Φιλοσοφία: η κόρη που έμελλε να αλλάξει την ιστορία!

Μεγαλύτερο αγαθό από τη φιλοσοφία ούτε ήρθε

ούτε θα έρθει ποτέ στο γένος των ανθρώπων ως δώρο των θεών!

    -Πλάτων, Τίμαιος 47b-

Η μικρή Αρετή κρατούσε το χέρι του πατέρα της καθώς κατηφορίζανε την Πανεπιστημίου. Οι υπάλληλοι του δήμου είχαν επιστρατευτεί κατά μεγάλες ομάδες προσπαθώντας να αποκαταστήσουν τις υλικές ζημιές και να μαζέψουν τους όγκους κατεστραμμένων αντικειμένων και χαλασμάτων από την χθεσινοβραδινή διαδήλωση. Υπήρχε κάτι το αντιφατικό, καθώς παρατηρούσε το σκηνικό μπροστά της. Μια παράδοξη ομορφιά ξεπρόβαλλε μέσα απ’ το σταχτί σκηνικό, ενώ ο ήλιος ανέβαινε στον ουρανό και έστρεφε τις ακτίνες του πάνω στα φωσφορίζοντα γιλέκα των υπαλλήλων, που έμοιαζαν σαν τη βιοφωταύγεια στη μολυβένια θάλασσα. Ξύνοντας αμήχανα το κεφάλι για να αφαιρέσει την αλλόκοτη σκέψη από πάνω της, βλέπει ξαφνικά απέναντί της να στέκει η Ακαδημία των Αθηνών. Μια αδιόρατη δύναμη την τραβούσε να πάει κοντά για να δει καθαρότερα τις γυναικείες μορφές που στόλιζαν τη ζωφόρο των προπυλαίων˙ ακλόνητες, περήφανες και δροσερές σαν την άνοιξη, χρωματίζουν κι αυτές με προσδοκία άλλη μια καινούργια ημέρα, σκέφτηκε. Έτσι, τράβηξε κι αυτή με όλη της τη δύναμη το χέρι του πατέρα της, αλλάζοντας την προκαθορισμένη πορεία προς το διαδικτυακό καφέ που πήγαιναν όποτε δεν είχε σχολείο.

-Πού πάμε; ρώτησε ο πατέρας.

-Πάμε απέναντι σ’ αυτό το κτίριο. Θέλω να δω εκείνες τις γυναικείες φιγούρες.

Ο πατέρας απόρησε με την αποφασιστικότητα της μικρής Αρετής να αναβάλλει το πολύτιμο παιχνίδι της για να σταθεί να παρατηρήσει την πρόσοψη ενός κτιρίου. Με μιας όμως σκέφτηκε πως δεν επρόκειτο για ένα οποιοδήποτε κτίριο˙ ήταν τα προπύλαια της Ακαδημίας των Αθηνών, ο πνευματικός απόγονος της θρυλικής Ακαδημίας που ίδρυσε ο φιλόσοφος Πλάτων! Και όχι τίποτε άλλο, παρά θυμήθηκε τη στιγμή της αποφοίτησής του από τη νομική σχολή˙ ένας φέρελπις ιδεολόγος που αγαπούσε τη μάθηση και ήθελε κι αυτός να αλλάξει τον κόσμο. Καθώς συνειδητοποίησε αυτά, έπιασε τον εαυτό του να ντρέπεται βλέποντας πόσο ο κόσμος κατάφερε να αλλάξει τον ίδιο. Βαριαναστέναξε..

-Ποιες είναι αυτές οι κοπέλες πατέρα;

Η ερώτηση της κόρης του τον επανέφερε σαν από πτώση στο τώρα˙ ένιωθε όντως να πονάει.

-Αυτές, μικρή μου, είναι οι επιστήμες. Είναι οι θυγατέρες της ανθρώπινης λογικής και ταυτόχρονα μητέρες όλων των εκδηλώσεων του πολιτισμού μας. Όλες εκτός από μια για την οποία λένε πως κατάγεται από θεϊκή γενιά…

-Και ποια είναι αυτή;

-Είναι αυτή που στέκεται ακριβώς στη μέση. Το όνομά της είναι Φιλοσοφία!

-Φιλοσοφία; Τι όμορφο όνομα της δώσανε πατέρα! Αν δεν με έλεγαν Αρετή, θα ήθελα να με λένε Φιλοσοφία.

