Ο όρος οικοδύναμη αποτελεί νεολογισμό του συγγραφέα Σπ. Μακρή, που προέκυψε από τις λέξεις που χρησιμοποιεί ο Ισχόμαχος στο έργο Οικονομικός του Ξενοφώντα, «της οικίας την δύναμιν», προκειμένου να εξηγήσει την εσωτερική διαρρύθμιση, τη γενική διάταξη και τον προσανατολισμό του κτιρίου. Οι αρχαίοι Έλληνες ονόμαζαν το σπίτι οικία και τα δωμάτια οίκους, ενώ θεωρούσαν ότι η Γη ήταν ένας μεγάλος οίκος. Η φιλοσοφία τους ήταν απλή: το κάθε κτίριο λειτουργούσε σαν ένα μικρό είδος οικοσυστήματος, σαν μια μικρογραφία του οικοσυστήματος της περιοχής.
Η οικοδυναμική είναι το χωροθεσιακό σύστημα κτιρίων και πόλεων, το οποίο στοχεύει στο να μας βοηθήσει να επιλέξουμε ένα περιβάλλον που θεωρείται ικανό και πρόσφορο για τη σωστή διαβίωση, ανάπτυξη και εξέλιξή μας και να μας παρέχει αρμονία και ισορροπία με αυτό. Η οικοδύναμη έχει ως απώτερο σκοπό να θέσει τον άνθρωπο σε συντονισμό με το άμεσο και έμμεσο περιβάλλον του και σαφώς να μετέχει των παλμικών του κινήσεων. Από αυτό ο άνθρωπος θα απορροφήσει ό,τι πιο ευγενές, που θα συνδράμει στο να ζήσει μια τουλάχιστον καλή ζωή από κάθε άποψη.
Έτσι η οικοδύναμη είναι η τέχνη του κατοικείν και του ευ ζειν με αρμονία, υπό την αιγίδα της αρχαιοελληνικής σκέψης και φιλοσοφίας. Παρόμοια συστήματα αναπτύχθηκαν σε κάθε ανεπτυγμένο αρχαίο πολιτισμό, με στοιχεία που σαφώς ταίριαζαν καλύτερα με την κουλτούρα, τον πολιτισμό, την παιδεία, το κλίμα, τη μορφολογία του εδάφους, τα διάφορα μετεωρολογικά φαινόμενα της περιοχής. Ανάμεσα σε αυτούς τους πολιτισμούς ήταν οι Κινέζοι (feng shui), οι Αιγύπτιοι, οι Ινδοί (vaastu sastra), οι Μάγιας, οι Ίνκας και πολλοί άλλοι.
Η οικοδύναμη αποτελεί ένα σύστημα που βασίζεται πάνω στις αρχές, τη νοοτροπία και την πολιτιστική κληρονομιά των αρχαίων Ελλήνων. Μελετήθηκε και συστήθηκε από τους ιερείς του δελφικού μαντείου κατά την αρχαιότητα πριν από χιλιάδες χρόνια. Με κέντρο διάδοσης και εφαρμογής το μαντείο των Δελφών, εφαρμόστηκε σε όλο τον αρχαιοελληνικό κόσμο, δημιουργώντας ένα αόρατο γεωμετρικό πλέγμα, που είχε σκοπό την υγεία και την ευημερία των Ελλήνων, την ισορροπία με τη φύση αλλά και με το σύμπαν. Με τις εντολές-χρησμούς που έδινε η Πυθία και τις οδηγίες των ιερέων-χτιστών, οι αρχαίοι Έλληνες έχτιζαν τις πόλεις τους σύμφωνα με την ιερή γεωμετρία, την ιερή αρχιτεκτονική και πολεοδομία, γνώσεις που μόλις τα τελευταία χρόνια άρχισαν να αποκωδικοποιούνται.
Αυτό συνεπάγεται ότι ένα χωροθεσιακό σύστημα είναι εφαρμόσιμο στο περιβάλλον που αναπτύχθηκε. Έτσι το αντίστοιχο κινέζικο σύστημα φενγκ σούι δεν μπορεί να λειτουργήσει ίσως τόσο αποτελεσματικά στην Ελλάδα. Για παράδειγμα, ο δράκος στην Κίνα δεν έχει τον ίδιο συμβολισμό στο υποσυνείδητο του Δυτικού πολιτισμού.
