Πολλοί φιλόσοφοι, ψυχολόγοι, ποιητές και επιστήμονες έχουν επιχειρήσει να απαντήσουν τι ακριβώς είναι ο έρωτας και έχουν προσπαθήσει να τον ορίσουν. «Όποιος δεν έχει συναντήσει τον έρωτα δεν έχει κανέναν συναντήσει» αναφέρει μια Χιλιανή παροιμία. Αρκετά πιο βόρια, στη Σουηδία, λένε πως «μια ζωή δίχως έρωτα είναι μια χρονιά δίχως καλοκαίρι». Στο ίδιο ακριβώς κλίμα και ο Βίκτορας Ουγκώ παρομοιάζει τη ζωή με ένα λουλούδι και τον έρωτα με το μέλι του. Αλλά τι είναι στ αλήθεια ο έρωτας?
Για τον περισσότερο κόσμο ο έρωτας ταυτίζεται με το ίδιο το νόημα της ζωής. Είναι ίσως το ισχυρότερο συναίσθημα έλξης μεταξύ δύο προσώπων. Για άλλους είναι απλά μια διαδικασία προκειμένου να επιτευχθεί η αναπαραγωγή και η διαιώνιση των ειδών και μη έχοντας τίποτα το πνευματικό, στοχεύει απλά στην ηδονή και την τεκνοποίηση. Τέλος μια άλλη κατηγορία ανθρώπων, πιο ρομαντικών, ταυτίζει τον έρωτα με έναν μικρό θεό, κύριο υπεύθυνο για την αγάπη, την αλληλεγγύη και την ένωση μεταξύ των ανθρώπων. Στην αρχαία Ελλάδα για παράδειγμα ο έρωτας θεωρούνταν από πολλούς ο ίδιος «ο αρχιτέκτονας του σύμπαντος».
Αν μελετήσουμε τον έρωτα από την επιστημονική πλευρά, θα τον αναλύσουμε με τη βοήθεια από μια σειρά ορμονών και χημικών ουσιών. Σε πρώτη φάση, οι σεξουαλικές ορμόνες της τεστοστερόνης και του οιστρογόνου είναι υπεύθυνες για την σεξουαλική επιθυμία. Όταν ερωτευόμαστε, μια ομάδα από νευροδιαβιβαστές όπως η ντοπαμίνη και η αδρεναλίνη, είναι αυτή που μας κάνει να τρελαινόμαστε και να μην μπορούμε να σκεφτούμε τίποτε άλλο. Τέλος, ορμόνες που παράγονται από το νευρικό μας σύστημα κατά τη διάρκεια της σεξουαλικής πράξης, παράγουν το αίσθημα της δέσμευσης και οδηγούν στην επιθυμία για μακροχρόνιες σχέσεις. Οι ίδιες ορμόνες είναι αυτές που βοηθάνε το γυναικείο στήθος να παράγει γάλα και δημιουργούν τον ισχυρό δεσμό μεταξύ μητέρας και παιδιού.
Συμπεραίνουμε λοιπόν εύκολα ότι υπάρχει ένας καλοφτιαγμένος φυσικός μηχανισμός που εξασφαλίζει την διαιώνιση της ζωής, μέσα απ το κυνήγι της αγάπης. Η επιστημονική προσέγγιση εξηγεί δηλαδή πως ο οργανισμός μας είναι έτσι φτιαγμένος ώστε οι άνθρωποι, να ερωτεύονται, να συνάπτουν σχέσεις και να δημιουργούν οικογένειες. Όπως ορθά αναφέρει και ο Βίλχελμ Ράιχ, γνωστός ψυχαναλυτής του 20ου αιώνα, «έρωτας, είναι το σύνολο των ενστίκτων, των καταστάσεων και των λειτουργιών, που συντηρούν τη ζωή, και την κάνουν ολοένα και πιο όμορφη».