-Μην νομίζεις ότι διαφέρουν τα ονόματά σας. Τουλάχιστον σύμφωνα με τον Αριστοτέλη ο οποίος πίστευε πως για να σε συναναστραφεί η Φιλοσοφία προϋποθέτει να κάνεις παρέα με την Αρετή. Ή μήπως είπε το αντίθετο; Ας τα δούμε αυτά αργότερα. Τώρα, οι άλλες επιστήμες…

-Δεν θέλω να μου πεις για τις άλλες επιστήμες˙ θέλω να μου μιλήσεις για την Φιλοσοφία. Πες μου την ιστορία της.

Ο πατέρας χαμογέλασε με ικανοποίηση και διάχυτη συγκίνηση. Κάποτε του είχαν εξιστορήσει κι εκείνου την περιπέτεια της φιλοσοφίας και τον είχε ταξιδέψει με τον μαγικό μανδύα της πάνω από χώρες και ηπείρους, πολιτείες και πολιτισμούς. Τώρα, θα μοιραζόταν το βαθύ αυτό συναίσθημα με την αγαπημένη του κορούλα. Αφού καθίσανε σε ένα πεζούλι ξεκίνησε την ιστορία της φιλοσοφίας.

-Ήτανε μια εποχή όπου ένα μεγάλο μέρος του κόσμου βρισκότανε κάτω από το σκοτεινό πέπλο ενός μεσαίωνα, όπως συνηθίζουμε πλέον να αποκαλούμε τις περιόδους της ανθρώπινης κατάπτωσης. Κύρια χαρακτηριστικά του μεσαίωνα είναι η έλλειψη παιδείας, η ηθική παρακμή, η άγνοια και η προκατάληψη, η πολιτική αστάθεια και οι αναταραχές. Με λίγα λόγια, κυριαρχεί ένας ενστικτώδης τρόπος ζωής που στρέφει το ενδιαφέρον του πλήθους στην επιβίωση και όχι στο βίωμα της ύπαρξης που ταιριάζει στον άνθρωπο. Φαντάσου πως ακόμη και οι μέρες χάνουν το χρώμα τους, καθώς ο ήλιος δυσκολεύεται να διαπεράσει τον κουρνιαχτό που σηκώνουν οι άνθρωποι, δίνοντας τη θέση του στο γκρίζο και στις όποιες αποχρώσεις του.

-Δηλαδή κάτι σαν σήμερα;

-Ναι, αποκρίθηκε με μια βαθιά μελαγχολία.

-Αλλά, όμως, από τότε μέχρι σήμερα δεν έχουν αλλάξει τα πράγματα στον κόσμο;

-Κάτι που είναι πολύ σημαντικό να καταλάβεις για να προχωρήσουμε, είναι πως τα πάντα στον κόσμο υπακούουν σε νόμους και αρχές. Ένας από αυτούς λέγεται ¨ο νόμος των κύκλων ή της περιοδικότητας¨ όπως μας παρέδωσαν οι αρχαίοι σοφοί. Ποιοι είναι αυτοί θα σου αναφέρω μετά. Σημασία τώρα έχει να καταλάβεις πώς λειτουργεί αυτή η αρχή. Τις καλύτερες απαντήσεις θα τις λάβεις παρατηρώντας τη φύση, η οποία να ξέρεις δεν λέει ποτέ ψέματα. Εμπρός λοιπόν: όταν ο ήλιος βασιλεύει τι γίνεται;

-Έρχεται η νύχτα.

-Και μένει για πάντα νύχτα;

-Όχι βρε πατέρα, ξημερώνει γιατί ξανάρχεται ο ήλιος.

-Και τι γίνεται με τις εποχές του χρόνου;

-Διαδέχεται η μια την άλλη. Έλα όμως και κάνε μου πιο δύσκολες ερωτήσεις.

-Στο φαινόμενο της παλίρροιας έχουμε την πλημμυρίδα να διαδέχεται..;

-Την άμπωτη.

-Ποιος είναι ο εθνικός μας ποιητής;

-Και τι σχέση έχει αυτό τώρα με την παλίρροια; Επειδή τον λένε Σολωμό;

-Όλα έχουν σχέση μεταξύ τους. Άκου ένα απόσπασμα το οποίο έγραψε περίλυπος πριν από διακόσια περίπου χρόνια: «Είδα την τρέλα να παίρνη τη μορφή της φρονιμάδας στα σπίτια μέσα, στους δρόμους, στις αγορές, στα πανεπιστήμια, στα παλάτια, στις καλύβες και τη στενοκεφαλιά να καμαρώνη και την καλοσύνη να την περιγελούν και την κακία να τη φοβούνται και τον πλούτο να τον λατρεύουν, είδα το βρωμερό το ψέμα και την αχαριστία και την προδοσία κι έβαλα τις φωνές. Είδα τα γράμματα (τ’ αγιασμένα γράμματα) να μην καταφέρνουν τίποτ’ άλλο στους περισσότερους παρά ν’ αλλάζουν αντικείμενο στα πάθη τους, και ωστόσο να τα θρέφουν οι λόγιοι με μικρολογίες, με αγυρτείες και με τις αιώνιες έχτρητες. Και παντού μια ταραχή, ένα στρίμωγμα, μια φασαρία, ένα κακό, μια φαγωμάρα που σαστίζουν το μυαλό οποιανού κάθεται και τα συλλογίζεται». Σου θυμίζει κάτι;

-Ναι, εσένα να παραπονιέσαι μπροστά απ’ την τηλεόραση για τη συμφορά που μας βρήκε.

