Οι επικρατούσες μόδες και ο φόβος στην αλλαγή:
Μεγαλώνουμε μέσα σε μια κοινωνία που σχηματίζεται από διάφορα κίνητρα, μερικά φυσιολογικά και σύμφωνα με τις ιστορικές ανάγκες και άλλα εντελώς τεχνητά, που καλλιεργούνται από συμφέροντα και μόδες που για ένα διάστημα κυβερνούν και ορίζουν την κίνηση των μεγάλων μαζών.
Είναι, κυρίως, οι τεχνητές ανάγκες, ή οι ανάγκες που τις έχει διαποτίσει το τεχνητό στοιχείο, εκείνες που περισσότερο δένουν τους ανθρώπους και τους εμποδίζουν να αλλάξουν προς οποιαδήποτε κατεύθυνση.
Με τον ίδιο τρόπο, οι μόδες επιβάλλουν ορισμένα στυλ συμπεριφοράς, γλώσσας, απόψεων, ανθρώπινων σχέσεων, δοξασιών και πιστεύω, τα οποία εξασφαλίζουν την «κανονικότητα», το «νορμάλ», το κοινώς αποδεκτό, τουλάχιστον για κάποιο διάστημα. Αναγκάζεται να είναι κανείς ενήμερος για να ακολουθεί αυτά τα επιβαλλόμενα ρεύματα και να αλλάζει, ώστε να μην απομακρυνθεί ούτε ένα βήμα από αυτά.
Από κει προέρχεται και ο φόβος στην αλλαγή. Κάθε αλλαγή, αν είναι ουσιώδης, προϋποθέτει να ξεχωρίσει κανείς, για καλό ή για κακό, να βγει από τα κοινώς αποδεκτά, να ρισκάρει να είναι διαφορετικός κι επομένως να χάσει μερικές από τις πολύτιμες αξίες που καθορίζει η επίπλαστη πραγματικότητα.
Τι είναι ο φόβος;
Ένας από τους ψυχολογικούς παράγοντες που καθυστερούν ή ακόμα σταματούν την ανάπτυξη σε όλες της τις όψεις, είναι ο φόβος.
Αν και αναγνωρίζουμε το φόβο ως χαρακτηριστικό του ψυχισμού, ως βαριά συγκίνηση, είναι φανερό ότι η εμβέλειά του δεν αρχίζει ούτε τελειώνει στο ψυχολογικό επίπεδο. Ο φόβος κατεβαίνει και παραλύει το σώμα, ο φόβος ανεβαίνει και παραλύει το νου. Και στο δικό του σπίτι, παγώνει τα καλύτερα και πιο ζεστά συναισθήματα.
Όλοι φοβόμαστε ή έχουμε φοβηθεί κάποτε ή φοβόμαστε μήπως ξανανιώσουμε το ίδιο. Όποιος το αρνείται δεν κάνει άλλο παρά να υποδηλώνει φόβο μεταμφιεσμένο σε ματαιοδοξία. Το πρόβλημα δεν βρίσκεται στο ότι νοιώσαμε ή νοιώθουμε φόβο, αλλά στον τρόπο που θα χρησιμοποιήσουμε αυτή την εμπειρία του φόβου, ώστε αυτή η συγκίνηση να μην μας εμποδίσει να προχωράμε…
Τι είναι ο φόβος; Είναι μια μορφή ανασφάλειας… μπροστά στο άγνωστο.
Ανασφάλεια: όποια κι αν είναι η ηλικία μας, δεν κατέχουμε όλα όσα θα θέλαμε να ξέρουμε και να καταλαβαίνουμε. Ούτε καταφέρνουμε να ελέγχουμε τον εαυτό μας. Η ανασφάλεια -που είναι μια μορφή άγνοιας- μας αφαιρεί δυνάμεις, εκτός αν ανακαλύψουμε τη μάσκα πίσω από την οποία κρύβεται και ριχτούμε, με βούληση και επιμονή, στην καταπολέμησή της.
Αδυναμία: ο φόβος είναι σαν ένας μανδύας από ομίχλη που δεν μας επιτρέπει να δούμε τον κόσμο…
Όσο πιο ακίνητος παραμένει κανείς λόγω φόβου, τόσο πιο αδύναμος γίνεται, όπως συμβαίνει με κάποιον που κάθεται συνέχεια και τελικά χάνεται η ικανότητα των μυών του.
