Τράπουλα

«Βράδιαζε στο μικρό χωριό, ο χειμώνας είχε βγάλει τα δόντια του για τα καλά και η γιαγιά με την μαγκουρίτσα της αμπάρωνε το σπίτι για τη νύχτα που θα ακολουθούσε, το εγγόνι της είχε φέρει ξύλα από την αποθήκη και την περίμενε να ανάψουν το τζάκι.
Αφού τοποθέτησε τα ξύλα στο κέντρο της εστίας βάζοντας τα ψιλά στο κέντρο και τα πιο χοντρά απ’ έξω ανυπομονούσε να ανάψει η φωτιά.
Αφού άναψε το τζάκι και η λάμψη της φωτιάς φώτισε τα πρόσωπα τους η γιαγιά λέει τη γνωστή φράση στον μικρό… ας παίξουμε μια κοντσίνα πριν πάμε για ύπνο.
Ο μικρός πάντα όταν έβλεπε την τράπουλα ήταν γι’ αυτόν κάτι μαγικό.. τηλεόραση δεν υπήρχε, μόνο ακουγόταν το τρίξιμο των ξύλων και η μυρωδιά της φωτιάς… τι ωραία εποχή, πόσο πιο απλοί ήταν οι άνθρωποι! Καθώς ξεκινούσε η γιαγιά να μοιράζει τα φύλλα ο μικρός ευχόταν να μην τελείωνε ποτέ αυτό το ιδιαίτερο παιχνίδι για την ηλικία του …
η κοντσίνα».

Από τα παιδικά τους χρόνια όλοι οι άνθρωποι έχουν μια επαφή με την τράπουλα, που αρχικά είναι ένα αθώο παιχνίδι και στη συνέχεια μεταμορφώνεται σε ένα σύμβολο της τύχης το οποίο αν δεν ελέγξουμε ίσως να έχει δυσάρεστα αποτελέσματα.
Τα χαρτιά της τράπουλας συνδυάζονται κυρίως με την τύχη, το γούρι, και γενικά είναι σαν ένας αόρατος θεός ο οποίος κάνει τις επιλογές του τυφλά… Ταιριάζει ίσως να επιχειρήσουμε σήμερα μια περιήγηση στον κόσμο του χαρτοπαιγνίου, με οδηγούς μας τα φύλλα της τράπουλας. Η καταγωγή της, αβέβαιη, χάνεται μέσα στον χρόνο, στους μύθους και στις παραδόσεις.
Η λέξη «τράπουλα», που σημαίνει «δεσμίδα των παιγνιόχαρτων», προέρχεται από την ιταλική λέξη «trappola», που έχει διττή σημασία ως «παγίδα» αλλά και ως «δόλος». Η τράπουλα αποτελείται από τα «τραπουλόχαρτα» ή «παιγνιόχαρτα» ή «χαρτιά» και προήλθε από το ιταλικό παιχνίδι «ταρόκ» ή «ταρόκο», που παιζόταν με χοντρά τετράγωνα ή παραλληλόγραμμα χαρτιά με αριθμημένες φιγούρες, τόσο για ψυχαγωγία, όσο και για κερδοσκοπία.
Υπήρχε ένα βενετσιάνικο παιχνίδι που λεγόταν trappola, από το οποίο μάλλον πήρε την ονομασία της η τράπουλα και μέσω Επτανήσων πέρασε η λέξη και στα ελληνικά, αρχικά με τη σημασία της δεσμίδας που χρησιμοποιούσαν οι παίχτες για να παίξουν το συγκεκριμένο παιχνίδι και μετά για την οποιαδήποτε δεσμίδα χαρτιών.
Από την αρχαιότητα οι άνθρωποι προκαλούσαν την τύχη τους, για καλό ή για κακό, προσπαθώντας μέσα από το παιχνίδι να ανατρέψουν τη μοίρα τους, να την εξορκίσουν, να την κάνουν σύμμαχο σε αυτόν τον ατέρμονο κύκλο της ζωής.
Τα τυχερά παιχνίδια μάς κληροδοτήθηκαν από τον αρχαίο κόσμο.
Στη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία το πιο γνωστό τυχερό παιχνίδι παιζόταν με αστραγάλους ή ζάρια, που τα έλεγαν κύβους και από εκεί μας έχει μείνει η λέξη που είπε στα ελληνικά ο Ιούλιος Καίσαρ όταν αποφάσισε να διαβεί τον Ρουβίκωνα, «Ο κύβος ερρίφθη». Φράση η οποία έχει μείνει στην ιστορία σαν ένα σύμβολο βούλησης – απόφασης για κάτι από το οποίο δεν υπάρχει επιστροφή. Αυτό ακριβώς συμβαίνει και με το σύνολο των τυχερών παιχνιδιών, με την τράπουλα να είναι η πιο αγαπητή επιλογή.
Τα πρώτα παιγνιόχαρτα ήταν από περγαμηνή ή λεπτά οστέινα φύλλα ή και από υλικά χειροποίητα ζωγραφισμένα και πραγματικά αριστουργήματα μικρογραφίας και γι’ αυτό το λόγο ιδιαίτερα ακριβά. Χάρη στην εφεύρεση της ξυλογραφίας και βεβαίως της τυπογραφίας, η εκτύπωση καθίσταται πιο εύκολη και συνεπώς οι τράπουλες πιο φθηνές.
Το δυσκολότερο στάδιο κατασκευής είναι η εκτύπωση της πίσω όψεως, αφού όλες οι πίσω όψεις όλων των χαρτιών μιας τράπουλας πρέπει να είναι απολύτως όμοιες, ώστε να μην αναγνωρίζονται. Κάθε τραπουλόχαρτο που διαφέρει έστω και κατ’ ελάχιστο ή που είναι έστω και ελαφρά λερωμένο, πρέπει να καθαριστεί ή να αντικατασταθεί ώστε η τράπουλα να είναι άψογη!

