Ο πιο αισιόδοξος ορισμός που άκουσα ποτέ για το τι είναι ένας μεσαίωνας είναι ότι είναι απλά μια παρένθεση ανάμεσα σε δύο πολιτισμικές ακμές! Αν παρατηρήσουμε το πώς κινείται η ιστορία, θα δούμε ότι αυτή η διαδοχή σκοτεινών εποχών και αναγεννήσεων υπάρχει από τα βάθη της ιστορίας. Μεσαίωνα δεν είχε μόνο η Ευρώπη μετά την πτώση της Ρώμης, είχε και η Κίνα μετά τη δυναστεία των Χαν, η Αίγυπτος στις λεγόμενες «ενδιάμεσες περιόδους», η μεταμυκηναϊκή Ελλάδα των λεγόμενων «σκοτεινών χρόνων» και υπάρχουν αρκετές ακόμα περιπτώσεις.
Το ανησυχητικό και επικίνδυνο όμως, όσον αφορά τον δικό μας ιστορικό μεσαίωνα, είναι ότι λόγω της παγκοσμιοποίησης τείνει να γίνει παγκόσμιος. Σε κάθε χώρα του πλανήτη, η εξουσία ασκείται από οικονομικά και γραφειοκρατικά κέντρα, με τα σκάνδαλα και τη διαφθορά να αφθονούν. Ναρκωτικά και πορνογραφία όχι μόνο δεν καταδικάζονται ηθικά και κοινωνικά, αλλά αντίθετα, πάνω τους έχει κτιστεί μεγάλο μέρος της εμπορικής βιομηχανίας. Ο σύγχρονος μεσαίωνας, όπως θα αναλύσουμε στη συνέχεια, χαρακτηρίζεται από κρίση οικονομική και πνευματική, χάος και ανασφάλεια, οικολογικά προβλήματα, εξαθλίωση των μαζών, έλλειψη πολιτικής ενότητας και κυριαρχία του ενστίκτου της ατομικής επιβίωσης.
Ποια όμως είναι η αιτία όλων αυτών των δεινών; Αναμφίβολα, δεν πρόκειται να σωθείς από μια βάρκα που βουλιάζει, απλά πετώντας το νερό πίσω στη θάλασσα. Για να σωθείς, πρέπει να βρεις τρόπο να κλείσεις την ανοιχτή τρύπα της βάρκας. Έτσι λοιπόν, αξίζει να εντοπίσουμε την πραγματική πηγή αυτής της κρίσης.
Ο Νέος Μεσαίωνας
Ο μεσαίωνας των καιρών μας έχει τις ρίζες του στην πνευματική παρακμή που έχει υποστεί η Δύση, απ’ όταν κυριάρχησε αξιακά ο υλισμός και οι διάφορες μορφές του. Όταν ο άνθρωπος απομακρύνθηκε από την πνευματικότητα, απομακρύνθηκε ουσιαστικά από τον ίδιο του τον Εαυτό. Από την μια, η ψευδοπνευματικότητα παρηκμασμένων εκκλησιαστικών συστημάτων που, βουτηγμένα στα σκάνδαλα και τα πολιτικά συμφέροντα, δεν προσφέρουν καμία πνευματική γαλήνη στους πιστούς. Από την άλλη, ένας τυφλός αθεϊσμός, που κυνηγώντας την θρησκευτικότητα, σκότωσε και την πνευματικότητα και δεν άφησε τίποτα όρθιο στο ισοπεδωτικό πέρασμά του. Έτσι, το πνευματικό κενό που δημιουργήθηκε έχει οδηγήσει σε άγνοια, φόβο για το άγνωστο, άπειρα αναπάντητα υπαρξιακά ερωτήματα και κατ’ επέκταση σε ανθρώπους, δίχως επιβεβαιωμένη προσωπικότητα, γεμάτους ψυχολογικά προβλήματα…