-Κατανοείς ωστόσο την ομοιότητα του τότε με το σήμερα; Ενώ έχουν περάσει τόσα χρόνια, φαίνεται να μην έχει αλλάξει τίποτα. Κι όμως, έχουν αλλάξει τόσα πράγματα…

-Όπως το δέντρο που ρίχνει τα φύλλα του το φθινόπωρο για να βγάλει καινούργια την άνοιξη. Τα φύλλα αλλάζουν, το δέντρο όμως παραμένει το ίδιο, σωστά;

-Έξυπνο κορίτσι. Κατ’ αυτή την έννοια, οι εποχές πάντοτε διαδέχονται η μια την άλλη, όμως τα χαρακτηριστικά των εποχών είναι συγκεκριμένα. Έτσι λοιπόν λέμε ότι τις ιστορικές εποχές της ανθρωπότητας τις χαρακτηρίζουν οι μεσαίωνες όπου πέφτουν τα φύλλα του πολιτισμού και οι αναγεννήσεις όπου τα δέντρα της γνώσης βλασταίνουν και η πλάση γεμίζει με χρώματα. Σ’ αυτή τη μετάβαση να ξέρεις πως πάντοτε υπάρχουν κάποιοι φωτισμένοι άνθρωποι οι οποίοι σαν άλλοι γεωργοί, καλλιεργούν με επιμέλεια το έδαφος όπου θα γονιμοποιηθούν οι νέες σοδειές: ιδέες, αρχές, ηθικές αξίες και φυσικά αρετές. Για μια τέτοια μετάβαση θα σου μιλήσω, που όμοιά της δεν έχει ξανα-υπάρξει σε τέτοιο γεωγραφικό μέγεθος και σε τόσο σύντομο διάστημα. Ήταν ιστορική αναγκαιότητα καθώς φαίνεται, να γίνει μια μεγάλη επανάσταση˙ όχι σαν αυτές που προοιωνίζουν οι καιροσκόποι και οι επιτήδειοι σήμερα, όχι. Μιλάμε για μια μεγαλειώδη επανάσταση του πνεύματος!

-Επανάσταση… ανάσταση… χμμ.. Μήπως γι’ αυτό κάποιοι λένε τον Ιησού μας επαναστάτη; Επειδή αναστήθηκε από του τάφου…;

-Σαν πολύ δεν τρέχει ο λογισμός σου εσένα; Τέλος πάντων˙ ο Ιησούς και η θαυμάσια διδασκαλία του θα μας απασχολήσει σε επόμενο κεφάλαιο. Τώρα είναι σημαντικό να δούμε τους φωτισμένους ανθρώπους που προηγήθηκαν και λείαναν το έδαφος για την έλευση της αγαπημένης μας Φιλοσοφίας. Φαντάσου ένα σμήνος ψυχών να συγκεντρώνεται στον αστερισμό του Περσέα και να είναι έτοιμες σαν τα πεφταστέρια να σχίσουν τον νυχτερινό ουρανό…

Βρισκόμαστε περίπου στον 7ο αιώνα π.Χ. Σκοτάδι επικρατούσε στο μεγαλύτερο τμήμα του τότε γνωστού κόσμου. Ξάφνου όμως μια επιβλητική φωτιά άναψε στα βάθη της Ασίας. Στην Περσία εμφανίζεται ο μυστηριώδης Ζωροάστρης ή κατά πολλούς Ζαρατούστρα. Εισήγαγε μια πύρινη διδασκαλία στους ανθρώπους που είχε ως βάση την προβολή της δυαδικής φύσης που επικρατεί στο σύμπαν˙ του καλού Νου και του κακού Νου. Μιλούσε για την αιώνια μεταξύ τους διαμάχη που αποτελεί τον νόμο των κύκλων που αναφέραμε προηγουμένως και την αποφασιστική στάση που πρέπει να τηρεί ο άνθρωπος μέσω των επιλογών του σε κάθε συγκυρία της ζωής του, θετική ή αρνητική.

