Μέσα στις σελίδες της ιστορίας υπάρχουν αναρίθμητα παραδείγματα ανθρώπων που μεγαλούργησαν, δημιούργησαν πολιτισμούς και οδήγησαν τον λαό τους προς την αυτοπραγμάτωση. Είναι αναμφίβολα ύψιστης σημασίας οι ασκούντες την εξουσία να διαμορφώνονται ηθικά, ώστε να αποτελούν πρότυπα ηθικής και να είναι εκφραστές της δικαιοσύνης. Τότε και μόνο είναι που μπορούμε να κάνουμε λόγο για ηγέτες και όχι απλά για εξουσιαστές, βασιλιάδες, προέδρους ή πρωθυπουργούς, που αδιαμόρφωτοι οι ίδιοι, απλά δρουν για τα προσωπικά τους συμφέροντα ή για σκοτεινά κέντρα εξουσίας.
Τι είναι όμως αυτό που ξεχωρίζει έναν ηγέτη; Υπάρχουν κοινά χαρακτηριστικά;Αν παρατηρήσουμε το έργο τέτοιων ανθρώπων θα δούμε ότι επαναλαμβάνονται κάποια συγκεκριμένα χαρακτηριστικά:
- Ένωση: ένας καλός ηγέτης ενώνει τον λαό του κάτω από μια σημαντική ιδέα και συμβάλλει, ανάλογα την εποχή που δρα, στην ίδρυση μιας πόλης, στην υπεράσπιση της χώρας του ή στον αγώνα για ανεξαρτησίας.
- Πολιτισμός: ο ικανός ηγεμόνας δημιουργεί κατάλληλες συνθήκες ώστε να ανθίσει ένας πολιτισμός, δημιουργεί πανεπιστήμια, βιβλιοθήκες, ναούς και ακροπόλεις και φροντίζει να ανθίσουν οι τέχνες και οι επιστήμες
- Δικαιοσύνη: νομοθετεί με γνώμονα το Δίκαιο, φροντίζει για τα κοινωνικά έργα και για τη δίκαιη κατανομή του πλούτου, μεριμνεί ώστε να υπάρχει ευημερία και ειρήνη στην επικράτεια του
- Πνευματικότητα: όντας ο ίδιος πνευματικό ον, δημιουργεί συνθήκες πνευματικής εξέλιξης για τον λαό του
Ας μελετήσουμε λοιπόν μερικές χαρακτηριστικές περιπτώσεις:
Ραμσής Β’, ο εκφραστής της Μαατ (1303πΧ– 1213 πΧ), Αίγυπτος
Είναι ίσως ο μακροβιότερος ηγέτης στην ιστορία,μιας και βασίλεψε 67 ολόκληρα χρόνια! Στις μέρες του η Αίγυπτος γνώρισε την πιο λαμπρή περίοδο της ιστορίας της,για αυτό και από πολλούς ονομάστηκε «Μέγας». Αφοσιώθηκε για πολλά χρόνια στον πόλεμο προκειμένου να διασφαλίσει τα σύνορα της Αιγύπτου.Υπέταξε όλους τους εχθρούς της, εξάλειψε τις εσωτερικές διαμάχες και έτσι μετά μπόρεσε να κυβερνήσει σε συνθήκες ευημερίας και ειρήνης1.
Στις μέρες του γνώρισε μεγάλη άνθηση ο πολιτισμός και ανοικοδομήθηκαν μνημειώδης ναοί.Ο Ραμσής μεγάλωσε τους Ναούς του Καρνάκ και του Λούξορ, δημιούργησε το Ραμσείο, σύμπλεγμα ναών και σχολείων, καθώς και τα κολοσσιαία αγάλματα του Αμπου Σιμπέλ, κλασικό δείγμα της εξαιρετικής αρχιτεκτονικής του Νέου Βασιλείου. Κατάφερε να δώσει νέα ζωή στην παλιά θρησκεία που είχε καταστραφείαπό τον Ακενατών. Δημιούργησε στις Θήβες, την Λεωφόρο των Σφιγγών αποτελούμενη από 120 Σφίγγες! Φρόντισε για την δημιουργία λιμανιού στις όχθες του Νείλου, ώστε να επικοινωνεί το Καρνάκ με τη θάλασσα, ενώ μερίμνησε για να σκαφτεί διώρυγα που θα ένωνε τον Νείλο με την Ερυθρά Θάλασσα. Είναι ίσως ο σπουδαιότερος Φαραώ της ιστορίας, μιας η διακυβέρνηση του επέφερε εσωτερική σταθερότητα και οικονομική άνθηση και κάθε πράξη του φαίνεται να είχεως γνώμονα την ενέργεια της θεάς Μαατ, της θεάς της Δικαιοσύνης.