Το ότι τα κοινωνικά προβλήματα εμφανίζονται το ένα μετά το άλλο, προφανώς και δεν είναι τυχαίο, αλλά εξηγείται απόλυτα λογικά. Αρχικά, η υλιστική λογική εισχώρησε στην παιδεία. Κάθε μέρα, όλο και περισσότερο, δίνεται έμφαση στην παιδεία ή καλύτερα στην εκπαίδευση, που μπορεί να οδηγήσει σε υλική ευημερία. Οι νέες γενιές, κυνηγώντας το «σίγουρο μέλλον», απαξιώνουν όλο και περισσότερο την παραδοσιακή γνώση και σοφία. Δεν δίνει κανένας σημασία πια στα Ιερά Κείμενα των Μεγάλων Πολιτισμών, η φιλοσοφία και οι ανθρωπιστικές επιστήμες θεωρούνται γενικότητες άνευ ουσίας, ο στοχασμός και η υπηρεσία σε ανώτερα ιδανικά θεωρούνται χάσιμο χρόνου, ενώ η τεχνοκρατική εκπαίδευση όλο και κερδίζει έδαφος. Στόχος των σημερινών πανεπιστημίων, αλλά και της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης, αντί να είναι η καλλιέργεια ολοκληρωμένων ανθρώπων, είναι ο εμπλουτισμός της αγοράς με όσο το δυνατόν πιο εξειδικευμένους επαγγελματίες, καλοκουρδισμένα ρομπότ δηλαδή, θυσιασμένα στον βωμό του κέρδους. Προφανώς σε έννοιες όπως ηθική, αξίες, συλλογική συνείδηση, σεβασμό στο περιβάλλον και στον συνάνθρωπο, δεν γίνεται ούτε καν αναφορά, με τα βλέμματα όλων να είναι στραμμένα στην «παραγωγή» και την «ανάπτυξη».
«Ο εγωισμός κάθεται στο θρόνο του σύγχρονου δυτικού πολιτισμού»
Άνθρωποι ακαλλιέργητοι, γεμάτοι ψυχικά κενά και αναπάντητους προβληματισμούς είναι διασπασμένοι: αυτά που σκέφτονται, αυτά που νιώθουν και αυτά που εντέλει πράττουν δεν έχουν καμία συνοχή. Διασπασμένοι άνθρωποι δημιουργούν και διασπασμένες πολιτείες. Αφού δεν υπάρχει μια μεγάλη ιδέα και ένας πνευματικός στόχος για να ενώσει, η λογική «διαίρει και βασίλευε» κυριαρχεί παντού. Υπάρχουν πλέον χιλιάδες θρησκευτικές αιρέσεις, εκατοντάδες διασπασμένα πολιτικά κόμματα, η μονογονεϊκή οικογένεια γίνεται όλο και περισσότερο της μόδας, ενώ η λογική της διαίρεσης επικρατεί ακόμα και στα έθνη.
Αν ρίξουμε μια ματιά στην επικαιρότητα, θα δούμε πολλά τέτοια παραδείγματα. Καθημερινά ακούς για διασπάσεις κομμάτων, ενώ οι περισσότεροι φίλοι σου είναι παιδιά χωρισμένων οικογενειών. Στη γεωπολιτική σκηνή τα παραδείγματα αφθονούν. Το προ ολίγων ετών ενιαίο κράτος της Γιουγκοσλαβίας αποτελείται σήμερα από επτά διαφορετικά κράτη! Στον σύγχρονο πόλεμο της Μέσης Ανατολής, μουσουλμάνοι σκοτώνουν μουσουλμάνους, με τους πραγματικούς αρχιτέκτονες του πολέμου να τρίβουν τα χέρια τους στα ήσυχα γραφεία τους. Ακόμα και η ακμάζουσα υποτίθεται Ευρωπαϊκή Ένωση1 βλέπει τον κίνδυνο της διάσπασης να της χτυπάει την πόρτα (Brexit, άνοδος εθνικιστικών και αυτονομιστικών κινημάτων, σύγκρουση βορρά νότου κλπ). Τέλος, τα πυρηνικά προγράμματα πολλών χωρών δείχνουν ότι στον νέο κόσμο δεν θα υπάρχει μια παγκόσμια αυτοκρατορία, αλλά πολλές ανταγωνιστικές μεταξύ τους δυνάμεις.