-Να επιλέξει δηλαδή μεταξύ καλού και κακού;

-Το αιώνιο ζητούμενο. Ανεξαρτήτως συνθηκών, ο άνθρωπος έχει πάντα το δικαίωμα αλλά και την ευθύνη της επιλογής του. Εκεί βασίζεται και η ελευθερία της βούλησής του. Για να επιλέγει λοιπόν σωστά και να ζει με δικαιοσύνη, ο Ζωροάστρης προτρέπει τους ανθρώπους να ακολουθούν ένα ιερό τρίπτυχο: Καλή Σκέψη –Καλός Λόγος –Καλή Πράξη. Και δες˙ το τρίπτυχο αυτό έρχεται να το υποστηρίξει την ίδια εποχή κι ένας άλλος πρίγκιπας του πνεύματος, ο Σιντάρτα Γκωτάμα ή αλλιώς Βούδας. Ο λαμπρότερος λωτός της γειτονικής Ινδίας! Δώσε προσοχή: «Αν ένας άνθρωπος κάνει κάτι καλό, ας επαναλάβει πάλι και πάλι την καλή του πράξη. Ας βρει χαρά στα καλά του έργα», καθώς «η τωρινή μας κατάσταση είναι αποτέλεσμα των χθεσινών μας σκέψεων και οι σημερινές μας σκέψεις πλάθουν την αυριανή μας ζωή: η ζωή μας είναι δημιούργημα της σκέψης μας».

-Ναι, αλλά κάποια παιδιά στο σχολείο κοροϊδεύουν τους καλούς και τους λένε ανόητους και αδικούν σε βάρος τους.

-Τους διαφεύγει, όπως και σε μας τους μεγάλους, η καθολική αλήθεια του ρητού ¨ό,τι σπείρεις θα θερίσεις¨. Είναι πολύ δύσκολο να παραμείνει κανείς καλός. Αυτή η τριβή με την αδικία ωστόσο είναι που αποκαλύπτει το μέταλλο που έχει ο καθένας μέσα του, όπως η φωτιά καθαρίζει τον χρυσό από τα περιττά. Γι’ αυτό και ο Βούδας μίλησε για την ευγενή οκταπλή ατραπό ή αλλιώς το μονοπάτι της Ορθής Δράσης: «Όποιος προχωράει σ’ αυτό το μονοπάτι, προχωράει προς το τέλος της θλίψης του. Έδειξα αυτό το μονοπάτι στον κόσμο όταν βρήκα τις ρίζες της θλίψης». Είναι η ενδεδειγμένη ¨μέση οδός¨ που αποφεύγει τα άκρα οδηγώντας τον άνθρωπο σε ισορροπία μέσω της αρετής.

-Να ΄μαι κι εγώ. Η Φιλοσοφία όμως που τριγυρνάει;

-Στις επαρχίες της Κίνας. Εκεί σεργιανίζανε δυο εμβληματικές μορφές του ανθρώπινου στοχασμού˙ ο Λάο Τσε και ο Κομφούκιος. Ο πρώτος μίλησε για τον δρόμο του Τάο, δίνοντας την κατεύθυνση όπου θα έρθει να περπατήσει ο ηθικός άνθρωπος του Κομφούκιου. Κληροδότησε στον κόσμο ένα βαθιά πνευματικό έργο, όπου μας προτρέπει να γνωρίσουμε την εσωτερική μας φύση μέσω της δύναμης Τε, η οποία είναι διάχυτη σε κάθε εκδήλωση του κόσμου, συμβάλλοντας έτσι στην αρμονική λειτουργία του.

-Κινέζικα μου ακούγονται όλα αυτά!

– Έχεις δίκιο. Άκου λοιπόν: Τα πάντα σ’ αυτό τον κόσμο έχουν κάποιο σκοπό που δημιουργήθηκαν και σαν από θαύμα, θα λέγαμε, γνωρίζουν επακριβώς ποιος είναι ο ρόλος τους στην ¨κοινωνία της φύσης¨. Το κάθε όν δηλαδή έχει και μια αρετή, την οποία καταθέτει στην υπηρεσία του συνόλου. Στην κοινωνία του ανθρώπου ωστόσο συμβαίνει το εντελώς αντίθετο. Κι αυτό διότι σπάνια αφουγκραζόμαστε την εσωτερική μας φωνή με τόση φασαρία που υπάρχει γύρω μας, με αποτέλεσμα οι περισσότεροι να επιδιώκουμε να γίνουμε ¨κάποιος άλλος¨ αποποιούμενοι το ρόλο που μας έχει δοσμένο η φύση. Είναι σαν να λέμε πως ο σκύλος θα ήθελε να νιαουρίζει και ο γάιδαρος να βρυχάται όπως στον μύθο του Αισώπου. Να λοιπόν γιατί ονόμασε το έργο του ¨Τάο Τε Τσίνγκ¨ που σε μια ελεύθερη μετάφραση θα το ονομάζαμε ¨Η ατραπός της αρετής¨: «Αν έχω μια σταλιά μυαλό, θ’ ακολουθώ το Μέγα Δρόμο του Τάο. Μονάχος φόβος μου μην και παραστρατήσω..». Κι αν κάποιος ακολούθησε την προτροπή του, αυτός ήταν ο Κομφούκιος.