Ο Περικλής και το πείραμα της Δημοκρατίας(495 πΧ- 429 πΧ), Ελλάδα
Απόγονος του Κλεισθένη και μαθητής του Ζήνωνα και του Αναξαγόρα, ο Περικλής είχε την ευκαιρία να λάβει άριστη εκπαίδευση από τα παιδικά του χρόνια. Διακρίθηκε για την ευφυΐα, την ευγένεια και την σοβαρότητα του, αλλά κυρίως για τις ρητορικές του ικανότητες2.
Η διακυβέρνηση του αποτελεί ένα πείραμα αριστοκρατικής Δημοκρατίας. Ο Περικλής ενίσχυσε τις δικαιοδοσίες της Εκκλησίας του Δήμου, αποφάσισε η επιλογή των αρχόντων να γίνεται με κλήρο και γενικότερα πήρε μια σειρά από μέτρα ώστε να ασχολούνται με τα κοινά οι πραγματικά άριστοι και ικανοί και όχι μόνο οι κάτοχοι πλούτου και επιρροής ή οι λαοπλάνοι σοφιστές. Στις μέρες του σχεδόν εξαλείφθηκε το φαινόμενο της φτώχειας, μιας και μερίμνησε ώστε το δημόσιο ταμείο της πόλης να επιδοτεί τις φτωχότερες οικογένειες. Θέσπισε επίσης τα «Θεωρικά», νόμος που επέτρεπε στους φτωχούς να ψυχαγωγούνται στα θέατρα της Αθήνας χωρίς οικονομική επιβάρυνση. Σημαντικό ήταν επίσης και το στρατιωτικό του έργο (επικράτηση σε διάφορες μάχες, ολοκλήρωση των τειχών Αθήνας και Πειραιά κλπ).
Ως ικανότατος και αγαπητός από τον λαό πολιτικός, κατάφερε να επανεκλέγεται συνεχόμενα και να μετατρέψει την Αθήνα σε ένα κέντρο φιλοσοφίας, τέχνης και πολιτισμού. Ανοικοδόμησε ναούς και ιερά, όπως ο Παρθενώνας, και γαλούχησε έναν Φειδία, ένα Σωκράτη, έναν Αισχύλο και έναν Πλάτωνα. Φιλόσοφοι και αρχιτέκτονες, ρήτορες και καλλιτέχνες συνέρρεαν από παντού και αποτύπωσαν στον ιστορικό χάρτη αυτό που έμεινε γνωστό στην ιστορία ως «ο Χρυσός Αιώνας του Περικλή».
Ασόκα, Βασιλιάς του Οίκου των Μορύα (304 πΧ – 232 πΧ), Ινδία
Ο Ασόκα ήταν ένας από του σημαντικότερους αυτοκράτορες της Ινδίας και της Νότιας Ασίας γενικότερα. Ανέβηκε στον θρόνο το 273πΧ και κυβέρνησε την τεράστια αυτοκρατορία του, από τα βάθη της Ινδίας έως την Περσία, για 41 χρόνια. Η καθιέρωση και εξάπλωση του Βουδισμού στην Ινδία οφείλεται σε αυτόν. Θεωρείται ο δεύτερος σημαντικότερος άνθρωπος στην ιστορία του βουδισμού –μετά τον Σιντάρτα Γκοτάμα!
