Συλλογισμούς θα παραθέσουμε σε αυτό το άρθρο. Το θέμα της αρετής και το θέμα της κάθαρσης απασχόλησε φιλοσοφικές διάνοιες, που το εύρος της σκέψης τους εμείς δεν μπορούμε να αγγίξουμε.
Το φιλοσοφείν, όμως, ως χαρακτηριστικό έλλογου όντος, μας δικαιώνει και μας υποχρεώνει, να αναζητήσουμε και να βρούμε αναλογίες του στοχασμού των σοφών στις δικές μας καθημερινές πράξεις. Με την αυτοπαρατήρηση, τον έλεγχο και τη διόρθωση θα βελτιώσουμε την ποιότητα της δικής μας ζωής.
Σύμφωνα με το λεξικό της αρχαίας Ελληνικής γλώσσας, η λέξη «αρετή» πιθανώς να συνδέεται με το ρήμα «ἀραρίσκω» που σημαίνει συνδέω, συνταιριάζω, συνενώνω. Επομένως, η αρετή μας συνδέει μας συνενώνει με κάτι. Με τι όμως; Σύμφωνα με την επικρατούσα έννοια, ως αρετή νοείται μια σταθερή στροφή της θέλησης του ανθρώπου προς το αγαθό με την ευρύτερη σημασία του όρου. Άρα, θα λέγαμε, πως η αρετή μας συνδέει με το καλό, δηλαδή με το ανώτερο.
Κατά τον Αριστοτέλη στα «Ηθικά Νικομάχεια», η φύση μάς δίνει τη δυνατότητα να δεχθούμε την αρετή, αλλά η ίδια η αρετή δεν υπάρχει εκ φύσεως· αποκτάται εξ έθους. Γιατί, κάτι που υπάρχει εκ φύσεως δεν αλλάζει. Όσο κι αν προσπαθήσει κανείς να συνηθίσει μια πέτρα να πηγαίνει προς τα πάνω, πετώντας την στον αέρα, δεν θα το καταφέρει γιατί η πέτρα από τη φύση της πέφτει προς τα κάτω. Ενώ η αρετή που δεν υπάρχει από τη φύση, αλλά ούτε και είναι ενάντια στη φύση, αποκτάται και τελειοποιείται με τη συνήθεια.
Ο Πλάτωνας στο έργο του, ειδικά στο διάλογο «Μένων» προσπαθεί να ορίσει την αρετή αλλά, τελικά, ο Σωκράτης δεν καταφέρνει να δώσει σαφή ορισμό. Δέχεται ότι η αρετή διδάσκεται, όμως, δεν υπάρχουν δάσκαλοι της αρετής. Είναι κάτι σαν την έμπνευση που κάνει τους ποιητές να γράφουν ποιήματα αλλά δεν ξέρουν πως γίνεται αυτό για να το διδάξουν σε άλλους.
Αυτό που μπορούμε να δεχτούμε, με σχετική σιγουριά, από τη σκέψη των φιλοσοφικών πηγών του Νεοπλατωνισμού, είναι ότι η αρετή έρχεται στον άνθρωπο από «πάνω», από το μυστηριακό βάθος του όντος του, από το πνευματικό μέρος του.
Ως αρετή, στην ανθρώπινη σκέψη,ορίζεται η ηθική αριστεία. Το να αριστεύει κανείς πάνω στον άξονα της ηθικής, τον άξονα που περιλαμβάνει τα πιο υψηλά χαρακτηριστικά του ανθρώπινου όντος. Την καλοσύνη, την ευγένεια, τη γενναιοδωρία, την ανδρεία, τη σωφροσύνη, την ταπεινοφροσύνη και ότι άλλο καλό μπορεί να σκεφτεί κανείς.
Επειδή η φιλοσοφία οφείλει να είναι πρακτική ας αναρωτηθούμε. Έχουμε άραγε, εμείς, σχέση με κάποια από αυτές τις μεγάλες λέξεις; Αν ρωτήσουμε τον εσωτερικό εαυτό μας τι θα απαντήσει; Μήπως, αν κοιτάξουμε μέσα μας, θα βρούμε σκιές ζήλιας, μάσκες φόβου, το συμφέρον μου πάνω απ’ όλα, οι άλλοι δεν με καταλαβαίνουν, νιώθω οργή και θυμό, περιμένω να πάρω την εκδίκηση μου… και τα λοιπά;
“Επίστρεψε στον εαυτό σου και κοίτα: αν δεν τον δεις ωραίο, κάνε σαν τον αγαλματοποιό ενός ωραίου αγάλματος που κόβει λίγο εδώ, γυαλίζει λίγο εκεί, μαλακώνει εκείνο το χαρακτηριστικό, καθαρίζει το άλλο, μέχρι να δώσει ωραία μορφή στο άγαλμα. Έτσι κάνε κι εσύ, αφαίρεσε τα περιττά, ίσιωσε τα στραβά, καθάρισε τα σκοτεινά και κάνε τα φωτεινά, χωρίς να σταματήσεις ποτέ να εργάζεσαι στο δικό σου άγαλμα”.