Η Προέλευση της τράπουλας…

Η προέλευση της τράπουλας καλύπτεται με ένα πέπλο μυστηρίου.
Ακόμη και σήμερα αποτελεί ένα άλυτο μυστήριο. Το μόνο σίγουρο είναι ότι προήλθε από την ανατολή, με τις απόψεις των ιστορικών να διίστανται από ποια χώρα ακριβώς. Άλλοι υποστηρίζουν ότι ήταν δημιούργημα των Αράβων, άλλοι των Ινδών ή των Αιγυπτίων. Το πιο πιθανό σύμφωνα και με τους περισσότερους ιστορικούς είναι ωστόσο η Κίνα, χώρα στην οποία εφευρέθηκε το χαρτί.
Όσον αφορά στην Αίγυπτο επικρατεί η άποψη ότι η τράπουλα εμφανίστηκε για πρώτη φορά έχοντας επάνω της θρησκευτικές απεικονίσεις και από αυτό εικάζεται ότι η τράπουλα επινοήθηκε στα μυστήρια για μαντικούς σκοπούς. Την άποψη αυτή ασπάζονται περισσότερο οι αποκρυφιστές, που μάλιστα θεωρούν ότι η εφεύρεση των τραπουλόχαρτων χρονολογείται πριν από τον έντυπο λόγο και ότι αποτέλεσε για την Αίγυπτο την πρώτη μορφή «βιβλίου». Τα μυστήρια στην αρχαιότητα αποτελούσαν τα πανεπιστήμια του πνεύματος όπου μόνο υποψήφιοι μύστες ηθικά εξαγνισμένοι μπορούσαν να μπουν στην ατραπό της μύησης. Τα τραπουλόχαρτα σύμφωνα με τους αποκρυφιστές αποτύπωναν συμβολικά την αρχέγονη γνώση και αποτελούσαν ένα μέρος της λατρείας του Αιγύπτιου Θεού των επιστημών και των τεχνών, Θωτ.
Με τη βοήθειά τους μπορούσε να προβλεφθεί η μοίρα των ανθρώπων και το μέλλον τους, να δοθούν συμβουλές προς αυτούς και να εξηγηθεί η θέληση των θεών.
Οι υποστηρικτές αυτής της άποψης θεωρούν ότι αυτά τα αρχέγονα «Φύλλα της Τύχης» ή «Τάροκ» αποτελούν τον «πνευματικό πρόγονο» όλων των τραπουλόχαρτων και ότι η πιο αυθεντική μορφή τους διασώθηκε ως «Τάροκ των Βοημών» και ήδη ως τράπουλα με την ονομασία «Ταρώ του Θωτ».
Η επικρατέστερη και με τα περισσότερα επιχειρήματα άποψη όμως, είναι αυτή που συνδέει την τράπουλα με την Κίνα. Εδώ λοιπόν φαίνεται πως εμφανίστηκαν για πρώτη φορά παιγνιόχαρτα μεταξύ του 7ου και του 10ου αιώνα, στην αρχή μάλιστα μπορεί ταυτόχρονα να χρησιμοποιούνταν και ως χαρτονομίσματα, όπως πιστεύουν κάποιοι ιστορικοί.
Η ομοιότητα πάντως των κινέζικων χαρτονομισμάτων και των κινέζικων παιγνιόχαρτων είναι αξιοσημείωτη.
Τα παιγνιόχαρτα θεωρούνται εξέλιξη των κινέζικων ντόμινο, γιατρικού της πλήξης.
Σύμφωνα με μια εκδοχή που βρίσκουμε στην κινέζικη εγκυκλοπαίδεια – λεξικό «Τσινγκ-Τσε-Τουνγκ» του 1678, ο Κινέζος αυτοκράτορας του 12ου αιώνα Σεν-Χο, ανέθεσε στους σοφούς του να βρουν ένα αντίδοτο στην πλήξη που ένιωθαν στο παλάτι…

