Πλατωνικός έρωτας ή σεξουαλικός έρωτας;

Ανέκαθεν ο άνθρωπος ενδιαφέρθηκε για να γνωρίσει τα πάντα γύρω από τον έρωτα και κυρίως την σχέση του έρωτα με την ευτυχία. Έλεγαν οι παλαιοί φιλόσοφοι ότι ο άνθρωπος αναζητά αυτό που δεν έχει, αγαπά αυτό που του λείπει , επειδή αισθάνεται ανολοκλήρωτος. Όσο πιο πολύ μιλάμε για κάτι τόσο περισσότερο επισημαίνουμε την έλλειψη εκείνου για το οποίο μιλάμε.

Μια ματιά στην ιστορία μας επιτρέπει να επαληθεύσουμε το γεγονός ότι στον έρωτα έχουν αποδοθεί διάφορες έννοιες και του έχουν δοθεί διάφοροι ορισμοί σε διαφορετικές εποχές ανάμεσα στα δυο άκρα σε έναν πνευματικό έρωτα, που είναι αυτός που ονομάζουμε πλατωνικός και σε άλλο φυσικό έρωτα που ονομάζουμε σεξουαλικό έρωτα. Αλλά δεν είναι αρκετή μια μόνο λέξη για να κατονομάσει τον άπειρο αριθμό σχέσεων που υπάρχουν ανάμεσα στα δυο αυτά σημεία, δηλ. το πνευματικό και εκείνο το άλλο που εισέρχεται στην ύλη. Αυτό είναι ένα από τα σοβαρά προβλήματα που δημιουργούν οι σύγχρονες γλώσσες , εφόσον έχουν γίνει πολύ φτωχές σε πολλές εσωτερικές χροιές. Στις αρχαίες γλώσσες για να εκφράσει κανείς τις διάφορες ποικιλίες έρωτα, υπήρχαν τόσες λέξεις όσες ποικιλίες ή ικανότητες συναισθήματος υπήρχαν στον άνθρωπο.

Σήμερα, μια λέξη, μόνο μία, πρέπει να κατονομάσει χίλια πράγματα.

Πιστεύουμε ότι ο έρωτας είναι τόσο πλούσιος που δεν περιορίζεται σε ένα πρόβλημα λέξεων ούτε ζήτημα ορισμών, αλλά είναι ένα ζήτημα άπειρων χροιών που ίσως σε όλη τη ζωή να μην προλάβουμε να συμπεριλάβουμε εντελώς.

Ας πάμε στον κόσμο της μυθολογίας και ας πάρουμε ένα παράδειγμα από την ελληνική μυθολογία. Ας δούμε τι είναι ο Έρωτας για τους αρχαίους Έλληνες. Σύμφωνα με τον Πλάτωνα ο Έρως ήταν ο πιο αρχαίος των Θεών και δεν είναι ο έρωτας που βλέπουμε στην γλυπτική ή στην ζωγραφική αλλά είναι ένας Έρωτας πολύ αρχαίος, ο Πρωταρχικός Έρωτας, η πρωταρχική ελκτική δύναμη, όταν δεν υπήρχε ο κόσμος και όλα ήταν σε χάος. Αυτός ο Πρωταρχικός Έρως είναι που βάζει τάξη στο Σύμπαν και αρχίζει να το πλάθει σε διαφορετικά επίπεδα, σαν να ήταν διαφορετικά σκαλοπάτια που κατεβαίνουν από έναν υψηλότατο και λεπτότατο Ουρανό μέχρι μια Γη πολύ συγκεκριμένη, ορατή και απτή, που είναι αυτή όπου εμείς βρισκόμαστε. Ο Έρωτας υπάρχει με μια ειδική μορφή που αρμόζει σε κάθε επίπεδο.

