Βασικές Αρχές της Ιερής Γεωγραφίας

«Η πόλη οργανώνεται βάσει της σχέσης της με το σύμπαν που ιεροποιεί τα μέρη της»

(Πλάτωνος Νόμοι, 745)

1. Εισαγωγή

Η ιερή γεωγραφία είναι μια παγκόσμια έννοια. Η ιδέα του πώς μια ολόκληρη πόλη οργανώνεται βάσει της σχέσης της με το σύμπαν, όπως ακριβώς την εκφράζει ο Πλάτων στους Νόμους του, συναντάται σε όλους τους αρχαίους πολιτισμούς.

Για να μπορεί να διατηρήσει την αρμονία και την ισορροπία στον τόπο που ζει, ο παραδοσιακός άνθρωπος είναι πρόθυμος να μπει σε «συμπάθεια» με τους διάφορους νόμους του κόσμου και επίσης με τους τόπους απ’ όπου εκπορεύονται οι κοσμικές δυνάμεις, ώστε να συνδεθούν με «συμπαθητικό» τρόπο με τις απεικονίσεις τους και τις γήινες αντιστοιχίες τους.  

Αν θέλουμε να καταλάβουμε τη σημασία της μαγείας από μια πιο υψηλή οπτική, όπως π.χ. τη θεωρεί ο G. Bruno, θα την ορίζαμε σαν τη σχέση «συμπάθειας» ανάμεσα στο μικρόκοσμο και το μακρόκοσμο. Και μέσα από την ανάπτυξη μιας Ιερής Γεωγραφίας διευκολύνεται αυτή η διαδικασία.

Αν αντιλαμβανόμαστε το μικρόκοσμο στο άτομο και το μακρόκοσμο στο σύμπαν, μπορούμε να διευκολύνουμε αυτή τη «συμπαθητική» σχέση και επίσης να την ενισχύσουμε και να τη κατευθύνουμε μέσα από τη δημιουργία ενός μεσόκοσμου, ενός ενδιάμεσου σύμπαντος ανάμεσα στο μικρόκοσμο και το μακρόκοσμο. Η ιερή γεωγραφία προτείνει μια χωροχρονική οργάνωση (προσανατολισμοί και ημερολόγιο) που διευκολύνει τη διαδικασία των «συμπαθητικών» σχέσεων ανάμεσα στο μικρόκοσμο και το μακρόκοσμο, μέσω του μεσόκοσμου που την εκφράζει.

Δεν είναι τόσο εύκολο να έρθει σ’ επαφή απευθείας ένας άνθρωπος με τους νόμους του σύμπαντος. Χρειαζόμαστε όντα-μεσολαβητές, όπως είναι ο μεσόκοσμος, ανάμεσα σε μας, ως άτομα, και στο σύμπαν, ως απάντηση. Με την κατασκευή πόλεων, ναών, ανακτόρων, σπιτιών, τάφων, ο παραδοσιακός άνθρωπος προσπαθεί να προβάλει στη γη τους νόμους του ουρανού, μέσα από τη ενεργητική φαντασία, κατεξοχήν δημιουργική λειτουργία.  Μέσα από αυτή τη λειτουργία ο άνθρωπος συλλαμβάνει τα αρχετυπικά μοντέλα και αντιλαμβάνεται τις μορφές, για να τις εκφράσει αντικειμενικά στη γη.

Η ιερή γεωγραφία προσπαθεί να προβάλει αυτό που έχει ήδη συλλάβει με τη φαντασία στην αισθητή αντικειμενική πραγματικότητα και να φορτίσει αυτή τη μορφή με τις συμπληρωματικές ενέργειες της γης και του ουρανού.

Όταν αυτή η μορφή αντικειμενικοποιείται από τη μια μεριά και φορτίζεται από την άλλη με τη διπλή ενέργεια, γίνεται λειτουργική, γίνεται μαγική. Η Ιερή Γεωγραφία δεν ψάχνει μόνο μια αισθητική σχέση του χώρου, αλλά και ένα λειτουργικό αποτέλεσμα, που κάνει πιο κατοικήσιμη και αποτελεσματική την ανθρώπινη ζωή και τη σχέση της με τους θεούς.