«Ο περιορισμός εκεί στο ανάκτορο λέγεται ότι ήταν κουραστικός και ανιαρός για τις 300 παλλακίδες του Κινέζου αυτοκράτορα του 12ου αιώνα, Σεν –Χο. Κάθε τόσο οι κοπέλες που δεν άντεχαν πια, ξεγλιστρούσαν μέσα στη νύχτα και βάδιζαν προς τη λίμνη, όπου αθόρυβα και αποφασιστικά έπεφταν μέσα. Πότε – πότε οι φρουροί έπιαναν κάποια από αυτές, καθώς επιχειρούσε το τελευταίο αυτό ταξίδι, και της ζητούσαν να εξηγήσει γιατί αποπειράθηκε να αυτοκτονήσει. Η απάντηση ήταν πάντα η ίδια: Η πλήξη…
Ο Σεν –Χο κάλεσε λοιπόν τους σοφούς του και τους ζήτησε να βρουν ένα φάρμακο για την ανία. Μετά από λίγο καιρό εμφανίστηκε ένας σοφός κρατώντας μια συλλογή από μικρές, ωραία διακοσμημένες πλάκες από ελεφαντόδοντο, με τις οποίες όπως έλεγε, μπορούσε να παίξει κανείς πολλά παιχνίδια. Ο αυτοκράτορας ενθουσιάστηκε, όπως και οι κοπέλες. Σε ελάχιστο χρονικό διάστημα και οι τριακόσιες έπαιζαν μετά μανίας».

Τα κινέζικα τραπουλόχαρτα πέρασαν στην οθωμανική αυτοκρατορία και από την Αίγυπτο των Μαμελούκων περνούν γύρω στο 1370 στην Ιταλία και στην Ισπανία.
Η τράπουλα των Μαμελούκων ήταν εντυπωσιακά όμοια με μια σύγχρονη.
Το μόνο βέβαιο είναι ότι η τράπουλα δεν αποτελεί ευρωπαϊκή εφεύρεση, αφού στην Ευρώπη ήρθε από την Ασία. Είτε από τους Σταυροφόρους που την έμαθαν από τους Τατάρους, είτε από τους Άραβες της Ισπανίας τον 14ο αιώνα, είτε, πάλι κατά τον 14ο αιώνα από τους επιτιθέμενους στη Σικελία Σαρακηνούς που την ονόμαζαν «ναϊμπί» είτε, κατ’ άλλες απόψεις μέσω των ρομά αθίγγανων.