Αναπτύσσοντας κανείς μια υγιή ανδρεία -που δεν είναι θράσος- μια υγιή αυτοπεποίθηση και κρατώντας σταθερή τη βούληση, εξασκώντας την λίγο-λίγο, τελικά διαλύεται αυτή η ομίχλη, αυτή η αδυναμία και μπορεί να ξαναπερπατήσει.
Ας έχει ο καθένας υπομονή με τον εαυτό του και ας λάβει υπόψη ότι και οι άλλοι, με την σειρά τους, αγωνίζονται με τα δικά τους προβλήματα και φόβους.
Φοβάσαι; Πάρε τον φόβο από το χέρι και συνέχιζε να βαδίζεις μαζί του. Το σημαντικό είναι να μην σταματάμε.
Ομολογώ ότι αυτή η συμβουλή έχει πάντα εξαιρετικά αποτελέσματα. Και το καλύτερο απ’ όλα ήταν όταν ανακάλυψα ότι μετά από ένα διάστημα, αυτός ο φόβος, που στην αρχή είχα πιασμένο από το χέρι, δεν υπήρχε πια, και είχα τα χέρια μου πλέον ελεύθερα.
Ο φόβος και οι αμφιβολίες: φυσιολογικές ή παθολογικές.
Φοβίες και αμφιβολίες έχουν μια κάποια φυσιολογική θέση στη ζωή μας, αν και εφόσον πρόκειται για ενδιάμεσες καταστάσεις που τελικά μπορούν να μας οδηγήσουν σε κάποια σταθερή και οριστική λύση.
Λίγος φόβος δεν βλάπτει, αν περισσότερο από φόβος είναι σωφροσύνη. Αυτό μας οδηγεί να αποκτήσουμε μια αρετή από ένα ελάττωμα. Η σιγουριά έγκειται σε αυτό: να ενεργήσουμε με σωφροσύνη χωρίς να περιφρονήσουμε τα ρίσκα, αλλά και χωρίς να πέσουμε άσκοπα σε αυτά.
Ένας υπερβολικός φόβος είναι κάτι πάρα πάνω από ένα ελάττωμα: είναι μια αρρώστια. Οι φόβοι αρχίζουν να καταλαμβάνουν τον ψυχισμό μέχρι σημείου να τον παραλύσουν για οποιαδήποτε χρήσιμη δραστηριότητα. Αντίθετα, αυτό που συμβαίνει τελικά είναι η δημιουργία μιας εμμονής, σύμφωνα με την οποία οποιοδήποτε πράγμα, οποιαδήποτε κατάσταση, οποιοσδήποτε άνθρωπος, γίνονται η ζωντανή εικόνα του κακούργου «εχθρού» ή του κρυφού κινδύνου. Τότε, ο άνθρωπος δεν πετυχαίνει τίποτα, φοβάται όσους κατορθώνουν κάτι κι επιπλέον τους κριτικάρει, ισχυριζόμενος ότι με τη δράση τους του δημιουργούν ακόμη περισσότερα προβλήματα.
Έτσι, μη μας φαίνεται παράξενο ότι ο άρρωστος από φόβο ποτέ δεν θα βρει τίποτα εντάξει, εκτός από τη δική του αδράνεια και το δικό του φόβο στη δράση.
Λίγη δόση αμφιβολίας δεν βλάπτει, κυρίως αν αυτές οι αμφιβολίες παρακινούν στην έρευνα, το στοχασμό και τη στερέωση των ιδεών. Η γνώση είναι ένας στόχος, αν όχι τελικός, είναι μάλιστα ένα καλό σημείο αναφοράς στο οποίο φτάνει κανείς ξεκινώντας από την άγνοια και διασχίζοντας μερικά σκαλοπάτια του συλλογισμού, μέχρι να στερεώσει τα όσα γνωρίζει.
Αλλά οι υπερβολικές αμφιβολίες επίσης γεννούν μια αρρώστια, που δεν κάνει χώρο σε κανέναν συλλογισμό, αφού όλοι απορρίπτονται αυτόματα και ο άνθρωπος αναζητάει διαρκώς κάποιον καλύτερο.