2. Η φαινομενολογία του Ιερού (Ιεροφάνεια)

Η ιερή γεωγραφία υπακούει σε πολύ συγκεκριμένους νόμους, για να μπορεί να είναι ο ενισχυτής που επιτρέπει τη σύνδεση και τη μετάλλαξη. Γι’ αυτό υπάρχουν αρχέτυπα, μύθοι, σύμβολα και τελετές σαν θεμέλια ή κλειδιά στην ανάπτυξη αυτής της διαδικασίας.

Το αρχέτυπο είναι το παραδειγματικό μοντέλο σε ένα πιο υψηλό επίπεδο, που ονομάζουμε επίπεδο των ιδεών. Το αρχέτυπο στην πραγματικότητα είναι δύσκολο να το συλλάβουμε, γιατί είναι ένα ον σε κίνηση.

Η αποκάλυψη του αρχετύπου, που είναι ένα, στην πολλαπλότητα γίνεται με το μύθο, που είναι μια ιερή λέξη και εικόνα. Είναι ρήμα ή ήχος και φως, λέξη και εικόνα. Αν δεν υπάρχουν και τα δύο είναι γιατί πολλές φορές έχουμε εικόνες των μύθων ή γραπτούς μύθους. Ο μύθος δεν είναι ένα αρχέτυπο, είναι ένας καθρέπτης που αντανακλά το αρχέτυπο. Υπάρχουν πολλοί μύθοι και λίγα αρχέτυπα. Ο μύθος είναι σαν μια «φωτογραφία στιγμής» ενός όντος σε κίνηση. Το ον σε κίνηση είναι ο αρχέτυπος. Ένας που κάνει συγκριτική μελέτη των μύθων των λαών βλέπει ότι μύθοι μοιάζουν κατ’ αναλογία. Δεν είναι πανομοιότυποι μεταξύ τους, αλλά τους κατατάσσουμε σε οικογένειες, γιατί ο κάθε ένας έχει «φωτογραφίσει» το μύθο με τη δική του φωτογραφική μηχανή, άλλος π.χ. έχει φακό που κάνει ζουμ, άλλος όχι. Και το ίδιο αντικείμενο, αν το τραβήξει άλλος φωτογράφος, δεν θα είναι το ίδιο. Ο μύθος αποκαλύπτει ένα κομμάτι του αρχέτυπου. Ο μύθος της ίδρυσης μιας πόλης ή μίας δυναστείας, της γέννησης του κόσμου, δείχνει πάντα μια δράση καταγωγής πρωταρχική.

Τα σύμβολα είναι η γλώσσα του μύθου και επιτρέπουν συνδέσεις, αν και είναι τμήματα των αποκαλυπτικών στοιχείων του μύθου. Το σύμβολο είναι μια γλώσσα, για να εκφραστεί κάτι που δεν φαίνεται, είναι ένας έμμεσος τρόπος επικοινωνίας. Τέλος και σαν κύριο στοιχείο έχουμε την τελετή που εκδηλώνει το μύθο στο χώρο-χρόνο, μετατρέποντας τον σε ιερό.

Μπορούμε λοιπόν να μιλήσουμε για 4 κλειδιά, σχέδια ή στοιχεία της φαινομενολογίας του ιερού (ιεροφάνειας): το αρχέτυπο, το μύθο, το σύμβολο και την τελετή. Η διαδικασία του να εντάξουμε στην αρχιτεκτονική και στην πολεοδομία τη διάσταση του μύθου, εκφρασμένου στην τελετή, έχει μεγάλη δύναμη προβολής. Γιατί ο μεσόκοσμος δε διοχετεύει μόνο ουράνιες ενέργειες, αλλά και ενώνει τον ουρανό με τη γη, δεν είναι μόνο παθητικός, είναι και ενεργητικός. Η μετατροπή του χώρου σε τελετουργικό χώρο με μια τελετή δεν είναι παθητική διαδικασία, αλλά προβάλλεται κιόλας και αυτή η προβολή ζωντανεύει το αρχέτυπο και το ενεργοποιεί.

Είναι πολύ δύσκολο να λειτουργήσει μια κουλτούρα και ένας πολιτισμός χωρίς την προβολή της ενέργειας του μεσόκοσμου στο επίπεδο του αρχετύπου. Γι’ αυτό, όλοι οι πολιτισμοί που μας ενδιαφέρουν έχουν τελετές ίδρυσης και όχι απλά μια εξήγηση του κόσμου.