Ο Κομφούκιος ήταν με σημερινούς όρους ένας κοινωνικός φιλόσοφος, αν και οι πιστοί μαθητές του τον αποκαλούσαν Δάσκαλο. Ασχολήθηκε με τα κοινά και την πολιτική πάντα μέσα από το πρίσμα της ηθικής βελτίωσης, ξεκινώντας από το άτομο και την οικογένεια για να φτάσει στο επίπεδο της κοινωνίας και ειδικά σ’ αυτό της κυβερνητικής. Ο θεμέλιος λίθος της σκέψης του ήταν η παιδεία, η οποία έχει την ύψιστη ευθύνη για την ορθή διάπλαση της προσωπικής ηθικής. «Μην κάνεις στους άλλους ότι δεν θες να κάνουν οι άλλοι σε σένα», ήταν ο χρυσός κανόνας του για την ανθρώπινη συνύπαρξη. Φαντάσου τι θαύματα θα έκαναν οι οδηγητές μιας χώρας που θα υιοθετούσαν αυτή τη στάση…

-Ένας δάσκαλος μας είχε πει πως αν θέλουμε να δούμε ποιοι κυβερνήτες ενδιαφέρονται πραγματικά για την χώρα τους, θα είναι αυτοί που θα επενδύσουν πρώτα στα σχολεία και στην παιδεία των πολιτών της.

-Απολύτως σωστό. Διότι όπως έλεγε και ο Ηράκλειτος από την Έφεσο της Μ. Ασίας «η παιδεία είναι δεύτερος ήλιος για τους καλλιεργημένους»˙ μια φράση που έμελλε να πάρει ο Πλάτων για να εμπνευστεί την περίφημη αλληγορία του σπηλαίου, όπου εκεί θα συσχετίσει τον ήλιο με το ανώτερο αγαθό για τον άνθρωπο τόσο σε φυσικό όσο και σε πνευματικό επίπεδο. Και μ’ αυτά μικρή μου κόρη, ερχόμαστε σε ένα σημείο-σταθμό στην ιστορία της ανθρώπινης διανόησης: στη γέννηση της Φιλοσοφίας όπως την γνωρίζουμε! Αν η σύλληψη –με όρους βιολογίας- συνέβη όπως είπαμε στα βάθη της Ασίας, τα νερά του τοκετού έσπασαν στην μήτρα της μαγευτικής Ιωνίας γεμίζοντας την λεκάνη της Μεσογείου όπου εκτεινόταν η Μεγάλη Ελλάδα! Για του λόγου το αληθές, η πρώτη επίκληση στο όνομά της έγινε απ’ τον προαναφερόμενο Ηράκλειτο όπου σ’ ένα απόσπασμά του λέει «χρὴ γὰρ εὖ μάλα πολλῶν ἵστορας φιλοσόφους ἄνδρας εἶναι», που σημαίνει «είναι απαραίτητο οι φιλόσοφοι να γνωρίζουν καλά πολλά πράγματα», ενώ σύμφωνα με άλλες πηγές ήταν ο Πυθαγόρας ο Σάμιος αυτός που την βάφτισε λέγοντας σ’ έναν μαθητή του που τον αποκάλεσε σοφό τα εξής: «Δεν είμαι σοφός, δεν είμαι παρά φιλόσοφος! Αγαπώ την Σοφία αλλά δεν την κατέχω. Δεν δίνω παρά στη Φύση το όνομα του σοφού!». Και η Φύση ήταν αυτή που απορρόφησε όλη τη δύναμη της σκέψης των προσωκρατικών φιλοσόφων.

-Γι’ αυτό μου είπες αν ψάχνω την αλήθεια να την αναζητώ στη φύση..