Η υλιστική λογική της επίτευξης του μεγαλύτερου δυνατού κέρδους, οδηγεί αρκετούς ανθρώπους και επιχειρήσεις σε πλήρη αδιαφορία για το περιβάλλον και την κοινωνική συνοχή. Ο εγωισμός κάθεται στο θρόνο του σύγχρονου δυτικού πολιτισμού, οπότε άμεση συνέπεια είναι τα οικολογικά προβλήματα και η εξαθλίωση των μαζών. Έχει έρθει το πλήρωμα του χρόνου. Μια κοινωνία που καίει τα δάση της για να έχει έκτασης γης προς οικοδόμηση αυθαίρετων κατοικιών και εργοστασίων, μόνο αυτοκαταστροφική και παράλογη μπορεί να χαρακτηριστεί. Αυτή η νοοτροπία, σε συνδυασμό με την πλήρη έλλειψη οικολογικής συνείδησης, έχει οδηγήσει σε φαινόμενα μαζικών φυσικών καταστροφών. Πλέον, φαινόμενα όπως σεισμοί, πλημύρες και τσουνάμι ακούγονται σχεδόν καθημερινά στην τηλεοπτική ειδησεογραφία. Και αν συνυπολογίσουμε τον τρόμο της ανεργίας, της φτώχειας και της αρρώστιας μέσα στον οποίο ζει ο μέσος άνθρωπος, τόσο της Ανατολής όσο και της Δύσης, η ζωή μας θα χαρακτηρίζεται όλο και περισσότερο από καταστάσεις κατάθλιψης και φυσικής και ηθικής μιζέριας.
«εμείς δεν πιστεύουμε σε καταστροφές. Ο καταστροφισμός είναι για τους φανατικούς. Εμείς πιστεύουμε σε σκληρές δοκιμασίες» ΧΑΛ
Το ότι οι κοινωνίες, που έρχονται στο άμεσο μέλλον, θα βυθιστούν ακόμα πιο βαθιά στα σκοτάδια του νέου μεσαίωνα δεν είναι συνωμοσιολογία, ούτε προφητείες, είναι απλή λογική. Άμεση συνέπεια των προαναφερθέντων κοινωνικών προβλημάτων είναι η αύξηση των φαινομένων της μετανάστευσης και της δημιουργίας μαφιόζικων συμμοριών. Τα κράτη της Δύσης έχουν εκμεταλλευτεί με το χειρότερο τρόπο τις χώρες του τρίτου κόσμου (ιμπεριαλιστικοί πόλεμοι, οικονομική εκμετάλλευση κλπ). Αποτέλεσμα είναι όλο και περισσότεροι άνθρωποι να προσπαθήσουν να μεταναστεύσουν στην Ευρωπαϊκή Ένωση και στις ΗΠΑ. Η κοινωνική συνοχή των χωρών θα διαλύεται βαθμηδόν. Φαινόμενα όπως ο εθνικισμός, ο τοπικισμός και ο θρησκευτικός φονταμενταλισμός όλο και θα αυξάνουν, με αποτέλεσμα την δημιουργία ομάδων φανατικών, πολλές φορές και ένοπλων. Συμμορίες ληστών, τρομοκρατικές οργανώσεις της άκρας αριστεράς ή ακροδεξιάς, ένοπλες θρησκευτικές ομάδες, γκέτο μεταναστών, συμμορίες μαφιόζικου τύπου θα πολεμούν κάθε μια για τα δικά της συμφέροντα, με λογικό επακόλουθο την κατακόρυφη αύξηση της εγκληματικότητας, την αποδυνάμωση της κεντρικής πολιτικής εξουσίας και τη διαμάχη όλων εναντίον όλων…
«Να αλλάξεις τον κόσμο φίλε Σάντσο, δεν είναι τρέλα ούτε ουτοπία, είναι δικαιοσύνη»