Αν μελετούσαμε έναν τόπο βάσει της ιερής γεωγραφίας, θα βρίσκαμε μνήμες ή ρίζες της τελετής ίδρυσης και όχι μόνο της οργάνωσης ή των αξόνων. Αυτό μας δίνει ένα πολύ σημαντικό κλειδί. Στο βάθος του ιδρυτικού μύθου θα βρούμε  με ποιο στοιχείο λειτούργησε (ενεργοποιήθηκε) αυτός ο τόπος, με ποιο μέρος του ουρανού και της γης, για ποιο σκοπό εγκαθιδρύθηκε αυτός ο μεσόκοσμος. Κάθε πολιτισμός προσπαθεί να εντάξει τη «γη» του με μια συγκεκριμένη όψη του ουρανού. Είναι πολύ γενικό το να μιλάμε για ένωση ουρανού και γης. Δεν είναι οποιαδήποτε γη, ούτε οποιοσδήποτε ουρανός. 

Η Ρώμη δε θα ήταν η Ρώμη αν ο ιδρυτικός της μύθος ήταν διαφορετικός από το γνωστό. Υπάρχει ένα μυστήριο στον Ρωμύλο και τον Ρέμο, που ίδρυσαν τη Ρώμη, σε σχέση με τον αστερισμό των Διδύμων, τον Κάστορα και τον Πολυδεύκη, με την ανάδυση του ενός και την εξαφάνιση του άλλου.

3. Κανόνες για την εγκαθίδρυση του χώρου του ουρανού

 Ένα κύριο στοιχείο είναι  ο προσδιορισμός του χώρου μέσω της μετατροπής του σε ιερό και εδώ ο συμβολισμός του προσανατολισμού είναι θεμελιώδης.

Μια ιερή γεωγραφία έχει δυο κύριους άξονες: το γήινο άξονα και τον ουράνιο ή κοσμικό. Ο γήινος άξονας φέρει μαζί του τις γήινες ενέργειες, υποχθόνιες και τελουρικές δυνάμεις του πλανήτη,  που εκδηλώνονται στην επιφάνειά του. Για παράδειγμα, στην Τεοτιχουακάν, αυτό συμβολίζεται με τον ιαγουάρο που παίζει το φτερωτό κοχύλι. Η τελετουργική δύναμη του ιαγουάρου βγαίνει από την ανάσα του μέσα από ένα κοχύλι, που αντιπροσωπεύει τα νερά του φτερωτού φιδιού, ουράνια νερά που αυτός επικαλείται από την πρωταρχική υπόγεια σπηλιά του.

Η τελετουργική ενέργεια, που πηγάζει στην επιφάνεια, αντιστοιχεί στο γήινο άξονα. Παραδείγματος χάριν, στην Αίγυπτο ο γήινος άξονας εκφράζεται από το Νείλο. Είναι ο άξονας που επιτρέπει να εξηγηθεί από που έρχεται η τροφή, ποια ενέργεια στηρίζει την εκδήλωση αυτού του πολιτισμού. Όμως, ο προσανατολισμός του άξονα δεν είναι πάντα ο ίδιος, αλλιώς όλοι οι τόποι της γης θα ήταν όμοιοι.

Ο γήινος άξονας μπορεί να είναι Βοράς-Νότος, αλλά αυτό δεν είναι απαραίτητο. Αυτό που πρέπει να παρατηρούμε είναι το πού βρίσκεται ο γήινος άξονας μιας πόλης ή ενός ιερού συμπλέγματος, πράγμα που επιτρέπει να καταλάβουμε πού βρίσκονται οι δυνάμεις που στηρίζουν την εκδήλωση, δίνοντας τη ζωτικότητα στον εκδηλωμένο κόσμο. Δε θα είναι υποχρεωτικά πάνω σ’ αυτόν τον άξονα.

Γι αυτό, πρέπει κανείς να ερευνά την ιερή γεωγραφία ενός τόπου, γιατί ακόμη και αν δεν πληροφορεί για την ιστορία ή τους μύθους της εποχής, μέσα από μια καλή μελέτη των αξόνων θα μπορεί κανείς να καταλάβει τη λειτουργία και την ενέργεια που χρησιμοποιήθηκε από τους αρχαίους κατασκευαστές. Δε θα γνωρίσουμε το όνομα των κατασκευαστών, αλλά θα καταλάβουμε το νόημα του καθρέφτη του ουρανού που είχαν φανταστεί και θα μπορέσουμε να τον αναζωογονήσουμε.  