Ο συγγραφέας Σπ. Μακρής, στο ομώνυμο βιβλίο για την οικοδύναμη, εισάγει τον όρο ωφέλιμη ροή ενέργειας, που θα μπορούσαμε να την ταυτίσουμε με τον αιθέρα των Ελλήνων ή με το κινέζικο τσι, το ινδικό πράνα κ.α. Πρέπει να διευκρινιστεί ότι με αυτό τον όρο δεν εννοείται ότι υπάρχει μη ωφέλιμη ροή ενέργειας με την έννοια της κακής ή αρνητικής, αλλά αναφέρεται σε δύο ενέργειες, που είναι και οι δύο ωφέλιμες: στη δημιουργική ενέργεια και τη γενεσιουργό. Καμία από τις δύο δεν είναι κακή ή αρνητική. Η υπερβολή, όμως, της μιας ή της άλλης είναι επιβλαβής. Γι’ αυτό πρέπει, όσο είναι δυνατό, να τις έχουμε σε μία ισορροπία που να πλησιάζει ή ακόμα και να αγγίζει, την ιδανική.
Στη σπείρα που έχει αναλογίες χρυσής τομής συναντούμε τη συμβολική και γεωμετρική αναπαράσταση της ωφέλιμης ροής ενέργειας. Τη σπείρα τη βρίσκουμε ως διακοσμητικό στοιχείο σε πλείστες αρχαίες κατασκευές, όπως σε ναούς, βασιλικά κτίρια, κατοικίες κ.α.
Στη ρυμοτομία μιας πόλης ή σε μια κατασκευή εμφανίζεται μια σπείρα με τέσσερις εστίες. Η σπείρα με την κόκκινη εστία είναι η πιο ενεργητική και ίσως προκαλεί έντονη αναστάτωση, αν στέκεται κάποιος για ώρα πάνω της ή πολύ κοντά στο πεδίο της, ενώ η πράσινη είναι ιδιαίτερα ευεργετική και καταπραϋντική. Οι άλλες δύο, μπλε και γαλάζια, είναι σχετικά ουδέτερες ή με εξαιρετικά μειωμένη επίδραση επάνω μας και αποτελούν ζευγάρια των προηγούμενων.
Η ωφέλιμη ροή ενέργειας βρίσκεται παντού με μεγαλύτερη ή μικρότερη ένταση. Θα την παρομοιάζαμε με τη στροβιλώδη κίνηση του ανέμου, η οποία περιστρέφεται με μορφή σπείρας. Συνεπώς, η κίνηση και η έντασή της διαμορφώνονται σε μια κατοικία από τη διάταξη των τοίχων, των δωματίων, των ανοιγμάτων, των επίπλων, και σε μια πόλη από τη ρυμοτομία της.
Η οικοδύναμη ουσιαστικά χωρίζεται σε δύο μέρη: Σε εκείνο που αναφέρεται στη σχεδίαση και ίδρυση μίας πόλεως (εντοπισμό κατάλληλης περιοχής, ρυμοτομία κ.λπ.) και στο σχεδιασμό και διαρρύθμιση ενός κτιρίου που προορίζεται για κατοικία.
Σε ό,τι αφορά το δεύτερο σκέλος της οικοδύναμης, δηλαδή την τοποθέτηση, σχεδίαση και προσανατολισμό ενός σπιτιού, όλα αυτά πρέπει να γίνονται σύμφωνα με το περιβάλλον, τις συνθήκες καθώς και τις νοοτροπίες και τα αρχέτυπα ενός λαού.
Στην αρχαία Ελλάδα, ο αρχιτέκτονας που αναλάμβανε να σχεδιάσει και να χτίσει ένα κτίριο, θα έπρεπε να γνωρίζει γεωμετρία, ιστορία, φιλοσοφία, μουσική, ιατρική και επιπλέον να έχει γνώσεις αστρονομίας, μετεωρολογίας, γεωλογίας, γνώσεις που καλύπτουν ένα ευρύ φάσμα επιστημών. Μόνο έτσι όμως θα μπορούσε να δει μια κατασκευή τόσο στο σύνολο της όσο και ως μέρος του συνόλου σε ισορροπία με τους φυσικούς νόμους.
