H Μυστική διδασκαλία των Προσωκρατικών (περί αρμονίας)

«Πάλιν χρόνω αρχαία καινά γίγνεται»

(Κριτίας, II 389)

Σύμφωνα με τη διδασκαλία του Ηράκλειτου, «η Φύση έλκει τα αντίθετα και από αυτά δημιουργεί την αρμονία, όχι από τα όμοια». Για παράδειγμα, όπως επισημαίνει ο εν λόγω φιλόσοφος, η Φύση συνενώνει το αρσενικό με το θηλυκό και όχι το καθένα με τα άτομα του ίδιου φύλου, επιτυγχάνοντας έτσι την αρμονία μέσα από τα αντίθετα. Φαίνεται δε ότι και η Τέχνη μιμείται τη Φύση, αφού η ζωγραφική φτάνει στην αρμονία αναμειγνύοντας λευκά, σκούρα και ερυθρά χρώματα. Η μουσική εξάλλου, αφού συνδυάσει οξείς, βαρείς και μακρούς φθόγγους καταλήγει στην αρμονία. Τέλος η γραμματική, συνδυάζοντας φωνήεντα (ηχηρά) και άφωνα γράμματα, επιτυγχάνει την αρμονία του λόγου.

Επίσης ο Ηράκλειτος υπογραμμίζει ότι «Ενότητα αποτελούν και τα ολόκληρα και τα ελλιπή, τα όμοια και τα διαφορετικά, οι συμφωνίες και οι παραφωνίες. Όλα ανάγουν την αρχή τους σε ένα και όλα προέρχονται από ένα¹. Το αντίθετο είναι στην πραγματικότητα συνεργάτης, η αρμονία προέρχεται από τα ανόμοια, το παν προέρχεται από τον ανταγωνισμό². Πρέπει να ξέρετε ότι ο πόλεμος είναι κοινός, η φιλονικία είναι αρμονία και ότι όλα προέρχονται από τον ανταγωνισμό και την ανάγκη³. Όσο πιο ανόμοια είναι τα αντιτιθέμενα, τόσο πιο πλούσια αρμονία παράγουν^4».

Χαρακτηριστικό είναι το παράδειγμα του Εφέσιου σοφού όπου απεικονίζεται η αρχή αρμονίας της διαμάχης. Πρόκειται για το παράδειγμα του τόξου και της λύρας, που κρατούσε στα χέρια του ο Απόλλωνας, θεός της αρμονίας. Επισημαίνει ότι το τόξο αποτελεί σύμβολο σύγκρουσης, που προϋποθέτει δύο αντιπάλους, είναι φονική στο αποτέλεσμά της και αποβλέπει σε υλικά κέρδη. Αντίθετα η λύρα είναι μουσικό όργανο, ειρηνικό, που αποδίδει αρμονικούς ήχους και απευθύνεται κυρίως στον εσωτερικό άνθρωπο, που τον τέρπει συναισθηματικά και τον εξυψώνει πνευματικά. Αλλά η μουσική αρμονία της λύρας είναι, σύμφωνα με τον Ηράκλειτο, αποτέλεσμα συνδυασμού οξέων με βαρείς ήχους, είναι δηλαδή αποτέλεσμα «σύγκρουσης», αφανούς αυτή τη φορά.

Για τον Ηράκλειτο, αρμονία είναι η ένωση πολυμιγών πραγμάτων και ο τελικός συνδυασμός των διαφωνούντων⁵, ενώ ο Εμπεδοκλής θεωρεί τον κύβο αρμονία, επειδή έχει 12 πλευρές, οχτώ γωνίες και έξι επίπεδα. Όλα αυτά συνιστούν μια αναλογία⁶. Ο Πλούταρχος επίσης υπενθυμίζει ότι η Αρμονία προέρχεται από την Αφροδίτη και τον Άρη, ο ένας σκληρός και πολεμοχαρής, η άλλη γλυκεία κι ευνοϊκή στις γεννήσεις⁷.

Χαρακτηριστικό επίσης είναι το ρήμα «συμφέρομαι», όπως το χρησιμοποιεί ο Όμηρος, που σημαίνει συναντώμαι στη μάχη, συγκρούομαι, αλλά και συμφωνώ, έχω αρμονικές σχέσεις⁸. Για τον Ηράκλειτο η εσωτερική αρμονία είναι ανώτερη από τη φαινομενική. Αφορά προπάντων στην εσώτερη όψη του ανθρώπου και του κόσμου⁹. Έτσι για τους Πυθαγόρειους και η αρετή είναι αρμονία και η υγεία και καθετί το ανώτερο, ακόμη κι ο ίδιος ο Θεός¹⁰.

Για τον Φιλόλαο «η φύση του αριθμού και η αρμονία του δεν ανέχονται κανένα ψεύδος, επειδή δεν τους ταιριάζει. Αντίθετα το ψέμα και ο φθόνος είναι γνωρίσματα του άπειρου, του παράλογου και του ανόητου»¹¹.