Έχουμε δυο κύριους άξονες: το γήινο και τον κοσμικό που διασταυρώνονται σε συγκεκριμένο τόπο, που δεν είναι πάντα το γεωγραφικό κέντρο, αλλά το κέντρο δύναμης και ζωής που προέρχεται από τον αόρατο κόσμο. Σε μερικές περιπτώσεις, ο κάθετος άξονας είναι εύκολο να ανακαλυφτεί, άλλες φορές είναι απλά η προβολή του άξονα Βοράς-Νότος καθετοποιημένου, προσανατολισμένου συνήθως προς τα πολικά άστρα.

4. Η σημασία του συμβολισμού του κέντρου

Ο πρώτος συμβολισμός είναι ο συμβολισμός του Κέντρου· τόπος που σηματοδοτείται από μια διασταύρωση και/ή από μια εκπόρευση ενεργειών. Από το Κέντρο γεννιούνται τα πάντα, γι’ αυτό πρέπει να βρούμε το ή τα κέντρα, τους πόλους που θα επιτρέψουν τη διασταύρωση, δηλαδή την ένωση των αντιθέτων, τόπους απ’ όπου θα αναδυθεί η Δημιουργία.

Σε πολλούς προκολομβιανούς μύθους, το κέντρο συμβολίζεται μ’ έναν κόμπο, που αντί να μπλοκάρει, ξεμπλοκάρει. Αυτός ο κόμπος δένει τις ενέργειες και τις προβάλλει σαν Σίντι, σαν διοχετευμένες δυνάμεις. Για τους Αιγυπτίους ο κόμπος είναι σύμβολο της μαγείας (Heka).

Το κέντρο είναι το σημείο από το οποίο ξεκινά ο προσανατολισμός. Συνήθως συμβολίζεται με μια ιερή στήλη που αναπαριστά τον άξονα του κόσμου. Άλλες φορές ένας οβελίσκος, ένας ναός, ένας βράχος, ένα νησί ή ένα βουνό, χρησιμοποιούνται για να κωδικοποιήσουν το συμβολικό όραμα.

Το κέντρο είναι η αγνή γη, αυτή που δε μολύνθηκε ποτέ, και είναι η αρχή της εκδήλωσης.

Στην Αίγυπτο, πάνω στον πρωταρχικό λόφο, τοποθέτησαν για πρώτη φορά τον φοίνικα, το μαγικό πουλί Μπεν-Μπεν, φορέα της ζωής. Στη Βίβλο μετά τον κατακλυσμό, η κιβωτός του Νώε προσάραξε στο όρος Αραράτ, τη γη που δεν είχε προσβληθεί από τα χαοτικά νερά του κατακλυσμού. Ο μύθος της δημιουργίας του Κούζκο στους Ίνκας ανταποκρίνεται στον ίδιο συμβολισμό: το πρωταρχικό ζευγάρι αναζητούσε έναν χώρο για να βυθίσει μια χρυσή ράβδο. Αυτή θα βυθιζόταν στην εκλεκτή γη, στο Κούζκο, τον «ομφαλό του κόσμου», το σημείο ένωσης ανάμεσα στον ουράνιο και στον γήινο κόσμο. Και από αυτόν τον ομφαλό θα προέβαλλε το δέντρο του κόσμου, που συμβολίζει τον άξονα του κόσμου. Η ίδρυση της πρωτεύουσας των Αζτέκων, της Τενοτστιτλάν, θα πραγματοποιηθεί στον χώρο όπου ένας αετός θα καταβροχθίσει ένα φίδι, καθισμένος σε ένα κάκτο. Και εδώ έχουμε τη σύνδεση των τριών κόσμων.

Από το κέντρο, την «ενεργητική καρδιά», ξεκινά ο προσανατολισμός, σχεδιάζοντας άξονες που σχετίζονται με την κίνηση του Ήλιου, κατά μήκους των οποίων χτίζονται όλα τα μνημεία. Λειτουργούν σαν «θάλαμοι συντονισμού». Το καθετί αρχίζει να δονείται. Ο χώρος γίνεται Ιερός. Και έτσι ο χώρος που ιεροποιήθηκε γίνεται η γέφυρα ανάμεσα στον αισθητό κόσμο και τον ουράνιο κόσμο.