Ένα χαρακτηριστικό των αρχαίων λαών είναι ότι μελετούσαν τη μητέρα φύση με τέτοιο τρόπο, ώστε παραδειγματίζονταν από αυτή, από τον τρόπο που αναπτύσσεται και συμπεριφέρεται, διότι τους έδινε τα καλύτερα δείγματα για το πώς έπρεπε οι ίδιοι να δημιουργήσουν. Για παράδειγμα, οι κίονες των ναών είχαν ως μέτρο το ανθρώπινο πόδι, που αντέχει το φορτίο του ανθρώπινου κορμού, συνδυάζοντας το κάλλος και τη φυσική αρμονία του σώματος. Το μήκος του πέλματος έχει το 1/6 του ύψους του ποδιού, και αυτή την αναλογία σεβάστηκαν στους δωρικούς κίονες, ανάμεσα στη βάση και στο συνολικό ύψος τους. Επίσης, όπως τα ευθυτενή δέντρα, το έλατο και το κυπαρίσσι, λεπταίνουν καθώς αυξάνει το ύψος τους, όμοια μιμήθηκαν τη φύση τους στην κατασκευή των κιόνων που το φάρδος τους μειώνεται στην κορυφή.
Όπως συμφωνούν μεταξύ τους όλοι οι μεγάλοι φιλόσοφοι αλλά και οι αρχιτέκτονες της αρχαιότητας Ξενοφώντας, Αριστοτέλης, Βιτρούβιος κ.α., το πρώτιστο που πρέπει να γνωρίζει ο αρχιτέκτονας ή ο ιδιοκτήτης πριν κτίσει ένα σπίτι, είναι ο σωστός ηλιασμός και προσανατολισμός. Σε ό,τι αφορά το πρώτο, πρέπει να μελετήσει τη διεύθυνση των ηλιακών ακτίνων σε διαφορετικές ώρες και ημέρες του έτους ως προς το μέρος που έχει επιλεγεί για να κτιστεί το σπίτι.
Βασικός παράγοντας ,για να επιτευχθεί η αρμονία με τη φύση και την υγεία των ανθρώπινων οργανισμών, ήταν να μελετηθούν οι ενέργειες και οι ακτινοβολίες της περιοχής, ηλιακή, βαρυτική, μαγνητική, αστρική, κοσμική, η ακτινοβολία του εδάφους (σήμερα γνωστή ως γεωπαθολογία) και πώς αυτά θα αλληλεπιδρούσαν με τα δομικά υλικά. Ο συντονισμός και η αρμονία του σπιτιού πρέπει να είναι κατάλληλα και ανάλογα εναρμονισμένα με το περιβάλλον το οποίο έχει επιλεγεί.
Σε ό,τι αφορά το σχήμα μιας κατοικίας, οι αρχαίοι Έλληνες ανέκαθεν προτιμούσαν τα τετράγωνα (κύβους) ή ορθογώνια σχήματα για κατοικίες, ναούς ή δημόσια κτίρια. Σπάνια, και μόνο για πολύ συγκεκριμένους λόγους, χρησιμοποιούσαν το κυκλικό, ημισφαιρικό, τετράεδρο ή άλλο.
Η αρχιτεκτονική ενός κτιρίου, εξωτερικά και εσωτερικά, σύμφωνα με το Βιτρούβιο, που στηρίζεται σε πηγές αρχαίων Ελλήνων, συνίσταται στα εξής: τάξη, διάθεση, ευρυθμία, συμμετρία, κοσμιότητα, οικονομία.
Η οικονομία είναι η ισορροπημένη και η μη αλόγιστη κατανομή των υλικών, καθώς και η προσεγμένη διάθεση του συνολικού χώρου και σαφώς ο καταμερισμός των δαπανών που χρειάζονται για το όλο έργο με τα απαραίτητα έξοδα και οικονομία.
Τάξη είναι ο σχεδιασμός και η διάρθρωση του οικοδομήματος με απόλυτη αίσθηση του μέτρου και της συμμετρίας των επιμέρους με το γενικό σύνολο. Η τάξη πραγματοποιείται μέσω μίας μονάδας μέτρου, που παίρνουμε από το ίδιο το κτίριο.
