Η θεά σαστισμένη παρατηρεί τον μικρό Έρωτα. Ο καιρός περνά και εκείνος δεν μεγαλώνει, παραμένοντας στο μέγεθος που είχε όταν γεννήθηκε. Η θεά Θέμιδα προτίθεται να την βοηθήσει:
“Αφροδίτη, πρέπει να κατανοήσεις την φύση του παιδιού σου. Ο Έρωτας μπορεί να γεννηθεί από μόνος του αλλά δεν μπορεί να αναπτυχθεί μόνος του. Χρειάζεται έναν αδερφό, τον Αντέρωτα. Τα δύο αδέρφια θα έχουν την ίδια φύση και η ανάπτυξή τους θα είναι αλληλοεξαρτώμενη. Όσο θα είναι μαζί θα αναπτύσσονται. Εάν, είτε ο ένας είτε ο άλλος μείνει μόνος του και οι δύο θα χαθούν.“
Αυτή είναι μια εκδοχή του μύθου(1) για την γέννηση του Αντέρωτα που έφτασε σε μας μέσω του φιλοσόφου Θεμίστιου(2) (317μ.Χ – 388μ.Χ) από την Παφλαγονία.
Άγνωστος στους περισσότερους ανθρώπους ο Αντέρωτας είναι γιος της θεάς Αφροδίτης και του θεού Άρη, ο μικρός αδερφός του Έρωτα!
Το γεγονός πως δεν τον έχουμε ακουστά δεν σημαίνει και πως δεν τον βλέπουμε. Στην τέχνη ειδικά, το πιο πιθανό είναι, λανθασμένα να τον ταυτίζουμε με τον θεό Έρωτα μιας και οι παραστάσεις τους είναι ταιριαστές με κάποιες μικρές διαφορές.
Λιγοστά, δυσδιάκριτα αλλά και αντιφατικά είναι τα στοιχεία που έχουμε για τον Αντέρωτα. Εκτός από τον Θεμίστιο αναφορά για τον Αντέρωτα θα βρούμε στον περιηγητή Παυσανία(3) που επισκέφτηκε την πόλη των Αθηνών το 145 μ.Χ ο οποίος μάλιστα μας εξιστορεί μια ιστορία από την αρχαία Αθήνα. Μας λέει για έναν βωμό αφιερωμένο στον Αντέρωτα που βρισκόταν στην βόρεια πλευρά της ακρόπολης των Αθηνών. Λέγεται πως ο Αθηναίος Μέλης απέρριψε τον έρωτα του μετοίκου Τιμαγόρα προκαλώντας τον να πηδήξει από το υψηλότερο σημείο του βράχου. Ο Τιμαγόρας αποφασισμένος, θέλοντας να τον ευχαριστήσει, έδωσε τέλος στην ζωή του με αυτόν τον τρόπο ικανοποιώντας το αίτημα του Μέλη. Ο Μέλης μετάνιωσε όταν τον είδε νεκρό και μην αντέχοντας την οδύνη που του προκάλεσε αυτό το γεγονός τον ακολούθησε και αυτοκτόνησε με τον ίδιο τρόπο, πηδώντας δηλαδή από τον βράχο και αυτός. Έτσι από εκείνη την στιγμή οι μέτοικοι των Αθηνών λάτρευαν σε εκείνο το σημείο ως Αντέρωτα το πνεύμα που πήρε εκδίκηση για τον Τιμαγόρα.
Έναν άλλο βωμό των δύο θεών, Έρωτα και Αντέρωτα μας αναφέρει πάλι ο Παυσανίας τον οποίο είδε στην Ίλιδα αυτήν τη φορά. Σε μια παλαίστρα της πόλης αυτής απεικονίζεται ο Έρωτας να κρατά κλαδί από φοίνικα τον οποίο προσπαθεί να αποσπάσει ο Αντέρωτας.(4) Σε αυτήν την περίπτωση θα διακρίνουμε μια άλλη διάσταση του θεού. Εδώ ο Αντέρωτας προσπαθεί να πάρει τα ηνία, τα πρωτεία από τον Έρωτα. Αντιτίθεται του Έρωτα, ενώ στην προηγούμενη ιστορία, θα μπορούσαμε να πούμε πως οι δύο θεοί συμπληρώνονται συνδεόμενοι και εξαρτώμενοι. Ή αλλιώς, ο Έρωτας εκφράζεται μέσω του Τιμαγόρα και ο Αντέρωτας μέσω του Μέλη.
