Πλάτωνος Πολιτεία

Ένα από τα σπουδαιότερα έργα του Πλάτωνα, η Πολιτεία, είναι ένα κείμενο αφιερωμένο στον Άνθρωπο και στην ιδανική κοινωνία. Θα προσπαθήσουμε σήμερα να το προσεγγίσουμε και να το γνωρίσουμε με απλό τρόπο, ώστε αυτός ο μεγάλος Φιλόσοφος να γίνει, ίσως, έμπνευση για όλους εμάς…

Ολόκληρο το έργο του Πλάτωνα αναφέρεται σε μια ιδεατή Πολιτεία, μια πολιτεία που στηρίζεται όχι τόσο στην ύλη αλλά στο πνεύμα και ιδιαίτερα στον τρόπο με τον οποίο αυτή μπορεί να δημιουργηθεί εντός μας και όχι έξω από εμάς. Δύο είναι τα επίπεδα της πολιτείας του Πλάτωνα: το εξωτερικό, που ασχολείται με την εφαρμογή της αρετής της δικαιοσύνης στο κοινωνικό σύνολο και το εσωτερικό, όπου μας μιλάει για τον δρόμο προς την πραγμάτωση του Ανθρώπου-Φιλόσοφου και την κατάκτηση του πνεύματος, της εσωτερικής ευημερίας και δικαιοσύνης. Για τον Πλάτωνα, η ανάπτυξη και κατάκτηση του Εαυτού μας, βαδίζει παράλληλα με την ανάπτυξη και εξέλιξη του κοινωνικού συνόλου, μέσα από την πόλη. Όλο το έργο κινείται μέσα από συμβολισμούς και μεταφορές, θα λέγαμε ότι έχει έναν μυητικό χαρακτήρα.

Αλλά ας εστιάσουμε σε κάποια κεφάλαια του έργου και ας δούμε μερικά στοιχεία για την εξωτερική ιδανική πολιτεία και την δομή αυτής.

Το έργο ξεκινάει με ένα συμπόσιο όπου οι συνδαιτυμόνες συζητούν και ανταλλάσουν απόψεις περί δικαιοσύνης, προσπαθώντας να την ορίσουν και να την κατανοήσουν, αφού για τον Πλάτωνα ο ακρογωνιαίος λίθος για όλα, είναι η Δικαιοσύνη. Μέσα από την μαιευτική μέθοδο του Σωκράτη, όπου είναι και ο οδηγός στο διάλογο αυτό, καταρρίπτει μια- μία τις απόψεις για την δικαιοσύνη που υποστηρίζει ο κάθε καλεσμένος-τύπος προσωπικότητας, για να καταλήξει, ότι δίκαιο είναι ότι ταιριάζει και αρμόζει, ανάλογα με την φύση και τα έργα μας. Η Δικαιοσύνη είναι η αρετή της ψυχής

Έπειτα αναλύει τις 3 βασικές κοινωνικές τάξεις-κάστες που απαρτίζουν την πολιτεία. Οι οποίες δεν είναι κληρονομικές, αλλά η επιλογή γίνεται από τους άρχοντες με βάση τις ανάγκες της ψυχής:

Οι Άρχοντες που κυβερνούν και εξασκούνται στην αρετή της σοφίας. Σύμφωνα με τα τρία στοιχεία της ψυχής κατά τον Πλάτωνα ,οι άρχοντες σχετίζονται με το νοητικό μέρος της ψυχής μας, αυτό δηλαδή που παίρνει τις αποφάσεις. Δεν έχουν προσωπική περιουσία και είναι υπεύθυνοι για την εκπαίδευση των μελλοντικών αρχόντων. Το μέταλλο που τους χαρακτηρίζει είναι ο χρυσός. Ένα μεγάλο μέρος του έργου αναλύει τις αρετές, την εκπαίδευση και τον τρόπο δράσης αυτής της τάξης Αρχόντων-Φιλοσόφων.
Οι Επίκουροι-Φύλακες, όπου βοηθούν στο έργο της φύλαξης της πόλης, από εσωτερικούς και εξωτερικούς εχθρούς, είναι σαν τους σκύλους που βρίσκονται στην υπηρεσία των ποιμένων- Αρχόντων. Σχετίζονται με το θυμοειδές μέρος της ψυχής μας, αυτό που εμψυχώνει και δίνει τις μάχες ακολουθώντας εντολές. Μεγάλη σημασία δίνεται στην ανατροφή τους από νεαρή ηλικία και ο Πλάτων αναφέρει επίσης πολλές λεπτομέρειες για την εκπαίδευση τους. Η αρετή που ασκούν είναι η ανδρεία. Το μέταλλο που χαρακτηρίζει την ψυχή τους είναι το ασήμι.
Οι αγρότες, έμποροι και τεχνίτες, που το έργο τους είναι η παραγωγή και διακίνηση των αγαθών, ώστε να εξασφαλίζεται η υλική υπόσταση και η συντήρηση της πόλης. Σχετίζονται με το επιθυμητικό μέρος της ψυχής μας, αυτό που αφορά στις επιθυμίες και στις σωματικές απολαύσεις. Η αρετή που ασκούν είναι η σωφροσύνη, το να μπορούν δηλαδή να χαλιναγωγούν ορισμένες απολαύσεις και επιθυμίες τους. Το μέταλλο που τους χαρακτηρίζει είναι ο χαλκός.

Όπως και ο άνθρωπος για τους αρχαίους, έτσι και η πόλη αποτελείται από 3 μέρη, που σχετίζονται με τις κοινωνικές τάξεις: νους, ψυχή και σώμα. Η πόλη δηλαδή είναι ένας ζωντανός οργανισμός σε κατάσταση ανάπτυξης και εξέλιξης.

Στην συνέχεια, μας μιλά για τον άνθρωπο μέσα στην ιδανική πολιτεία και αναλύει τον τύπο του φιλοσόφου. Στην ιδανική πολιτεία άνδρες και γυναίκες έχουν τα ίδια δικαιώματα και υποχρεώσεις τόσο στην παιδεία και στην αγωγή, όσο στα έργα του πολέμου. Επίσης αναφέρει ότι κανείς δεν θα έχει την δική του οικογένεια, αλλά μιλάει για κοινοκτημοσύνη. Το ίδιο και για τα παιδιά, οι γονείς δεν χρειάζεται να ξέρουν ποια είναι τα δικά τους παιδιά, αλλά να τα θεωρούν και να φέρονται σε όλα, σαν να είναι δικά τους. Έτσι η πόλη θα αποτελεί μια μεγάλη οικογένεια.

Οι κυβερνώντες στην ιδανική πολιτεία, πρέπει να είναι οι φιλόσοφοι, οι οποίοι θα έχουν επιλεγεί μέσα από αλλεπάλληλες επιτυχείς δοκιμασίες, ώστε να μπορούν να οδηγήσουν τις ψυχές των πολιτών προς το καλύτερο.

Ως Φιλόσοφο ορίζει ο Πλάτωνας εκείνον που : έχει μεγάλη διάθεση να δοκιμάζει όλα τα μαθήματα και πετάει η ψυχή του για μάθηση και δεν χορταίνει να μαθαίνει, αυτόν που χαίρεται να αντικρίζει την αλήθεια. Τον φίλο της Σοφίας.

Βασικοί άξονες αυτής της πόλης, θα είναι η ανατροφή και η παιδεία. Αυτό θα γίνεται μέσα από τα μαθήματα της ανάγνωσης και της γραφής, της γυμναστικής και της μουσικής(εννοώντας τις τέχνες των 9 Μουσών). Εξαιρείται η μιμητική ποίηση, διότι εξάπτει το κακό και τα πάθη, όπως και τα είδη της μουσικής που αποκοιμίζουν την ψυχή, αντί να την ενδυναμώνουν. Από τα 16-18 τους χρόνια τα παιδιά, θα διδάσκονται μαθηματικές επιστήμες, ενώ τα δύο επόμενα θα ασκούνται στα έργα του πολέμου. Από το 20^οέτος και μετά, οι πιο προικισμένοι νέοι θα συνεχίσουν τις σπουδές τους στις μαθηματικές επιστήμες και μετά από μια δεύτερη δοκιμασία, θα επιλεγούν εκείνοι που για 5 χρόνια, θα ασχοληθούν με την διαλεκτική. Θα ακολουθήσει μια 15ετία, που θα ασχοληθούν με τις κρατικές υποθέσεις. Όσοι απ αυτούς αριστεύσουν και κατακτήσουν την ιδέα του αγαθού, θα ασκήσουν εξουσία, ως Φιλόσοφοι-Κυβερνήτες.