-Ακριβώς! Ολόκληρο το μεγαλείο των προσωκρατικών βρίσκεται στην παρατήρηση των λειτουργιών της φύσης. Αποτινάσσουν από πάνω τους λογιών λογιών δεισιδαιμονίες και αυθαίρετες αντιλήψεις, για να τις αντικαταστήσουν με τον θαυμασμό και την απορία, που είναι για τον Πλάτωνα η αρχή κάθε φιλοσοφίας. Είναι αυτό το ταπεινό ¨γιατί¨ που σκαλίζει το μυαλό μας˙ που κρύβεται πίσω από καθετί που συλλαμβάνουν οι αισθήσεις μας. Η προσπάθεια απάντησης σε ένα ¨γιατί¨ είναι που πυροδότησε τον γνήσιο φιλοσοφικό στοχασμό και έθεσε τα θεμέλια γι’ αυτό που αποκαλούμε Επιστήμη. Πρωτεργάτης αυτής της πνευματικής επανάστασης υπήρξε ο περίφημος Θαλής ο Μιλήσιος. Μια ανήσυχη ψυχή που διψούσε για γνώση και μάθηση. Γέμισε το δισάκι του με λαχτάρα και προσδοκία και κίνησε να επισκεφτεί την Αίγυπτο.

-Πήγε να δει τις πυραμίδες;

-Και όχι μόνο. Η παράδοση θέλει να ήταν αυτός ο πρώτος που επισκέφτηκε τους ιερείς της Αιγύπτου για να μυηθεί στις απόκρυφες -για τους πολλούς- επιστήμες. Αφού πέρασε ένα εύλογο χρονικό διάστημα εκεί, επέστρεψε στη Μίλητο όπου άρχισε να θέτει σε εφαρμογή τις γνώσεις του δημιουργώντας το πρώτο φιλοσοφικό ρεύμα. Αυτό που ονομάζουμε σήμερα ¨Δυτική Σκέψη¨, πάνω στην οποία στηρίζεται όλη η σύγχρονη επιστήμη. Το παράδειγμά του φυσικά ακολούθησαν τόσο οι Μιλήσιοι διάδοχοί του Αναξίμανδρος και Αναξιμένης όσο και ο Πυθαγόρας, ο Εμπεδοκλής, ο Δημόκριτος και γενικά το σύνολο των προσωκρατικών που λέγεται ότι εκτός από την Αίγυπτο περιηγήθηκαν στη Βαβυλώνα, στην Περσία φτάνοντας μέχρι και τα βάθη της Ασίας.

-Μη μου πεις ότι βρεθήκανε με τους σοφούς που μου ανέφερες στην αρχή;

-Κατ’ ιδίαν όχι. Ήρθαν σε επαφή όμως με τη σκέψη και τις διδασκαλίες τους. Και γενικότερα ήταν μια εποχή όπου οι άνθρωποι ανοίγανε νέους εμπορικούς δρόμους ενώ παράλληλα, μέσω της συναναστροφής και της τριβής με διαφορετικές νοοτροπίες και κουλτούρες, ανέπτυξαν μια κριτική ματιά και μια συγκριτική θεώρηση των καθιερωμένων θρησκειών και επιστημών των χωρών όπου επισκέπτονταν. Θυμάσαι μήπως ποιες ήταν οι ιδιότητες του θεού Ερμή;

-Εκτός από το να είναι ζαβολιάρης και να σπάει τα νεύρα στον αδερφό του;

-Μήπως έχεις στο νου σου τον δικό σου αδερφό; Δε θέλω αυτές˙ τις άλλες ιδιότητες θέλω!

-Θυμάμαι ότι ήταν αγγελιαφόρος των θεών. Αα, και επίσης προστάτης του εμπορίου..

-Και τα δυο σωστά. Ήταν όμως επίσης και προστάτης των πνευματικών δραστηριοτήτων. Στη μια περίπτωση ονομαζότανε ¨κερδώος¨ ενώ στην άλλη ¨λόγιος¨. Καταλαβαίνεις σιγά σιγά ποια ήταν η υπέρτατη συμβολή των Ελλήνων στο ανθρώπινο πνεύμα˙ το πέρασμα από την θεοκρατία στην γόνιμη αιτιοκρατία. Όλα πλέον αποκτούν νόημα στο μυαλό όχι μόνο του φιλοσόφου αλλά και του μέσου ανθρώπου, όπου μπορεί πλέον να ερμηνεύσει τα φαινόμενα σύμφωνα με το ζεύγος αιτία –αποτέλεσμα και όχι με τις αλλόκοτες διαθέσεις που αποδίδονταν στους θεούς ή την τυφλή πίστη σε αυτούς. Κι όλα αυτά διατηρώντας το σεβασμό απέναντι στις θρησκευτικές παραδόσεις, στις μυθολογίες και στα σύμβολα τόσο των δικών μας όσο και των άλλων λαών. Γι’ αυτό και ο Πλάτωνας αργότερα αναφέρει πως «ὅτιπερ ἂν Ἕλληνες βαρβάρων παραλάβωσι, κάλλιον τοῦτο εἰς τέλος ἀπεργάζονται», δηλαδή «στο τέλος οι Έλληνες τα κάνουν ωραιότερα όσα τυχόν παραλάβουν από τους ξένους». Κι αυτό έκαναν οι προσωκρατικοί με τον πιο θαυμάσιο τρόπο. Σαν πρωταθλητές στην σκυταλοδρομία παρέδιδε ο ένας φιλόσοφος το απαύγασμα της σκέψης του στον άλλο˙ όλοι τους λαξεύσανε τον άμορφο βράχο σε εύμορφη Φιλοσοφία! Και στη συνέχεια την παρέδωσαν στα ικανά χέρια ενός παρ’ ολίγον λιθοξόου που άφησε την πατρώα τέχνη για να ασχοληθεί με την μαιευτική. Αυτός ήταν ο γνωστός και μη εξαιρετέος Σωκράτης…