Γιατί ο ήλιος;

Επειδή κάθε μέρα ο ηλιακός κύκλος επαναλαμβάνει την Γένεση, το Ζενίθ και το Ναδίρ, το τέλος κάθε ζωής όλων των κύκλων. Είναι σύμβολο της Δημιουργίας του αιώνιου μύθου. Γι αυτό, η οδός που διαπερνά την πόλη από την Ανατολή ως την Δύση, όπως κάνει ο ήλιος, είναι η «γραμμή ζωής» της πόλης.

Αυτός ο άξονας, που δίνει στην πόλη την πνευματική της ενέργεια, καλείται Decumanus, στην Ετρουσκική και Ρωμαϊκή παράδοση.

Η δεύτερη τελετουργική πράξη των κατασκευαστών είναι να σχεδιάσει μια ευθεία κάθετη στον άξονα Ανατολής – Δύσης: τον άξονα Βορρά-Νότου, που οι Ρωμαίοι ονόμαζαν Cardo.

Με αυτό τον τρόπο σχηματίζεται σε κάθε πόλη ένας κεντρικός σταυρός, από το κέντρο του οποίου ακτινοβολούν και απλώνονται όλες οι οδοί και η ουσία της πόλης.

Κάθε βραχίονας του σταυρού έχει τον δικό του ιδιαίτερο συμβολισμό, που σχετίζεται με τα τέσσερα στάδια της ημερήσιας πορείας του ήλιου στο στερέωμα. Το αποτέλεσμα είναι ο ιερός προσανατολισμός της πόλης και όλα τα κτίρια που είναι σε αυτούς τους δύο άξονες αποτελούν μέρος του συμβολισμού αυτού.

Η Ανατολή μας θυμίζει τις αρχές, την αυγή της Δημιουργίας, όπως επίσης την αγάπη της θείας δύναμης που είναι ικανή να γεννά τη ζωή, που μας φέρνει από το αόρατο στο ορατό. Ο Νότος συμβολίζει το απόγειο του ηλιακού κύκλου. Η Δύση το τέλος του κύκλου, το πέρασμα από το ορατό στο αόρατο. Ο Βορράς, εκεί όπου ο ήλιος συνεχίζει την πορεία του κάτω από τον ορίζοντα, συμβολίζει τα βάθη, το σημείο εκκίνησης στην καρδιά της νύχτας, της πορείας από το αόρατο προς το ορατό. Είναι η αναβατική οδός.

Στον Χριστιανισμό τα τέσσερα στάδια της ηλιακής πορείας σχετίζονται με τα τέσσερα ιερά στάδια της ζωής: Ο Βορράς συμβολίζει τη γέννηση, η Ανατολή τα πάθη και τη σταύρωση, ο Νότος, την Ανάληψη και το απόγειο της Εκκλησίας, η Δύση, την αποκάλυψη και την τελική κρίση.

Έτσι, βλέπουμε ότι οι Ρωμαίοι έχουν θέσει τις βάσεις της Ιερής Γεωγραφίας που θα χρησιμοποιηθούν σε όλη τη Δύση.

Αν μελετούσαμε μια ρωμαϊκή πόλη ή πόλη που είχαν κατακτήσει οι Ρωμαίοι, θα παρατηρούσαμε ότι γενικά χρησιμοποιούσαν τους άξονες που έβρισκαν και τους έδιναν μια γεωμετρική μορφή. Έτσι, σέβονταν την κληρονομιά των άλλων λαών, διοχετεύοντάς την, εκμεταλλευόμενοι με αυτόν τον τρόπο τις γνώσεις των ντόπιων και βέβαια τις ενέργειες των ίδιων των τόπων.

Όταν οι Ρωμαίοι έφτασαν στο Παρίσι και βρήκαν ένα νεολιθικό δρόμο Βορά-Νότου, που ένωνε τις  σκανδιναβικές χώρες και την Αγγλία με τη νότια Γαλλία, ο οποίος έφτανε ως την Ιταλία και την Ισπανία, τον σχεδίασαν και τον διαμόρφωσαν. Ο δρόμος καθαυτός υπήρχε βασικά, αλλά αυτοί τον σχεδίασαν, και ακόμη και σήμερα, επιβιώνει το ρωμαϊκό cardo στο δρόμο του Saint Jacques και Saint Denis.