Τα 52 φύλλα της τράπουλας

Το κάθε χαρτί σε μια τράπουλα έχει τις δικές του ξεχωριστές ιδιότητες.
Στην πραγματικότητα μπορεί κανείς να επινοήσει αμέτρητα παιχνίδια και πασιέντζες.
Μια τράπουλα αποτελείται από 52 φύλλα, σαν να είναι 52 άτομα από τέσσερις διαφορετικές οικογένειες ή φυλές με τον μπαλαντέρ να είναι μέσα αλλά και έξω από την τράπουλα.
Κάθε φυλή έχει δέκα φύλλα αριθμημένα από 1 έως 10 και τρία «βασιλικά φύλλα», τον βασιλιά, τον αντιβασιλιά και τον βεζίρη.
Τα 52 φύλλα αντιστοιχούν στις εβδομάδες του χρόνου. Τα 13 φύλλα κάθε «χρώματος» ή φυλής όπως ονομάζονται, αντιστοιχούν στις εβδομάδες μιας εποχής.
Τα 4 «χρώματα» των φυλών αντιστοιχούν στις εβδομάδες του μήνα ή τις εποχές του χρόνου ή τα τέσσερα στοιχεία της φύσης και οι 12 φιγούρες είναι όσοι και οι μήνες του χρόνου.
Οι φυλές έχουν δύο χρώματα, δείχνοντας έτσι τη δυαδικότητα στη ζωή, το αρσενικό και το θηλυκό, την ένωση των αντιθέτων.
Μέσα από αυτές τις «συμπτώσεις» οι οποίες δεν είναι και τόσο τυχαίες, η χρήση της τράπουλας αποκτά μαντικούς σκοπούς για την πρόβλεψη του μέλλοντος. Για τον λόγο αυτό τα τραπουλόχαρτα ενσαρκώνουν μια ιδιαίτερη συμβολική σημασία.
Όσον αφορά στην μαντική τέχνη το σίγουρο είναι ότι κάθε φύλλο έχει την δική του ιδιότητα, η οποία επηρεάζεται από τον συνδυασμό των άλλων φύλλων της τράπουλας.
Η πιο γνωστή και απλή μορφή χαρτομαντείας θεωρείται η πασιέντζα ή πασιέντσα.
Το πιο σημαντικό χαρακτηριστικό της πασιέντζας όσον αφορά στην μαντική τέχνη είναι η καταφατική ή αποφατική απάντηση για το εάν θα συμβεί ή όχι ένα γεγονός ή μια προσδοκώμενη εξέλιξη, κάτι που εξαρτάται από την ανεμπόδιστη τοποθέτηση των χαρτιών σε μια ορισμένη – συγκεκριμένη διάταξη.
Η παράδοση μας λέει ότι όταν μια τράπουλα χρησιμοποιείται για τον λόγο της μαντικής τέχνης δεν πρέπει να χρησιμοποιείται ως χαρτοπαίγνιο. Ο ενδιαφερόμενος, πριν «το ρίξιμο των χαρτιών» όπως συνηθίζεται να λέγεται, πρέπει να αγγίζει την τράπουλα και είναι καλύτερα να μην την πιάνει παρά μόνο ο ερμηνευτής της. Η συγκεκριμένη τράπουλα που χρησιμοποιείται για μαντική πρέπει να καθαρίζεται τακτικά.