Ο Ασόκα εξέδωσε πολυάριθμους νόμους και διατάγματα με ηθική χροιά και διακήρυξε το «Νόμο της Ευσέβειας». Κατά τη διάρκεια της βασιλείας του επικρατούσε το δίκαιο, η ειρήνη και η ευημερία. Καθιέρωσε τον σεβασμό έναντι των πρεσβύτερων, την γενναιοδωρία και την προστασία της ζωής όλων των πλασμάτων. Απαγόρευσε τη σφαγή και την κατανάλωση βοοειδών, περιόρισε την αλιεία και κατοχύρωσε την χορτοφαγία και τα δικαιώματα των ζώων. Συνεπώς μπορεί να θεωρηθεί ο πρώτος οικολόγος της ιστορίας! Το έμβλημα του, ο Ήλιος του Ασόκα3, αποτελεί το εθνικό σύμβολο της Ινδίας και του Βουδισμού μέχρι και στις μέρες μας.
Ο Καρλομάγνος και η Καρολίγγεια Αναγέννηση(747 μΧ – 814 μΧ), Ευρώπη
Θεωρείται ο πατέρας της Ευρώπης. Η δράση και το έργο του αποτελούν μια λάμψη φωτός μέσα στον ευρωπαϊκό σκοταδισμό της εποχής του μεσαίωνα. Ο Καρλομάγνος, έχοντας σπουδαίες στρατιωτικές ικανότητες, συμμετείχε ο ίδιος προσωπικά σε όλες τις μάχες που έδωσε. Κατέκτησε τη Σαξονία, μερίμνησε για τη διάδοση του πολιτισμού σε πολλά βάρβαρα έθνη και ένωσε την Ευρωπαϊκή Ήπειρο δημιουργώντας μια αυτοκρατορία από τη Ρώμη ως τις ακτές της Γαλλίας και από τον Έλβα ως την Ισπανία!
Το αξιοθαύμαστο πολιτιστικό του έργο έχει μείνει στην ιστορία ως Καρολίγγεια Αναγέννηση. Εξέδωσε διατάγματα οραματιζόμενος μια σημαντική εκπαιδευτική μεταρρύθμιση. Δημιούργησε νέες βιβλιοθήκες, κάλεσε λόγιους από τη Γαλλία και μετέτρεψε την Αυλή σε Ακαδημία. Όντας ο ίδιος θαυμαστής του Ομήρου και της Αρχαίας Αθήνας, φρόντισε να σπουδάζετε η ελληνική παιδεία στα διάφορα πνευματικά κέντρα και μερίμνησε για την ανάπτυξη της μουσικής και των τεχνών. Για όλους αυτούς τους λόγους αποτέλεσε την βάση της μετέπειτα Αναγέννησης και Ουμανισμού, ενώ πολλά σύγχρονα πανεπιστήμια τον θεωρούν μακρινό ιδρυτή τους.
Παρότι διοικούσε μια αχανής αυτοκρατορία ποικίλων φυλών, κυριαρχούσε η ηθική τάξη και ο σεβασμός στα ήθη και τα δικαιώματα όλων των λαών της επικράτειας. Εξέδωσε νόμους για την προστασία των χωρικών και τη διατήρηση της ελευθερίας τους από το κατεστημένο της δουλοπαροικίας της εποχής από τους ευγενείς. Συγκρότησε ιδρύματα παροχής βοήθειας στους φτωχούς, τα οποία χρηματοδοτούνταν από φόρους των ευγενών και του κλήρου, ενώ η επαιτεία θεωρούνταν έγκλημα. Το όραμα του υμνήθηκε τα μετέπειτα χρόνια από τους τροβαδούρους του μεσαίωνα, που έγραψαν ύμνους για τα κατορθώματα του Καρλομάγνου και για το ιπποτικό ιδεώδες…
Πατσακούτσεκ, ο γιος του Ήλιου, Ίνκας
Τον έχουν ονομάσει «Καρλομάγνο των Άνδεων». Πρόκειται για έναν αληθινό βασιλιά φιλόσοφο, που πέρα από το ότι ένωσε, οργάνωσε και εδραίωσε την αυτοκρατορία των Ίνκας, κατέγραψε τις σκέψεις του στο βιβλίο «συμβουλές προς τον γιό μου». Κυβέρνησε αριστοκρατικά την λατινοαμερικάνικη αυτοκρατορία του μαζί με ένα συμβούλιο σοφών.