Αλλά εμείς χρησιμοποιούμε την ίδια λέξη για όλα τα επίπεδα, για να αναφερθούμε σε μια μυστικιστική έξαρση, τον έρωτα που ο άνθρωπος αισθάνεται για τον Θεό, την ανάγκη που ο άνθρωπος έχει για να μπει σε επαφή με την Θεότητα. Σε μια αισθητική εξύψωση, για ότι μας γεμίζει αρμονία ή εκείνο το πάθος που αισθανόμαστε για να γνωρίσουμε περισσότερα και να διεισδύσουμε στα μυστήρια της Φύσης. Και επίσης είναι έρωτας οι πολλαπλές καταστάσεις της τρυφερότητας, στοργής, σε άλλους ανθρώπους, σε μια πόλη, σε ένα σπίτι, σε ένα βιβλίο, σε ένα ζώο.

Αν, όμως αντιληφθούμε όλα τα σκαλοπάτια που ο Έρως δημιούργησε στο Σύμπαν, θα βρούμε τις διάφορες μορφές Έρωτα μέχρι να φτάσουμε σ’ αυτήν που ονομάζουμε σεξουαλικό έρωτα, τον έρωτα που εκφράζεται ανάμεσα σε ένα σώμα και ένα άλλο, σαν να είχαν επίσης τα σώματα ανάγκη ένωσης και ανάγκη να εκφραστούν με αυτόν τον όρο, τόσο ευρύ και πλούσιο που είναι ο Έρωτας.

Είναι αυτός ο γέρος Έρως που κατεβαίνει, πλάθεται και εκφράζεται με διάφορους τρόπους μέχρι να γίνει ο έρωτας που συνοδεύει την Αφροδίτη με τα βέλη του.

Αυτά είναι όσα διηγείται η Μυθολογία αλλά ας επιστρέψουμε στον σημερινό κόσμο. Σήμερα εννοείται σαν έρωτας μια ψυχολογική ανησυχία, που εκφράζεται βασικά μέσω του σώματος και του σεξ, σαν να ήταν αυτή η μοναδική δυνατότητα έκφρασης. Το θέμα του σεξουαλικού έρωτα σημαίνει «να είναι κανείς επίκαιρος». Ο πλατωνικός έρωτας θεωρείται σαν μια απόρριψη του σεξ και μια οπισθοδρόμηση. Το σεξουαλικό αποκορύφωμα είναι καρπός της απελευθέρωσης των νέων γενεών, μια απελευθέρωση που ξεκίνησε με το να αφήσει παράμερα όλες τις αξίες που δεν είχαν πια νόημα.

Αυτή η απελευθέρωση, που επίσης εκφράστηκε στον έρωτα, και κυρίως μέσω του σεξ, δεν άργησε πολύ να μετατραπεί σε αποδέσμευση των παθών, δηλαδή μια δράση χωρίς να μεσολαβήσει η συνείδηση, χωρίς διάνοια, το να παρασυρθεί κανείς από μια αίσθηση σφοδρής επιθυμίας για το απαγορευμένο. Όσο περισσότερο απαγορευμένο, τόσο πιο πολύ αρέσει και αν απαγορεύεται κάτι, αυτό είναι που διαλέγει κανείς. Το σεξ, ήταν ταμπού, και παύει να είναι τέτοιο από εκείνη τη στιγμή. Με αυτή την απελευθέρωση χάνεται η σκοπιμότητα του έρωτα. Ο σεξουαλικός έρωτας εξακολουθεί να έχει ως σκοπιμότητα την ευτυχία ή αυτό που ενδιαφέρει είναι μια στιγμή ικανοποίησης; Εμφανίζονται καινούργιες σεξουαλικές παρεκκλίσεις κάθε είδους. Αρχίζουν να σπάνε οι νόμοι της Φύσης. Αυτό που ήταν παραδοσιακό, ο έρωτας ανάμεσα στον άντρα και την γυναίκα, σεξουαλικά εκφρασμένο, δεν χρησιμεύει πια. Ο ψυχισμός χρειάζεται συγκινήσεις όλο και πιο έντονες, και όλο και περισσότερο ελαττώνεται η ηλικία στους νέους που χρειάζονται να δοκιμάζουν συγκινήσεις πιο δυνατές. Πριν οι νέοι είχαν επαφή με τον έρωτα, με το σεξ, σε μια ορισμένη ηλικία. Οι Ρωμαίοι μιλούσαν για ειδικές ηλικίες για να παραχωρηθεί στους άρρενες η ανδρική τους τήβεννος. Τα κορίτσια ήταν γυναίκες όταν η φύση έτσι το επέβαλλε. Σήμερα δεν υπάρχουν πια αυτές οι ηλικίες αλλά αντίθετα η παιδική ηλικία είναι ένας απελπισμένος ρυθμός αναμονής για να ριχτεί κανείς να τα δοκιμάσει όλα μια και καλή και να φτάσει να είναι γέρος στα 20 του χρόνια, λέγοντας στον εαυτό του «και τώρα τι»;