Τα μπαστούνια: Σχετίζονται με τα ξαφνικά και συνήθως δυσάρεστα γεγονότα. Προμηνύουν εμπόδια, προβλήματα υγείας, απογοήτευση, αποτυχία.
Οι κούπες: Είναι θετικές κάρτες, σχετίζονται με την καλή τύχη, τον έρωτα, τους έξυπνους ελιγμούς και γενικότερα τη χαρά της ζωής.
Τα σπαθιά: Συνήθως το μήνυμα τους είναι θετικό, σχετίζονται με τα υλικά αγαθά, την κοινωνική ζωή, τη δράση.
Τα καρό: Σχετίζονται με τη φιλοδοξία, την καριέρα, το χρήμα, τα υλικά αγαθά και η παρουσία τους δείχνει πώς οι σωστές κινήσεις θα φέρουν αποτέλεσμα.
Οι άσσοι και οι φιγούρες: Είναι τα πιο ισχυρά χαρτιά και σχετίζονται με τα σημαντικά πρόσωπα και γεγονότα στη ζωή μας, με τη δύναμη και τις δυνατότητες μας.
Τα δεκάρια και τα εννιάρια: Σχετίζονται με τον χρόνο, το πόσο σύντομα δηλαδή θα συμβεί κάτι, την έκπληξη, τα νέα σχέδια, την πραγματοποίηση των στόχων και εντείνουν τη σημασία των ισχυρών χαρτιών.
Τα μικρότερα χαρτιά: Σχετίζονται με τη στασιμότητα, το τέλμα, την απραξία και τις ασήμαντες διαφοροποιήσεις. Όταν συνδυάζονται με τα ισχυρά χαρτιά αποδυναμώνουν την σημασία τους, ή καθυστερούν την εξέλιξη διαφόρων καταστάσεων.
Ο Άσσος μπαστούνι αποτελεί ένα από τα πιο ισχυρά φύλλα της τράπουλας όσον αφορά την τύχη. Στην Αγγλία το 1562 ονομάστηκε «deathcard» επειδή ψηφίστηκε με νόμο η θανατική ποινή για όποιον πλαστογραφούσε το συγκεκριμένο «ισχυρό» τραπουλόχαρτο.
Μπορούμε να φανταστούμε ότι κάθε χαρτί, από τη στιγμή που το πιάνουμε στα χέρια μας, απελευθερώνει ένα τζίνι που έχει ένα μήνυμα για εμάς είτε θετικό είτε αρνητικό.
Το σίγουρο είναι ότι παίζει σημαντικό ρόλο η σκέψη και η διάθεση του ανθρώπου, πράγμα από το οποίο καταλαβαίνουμε ότι ο άνθρωπος έχει και κάποιες απόκρυφες δυνάμεις όπως είναι η σκέψη και η διαίσθηση, που στάθηκαν αφορμή για την κλίση του προς τις μαντικές τέχνες.
Ο Βαλές, η Ντάμα και ο Ρήγας είναι τα πιο γνωστά χαρτιά της τράπουλας, ωστόσο ελάχιστοι γνωρίζουν τι πραγματικά απεικονίζουν. Σύμφωνα λοιπόν με τους ιστορικούς, οι φιγούρες αυτές δεν είναι τυχαίες, αλλά αναφέρονται σε μεγάλες μορφές της αρχαιότητας.
Ποιους απεικονίζουν όμως οι φιγούρες που βλέπουμε στην τράπουλα;
Όπως εξηγούν οι ιστορικοί, κατά καιρούς εμφανίστηκαν αρκετές παραλλαγές σχεδίων αλλά τελικά επικράτησε το γαλλικό σχέδιο του 16ου αιώνα, γι’ αυτό και οι φιγούρες φορούν παραδοσιακές ενδυμασίες της εποχής.