Ας πάρουμε όμως τα πράγματα απ την αρχή και ας δούμε πως έχει αντιμετωπιστεί το φαινόμενο από την πλευρά
της θρησκείας. Απ τα αρχαία χρόνια τα διάφορα θρησκευτικά δόγματα και τα εκκλησιαστικά ιερατεία έχουν δεμονοποιήσει τον έρωτα, ταυτίζοντας τον με την αμαρτία. Στα πλαίσια της ανάπτυξης της πνευματικότητας, εναντιώνονται στις σαρκικές απολαύσεις και αντιπροτάσουν τον λιτό και ασκητικό βίο. Σε όλες τις λεγόμενες αβρααμικές θρησκείες, το Χριστιανισμό, τον Ιουδαϊσμό και τον Ισλαμισμό, η λαγνεία και η μοιχεία θεωρούνται δύο από τα πολύ βασικά αμαρτήματα που μπορεί να υποπέσει κανείς.
Παρατηρείται γενικά μια διάκριση των ανθρώπων ανάλογα με το βαθμό της πίστης τους. Ο απλός λαός καλείται να αποβάλει από τη ζωή του τον προγαμιαίο έρωτα, ενώ οι μοναχοί, όπως προδηλώνει και το όνομα τους, καλούνται να πάρουν όρκους πλήρης σεξουαλικής αποχής. Όλη αυτή η δεμονοποίηση του φαινομένου είναι ένας απ τους λόγους που έχει απομακρυνθεί η νεολαία απ τους κόλπους της θρησκείας και που οι ιδέες αυτές ακμάζουν μόνο στα συντηρητικά ακροατήρια της κοινωνίας.
Στον αντίποδα, όταν ο έρωτας εντάχθηκε ως βασικός ιδεολογικός πυλώνας σε διάφορες πολιτικές αναλύσεις και κινήματα, κινήθηκε σε πολύ προοδευτικά και ηδονιστικά μονοπάτια. Αντιπροσωπευτικά παραδείγματα είναι τα κινήματα του φεμινισμού, των χίπις και άλλα αντίστοιχα κινήματα του περασμένου αιώνα, που προώθησαν την «ιδεολογία της αγάπης», τη χειραφέτηση της γυναίκας και τη σεξουαλική απελευθέρωση.
Όταν η ατίθαση γενιά του 60 εναντιώθηκε στο πόλεμο και τη βία της εποχής στην προσπάθεια της να προωθήσει ένα μήνυμα αγάπης και ειρήνης, γέννησε το σύνθημα «make love not war» (κάνε έρωτα και όχι πόλεμο). Μέσα σε αυτά τα πλαίσια οι νέοι με τα μακριά μαλλιά και τα πολύχρωμα ρούχα, παντρεύοντας τις πολιτικές τους ιδέες, την ροκ μουσική και την ηδονιστική φιλοσοφία, γέννησαν το άλλο αντίστοιχο σύνθημα της εποχής, «sex drugs RnR» (σεξ, ναρκωτικά και ροκ εν’ ρολ).
Εύκολα λοιπόν η νεολαία οδηγήθηκε στο άλλο άκρο, όπου η σεξουαλική επανάσταση οδήγησε στον υλισμό. Η νέα ψυχολογία και τα γραπτά της εποχής προώθησαν την αντίληψη «να κάνεις έρωτα, με όποιον θέλεις, όπως θέλεις και όπου θέλεις, αρκεί να θες» και οδήγησαν σε πειραματισμούς χωρίς τύψεις ή ζήλιες. Συνεπώς, φαινόμενα όπως η ομοφυλοφιλία, το σεξ σε δημόσιους χώρους ή τα σεξουαλικά όργια ήταν ιδιαίτερα διαδομένα στις χίπικες κοινότητες και έχοντας ξεφύγει απ το επίπεδο της επιλογής, έτειναν να εγκαθιδρυθούν στις συνήθειες της νεολαίας ως μόδα.
Το ερώτημα λοιπόν που προκύπτει είναι αν η πνευματικότητα ή η ιδεολογία της αγάπης συνεπάγεται αυτόματα συντηρητισμό ή υλισμό αντίστοιχα. Αν η απάντηση δοθεί κάτω από ένα φιλοσοφικό πρίσμα προφανώς θα είναι αρνητική. Ακολουθώντας το «Μέτρων» του Αριστοτέλη ή τη «Μέση Οδό» του Κομφούκιου, όλα μπορούν και πρέπει να συνυπάρχουν. Όλοι δηλαδή πρέπει να ακολουθήσουμε για χάριν της εξέλιξης, ένα πνευματικό μονοπάτι, πρέπει να τρέφουμε αγάπη για το κάθε πλάσμα της φύσης, αλλά και να ερωτευθούμε και να γνωρίσουμε τη ζωή στο έπακρο.