Η αριστοκρατία είχε θεσμοθετηθεί μέσα από το εκπαιδευτικό σύστημα. Για να γίνει δηλαδή κάποιος ικανός να κυβερνήσει, έπρεπε να μαθητεύσει στους λεγόμενους «οίκους της σοφίας», κοντά στους σοφούς δασκάλους Αμάουτα. Εκεί μαθήτευσαν ο Πατσακούτσεκ και οι σύμβουλοι του και εργάστηκαν μετά για μια αυτοκρατορία δικαιοσύνης και πολιτισμού. Μεγάλο ήταν το κοινωνικό έργο στις μέρες του Πατσακούτσεκ, η δημιουργία πόλεων, ναών, δημόσιων κτιρίων, μνημείων και πλατειών. Αξιοθαύμαστο έργο είναι και η κατασκευή του οδικού δικτύου 16.000 χιλιομέτρων, που ένωνε την Κολομβία με την Αργεντινή, γεγονός που επέτρεπε παράλληλα την ανάπτυξη ενός πολύ καλού ταχυδρομικού συστήματος. Γεγονός είναι επίσης η ιδιαίτερη ανάπτυξη των τεχνών εκείνη την εποχή.
Στα χρόνια του Πατσακούτσεκ, οι άνθρωποι εξυμνούσαν την γη, που τους ένωνε την ώρα της εργασίας, αλλά και τους δεχόταν στην αγκαλιά της μετά το θάνατο. Όταν κάποιος γεννιόταν, κατευθείαν του παραχωρούταν ένα κομμάτι γης από το κράτος. Η γη δεν άνηκε σε κανέναν, απλά την δανείζονταν απ’ τη φύση για να την καλλιεργήσουν. Όταν κάποιος τέλειωνε με το κομμάτι του, πήγαινε να βοηθήσει τους γείτονες του, ενώ η έννοια της συλλογικής εργασίας ήταν πολύ διαδεδομένη. Έτσι ένιωθαν όλοι αδέλφια. Επειδή λοιπόν ο Πατσακούτσεκ φρόντιζε οι άνθρωποι του να ζουν σε συνθήκες ασφάλειας, χωρίς πείνα, τον παρομοίαζαν με τον Ήλιο που φροντίζει καθημερινά για την ανθρώπινη ζωή.
Σιμόν Μπολίβαρ, ο «ElLibertador», (1783 – 1830), Λατινική Αμερική
Ο Σιμόν Μπολίβαρ ήταν ο βασικός ηγέτης των διάφορων κινημάτων ανεξαρτησίας σε όλη τη Νότια Αμερική και είναι ένας από τους ελάχιστους ανθρώπους που μια ολόκληρη χώρα έχει πάρει το όνομα του4. Κατάγονταν από καλή οικογένεια οπότε είχε τη δυνατότητα να λάβει άριστη εκπαίδευση. Έφηβος αποφάσισε να ταξιδέψει σε όλη την Ευρώπη και σύμφωνα με κάποιες πηγές να μυηθεί στον τεκτονισμό. Επηρεασμένος από το κλίμα της εποχής, έδωσε όρκο να συμβάλει στην απελευθέρωση και την ανεξαρτησία της πατρίδας του. Επέστρεψε στη Βενεζουέλα το 1807 και έπαιξε ηγετικό ρόλο στην επερχόμενη επανάσταση. Μέχρι το 1821 οι επαναστάτες κατάφεραν να διώξουν τους ισπανούς κατακτητές και να δημιουργήσουν την Μεγάλη Κολομβία με πρόεδρο τον Μπολίβαρ. Έγραψε ο ίδιος το νέο Σύνταγμα, που αντανακλούσε τις επιρροές του από τον Γαλλικό Διαφωτισμό και την Ελληνορωμαϊκή παιδεία. Οραματιζόταν μια μεγάλη ομοσπονδία όλων των νέων ανεξάρτητων κρατών, που θα σεβόταν τα ατομικά δικαιώματα, τη θρησκευτική ελευθερία και το κράτος δικαίου. Κλήθηκε να συγκρουστεί με τα συμφέροντα διάφορων ομάδων, που δρούσαν για ιδίων όφελος, δημιουργώντας εξεγέρσεις και αναστάτωση, με αποκορύφωμα την απόπειρα δολοφονίας του Μπολίβαρ το 1828. Δύο χρόνια μετά απεβίωσε βαριά άρρωστος, δίχως να έχει καταφέρει να εκπληρώσει το όραμα του. Παρόλα αυτά, λόγω της τεράστιας προσφοράς του, τιμάται ως εθνικός ήρωας στις περισσότερες χώρες τις ισπανόφωνης Αμερικής.