Πλωτίνος, Περί του καλού (ωραίου), Εννεάς9η, 7-12.
Δεν χρειάζεται το γνώθι σαυτόν για να παραδεχτεί κάποιος πως έχει αντιμετωπίσει ψυχολογικές τρικυμίες, νοητικά αδιέξοδα και κενές πράξεις, σε όλους μας συμβαίνουν αυτά αφού συμμετέχουμε σε ένα ομαδικό ασυνείδητο. Είναι ζητούμενο για τον άνθρωπο να φωτίσει τα σκοτάδια του κι αυτό φαίνεται στο ότι, ενδόμυχα, όλοι οι άνθρωποι θέλουν κάτι να ξέρουν.Να σκεφτούμε και μερικούςπου θέλουν να τα ξέρουν όλα.
Όπως έχουμε σώμα με μορφή, έχουμε και ψυχισμό με μορφή, τον δικό μας ψυχισμό. Έχουμε και νοητικό σώμα, ένα σύνολο προσωπικών αντιλήψεων, εμπειριών, ελπίδων, προσκολλήσεων και γνώσεων, μέσω των οποίων αποφασίζουμε πάρα πολλές φορές μέσα στην ημέρα για το τι θα κάνουμε κάθε φορά. Μερικές φορές νιώθουμε σαν να βρισκόμαστε σε πεδίο μάχης. Η καθημερινή μας επιβίωση είναι ένας καθημερινός πόλεμος, που ζητά έναν καθημερινό ήρωα. Με τις πράξεις μας θρέφονται τα όνειρα μας και όταν μένουμε άπραγοι μας συναρπάζουν οι ψευδαισθήσεις μας και γινόμαστε υποχείριο του μυαλού μας.
Για να το πετύχει αυτό κάποιος πρέπει να φθάσει στην «κάθαρση», μέσω του ενάρετου βίου και έπειτα μέσω διαλογισμού να φθάσει σε μυστικιστική έκσταση και τελικά να ενωθεί με το Θεό. «Κάθε ψυχή είναι και γίνεται αυτό ακριβώς που βλέπει …» Πλωτίνος, Εννεάς4η 3,8.15
Ας θέσουμε ένα εύλογο ερώτημα ελπίζοντας να αξίζει τον συλλογισμό. Μπορεί ένας άνθρωπος να κατακτήσει στο μέλλον του μια δυνατότητα, αν δεν υπάρχουν ήδη μέσα του οι σπόροι αυτής της δυνατότητας ως προδιαγραφές;
Άλλοι το ορίζουν ως defacto, άλλοι πιστεύουν ότι η εξέλιξη μπορεί να γεννήσει δυνατότητες και να ξεκινήσει πράγματα από το μηδέν, εκ του μη όντος. Ίσως, δηλαδή, κάποτε ο άνθρωπος να γίνει πλανήτης ή να ζήσει σαν αράχνη. Εμείς ελπίζουμε ο άνθρωπος να ολοκληρωθεί ως άνθρωπος και να ξεδιπλώσει τα πιο τέλεια χαρακτηριστικά, που κοιμούνται ακόμα μέσα του, περιμένοντας τις κατάλληλες συνθήκες για να ανθίσουν. Όπως λένε οι πέραν των Ιμαλάιων σχολές, κάθε επίπεδο της σχολής μαθητείας κρύβει νέα λουλούδια για τον οδοιπόρο, καινούργιες δυνάμεις για να κατακτήσει κανείς.