Τι επιλογές μας μένουν; Αναμφίβολα, δεν είναι λύση ούτε ο απαισιόδοξος μηδενισμός που οδηγεί σε καταθλίψεις, αν όχι σε αυτοκτονίες, ούτε και η ξέγνοιαστη και ασυνείδητη υπεραισιοδοξία. Ο Λιβράγκα2 έλεγε ότι «εμείς δεν πιστεύουμε σε καταστροφές. Ο καταστροφισμός είναι για τους φανατικούς. Εμείς πιστεύουμε σε σκληρές δοκιμασίες». Παρότι το μέλλον προδιαγράφεται σκοτεινό και δυσοίωνο, σίγουρα μπορούμε να βρούμε λύσεις, παρατηρώντας τη φύση και την ιστορία. Ο μεσαίωνας είναι άλλωστε και περίοδος μετασχηματισμού για την ανθρωπότητα, που μπορεί να χαρακτηριστεί από μεγάλη δημιουργικότητα. Ούτως ή άλλως για να ανθίσει το νέο, πρέπει πρώτα να πεθάνει το παλιό.
Τι Ιπποτικό Ιδεώδες και η Κιβωτός Επιβίωσης
Μέσα στην έρημο του ιστορικού μεσαίωνα υπήρχε μια όμορφη όαση, το Ιδεώδες του Ιπποτισμού! Ενώ η πνευματική νύχτα είχε απλώσει τα πέπλα της πάνω σε όλες τις εκφάνσεις του τότε ευρωπαϊκού πολιτισμού, κάποιοι πήραν την απόφαση να πολεμήσουν αυτό το σκοτάδι και να ξαναφέρουν το φως. Γενναίοι άνδρες, αψήφησαν τους κινδύνους και αποφάσισαν να ζήσουν μια περιπέτεια, αντιτάχθηκαν στο άδικο και προστάτευσαν τον αδύναμο, καλλιέργησαν την ευγένεια, την ανδρεία και την ηθική και διέσωσαν με τη νοοτροπία και την συμπεριφορά τους πανανθρώπινες ηθικές αξίες.
Το ίδιο μπορούμε να κάνουμε και σήμερα! Αν ο καθένας από μας εμπνεόταν από ένα ανώτερο Ιδεώδες, αν προσπαθούσε να γίνει καλύτερος μέρα με τη μέρα, αν σχετιζόταν ξανά με την πνευματικότητα και την ηθική, τότε και ο κόσμος αυτός θα αναγεννιόταν και θα γινόταν πιο όμορφος και πιο δίκαιος. Σήμερα δεν χρειάζεται να έχουμε άλογα και σπαθιά, σαν τους ιππότες του μεσαίωνα, αλλά τα όπλα μας είναι οι αρετές μας και ο πόλεμος να είναι εσωτερικός. Ιππότης άλλωστε είναι αυτός που έχει χαλιναγωγήσει το άλογό του, όπου άλογο (α-λόγο) είναι το μέρος του ανθρώπου που δεν υπόκειται στον Λόγο, είναι το παράλογο, είναι το κατώτερο μέρος του. Οπότε Ιππότης, με αυτήν την έννοια, είναι αυτός που έχει αυτοπραγματωθεί, που είναι κύριος του εαυτού του.
«Εμείς οφείλουμε να είμαστε η αλλαγή που επιθυμούμε να δούμε στον κόσμο» Γκάντι
Αν παρατηρήσουμε τη φύση, μπορούμε να διδαχθούμε πολλά από αυτήν. Ο σπόρος δίνει τον δικό του αγώνα μέσα στο σκοτάδι, τη δικιά του μάχη για να ανέλθει προς το φως και όταν καταφέρει και ανθίσει έχει έρθει πλέον η άνοιξη… Ίδια είναι και η αποστολή των ανθρώπων. Να εργαστούν σκληρά μέσα στον σκοτεινό μεσαίωνα, με το βλέμμα στραμμένο προς το φως, στραμμένο προς την αναγέννηση του αύριο.