Ο Μαχάτμα Γκάντι και το κίνημα για την Ειρήνη (1869 – 1948), Ινδία
Γεννήθηκε στην Ινδία το 1869 και μεγάλωσε σε ένα κλίμα θρησκευτικής ευλάβειας. Έμαθε από την μητέρα του τις αρετές της αγνότητας και της ευγένειας, καθώς και τον σεβασμό στη θρησκευτική ανεκτικότητα, τη νηστεία, τη χορτοφαγία και τη μη-βία. Ενήλικος μετακόμισε στο Λονδίνο για να σπουδάσει νομικά. Εκεί ήρθε σε επαφή με την Θεοσοφική Εταιρεία της Έλενας Μπλαβάτσκυ και,επηρεασμένος από μέλη της, μελέτησε την Μπαγκαβατ Γκίτα και την Βίβλο. Ολοκληρώνοντας τις σπουδές του, εγκαταστάθηκε στη Νότια Αφρική, όπου εργάστηκε ως δικηγόρος και αγωνίστηκε για τα δικαιώματα των Ινδών εργατών.
Το 1914 επέστρεψε στην Ινδία και ανέπτυξε πολιτική δράση μέσω του Εθνικού Ινδικού Κογκρέσου. Περιηγήθηκε σε όλη την επικράτεια διαδίδοντας της ιδέες του αλληλοσεβασμού και της μη βίας, ενώ αγωνίστηκε σθεναρά προσπαθώντας να συμφιλιώσει ινδούς και μουσουλμάνους και να τους ενώσει στον αγώνα της ανεξαρτησίας της Ινδίας από την βρετανική ηγεμονία. Ήταν ένας πραγματικός πνευματικός ηγέτης, που δίδαξε την αγάπη προς κάθε πλάσμα, την αξία της αυτοπραγμάτωσης και του αυτοελέγχου, την αποχή από τη βία και τον αγώνα για αρμονική συμβίωση. Πίστευε ακλόνητα ότι ο καλύτερος τρόπος διδασκαλίας είναι το παράδειγμα. Αφοσιωμένος στις ιδέες του δεν δίστασε να φυλακιστεί για αυτές.
Η αντισυστημική του δράση ενοχλούσε πολλούς, οπότε ο Γκάντι δολοφονήθηκε από έναν νεαρό εθνικιστή το 1948. Παρ’ όλα αυτά, συνεχίζει να ζει μέσα από τη στάση ζωής, τη σκέψη και το έργο του που ενέπνευσε όλα τα κινήματα υπέρ της παγκόσμιας ειρήνης, αλλά και μεμονωμένους ανθρώπους σε κάθε γωνιά του πλανήτη.