-Στάσου ένα λεπτό βρε πατέρα. Μιλάς για αυτό το αλλόκοτο πλάσμα που έμοιαζε με Όρκ; Στοίχημα πως από τότε ξεκίνησαν τα μωρά να κλαίνε στη γέννα.

-Βλέπω πως ήδη διαθέτεις το κατεξοχήν χαρακτηριστικό του: την ειρωνεία! Στην πραγματικότητα πάντως τον είχαν παρομοιάσει με Σιληνό γιατί δεν υπήρχαν τα Όρκ εκείνη την εποχή. Και ναι, υπήρξε ο ικανότερος μαιευτήρας διότι αυτό που έφερνε στο φως ήταν η Αλήθεια που κυοφορεί ο κάθε άνθρωπος μέσα του.

-Τι εννοείς;

-Ο Σωκράτης πίστευε όπως και οι προκάτοχοί του, πως η ανθρώπινη ψυχή είναι αθάνατη. Πράγμα που σημαίνει πως η ψυχή προϋπάρχει του σώματος και ανήκει σε έναν ανώτερο κόσμο που ο Πλάτωνας αργότερα τον ονόμασε ¨Κόσμο των Ιδεών¨. Φαντάσου έναν τόπο όπου εκεί βρίσκονται τα πρωτότυπα δημιουργήματα όλων των εκδηλώσεων της ζωής, των οποίων τις απομιμήσεις γνωρίζουμε εμείς στον δικό μας κόσμο. Είναι ο τόπος της Αλήθειας και της πραγματικής γνώσης σε αντίθεση με τον δικό μας τόπο, όπου όλα ερμηνεύονται σύμφωνα με γνώμες και εντυπώσεις που βασίζονται στις διαθέσεις και τα συμφέροντα της στιγμής. Επειδή λοιπόν οι ψυχές έχουν γνωρίσει τις αιώνιες Ιδέες πριν έρθουν εδώ, ο Σωκράτης μέσω αλλεπάλληλων ερωτήσεων που έθετε στον συνομιλητή του, κατάφερνε να εκμαιεύσει από μέσα του την αλήθεια και άρα να θυμηθεί αυτό που ήδη ήξερε. Μ’ αυτόν τον τρόπο θεμελίωσε και το ¨ὁρίζεσθαι καθόλου¨, την αναζήτηση δηλαδή για τον έναν και ακριβή ορισμό που ισχύει για κάθε έννοια.

-Αα, γι’ αυτό λέμε «μου γεννήθηκε μια Ιδέα»..

-Και βέβαια! Όλη του η προσπάθεια εξαντλήθηκε ακριβώς στο να κατεβάσει την αλήθεια, μέσω της φιλοσοφίας, από τον ουρανό στη γη. Κύριο μέλημά του ήταν να δημιουργήσει τον ηθικό άνθρωπο που θα εκφράζει τις αιώνιες και αμετάβλητες ηθικές αξίες. Και πίστεψέ με, παρότι με μια ματιά φαίνεται πως οι διδασκαλίες του δεν είχαν την απήχηση που ήλπιζε για ατομική και κοινωνική ηθική καλυτέρευση, ωστόσο ταρακούνησε τα θεμέλια του πολιτισμού όσο κανένας άλλος. Είτε συνειδητά είτε ασυνείδητα, όλοι οι άνθρωποι φιλοσοφούμε τη ζωή επηρεασμένοι από τις μεθόδους του Σωκράτη. Φυσικά, αυτοί που επηρεάστηκαν πιο πολύ, δεν είναι άλλοι από τους πνευματικούς του απογόνους Πλάτωνα και Αριστοτέλη. Είναι οι κεντρικοί χαρακτήρες της νωπογραφίας του ζωγράφου Ραφαήλ όπου ο Πλάτωνας με το δεξί του χέρι δείχνει προς τον ουρανό, ενώ ο Αριστοτέλης δείχνει προς τη γη. Σίγουρα θα ξέρεις για ποια εικόνα μιλάω.