Έτσι για την πρωτοπορία της μόδας, και έχοντας αποφασίσει ότι ο ιδανικός έρωτας ήταν σχεδόν απίθανος, βοηθηθήκαμε από διεγερτικά όλων των ειδών: και δώσαμε την θέση του στον σεξουαλικό έρωτα, στην σεξουαλική ηδονή, που δεν τολμάμε να ονομάζουμε έρωτα.

Αλλά τώρα αναβλύζει άλλο ερώτημα: «και ο πλατωνικός έρωτας, τι;»

Ο Πλάτωνας ισχυρίζεται ότι αν ο Έρωτας εκφράζεται σε όλα τα επίπεδα του Σύμπαντος , είναι λογικό να εκφραστεί επίσης στο φυσικό επίπεδο. Ο Πλάτωνας στους διαλόγους του υπερασπίζεται την αναζήτηση μιας έκφρασης του Έρωτα που να είναι κατάλληλη του ανθρώπου και που να του επιτρέψει να βρει μια ανθρώπινη ευτυχία, όχι μια ευτυχία ζώου, όχι μια ευτυχία δέντρου ή πέτρας, αλλά αυθεντικού ανθρώπινου όντος.

Μας διηγείται, με το κλασσικό του στυλ, του μύθου, ότι πολλές χιλιάδες χρόνια πριν, όταν ο πρώτος Θεός κύησε το Σύμπαν, άρχισαν να διαιρούνται οι ψυχές των ανθρώπων, μέχρι να φτάσουν στις χιλιάδες ψυχών που κατοικούν πάνω στη Γη. Αυτές οι ψυχές που διαιρούνταν, ένοιωθαν σαν να είχαν χάσει κάτι, σαν να έλειπε στην καθεμιά στο μισό της. Από εκεί η έννοια των δίδυμων ψυχών, και του Έρωτα σαν την ανάγκη που όλοι οι άνθρωποι νοιώθουμε, να βρούμε εκείνο που κάποτε αποτελούσε μέρος μας. Ο Έρωτας ήταν, η αναζήτηση της χαμένης ενότητας, της αρμονίας από αντίθεση και από ομοιότητα. Από αντίθεση, επειδή σε όλους μας λείπει ένα μισό. Η ομοιότητα είναι δοσμένη στην πνευματική συνάφεια, εκείνη που έκανε κάποτε δυο ψυχές να ήταν μία, λόγο για τον οποίο χρειάζονται να βρεθούν ξανά.

Ο Πλάτωνας μας προειδοποιεί να προσέχουμε την συνεχή αναζήτηση, επειδή ο έρωτας συνηθίζει να μεταμφιέζεται, και υπάρχει ένας Έρως ουράνιος και άλλος γήινος. Ο ουράνιος είναι εκείνος που ωθεί τις ψυχές να βρουν αυτή τη δίδυμη που κάποτε αποτελούσε μέρος της ίδιας αλλά ο γήινος Έρως, εκείνος που θεμελιώνεται στο σώμα δυστυχώς γερνάει, αρρωσταίνει και πεθαίνει, δεν φτάνει στην ευτυχία.