Η διάθεση είναι η πρέπουσα διάταξη των στοιχείων. Δηλαδή κάθε πράγμα, έπιπλο, αντικείμενο ή ό,τι άλλο, πρέπει να τοποθετείται στην κατάλληλη θέση, με την κατάλληλη διάταξη, αποδίδοντας πάντα την απαραίτητη καλαισθησία χωρίς να ξεφεύγει από την ταυτότητα και τον χαρακτήρα του έργου. Πρέπει όλα να είναι εναρμονισμένα με μέτρο, συμμετρία και αρμονία. Με τάξη και διάθεση.
Η ευρυθμία είναι η όμορφη εμφάνιση των μερών ξεχωριστά αλλά και ως σύνολο. Δηλαδή το ύψος να είναι αρμονικά και συμμετρικά δεμένο με το πλάτος, το πλάτος με το μήκος, το μήκος με το ύψος.
Η συμμετρία είναι η συμφωνία που προκύπτει από την εναρμόνιση του κάθε μέρους του έργου με τα άλλα και η αντιστοιχία των διάφορων επί μέρους στοιχείων στο σύνολο.
Τελευταίος κανόνας, πολύ βασικός και σημαντικός, είναι η κοσμιότητα, ο οποίος είναι αλληλένδετος με τους προηγούμενους, διότι χωρίς αυτούς δεν μπορεί να υπάρξει. Η κοσμιότητα είναι η αψεγάδιαστη εμφάνιση του έργου, το οποίο είναι δουλεμένο, κατασκευασμένο με πολύ αξιόπιστο και αυθεντικό τρόπο από αναγνωρισμένα και καθιερωμένα επιμέρους στοιχεία. Αυτό μπορεί να επιτευχθεί με τρεις τρόπους: «θεματισμώ», δηλαδή όταν το κτίριο έχει κάποιο θέμα και το κτίριο ανταποκρίνεται σε αυτό, «έθει», δηλαδή κατά συνήθεια (ήθη και έθιμα), «τη φύσει», δηλαδή σύμφωνα με τη φύση.
Μέσα στο πλαίσιο των παραπάνω κανόνων αναφέρονται επιγραμματικά μερικοί παράγοντες που πρέπει να ληφθούν υπόψη, όπως:
Ο καθημερινός επαρκής φωτισμός και αερισμός όλων των χώρων του κτιρίου, που εξασφαλίζει καλές συνθήκες υγείας.
Ο τρόπος κατασκευής να επιτρέπει την καλή υποδοχή του ήλιου το χειμώνα, ώστε να υπάρχει μια επιθυμητή θερμοκρασία και μια καλή σκίαση για δροσιά τις ζεστές ημέρες του θέρους. Να παρέχεται προστασία από τους ανέμους και την υγρασία.
Η διάταξη των δωματίων σε σχέση με τα παράθυρα αλλά και τις πόρτες πρέπει να είναι τέτοια, που να επιτρέπει τη μαιανδρική ροή της κίνησης του αέρα, καθώς αυτός μεταφέρει μαζί του ωφέλιμη ροή ενέργειας.
Τα υπνοδωμάτια πρέπει να φωτίζονται κατά την ανατολή, διότι είναι γνωστές οι ευεργετικές ιδιότητες της ακτινοβολίας που εκπέμπει ο Ήλιος στην ανατολή του, σε αντίθεση με τη δύση του. Για τους ίδιους λόγους, ανατολικά τοποθετούνται η βιβλιοθήκη ή ένας πνευματικός χώρος εργασίας που προϋποθέτει την έμπνευση.
Η κουζίνα πρέπει να παρουσιάζει τρία χαρακτηριστικά: αρκετό χώρο, άφθονο φωτισμό και ζωηρή λευκότητα.
Η τραπεζαρία είναι ενδεχομένως ο μόνος χώρος που μπορούμε να τοποθετήσουμε σε τρεις διαφορετικές κατευθύνσεις, είτε έχουμε τη δυνατότητα τριών διαφορετικών τραπεζαριών είτε όχι, ανάλογα την εποχή.