Όλοι έχουμε μέσα μας σπόρους των δυνάμεων, σπόρους των αρετών. Εδώ, θα πρέπει να διευκρινίσουμε και ναδιαχωρίσουμετις αρετές από τις ικανότητες ή τις δυνατότητες. Οι άνθρωποι μεταξύ τους έχουν πολλές διαφορές. Άλλοι είναι κοντοί και άλλοι ψηλοί, διαφέρουν στο βάρος, στη νοητική οξύτητα, στις περιστάσεις και σε τόσα άλλα που, στην πράξη,τους κάνουν να διαφέρουν και σε ικανότητες και σε δυνατότητες. Οι αρετές βρίσκονται πέρα από όλα αυτά. Δεν διαχωρίζουν τους ανθρώπους, τους ενώνουν, τους εναρμονίζουν, τους συντονίζουν. Το να είναι δίκαιος κανείς δεν έχει να κάνει με το ύψος ή τους μύες. Οι σπόροι των λανθανουσών δυνάμεων που υπάρχουν μέσα μας είναι αυτοί που θα μας ενώσουν μεταξύ μας, με το σύμπαν και με τον Θεό. Όσο κι αν φαίνεται αδύνατον να συμβεί, υπάρχει μέσα μας ο σπόρος που θα μας κάνει κάποτε να μονιάσουμε σαν αδέλφια. Είμαστε οικογένεια, όλοι άνθρωποι, υπάρχει στις προδιαγραφές μας.
Αν και δεν μπορεί να το συλλάβει ανθρώπου νους ότι είναι εφικτό κάτι τέτοιο, προσπαθούμε τόσο πολύ για το αντίθετο.
Φαίνεται λοιπόν ότι το μυαλό μας δεν χωράει ούτε τις προδιαγραφές μας. Σαν να μην υπάρχει ο Χριστός ή ο Βούδας μέσα μας. Είμαστε μικρόμυαλοι. Πρέπει να εξαγνιστούμε, να ξεπλύνουμε από πάνω μας τη μικροπρέπεια, να καλλιεργήσουμε τους σπόρους των αρετών μας, των πιο θετικών ονείρων μας.
Είναι εύκολο; Όσο να καλλιεργήσεις ένα άγριο χωράφι. Η αρετή σχετίζεται με την άροση, το όργωμα, και συνεπώς με την καλλιέργεια, την κουλτούρα και τον πολιτισμό. Δεν είναι εύκολο, θα παιδευτείς για να εκπαιδευτείς.
Μπροστά στην αρετή οι αθάνατοι θεοί έβαλαν τον ιδρώτα. Ο δρόμος δε προς αυτήν είναι μακρύς και ανηφορικός και στην αρχή ανώμαλος. Όταν, όμως, πλησιάζει προς το τέλος, από εκεί πια γίνεται εύκολος, από δύσκολος που ήταν πριν)
Ησίοδου, Έργα και Ημέραι, 289 – 292
Όλα δονούν στο σύμπαν, όλα είναι συχνότητες. Πρέπει να γράψουμε τη δική μας μουσική, αυτά που θέλουμε να εκπέμπουμε στο κόσμο της ζωής που μας έλαχε. Να λάμψουν οι καλύτερες συγχορδίες που έχουμε. Οι μούσες είναι κόρες του Απόλλωνα, που είναι θεός θεραπευτής και θεός της κάθαρσης.Τα τραγούδια τους υμνούσαν τον Δία, τον πατέρα της φύσης. Τι ωραίο να είναι κανείς φυσικός!
Στο Πλωτινικό φιλοσοφικό σύστημα, η Ψυχή, είναι μια διαρκώς μεταβαλλόμενη διαμορφωτική δύναμη, ποιητική αιτία του αισθητού κόσμου που κοσμεί και διοικεί όλο το Σύμπαν σύμφωνα με το αιώνιο νοητικό πρότυπο του
Νεοπλατωνισμός, το λυκόφως της αρχαίας ελληνικής φιλοσοφίας,
(2003, Θ. Πελεγρίνης)
Να είσαι ο εαυτός σου, ο πιο φωτεινός, ο πιο γενναίος. Χρειάζεται ανδρεία για να νικήσεις τον προσωπικό σου Μινώταυρο. Με τις αρετές θα καθαρίσεις τις πληγές που προκάλεσε ο εγωισμός σου.
Η σωφροσύνη να καθοδηγεί τα βήματα σου, με ανδρεία να αντιμετωπίζεις τους φόβους σου, με σοφία να διαλέγεις τα αδέλφια σου.
Η δικαιοσύνη είναι έργο των θεών. Η δική μας δουλειά είναι να πολεμήσουμε το σκοτάδι. Πρώτα απ’ όλα το δικό μας.
Τι είδους είναι, λοιπόν, ο σπουδαίος Άνθρωπος; Είναι εκείνος που έχει την Ικανότητα να ενεργεί με το Καλύτερο μέρος του!
Πλωτίνος, (Εννεάς 3η, Πραγματεία 4η).