Για τον Πλάτωνα ο Έρωτας είναι πολύ περισσότερο από τον Έρωτα. Έρωτας είναι Σοφία, Έρωτας είναι Ενέργεια και Έρωτας είναι Ζωή σε όλα τα επίπεδα που εμείς γνωρίζουμε, σε όλα όσα αντιλαμβανόμαστε σαν ζωντανά, ακόμα και στις πέτρες. Αν θέλουμε να πιάσουμε εκείνη την τόσο ιδιαίτερη ιδέα που έχει ο Πλάτωνας για τον Έρωτα, θα πρέπει να αντιλαμβανόμαστε πρώτα την ενέργεια, τη δύναμη, πριν από την ύλη, πρώτα τη βαθειά Σοφία και μετά την συσσώρευση στοιχείων.

Ο Πλάτωνας εκθέτει μια σκάλα αξιών που ακόμα βρίσκουμε πολύ κατάλληλη για τον κόσμο μας. Ξεκινώντας από τα όμορφα σώματα, θα διακρίνουμε κάτι πολύ σημαντικό: ότι η ομορφιά του σώματος έγκειται σε κάτι πολύ πιο βαθύ και λεπτό. Ποιος μπορεί να ορίσει πότε ένας άνθρωπος είναι όμορφος; Γενικά λέμε ότι κάποιος είναι όμορφος όταν έχει κάτι, είναι μια όμορφη ψυχή αυτό που καθρεφτίζεται μέσω του σώματος. Μπορούμε να διακρίνουμε ότι όχι μόνο υπάρχουν όμορφες ψυχές αλλά επίσης όμορφες δράσεις, χειρονομίες, γεγονότα, υπάρχουν συναισθήματα που γεμίζουν εντελώς την ψυχή, και διακρίνουμε ότι υπάρχουν δράσεις, γεγονότα, ενέργεια, ζωή, που επίσης εκπέμπουν ομορφιά.

Μπορούμε να αντιλαμβανόμαστε πόση ομορφιά υπάρχει στους Νόμους της Φύσης πόσο αρμονικοί και τέλειοι είναι , μπορούμε να στρέψουμε τον Έρωτα μας στην Επιστήμη, στην Τέχνη.

Και θα συμφωνούσαμε με τους πλατωνικούς και τους νεοπλατωνικούς ότι καθιστώντας περιττά τα σώματα, τις ψυχές, τις δράσεις, τους νόμους και την επιστήμη φτάνουμε στο Ωραίο καθεαυτό, στην αγνή Ιδέα, στην αφηρημένη Ομορφιά. Σύμφωνα με τον Πλάτωνα το Όμορφο είναι ίσο με το Δίκαιο, το Καλό, το Αληθές, και ο Έρωτας ψάχνει επειδή το χρειάζεται. Αυτό είναι ο πλατωνικός έρωτας, να βρούμε το μέρος της ψυχής που λείπει και που αντιπροσωπεύει για μας όλα τα καλά, όλα τα όμορφα, όλα τα αληθινά, όλα τα δίκαια. Από αυτή την άποψη αλλάζουν πολλά νοήματα ακόμα και εκείνο περί αναπαραγωγής εφόσον ο Έρωτας μπορεί να έχει ως σκοπιμότητα όχι μόνο να γονιμοποιηθούν νέα σώματα αλλά μπορούμε να παράγουμε πολλά άλλα στοιχεία: ιδέες, συναισθήματα, αρετές. Έτσι, αυτός ο Έρωτας που μας παρουσιάζει ο Πλάτωνας λάμπει, όχι πλέον σαν κάτι το αδύνατον ή σαν μια αντίθεση του σεξουαλικού έρωτα, αλλά φαίνεται σαν ένας θησαυρός αν τολμάμε, να πάμε να τον φτάσουμε.