Ο καθεδρικός της Παναγίας των Παρισίων έχει τον ίδιο προσανατολισμό με τη διαδρομή “Real del Sena” του Σηκουάνα, ένα μέρος όπου το ποτάμι κάνει μια κούρμπα και διατηρεί την πορεία του ευθεία για πολλά χιλιόμετρα. Αυτή η μικρή ευθεία διαδρομή σημαδεύει τον προσανατολισμό του άξονα Ανατολής-Δύσης της πόλης, συμβολίζοντας την ένωση του νερού και του φωτός. Ο καθεδρικός της Παναγίας των Παρισίων χρησιμοποιεί αυτόν τον άξονα για τον προσανατολισμό του κεντρικού κλίτους του, καθώς επίσης και ο θριαμβευτικός δρόμος των Ηλύσιων Πεδίων.

Αν μελετήσουμε λίγο περισσότερο αυτό το θέμα, θα κατανοήσουμε το ευφυές σχέδιο αυτής της πόλης. Αυτό συμπίπτει στο Παρίσι με ημερομηνίες των γιορτών του χριστιανικού ημερολογίου, όπως η μάχη του Αη Γιώργη με το δράκο, η ημέρα των νεκρών (Ψυχοσάββατο) κ.λ.π.

5. Η ίδρυση της πόλης-η οροθέτηση του Ιερού χώρου

Κάθε παραδοσιακός λαός, είτε είναι Κινέζοι, Σουμέριοι, Αιγύπτιοι ή Μάγια, κατασκευάζοντας μια Πόλη, αναδημιουργεί τον κόσμο, σεβόμενος την θεία ή κοσμική διάνοια. Έτσι, η Πόλη μπορεί να γίνει μια εικόνα – μικρογραφία του Σύμπαντος.

Ο ρόλος του ιδρυτή της πόλης είναι να αναδημιουργήσει για ακόμα μια φορά τον κόσμο, επαναλαμβάνοντας τις κινήσεις της δημιουργίας του κόσμου και ενσαρκώνοντας σεμνά τον ρόλο του Δημιουργού.

Ιδρυτής πρώτα πραγματοποιεί την τελετή του κέντρου, έπειτα την τελετή των τεσσάρων γωνιών, έτσι ώστε να γίνει ο προσανατολισμός του μαγικού τετραγώνου και να σκάψει ένα χαντάκι που οριοθετεί τα σύνορα της Πόλης. Στη συνέχεια, θα κάνει έναν τελετουργικό γύρο.

Τρία βασικά αρχέτυπα διέπουν την ίδρυση της Πόλης: το Κέντρο, το Τετράγωνο και ο Κύκλος.

Το κέντρο γενικά σημαδεύεται, όπως είπαμε, από ένα οβελίσκο, ένα άγαλμα ή ένα δέντρο. Δεν είναι αναγκαστικά το γεωμετρικό κέντρο, επειδή το ζητούμενο είναι η Ζωή, και η Ζωή δεν είναι συμμετρική, αλλά προϊόν μιας δυναμικής ισορροπίας.

Η Πόλη είναι, στην διάρκεια της τελετής ίδρυσης, μια τετράγωνη επιφάνεια που αντιπροσωπεύει τον οριζόντιο κόσμο, που είναι η αντανάκλαση πάνω στο γήινο επίπεδο του ουράνιου κόσμου. Για να μπορέσει να διαρκέσει, για να είναι πραγματική, η νέα πόλη, πρέπει να προεκταθεί με τη βοήθεια του τελετουργικού της κατασκευής στο «Κέντρο του Σύμπαντος». Σύμφωνα με πολλές παραδόσεις, η δημιουργία του κόσμου άρχισε σε ένα κέντρο και γι’ αυτό το λόγο, η κατασκευή της πόλης πρέπει και αυτή ν’ αναπτυχθεί γύρω από ένα κέντρο. Ο Ρωμύλος, αφού άνοιξε μια βαθιά τάφρο, τη γέμισε καρπούς, τη σκέπασε με χώμα, ύψωσε από πάνω έναν βωμό και χάραξε με το άροτρο ένα πρόχωμα. Η τάφρος ήταν ένας κόσμος (Mundus), το σταυροδρόμι των τριών κοσμικών επιπέδων που χωρίζει τη γη σε βέβηλη (προς τα έξω) και σε ιερή (προς τα μέσα). Προσανατολισμένος προς τα τέσσερα σημεία του ορίζοντα, ένας τέτοιος χώρος ήταν καθαγιασμένος.