Όταν ένας προσκυνητής πήγε να ρωτήσει κάποιον σοφό να του δείξει το δρόμο των Σούφι, ο σοφός του έδωσε την εξής συμβουλή: «Αν το μονοπάτι της αγάπης ποτέ δεν έχεις πάρει, πήγαινε κι ερωτεύσου. Μετά, έλα πάλι».
Για πολλούς φιλοσόφους ο έρωτας θεωρείται η κινητήρια δύναμη της ζωής. Αυτό μεταφράζεται στην ατομική εξέλιξη που βιώνει ένα ζευγάρι προκειμένου να συμβιώσει και να ζήσει αρμονικά. Άμεση προυπόθεση μιας υγειής σχέσης για παράδειγμα είναι η ανεκτικότητα. Ο Χόρχε Μπουκάι δηλώνει πως «Έρωτας είναι η ανιδιοτελής προσπάθεια να δημιουργήσεις χώρο στον άλλο για να είναι όπως θέλει να είναι».
Αλλά κάλλιστα μεταφράζεται και σε έρωτα με την ίδια τη ζωή! Ο Πλάτωνας για παράδειγμα θεωρεί ότι ο έρωτας είναι μια θεά τρέλα και μια ακατανίκητη επιθυμία να συμπορευτούμε με τους Θεούς. Σε ένα απ τα έργα του, το «Συμπόσιο» μια γυναίκα, η Διοτίμα, εξηγεί ότι ο έρωτας εκφράζει την επιθυμία και την ανάγκη μας να κατακτήσουμε την αιωνιότητα. Επιπρόσθετα, ο Πλωτίνος μας λέει πως «ο δρόμος του εραστή» είναι ένας απ τους δρόμους κατάκτησης της σοφίας.
Ας απαρνηθούμε λοιπόν τις ακραίες επιλογές και ας ερωτευθούμε τη ζωή! Απ τη μια, η σεξουαλική πράξη δεν είναι ούτε αμαρτία ούτε ταμπού. Αλλά απ την άλλη, η προσκόλληση στην ικανοποίηση των ενστίκτων μας καταστά ανελεύθερους δούλους των ενστίκτων μας.
Όταν ο έρωτας παντρεύεται με τη φιλοσοφία όλα ξαφνικά έχουν νόημα! Γεννιέται ποίηση και τέχνη, γεννιέται ενθουσιασμός για έρευνα και γνώση, γεννιέται χαρά για εργασία, γεννιέται ουσιαστικά η ίδια η θεά της αγάπης. Αγάπη. Μια απ της πιο χρησιμοποιημένες λέξεις των ημερών μας και ταυτόχρονα ένα απ τα λιγότερο βιωμένα συναισθήματα…
Μια φιλόσοφος των καιρών μας, η Δέλια Στάινμπεργκ Γκουθμάν, μας λέει πως η αγάπη είναι το αριστότερο των συναισθημάτων. Ότι είναι πέρα και πάνω απ την ηδονή και τον πόνο και πως όταν μπορεί να βιωθεί πραγματικά, είναι η καλύτερη μορφή εμπειρίας.
«Αγάπη είναι μια βαθιά ανάγκη ένωσης με εκείνο που μας λείπει». Η αγάπη μας αναγκάζει να αναζητήσουμε αυτό που μας λείπει, αυτό που μας χρειάζεται, ώστε να επέλθει η πληρότητα. Με άλλα λόγια, όπως μας λέει ο μικρός πρίγκιπας στο αριστούργημα του Saint-Exupery, «Αγάπη δεν σημαίνει να κοιτάζονται δύο άνθρωποι στα μάτια, αλλά να βλέπουν προς την ίδια κατεύθυνση»…