-Σίγουρα θα ήξερα αν δεν νύσταζα στο μάθημα των καλλιτεχνικών… Γιατί όμως δείχνουν σε διαφορετικές κατευθύνσεις; Είχαν κάποια διαφωνία;

-Κάθε άλλο. Πρόσεξε: Ο πρώτος παρομοίασε τον κόσμο όπου ζούμε με ένα σκοτεινό σπήλαιο στο οποίο είμαστε όλοι αλυσοδεμένοι. Περιγράφει τον αγώνα που πρέπει να κάνουμε για να απελευθερωθούμε από τα δεσμά μας, για να ακολουθήσουμε το μονοπάτι που οδηγεί στο φως του ενός ήλιου που ακτινοβολεί στον πνευματικό κόσμο της αλήθειας. Διδάσκει πως μόνο μέσω της παιδείας είναι ο άνθρωπος ικανός να σπάσει τις αλυσίδες των παθών, των επιθυμιών και των εσφαλμένων αντιλήψεων που είναι υπεύθυνα για την εξαχρείωση του ανθρώπου καθώς τον οδηγούνε στην διάπραξη κάθε λογής αδικίας. Για να υπάρξει δικαιοσύνη και επομένως αρμονική συνύπαρξη μεταξύ των ανθρώπων, πρέπει να γνωρίσουμε την αληθινή φύση του αγαθού, επιτρέποντας στις ψυχές μας να φιλοσοφούν ώστε να θυμηθούν την ουράνια καταγωγή τους και με οδηγό την αρετή να ανέλθουν στον ακτινοβόλο τόπο που μας δείχνει ο Πλάτωνας. Ο Αριστοτέλης από την άλλη είναι αυτός που δείχνει τον τρόπο με τον οποίο μπορούμε να βγούμε από το σπήλαιο. Το πιο ισχυρό εφόδιο που μας έδωσε για την πορεία μας είναι τα ¨Ηθικά Νικομάχεια¨, μια θαυμάσια πραγματεία που σκοπό έχει να δημιουργήσει πρωταθλητές στο στίβο του ηθικού βίου, μέσω της καθημερινής εξάσκησης στην αρετή. Επιπλέον, μελέτησε και ερεύνησε ενδελεχώς κάθε πτυχή του υλικού μας κόσμου ώστε θέτοντας την εμπεριστατωμένη γνώση ως στέρεη βάση, να μπορούμε εμείς οι άνθρωποι να ανεβούμε τα σκαλοπάτια που οδηγούν στον ουρανό… Σε έναν ουρανό όπου και οι νύχτες θα είναι πιο φωτεινές καθώς θα φέγγουν οι ψυχές όλων αυτών των σπουδαίων φιλοσόφων που θα είναι συγκεντρωμένες για άλλη μια φορά, έτοιμες να ριχτούν στη μάχη που δίνει η ανθρωπότητα απέναντι στον άσπονδο εχθρό της: την άγνοια και την αφροσύνη που έλεγε και ο Σωκράτης.

-Και πως ξέρεις ότι συγκεντρώνονται πάλι;

-Είναι πολύ απλό. Δεν βλέπεις παρά ελάχιστες εστίες φωτός να λάμπουν μέσα στο σκοτάδι της εποχής μας κι αυτές χρειάζονται γρήγορα ενισχύσεις.

-Εγώ πάντως πατέρα αποφάσισα πως θα ενισχύσω με όλες μου τις δυνάμεις αυτές τις εστίες. Θα πορευτούμε στο δρόμο χέρι χέρι με τη Φιλοσοφία˙ είπε, και σηκώθηκε όρθια.

-Αυτό κι αν είναι αποφασιστικότητα! Μόνο έτσι μπορεί ο άνθρωπος να αλλάξει την ιστορία. Και να είσαι σίγουρη πως στη μάχη αυτή δεν θα είσαι μόνη επειδή υπάρχει και το χέρι μιας ανώτερης πρόνοιας. Γιατί όπως έλεγε και ο θεός Κρίσνα στο ινδικό έπος της Μπακαβάτ Γκίτα: «όταν η ανθρωπότητα απομακρύνεται από το Δάρμα και η αδικία γιγαντώνεται, τότε εμφανίζομαι Εγώ!».

Να κοιτάς πάντα ψηλά, κόρη μου! Εκεί, στον αστερισμό του Περσέα…

Εκτύπωση

Από το ίδιο Τεύχος

Περισσότερα Άρθρα ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ

×