Αλλά τι συμβαίνει με τις νέες γενιές; οι κύκλοι της Ιστορίας, που πάντα θα είναι δασκάλα για τους ανθρώπους, μας δίνουν ένα καινούργιο μάθημα. Οι νέες γενιές μας παρέχουν μια έκπληξη. Τους ενθουσιάζει ξανά ο πλατωνικός έρωτας, η πιστότητα, ο ρομαντισμός, το μοναδικό ταίρι και ήδη τολμούν να το εκφράζουν. Σήμερα η σεξουαλική επανάσταση έχει χάσει αξία, επειδή οι συνέπειες της υπήρξαν φρικτές και ακόμα τις ζούμε.

Οι σημερινοί νέοι θέτουν μια καινούργια επανάσταση, αφήνοντας πίσω την παλιά και προωθώντας μια καινούργια επι-ανα-στάση. Γυρίζουν ξανά τον τροχό της Ιστορίας και θα δούμε τα πράγματα από μια καινούργια όψη. Και δεν έγκειται μόνο, αυτή η νέα επανάσταση της νεολαίας, στην αγνότητα αλλά είναι σημαδεμένη από την αναζήτηση για κάτι που να είναι βαθύ, σταθερό. Θα είναι ξανά σημαντικό να αγαπήσουμε έναν άνθρωπο που να αντιπροσωπεύει για μας κάτι ουσιαστικό. Είναι σημαντικό να είναι αυτός ο έρωτας διαρκής, και δεν πειράζει αν κάποιος γερνά δίπλα στον άνθρωπο που αγαπά, επειδή τα σώματα φθείρονται αλλά ο Έρωτας όχι. Αυτή η μεγάλη ανακάλυψη στα τέλη του 20ου αι. έρχεται να μας τοποθετήσει δίπλα στον Πλάτωνα. Πάλι ο σεξουαλικός έρωτας είναι το αποτέλεσμα, μια μορφή έκφρασης – αλλά όχι το σημείο αναφοράς της σχέσης μεταξύ δυο ψυχών, μεταξύ δυο ανθρώπων. Ο σεξουαλικός έρωτας είναι το συμπλήρωμα μιας ένωσης πολύ περισσότερο εσωτερικής και πραγματικής. Σήμερα είναι πολύ πιο σημαντικό να υπάρχει κατανόηση ανάμεσα σε δυο ανθρώπους, να μπορεί να υπάρχει διάλογος, τρυφερότητα, στοργή, συντροφικότητα, να μπορούν να μοιράζονται τα ουσιαστικά πράγματα της ζωής.

Και αν έχουμε φτάσει στο σημείο το ψυχολογικό να υπερβαίνει το βιολογικό, μη μας παραξενέψει αν το πνευματικό υπερβεί το ψυχολογικό, δηλαδή κατανόηση και διάλογος να δώσουν πέρασμα σε ενώσεις που να μη σπάνε με τα χρόνια. Να αναγεννηθεί το πνευματικό σημαίνει, πάνω από όλα να ανακαλύψουν οι άνθρωποι ότι υπάρχει αθανασία, ότι η αναπαραγωγή συνίσταται στο να δώσουν χώρο σε μια ζωή.

Από την άποψη του πλατωνικού έρωτα, που περιλαμβάνει το πνευματικό και το φυσικό, ας θυμηθούμε ότι αυτός που αγαπάει εμπλουτίζεται, γιατί ψάχνει αυτό που δεν έχει και προσπαθεί να ξαναπάρει εκείνο που του λείπει.

Υπάρχει ένας Θεός μέσα σε όποιον είναι ικανός να αγαπά. Ας θυμηθεί αυτός που αγαπά, ας θυμηθούμε εμείς: υπάρχει σε μας ένα “κάτι” Θείο, ένας Έρως, ένας Έρωτας με κεφαλαία.

Συγγραφέας: Delia S. Guzman