Στα γαλλικά τραπουλόχαρτα, οι φιγούρες πήραν τα ονόματα μεγάλων προσωπικοτήτων της ιστορίας, έτσι ο ρήγας κούπα είναι ο Καρλομάγνος, ο ρήγας καρό ο Καίσαρ, ο ρήγας σπαθί ο Μέγας Αλέξανδρος και ο ρήγας μπαστούνι ο Δαβίδ.
Υπάρχουν και δύο άλλες φιγούρες ελληνικού ενδιαφέροντος: η Αθηνά ως ντάμα μπαστούνι και ο Έκτορας ως βαλές καρό. Σε άλλες περιπτώσεις χρησιμοποιήθηκαν φιγούρες με πρόσωπα εστεμμένων ή ακόμα και με αντιθρησκευτικές παραστάσεις στη γαλλική επανάσταση. Αλλά και μια φιλελληνική τράπουλα που κυκλοφόρησε στην Ουγγαρία το 1829 και της οποίας σώζονται 11 φύλλα στο Ιστορικό Μουσείο παρουσιάζει στις φιγούρες της τους: Καποδίστρια (Ρήγας κούπα), Κουντουριώτη (Ρήγας σπαθί), Μαυροκορδάτο (Ρήγας καρό), Υψηλάντη (Ρήγας μπαστούνι), Ελλάδα (Ντάμα κούπα), Αθηνά (Ντάμα καρό), Καρτερία (Ντάμα μπαστούνι), Μιαούλη (Βαλές κούπα), Κολοκοτρώνη (Βαλές σπαθί), Μπότσαρη (Βαλές καρό) και Κανάρη (Βαλές μπαστούνι).
Το K απεικονίζει τον βασιλιά (King), το Q τη βασίλισσα (Queen) και το J τον ιππότη, υπηρέτη και γενικά τον υπασπιστή (Jack).
Κατά τη διάρκεια της Γαλλικής Επανάστασης, όπως ήταν φυσικό, οι φιγούρες αντικαταστάθηκαν: οι βασιλείς της τράπουλας αντικαταστάθηκαν από φιλοσόφους (Μολιέρος, Λα Φονταίν, Βολταίρος, Ρουσσώ), οι ντάμες – βασίλισσες από αρετές και οι βαλέδες από δημοκρατικούς στρατιώτες. Αργότερα επιχειρήθηκε να επιβληθεί μια «αυτοκρατορική» τράπουλα, σε σχέδια του ζωγράφου «David» (γνωστός Γάλλος ζωγράφος) αλλά τελικώς τα παραδοσιακά χαρτιά, αυτά δηλαδή με τους βασιλείς, τις βασίλισσες και τους βαλέδες, επανεμφανίστηκαν το 1813 και επικράτησαν οριστικά.
Η παλαιότερη γνωστή ελληνική τράπουλα χρονολογείται στο 1822 και σ’ αυτήν οι τέσσερις ρηγάδες απεικονίζονται με τις μορφές των Αλέξανδρου Υψηλάντη, Οδυσσέα Ανδρούτσου, Γεωργάκη Ολύμπιου και Γεωργίου Καντακουζηνού.
Ο ρόλος του μπαλαντέρ είναι κάπως παράξενος γιατί διαφέρει απ’ όλους τους άλλους. Δεν είναι ούτε σπαθί ούτε καρό ούτε κούπα ούτε μπαστούνι. Δεν είναι ούτε οχτάρι ούτε εννιάρι ούτε ρήγας ούτε βαλές. Είναι μόνος του, έξω από την τράπουλα, και δεν ταιριάζει στ’ αλήθεια με τα υπόλοιπα χαρτιά. Βρίσκεται στο ίδιο κουτί μαζί τους, αλλά δεν είναι μέλος της οικογένειας. Γι’ αυτό μπορούμε να τον βγάλουμε από την τράπουλα χωρίς κανένα πρόβλημα, χωρίς να λείψει από κανέναν κι από πουθενά.
Ο μπαλαντέρ είναι ένας τύπος τρελούτσικος και παράξενος, που απλούστατα διαφέρει απ’ όλους τους άλλους.

Αν θα έπρεπε να αναζητήσουμε ένα σύμβολο παγκόσμιας αποδοχής, που να αποτελεί το σήμα κατατεθέν για το κυνήγι της τύχης, ασφαλώς το πιο αντιπροσωπευτικό θα ήταν η τράπουλα. Εδώ και αιώνες τα μικρά αυτά πολύχρωμα χαρτάκια ασκούν ακατανίκητη έλξη και γοητεία στον άνθρωπο ανεξάρτητα από τη φυλή στην οποία ανήκει, την κοινωνική τάξη ή το επίπεδο μορφώσεώς του.
Βασιλιάδες και μεροκαματιάρηδες από τη στιγμή που θα καθίσουν γύρω από το τραπέζι με την πράσινη τσόχα κρατώντας μια τράπουλα στα χέρια εξομοιώνονται απόλυτα και συμπεριφέρονται κατά τον ίδιο ακριβώς τρόπο.
Η τράπουλα είναι μία καταπληκτική εφεύρεση, την οποία πολλοί προσπάθησαν να απαγορεύσουν, αλλά ουδείς τα κατάφερε!