Η αμφιβολία ως αρρώστια είναι μια ασταμάτητη αλυσίδα που εμποδίζει την απόκτηση των γνώσεων, γιατί όλες υπόκεινται σ’ αυτήν τη διαδικασία διαβρωτικής καταστροφής. Μερικές φορές, σαν να ήταν μια ανάσα, ο ασθενής προσκολλάται σε μια ιδέα και την υποστηρίζει με εμμονή, αρνούμενος όλες τις άλλες και αρνούμενος, όπως πάντα, κάθε δυνατότητα λογικού διαλόγου. Λίγο αργότερα εγκαταλείπει αυτή την έμμονη ιδέα και, ή βυθίζεται στη μιζέρια του κενού ή υιοθετεί άλλη ιδέα που του χρησιμεύει ως διαφυγή, για να την αφήσει όμως κι αυτή λίγο αργότερα.
Αν και δυστυχώς γνωρίζουμε περιπτώσεις ασθένειας τόσο σε σχέση με το φόβο όσο και με τις αμφιβολίες, ας λάβουμε υπόψη ότι αν είμαστε ικανοί να φρενάρουμε την διαδικασία στην αρχική κατάσταση της αδυναμίας, θα αποφύγουμε πολλά κακά και για μας και για τους γύρω μας.
Ο φόβος ανοίγει πέρασμα στην ανδρεία:
Στην ίδια την καρδιά του φόβου –αν πρόκειται για ένα «ζωντανό» και όχι παραλυτικό φόβο- βρίσκεται η δύναμη που μας βοηθά να βγούμε από αυτόν. Με τον ίδιο τρόπο που στην καρδιά του σκότους βρίσκεται η σπίθα που θα μετατραπεί σε φως.
Ο φόβος παραλύει μόνο όταν του δίνουμε μια οριστική αξία: υπάρχει φόβος και μόνο φόβος. Ο φόβος ανοίγει πέρασμα στην ανδρεία όταν τον αντιλαμβανόμαστε ως μια δοκιμασία: χρειάζεται να μάθουμε να βλέπουμε τους κινδύνους, φανταστικούς ή πραγματικούς, για να ξέρουμε με τι ή με ποιον πολεμάμε. Ο φόβος, σε αυτήν την περίπτωση, είναι μια πρόκληση στην ανδρεία. Όταν ξέρουμε τι φοβόμαστε, μπορούμε να δράσουμε για να μεγαλώσουμε και ν’ αποκτήσουμε το μέγεθος αυτού που μας φοβίζει.
Οι εσωτερικοί φόβοι:
Οι φόβοι εντοπίζονται μέσα μας, στα συναισθηματικά και σε κάποιον καταστροφικό ορθολογισμό που εμποδίζει να δράσουμε σωστά. Ακριβώς αυτοί οι εσωτερικοί ψυχολογικοί φόβοι είναι που παραλύουν. Είναι ο εσωτερικός φόβος αυτός που κάνει να φαντάζουν τρομεροί οι εξωτερικοί παράγοντες.
Τι να κάνουμε τότε με τους φόβους; Ας αναλύσουμε αυτούς τους φόβους, που είναι σαν μια αρπακτική γροθιά που ακινητοποιεί. Το μόνο που μπορεί να μας βοηθήσει είναι η δράση, το να βγούμε από την αδράνεια.
Φόβος στην αποτυχία.
Τι είναι η αποτυχία; Μόλις ένα λάθος, γιατί αν λάβουμε υπόψη την αναπόφευκτη εξέλιξη της ζωής, τότε δεν υπάρχουν οριστικές αποτυχίες. Όλα τα λάθη μπορεί να διορθωθούν, κυρίως αν αντιμετωπιστούν χωρίς άγχος και αναγνωρίζονται έγκαιρα και ειλικρινά.
Το να δράσουμε αποτελεί ένα ρίσκο: μπορεί να έχουμε καλά αποτελέσματα ή όχι, και στην αρνητική περίπτωση, μπορούμε να επιχειρήσουμε ξανά τον τρόπο να διορθώσουμε τα λάθη. Αλλά αν δεν ρισκάρουμε κάτι, δεν θα έχουμε ούτε καλά ούτε κακά αποτελέσματα.