Επίσης, ο φιλόσοφος Ευνάπιος (346μ.Χ – 414μ.Χ) στο έργο του ‘Βίοι φιλοσόφων και σοφιστών΄ που έγραψε το 396 μ.Χ στην βιογραφία του για τον νεοπλατωνικό φιλόσοφο Ιάμβλιχο (250μ.Χ – 330μ.Χ) μας αναφέρει ένα περιστατικό που έλαβε χώρα στα Γάδαρα, μια πόλη της σημερινής Ιορδανίας, η οποία ήταν φημισμένη για τα θερμά λουτρά της. Εκεί συνήθιζε να πηγαίνει τα καλοκαίρια ο Ιάμβλιχος με τους μαθητές του. Οι μαθητές ζητούσαν από τον Ιάμβλιχο να τους δείξει τις ‘μαγικές’ δυνάμεις του ώσπου μια μέρα, μην αντέχοντας άλλο την επιμονή των μαθητών του αποφάσισε να τους κάνει την χάρη. Δύο από τις θερμές πηγές που υπήρχαν στα Γάδαρα, σύμφωνα με τους ντόπιους, είχαν τα ονόματα Έρως και Αντέρως, αντίστοιχα. Καθώς ο Ιάμβλιχος καθόταν στην άκρη της μιας πηγής άγγιξε τα νερά της κάνοντας ταυτόχρονα μια επίκληση και από τα βάθη της αναδύθηκε ένα νεαρό αγόρι με λευκό δέρμα, χρυσά μαλλιά, μετρίου αναστήματος και με σώμα που έλαμπε. Κατόπιν ο Ιάμβλιχος και οι μαθητές του πήγαν στην άλλη πηγή. Ο δάσκαλος άγγιξε πάλι τα νερά της πηγής, επικαλέστηκε και εμφανίστηκε ένας άλλος Έρωτας, όμοιος σε όλα με τον πρώτο με εξαίρεση τα μαλλιά του που ήταν πιο σκουρόχρωμα.
Ο Ρωμαίος Κικέρωνας (106π.Χ – 43π.Χ) στην πραγματεία του ΄Περί της φύσεως των θεών΄ δίνει για πρώτη φορά στον Έρωτα και τον Αντέρωτα την θέση τους στο γενεαλογικό δέντρο των θεών.(5) Καταγράφει ως γονείς του Αντέρωτα την Venus και τον Mars, ενώ για τον αδερφό του Έρωτα, την Venus και τον Mercury.
Τέλος, ο Έλληνας φιλόσοφος Πλάτωνας (427 π.Χ – 347π.Χ) στο έργο του Φαίδρος(6) αναφέρει τον αντέρωτα, όχι απαραίτητα ως θεό, αλλά πιθανώς ως το πάθος του εραστή που ανταποκρίνεται.
Ένα σημείο που θα πρέπει να προσέξουμε, είναι η ερμηνεία του αρχαιοελληνικού προθέματος -αντ που σημαίνει ισοδύναμο με και όχι σε αντίθεση με, (ερμηνεία που δόθηκε εκ των υστέρων από τους Λατίνους στοχαστές).
Ποιος είναι λοιπόν ο Αντέρωτας;
Αυτός ο μικρός θεός με τα μαύρα μαλλιά και με τα βέλη του χιλιάδες χρόνια τώρα προκαλεί τον νου και τις καρδιές των ανθρώπων. Άλλοτε είναι η σκιά του έρωτα, άλλοτε το πάθος του εραστή και άλλοτε η εκδίκησή του. Ή μήπως είναι αυτός που συνομιλεί μα και αυτός που μάχεται, που παίζει, γελάει συγκρίνει και φοβάται;
Έρως και Αντέρως.
Σαν φως σαν σκοτάδι.
Μπορούμε ν’ αναγνωρίσουμε τον έναν χωρίς τον άλλον;
Ο Αντέρωτας θα είναι πάντα δίπλα στον αδερφό του, τον Έρωτα. Μπορεί να τον καταβαραθρώνει, ή να τον ενδυναμώνει, να βάζει δοκιμασίες και να τον ωριμάζει…
τότε ίσως οι εραστές ν’ ανοίγουν τα φτερά τους και να πετούν ελεύθεροι….
Σημειώσεις:
(1)Themistius, Orations 24, An Exhortation to the Nicomedians
(2)Θεμίστιος (317μ.Χ – 388μ.Χ) από την Παφλαγονία, μια περιοχή νότια της Μαύρης Θάλασσας. Το μεγαλύτερο μέρος της ζωής του το έζησε στην Κωνσταντινούπολη. Ο Θεμίστιος ήταν φιλόσοφος ρήτορας και πολιτικός, αν και δεν ήταν χριστιανός είχε την εύνοια των αυτοκρατόρων όπως του Κωνστάντιου Β΄, του Θεοδοσίου Α΄ αλλά και του Ιουλιανού.
(3)Παυσανίας, Ελλάδος περιηγήσεις, Αττικά 30
(4)Ένα αντίστοιχο ανάγλυφο υπάρχει στο αρχαιολογικό μουσείο της Νάπολη στην Ιταλία εικ. 4
(5)nteros: A forgotten myth by Craig E. Stephenson
(6)Πλάτωνος Φαίδρος 255c-d