Αναμφίβολα η λίστα αυτή θα μπορούσε να είναι πολύ μεγαλύτερη και σίγουρα υπάρχουν πολλές ηγετικές μορφές που με τη στάση και το έργο τους επηρέασαν ή και άλλαξαν εντελώς τον ρου της ιστορίας. Όπως για παράδειγμα ο Κύρος της Περσίας, που θεωρείται ο πρώτος εμπνευστής των ανθρωπίνων δικαιωμάτων5, ο σπαρτιάτης Λεωνίδας που με τη μάχη των Θερμοπυλών διδάσκει ακόμα τη σημαίνει αυτοθυσία, ο Μάρκος Αυρήλιος, ένας αληθινός βασιλιάς φιλόσοφος, ο Σόλων, ένας από τους επτά σοφούς της αρχαιότητας με σπουδαίο νομοθετικό έργο, ο Κόζιμο των Μεδίκων που συνέβαλε σθεναρά στην εξάπλωση της Ιταλικής Αναγέννησης, ο Ερνέστο Τσε Γκεβάρα, ένας πραγματικός ιδεαλιστής επαναστάτης που μάχονταν σε όλη του τη ζωή για έναν πιο δίκαιο κόσμο, ο Νέλσον Μαντέλα, με την τεράστια προσφορά του στον αγώνα κατά του απαρτχάιντ και του ρατσισμού, και πολλοί άλλοι.
Το ζήτημα όμως δεν είναι η στείρα μελέτη της ιστορίας, ούτε η απόδοση τιμών σε ενέργειες και δράσης του παρελθόντος. Ας αποτελέσουν όλες αυτές οι περιπτώσεις έμπνευση για δράση ώστε να γίνουμε εμείς οι ίδιοι ηγέτες του εαυτού μας κατ’ αρχάς,αλλά και αγώνα ώστε να βαδίσουμε ξανά προς έναν κόσμο Ένωσης, Πολιτισμού, Δικαιοσύνης και Πνευματικότητας…
1 – Η συνθήκη ειρήνης που έκανε ο Ραμσής με τους Χετταίους, μετά τη μάχη του Καντές, είναι η πρώτη συνθήκη ειρήνης που υπογράφτηκε και υπάρχει αντίγραφό της στα κτίρια του ΟΗΕ
2 – Ο λόγος του «Περικλέους Επιτάφιος», για να τιμήσει τους νεκρούς Αθηναίους του Πελοποννησιακού Πολέμου, θεωρείται ένα αριστούργημα της τέχνης του λόγου
3 – Ο Ήλιος του Ασόκα, λέγεται Ντάρμα Τσάκρα ή Ασόκα Τσάκρα και υιοθετήθηκε ως εθνικό σύμβολο της Ινδίας το 1947
4 – Η Μπολιβαριανή Δημοκρατία της Βενεζουέλας πήρε το όνομα της προς τιμήν του Σιμόν Μπολίβαρ
5 – Ο «Κύλινδρος του Κύρου», ένα κείμενο που προωθεί την θρησκευτική ανεκτικότητα και την ελευθερία, θεωρείται το πρώτο συμβόλαιο των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Το 1971 εκδόθηκε από τον ΟΗΕ μετάφραση του κειμένου αυτού σε όλες της χώρες των Ηνωμένων Εθνών
Βιβλιογραφεία
- «Η Ουράνια Εντολή, Ηγέτες που άλλαξαν την Ιστορία», Συγγραφική Ομάδα, Εκδόσεις Νέα Ακρόπολη
- «Ιστορία και Σοφία από Καλούς Βασιλιάδες», Μαξ Εξελμαν, Εκδόσεις Πατάκη
- «Αίγυπτος Η Γη των Θεών, το Δώρο του Νείλου», FernandSchwarz, Εκδόσεις Νέα Ακρόπολη
- «Αθήνα η πόλη της δημοκρατίας», Π. Στρατίκης, Εκδόσεις Στρατίκη
- «Γκάντι», ChristineJordis, Εκδόσεις Κασταλία
Από το ίδιο Τεύχος
Περισσότερα Άρθρα ΚΟΙΝΩΝΙΑ
5 Οκτωβρίου, 2024 / ΔΙΑΦΟΡΑ, ΚΟΙΝΩΝΙΑ