Πάντα συγκεντρώνονταν πυρήνες ανθρώπων με τέτοια ιδανικά και λειτουργούσαν σαν κιβωτοί επιβίωσης, κυοφορώντας νέους πολιτισμούς. Αν παρατηρήσουμε την ιστορία της ανθρωπότητας, θα δούμε ότι πίσω από κάθε μεγάλη ιστορική αλλαγή υπάρχουν σπουδαίες προσωπικότητες, περιστοιχισμένες από τέτοιου είδους ανθρώπινους πυρήνες. Η σχολή του Κομφούκιου, το τάγμα των πυθαγορείων, οι χιλιάδες επώνυμοι και ανώνυμοι άνθρωποι που συνέβαλαν στην Ιταλική Αναγέννηση, η δράση μορφών όπως ο Τζιορντάνο Μπρούνο ή η Έλενα Μπλαβάτσκυ είναι μόνο λίγες πολύ χαρακτηριστικές περιπτώσεις τέτοιων παραδειγμάτων…
Ο Γκάντι έλεγε ότι «εμείς οφείλουμε να είμαστε η αλλαγή που επιθυμούμε να δούμε στον κόσμο». Και ένας άλλος Ινδός, ο Σρι Ραμ3, πίστευε πως «η ανθρωπότητα χωρίζεται σε τρία τμήματα: στο πρώτο ανήκουν οι άνθρωποι που φτιάχνουν Παρθενώνες, στο δεύτερο εκείνοι που γκρεμίζουν και στο τρίτο αυτοί που παρατηρούν αδρανείς». Έτσι, εμείς πρέπει απλά να διαλέξουμε το ρόλο και τη θέση μας σε αυτήν την παγκόσμια σκακιέρα…
1 – Στην Ευρώπη υπάρχει η αναλογία 7-25-50: 7% του παγκόσμιου πληθυσμού, 25% του παγκόσμιου ΑΕΠ, 50% των παγκόσμιων κοινωνικών δαπανών
2 – Ιδρυτής του Διεθνούς Οργανισμού Νέα Ακρόπολη
3 – Διευθυντής της Παγκόσμιας Θεοσοφικής Εταιρείας από το 1953 έως το 1973
Βιβλιογραφία:
Βιβλία:
- «Επιστροφή στο μέλλον – Μπαίνουμε σε ένα νέο μεσαίωνα;» – Συγγραφική Ομάδα – Εκδόσεις Νέα Ακρόπολη
- «Οι φωτεινές εποχές της ανθρωπότητας» – Συγγραφική Ομάδα – Εκδόσεις Νέα Ακρόπολη
- «Μικρή Ιστορία του Κόσμου» – E.H.Gombrich – Εκδόσεις Πατάκη
- «Το βιβλίο της Ιπποσύνης» – R. Llull – Εκδόσεις Γκοβόστη
Άρθρα:
- «Τι μας περιμένει; Νέος μεσαίωνας ή νέος διαφωτισμός; – Π.Κ. Ιωακειμίδης, καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών – Δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα «Το Βήμα» την 1/9/18
- «Ο νέος μεσαίωνας και η ΕΕ» – Δ.Τσιόρδας – Δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα «Καθημερινή» στις 29/4/14
- «Ο μεσαίωνας έχει ανοίξει τις πόρτες του» – Delia S. Guthman – Δημοσιεύθηκε στο περιοδικό «Νέα Ακρόπολη»-τεύχος 101 το 2001
- «Ο νέος μεσαίωνας είναι ήδη εδώ» – Jorhe Angel Livraga Rizi – Δημοσιεύθηκε στο περιοδικό «Νέα Ακρόπολη»-τεύχος 66