Ο άνθρωπος, ως μαγνητικό δίπολο, είναι ευεργετικό να ευθυγραμμίζεται με το μαγνητικό πεδίο της Γης. Πρέπει συνεπώς να κοιμόμαστε με το κεφάλι στο Βορρά. Έτσι η πίεση του αίματος είναι σε ισορροπία. Εμποδίζονται πνευματικές αρρώστιες και παρέχεται υγιής ύπνος χωρίς εφιάλτες, καθώς το σώμα αισθάνεται πλήρως αναζωογονημένο. Το ίδιο ευεργετικός είναι και ο ανατολικός προσανατολισμός. Επίσης για το στρώμα, οι αρχαίοι Έλληνες χρησιμοποιούσαν άχυρο, ένα φυσικό υλικό που παρείχε μόνωση από τη γαιοακτινοβολία.
Οι παραπάνω κανόνες και παράγοντες, που έπρεπε να ληφθούν υπόψη σε μια κατασκευή, καθιστούσαν τον αρχιτέκτονα έναν πανεπιστήμονα. Στο πέρασμα του Μεσαίωνα στην Ευρώπη ξεχάστηκαν πολλές από αυτές τις γνώσεις. Η σημερινή πανεπιστημιακή μόρφωση ενός αρχιτέκτονα σαφώς υπολείπεται του συνόλου των γνώσεων που χρειάζονται. Σε πολλές από τις προαναφερόμενες γνώσεις η επιμόρφωση είναι σχετική και πληροφοριακή. Εξάλλου πολλοί από αυτούς τους παράγοντες άρχισαν να μελετούνται και να λαμβάνονται υπόψη μόλις τις τελευταίες δεκαετίες.
Η μεγάλη αστική ανάπτυξη, που ακολούθησε τη βιομηχανική επανάσταση του 18ου αιώνα, ώθησε σε μια άναρχη πολεοδομία των σύγχρονων πόλεων, που στόχευε στην ικανοποίηση των ολοένα αυξανόμενων αναγκών για στέγαση. Ανάλογα, η αρχιτεκτονική των κτιρίων στόχευε στην τακτοποίηση των μαζών για οικονομικούς και πολιτικούς λόγους, μια τεχνοκρατική αντίληψη που δεν λάμβανε υπόψη τους παράγοντες άνθρωπος, υγεία, περιβάλλον μέσα σε ένα πλαίσιο μακροχρόνιου σχεδιασμού, ισορροπημένης και υγιούς ανάπτυξης.
Σήμερα η διόγκωση του αστικού φαινομένου μας φέρνει αντιμέτωπους με τα δυσάρεστα αποτελέσματα που βιώνουμε καθημερινά στις μεγαλουπόλεις. Το σημερινό πολεοδομικό καθεστώς και το μέγεθος που έχει λάβει κάνει πρακτικά δύσκολη την εφαρμογή ενός οποιουδήποτε χωροθεσιακού συστήματος, ακόμα κι αν παρακάμπταμε τη σημερινή αρχιτεκτονική αντίληψη. Ωστόσο η επιστήμη ανακαλύπτει ξανά την αξία και τη σημασία που δίνανε οι αρχαίοι λαοί στο δομημένο περιβάλλον και την εναρμόνισή του με τη φύση και τους νόμους της.
Η οικοδύναμη είναι ένα σύστημα που εναρμονίζει τον προσωπικό μας χώρο με το εξωτερικό περιβάλλον, την ύλη με το πνεύμα και μπορεί να προσφέρει υγεία, ισορροπία, ευημερία και να μας συντονίσει με τις αόρατες δυνάμεις της φύσης. Δεν αποτελεί την πανάκεια που θα εμποδίσει όλες τις κακές ενέργειες να εισέλθουν στην οικία μας ούτε θα λύσει όλα τα προβλήματα στην προσδοκία μιας καλής ζωής, η οποία εξάλλου εξαρτάται από πολλούς παράγοντες, αλλά είναι ένα μέσο που θα συμβάλλει και θα βελτιώσει σημαντικά την ποιότητα της ζωής μας, εφόσον εμείς δείξουμε την ανάλογη προσοχή.
Βιβλιογραφία:
- Μακρής Σπ., Οικοδύναμη, το αρχαιοελληνικό Φενγκ-Σούι, Εκδόσεις Αρχέτυπο, 2003.
- Τσίπηρας Κ., Το οικολογικό σπίτι, Εκδόσεις Λιβάνη, 1996.
Πηγές στο διαδίκτυο: