματα. Ως γυναίκα μπόρεσε να συνδυάσει τη δύναμη με την ομορφιά και την κομψότητα.
Επικαλυμμένο ασβεστολιθικό γλυπτό στο Μητροπολιτικό Μουσείο Τέχνης της Νέας Υόρκης. Ο Χατσεψούτ απεικονίζεται στο ρούχο ενός αρσενικού βασιλιά, αν και με θηλυκή μορφή. Οι επιγραφές στο άγαλμα την αποκαλούν “Η κόρη του En Ra” και “η κυρία των δύο περιοχών.
Βιβλιογραφία:
Βιβλία:
- ΑΙΓΥΠΤΟΣ, Η αυτόκρατορία των κατακτητών (16ο εως 11ο αιώνα π.Χ.)-Μεγάλοι πολιτισμοί τόμος 8,Σ. Αλντρεντ- Ζ.Λεκγαν- Π. Μπαρκε- Χ. Μύλερ- Κ. Ντερος- Νομπλκουρ, Εκδ. Βιβλιοθήκη ΤέχνηςΗ Καθημερινή.
- ΝΕΑ ΔΟΜΗ, Όλες οι γνώσεις για όλους, Τόμος 35, <<Δομή>> Αθήνα 1996
- ΜΕΓΑΛΗ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΓΚΥΚΛΟΠΑΙΔΕΙΑ, Τόμος 24, 2η Έκδοση, Εκδ. Φοίνιξ ΕΠΕ, Αθήνα.
- ΠΑΠΥΡΟΥΣ ΛΑΡΟΥΣ ΜΠΡΙΤΑΝΙΚΑ Εγκυκλοπαίδεια, Τόμος 61, Πάπυρος Αττική 1994, 1996.
- AΙΓΥΠΤΟΣ, Ναοί, Άνθρωποι και Θεοί, ΑlbertoSiliotti, Εκδ. Καρακώστογλου.
- ΝΕΦΕΡΤΙΤΗ, Η σύγχρονη επιστήμη αποκαλύπτει τα μυστικά της θρυλικής βασίλισσας και της ζωής στην εποχή της, PhilippVandenberg, Eκδ. Κονιδάρη.
Άρθρα στο ίντερνετ:
- http://theatrecomments.weebly.com/pirhoomicronsigmaomegapiiotakappaomicrontauetatauepsilonsigmaf-write/5016781
- https://www.bluffton.edu/homepages/facstaff/sullivanm/egypt/deirelbahri/deirelbahri2.html
- http://www.history.com/topics/ancient-history/hatshepsut
- https://www.biography.com/people/hatshepsut-9331094
- https://www.britannica.com/biography/Hatshepsut
- https://www.livescience.com/28510-hatshepsut-first-female-pharaoh.html
Βίντεο:
https://www.youtube.com/watch?v=jDP_AZz1GuA&t=678s