Σύμφωνα με τον Θιβετανό Διδάσκαλο, «η αρμονία που εκφράζεται στο κάλλος και τη δημιουργική δύναμη, κερδίζεται με μάχες, με πίεση και ένταση¹². Όπου υπάρχει μια πραγματική ένωση των ανώτερων και των κατώτερων ενεργειών, θα έχετε την εμφάνιση του κάλλους στη μορφή, τη σκήνωση (ενσωμάτωση) κάποιας όψης της αλήθειας σε κατάλληλη έκφραση, κι έτσι τον εμπλουτισμό του κόσμου. Όπου υπάρχει αυτή η σύνθεση αρχίζει να δρα ο πραγματικά δημιουργικός καλλιτέχνης¹³. Η τέταρτη ακτίνα της διαμάχης (διαμάχης με προοπτική την τελική αρμονία) δεν είναι σήμερα μια από τις εκδηλωνόμενες ακτίνες, όμως – κάτω από το φως του μεγαλύτερου κύκλου – η ακτίνα αυτή είναι ένας κύριος παράγοντας, που ελέγχει τη γήινη μας εξέλιξη και την εξέλιξη του ηλιακού μας συστήματος, που είναι ένα σύστημα τέταρτης τάξης»¹⁴. Για τον Φιλόλαο η μεσότης είναι αρμονία, επειδή ακολουθεί τη γεωμετρική αρμονία, ενώ ο κύβος αποτελεί κι αυτός γεωμετρική αρμονία¹⁵. Αλλά και ο Ίππασος θεωρεί τη μεσότητα αρμονική¹⁶. Για τον ίδιο φιλόσοφο η ψυχή είναι αρμονία ως συγχώνευση και σύνθεση των αντιθέτων, ενώ και το σώμα το ίδιο είναι κατασκευασμένο από αντίθετα μεταξύ τους στοιχεία¹⁷.

Την ίδια άποψη διατυπώνει κι ο Εχεκράτης: η ψυχή μας είναι μια αρμονία¹⁸, ενώ ο Δημόκριτος ονομάζει την ευτυχία και αρμονία¹⁹. Τέλος, άλλοι από τους Πυθαγόρειους θεωρούσαν την ψυχή αρμονία και άλλοι πρόξενο αρμονίας²⁰.

Δεν είναι τυχαίο ότι και ο Χριστός κάποτε, αφού στάθηκε στο μέσο των μαθητών του, έστειλε σ’ αυτούς την ειρήνη: «Ταύτα δε αυτών λαλούντων αυτός ο Ιησούς έστη εν μέσω αυτών και λέγει αυτοίς: ειρήνη υμίν²¹».

Σε άλλη περίπτωση η «μεσαία» θέση προσφέρεται για θεραπεία: «Λέγει τω ανθρώπω τω ξηραμμένην έχοντι την χείρα. Έγειρε εις το μέσον, λέγει τω ανθρώπω: έκτεινον την χείρα σου. Και εξέτεινε τη και αποκατεστάθη η χειρ αυτού υγιής ως η άλλη»²³.

Αλλά και στον τόπο της σταύρωσης ο Χριστός κατέχει το μέσον. Η ίδια η Βασιλεία των Ουρανών σχετίζεται με το μέσον: «Σ’ εκείνον που νικά, θα δώσω να φάει από το δέντρο της γνώσης, που βρίσκεται στο μέσο του παραδείσου²⁴».

Σύμφωνα με τον Θιβετανό Διδάσκαλο, «η ανθρωπότης και μόνο η ανθρωπότης μπορεί να ανακαλύψει τη φύση της Θεότητος και της αιώνιας ζωής. Στον άνθρωπο δόθηκε το προνόμιο να αποκαλύψει τη φύση της Θείας συνείδησης και να παραστήσει μπροστά στα όμματα των συναθροισμένων υιών του Θεού (στην τελική σύνοδο προ της διαλύσεως), αυτό που είναι κρυμμένο στη Διάνοια του Θεού²⁵».

Οι Πυθαγόρειοι πίστευαν ότι ολόκληρος ο ουρανός αποτελεί έκφραση αρμονίας και αριθμών. Αυτή την Κοσμική αρμονία, γνωστή ως Μουσική των Σφαιρών, ο Πυθαγόρας την άκουγε. Εμείς δεν αντιλαμβανόμαστε αυτή την αρμονία γιατί είμαστε ακόμη ανώριμοι, «δια σμικρότητα φύσεως».

ΠΑΡΑΠΟΜΠΕΣ

1. “Απ/τα Προσ. Φιλοσ. “, Diels, τομ. Ι, σελ. 152, στιχ.10
2. I 152,8
3. 11.69, 80
4. Μ52.9
5. 162, ι-5
6. 345, 23
7. “Περι Ίσιδος και Οσίριδος” 370 ζ
8. Ιλ. Λ 736
9. I 162, 10
10. I 451, II
11. I 412, 9
12. “Πραγματεία επί Επτά Ακτίνων-Εσωτέρα Ψυχολογία”, τομ. I 391
13. Όπ, πρ, σσ. 331 -332
14. “Εσωτερική Ψυχολογία”, τομ. II, σ.92
15. I 404,28
16. I 110,33
17. I 404,23
18. II I 29, 15
19. I 462,31
20. Λουκά 24, 37
21. Μαρκ. 3, 1-5
22. 2, 7
23. “Πραγματεία επί των Επτά Ακτίνων-Εσωτέρα Ψυχολογία”, τομ. I, σσ.356-357
24. I 5454, II
25. I 452, 9
26. I 363, 12

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

• Diels, “Αποσπάσματα των Προσωκρατικών Φιλοσόφων”
• Θιβετανού Διδασκάλου, “Εσωτερική Ψυχολογία”, τομ. II
• Θιβετανού Διδασκάλου, “Πραγματεία επί των Επτά Ακτίνων-Εσωτέρα Ψυχολογία”, τομ. I Καινή Διαθήκη Ομήρου Ιλιάδα
• Πλουτάρχου, “Περί Ίσιδος και Οσίριδος”

Συγγραφέας: Κουτσοθόδωρος Ε.

Από το ίδιο Τεύχος

Περισσότερα Άρθρα ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ

Σχετικά Άρθρα