6. Η συμβολική λειτουργία του χρόνου

Ο χρόνος κινείται στο χώρο, αν και ο χώρος δεν κινείται. Όταν μελετάμε ένα κτίριο, πρέπει να το δούμε στο χρόνο, κατά τη διάρκεια μιας μέρας, μιας εποχής, ή  ενός  χρόνου. Θα καταλάβουμε τη ζωτικότητά του, τις εξωτερικές του αλλαγές, τις ευνοϊκές στιγμές του, το ημερολόγιό του, τις πιο αποτελεσματικές τελετουργικές στιγμές.

Οι αρχαίοι γνώριζαν τα μυστήρια του προσανατολισμού και του ημερολογίου. Εμείς έχουμε χάσει τα κλειδιά, αλλά πρέπει να ξαναβρούμε αυτό που κρύβεται μέσα στα αρχαία μνημεία.

Δεν είναι μόνο οι μαθητές που ξυπνούν. Ακόμα και αυτά τα ιερά κτίρια που συναντάμε σε διάφορους πολιτισμούς μπορούν να ξυπνήσουν, όταν υπάρχουν μαθητές. Έτσι, επιστρέφουμε στους δασκάλους και στην παράδοση αυτό που μας έχουν δώσει. Αυτή είναι μια ανταπόδοση που μπορούμε να κάνουμε εμείς. Δεν είναι τόσο δύσκολο, απλά πρέπει να έχουμε επιμονή και υπομονή.

Με το να μπαίνουμε στο μυθικό χρόνο, στον τελετουργικό χρόνο είναι σαν να κατανοούμε το ημερολόγιο, τον ιερό χρόνο και τις ανανεωτικές στιγμές, δηλαδή τις γιορτές. Αν ανακτήσουμε την έννοια των γιορτών, θα ξέρουμε πώς αναγεννάται ο άνθρωπος και ο τόπος. Ο χώρος πρέπει να αναγεννάται. Δεν είναι το ίδιο να βλέπουμε έναν χώρο που για αιώνες δε λειτουργεί. Μπορεί να είναι εντυπωσιακός και να αισθανόμαστε τη φόρτιση και τη μνήμη του, αλλά, για να είναι ζωντανός ένας τόπος για τον άνθρωπο, χρειάζεται η γιορτή και οι τελετές της που τον ενεργοποιούν και τον φορτίζουν.

7. Επίλογος   

Μια δυναμική ένωση ανάμεσα στον Ουρανό και τη Γη, μεταλλάσσοντας το χώρο-χρόνο από βέβηλο σε ιερό, με τελετές προσανατολισμού του χώρου και κάνοντας κυκλικό το χρόνο, είναι ο σκοπός της Ιερής Γεωγραφίας.  Με τον κύκλο του ημερολογίου η ζωή ανανεώνεται συνεχώς και ο καθρέφτης του μεσόκοσμου αντικατοπτρίζει τις γήινες και τις ουράνιες δυνάμεις σαν ένα βιβλίο που ανοίγει, για να μας αφήσει να διασχίσουμε τα διάφορα επίπεδα. Η ζωή ρέει, σωστά διοχετευμένη, από το επίπεδο του ορατού σ’ εκείνο του αόρατου και το αντίθετο, επαληθεύοντας το παλιό ερμητικό ρητό: «Όπως είναι πάνω είναι και κάτω».

Προτεινόμενη Βιβλιογραφία

1. «Η ΝΕΑ ΑΝΘΡΩΠΟΛΟΓΙΑ», Fernando Schwarz , Εκδ. Ν. Ακρόπολη
2. «Πραγματεία πάνω στην ιστορία των θρησκειών», Mircea Eliade , Εκδ. Χατζινικολή
3. «Το ιερό και το βέβηλο», Mircea Eliade, Εκδ. Αρσενίδης

Συγγραφέας: Φραντζικινάκης Κώστας

Από το ίδιο Τεύχος

Περισσότερα Άρθρα ΕΠΙΣΤΗΜΗ