Φόβος στον φυσικό πόνο.
Είναι μια σίγουρη φόρμουλα για να αυξήσουμε τον πόνο, γιατί όσο περισσότερο φοβάται κανείς, τόσο περισσότερο αυξάνει το αίσθημα οδύνης.
Αυτό δεν σημαίνει ότι ο πόνος δεν υπάρχει: υπάρχει, ναι, και επίσης υπάρχουν η ανδρεία και η δύναμη για να τον αντιμετωπίσουμε, για να τον ξεπεράσουμε, για να τον ελαττώσουμε.
Ο κύριος παράγοντας δεν είναι ο πόνος: το πιο σημαντικό είναι η συνειδητοποίηση, και αφού αυτό έχει γίνει, ο πόνος ελαττώνεται και τότε εμφανίζονται τα μέσα για να καταπολεμήσουμε εκείνο που δημιούργησε τον πόνο.
Ακριβώς επειδή ο πόνος υπάρχει, χρειάζεται να τον καταπολεμήσουμε και να μην αφήσουμε να μας καθηλώσει.
Δρώντας και αντιμετωπίζοντας προβληματικές καταστάσεις, αναπτύσσεται η βούληση, η πειθαρχία δράσης, η εσωτερική σιγουριά και η αυτοπεποίθηση.
Αποτυχία και λάθη.
Δεν υπάρχει η αποτυχία αλλά τα λάθη, και κάθε λάθος μπορεί να διορθωθεί. Όποιος σκέπτεται έτσι, δύσκολα υποχωρεί στο φόβο του να μην φτάσει, του να χάσει έδαφος.
Μαθαίνοντας να προχωράμε μαζί με το φόβο.
Χρειάζεται να ξέρουμε να αναγνωρίζουμε τις πραγματικές δυσκολίες από τις φαντασιώσεις που γεννά ο φόβος.
Ο φόβος είναι σκοτεινός και δημιουργεί το ίδιο σκοτάδι μέσα μας και γύρω μας. Δεν μπορούμε να βλέπουμε μέσα μας ούτε να διακρίνουμε τι συμβαίνει έξω από μας.
Ο φόβος δεν νικιέται με την πρώτη προσπάθεια και ίσως ποτέ δεν θα καταφέρουμε να τον σβήσουμε εντελώς από τη ζωή. Το σημαντικό είναι να μάθουμε να περπατάμε μαζί με το φόβο, χωρίς να του δίνουμε περισσότερη προσοχή απ’ όση θα δίναμε σε μια σκιά. Η σκιά υπάρχει, αλλά όχι εντελώς… Η σκιά υπάρχει, αλλά μπορούμε να τη διαπεράσουμε, να την αποφύγουμε, να προχωρήσουμε μπροστά. Μπορούμε να το κάνουμε, όπως όταν συνεχίζουμε το διάβασμα παρά τον πονοκέφαλο ή όταν περπατάμε αν και μας πονάνε τα πόδια ή όταν συνεχίζουμε να τρώμε ακόμα κι αν έχουμε πονόδοντο. Δεν θα σταματήσουμε να περπατάμε, να διαβάζουμε, να τρώμε, αν ξέρουμε να διακρίνουμε το ουσιώδες από το περιττό.
Αν αυτά που διαβάζουμε μας αιχμαλωτίζουν, θα ξεχάσουμε τον πονοκέφαλο. Αν πρέπει να πάμε σε ένα ενδιαφέρον μέρος, θα ξεχάσουμε τον πόνο στα πόδια. Αν πεινάμε, θα περάσουμε τον πονόδοντο σε δεύτερη μοίρα.
Το ίδιο πρέπει να κάνουμε με το φόβο. Να συνεχίζουμε να ακολουθούμε τους στόχους που βάλαμε, όσο μεγάλος -ή φαινομενικά μεγάλος- κι αν είναι ο φόβος.
Από το ίδιο Τεύχος
27 Ιουλίου, 2024 / ΕΠΙΣΤΗΜΗ, ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