Στη συνεχεία, ένα άλλο θέμα που αναλύεται μέσα στην πολιτεία, είναι τα είδη του πολιτεύματος. Ξεκινώντας από το πιο τέλειο, την αριστοκρατία, καταλήγοντας με φθίνουσα πορεία στο πιο άδικο, την τυραννία.

Για τον Πλάτωνα το ιδανικό πολίτευμα είναι η αριστοκρατία, όχι όπως την εννοούμε σήμερα. Μας μιλάει, για την αριστοκρατία του πνεύματος, όπου το τιμόνι της καθοδήγησης το έχουν οι άριστοι στην ψυχή, ενώ η αρετή που οδηγεί τους ανθρώπους, είναι η δικαιοσύνη και το αγαθό.

Όταν όμως ξεκινήσει η παρακμή και κυριαρχήσει η φιλοδοξία και η φιλαρχία, τότε μεταπίπτουμε στο τιμοκρατικό πολίτευμα, των ανθρώπων που έχουν πάθος για δόξα και τιμές, να έχουν δηλαδή έναν τίτλο και να φαίνονται σπουδαίοι. Αυτό με την σειρά του, μεταλλάσσεται στην ολιγαρχία του πλούτου, των ανθρώπων που μετράνε πλέον τα υλικά αγαθά, το χρυσάφι και το ασήμι, όπου οι φτωχοί δεν θα έχουν θέση στην εξουσία. Έπειτα η πίκρα των φτωχών και καταπιεσμένων, θα μας οδηγήσει στην δημοκρατία, της άκρατης και αχαλίνωτης ελευθερίας, όπου ο καθένας κάνει ότι θέλει και λέει ότι θέλει, χωρίς σκέψη και φρόνηση. Αυτό είναι ένα θέμα, που χρήζει μεγαλύτερης ανάλυσης και διερεύνησης, πριν οδηγηθούμε σε ένα συμπέρασμα, για το τι εννοεί ο Πλάτωνας, με την δημοκρατία και αν όντως έχει δίκιο. Ο ίδιος το κατατάσσει ιεραρχικά ως πολίτευμα, λίγο πριν το τέλος και ουσιαστικά θεωρεί, ότι δεν βοηθά την ατομική και ομαδική εξέλιξη του Ατόμου. Μέσα από την απληστία της ελευθερίας και την αδιαφορία για όλα, θα οδηγηθούμε, μοιραία, στην τυραννία. Την καθολική υποδούλωση των πολιτών, τον φόβο και την ανασφάλεια. Ο πραγματικός τύραννος, είναι πραγματικά δούλος και κόλακας των πιο ελεεινών ανθρώπων. Τον χαρακτηρίζει ο φθόνος, η αδικία, η μοναξιά και η δυστυχία. Είναι ένα πολίτευμα που καταπατάει την ανθρώπινη ψυχή και έτσι τελικά φτάνουμε στην αναρχία!

Και έτσι με λίγα λόγια, αλλά με πολλά ερεθίσματα για τον αναγνώστη, που επιθυμεί να μπει πιο ουσιαστικά, στην διδασκαλία του Πλάτωνα, το ταξίδι μας φτάνει στο τέλος του!

Η άριστη πόλις, είναι η πολιτεία της ανθρώπινης ψυχής. Ο Πλάτων στηρίζει την οικοδόμηση της, στην δικαιοσύνη και την παιδεία, ως εργαλείο διάπλασης της ηθικής και πνευματικής προσωπικότητας του ανθρώπου. Έχοντας την τραγική επίγνωση, ότι το μόνο ανάχωμα στην πλημμυρίδα του κακού, της άγνοιας και της ανθρώπινης εξαθλίωσης, είναι οι αρετές: το δίκαιο, το όμορφο, το αληθινό και το αγαθό. Αυτά είναι άλλωστε τα 4 αρχέτυπα που δημιουργούν ένα πολιτισμό, κάτω από την μεγάλη αγκαλιά της φιλοσοφίας.

Αν κάτι έχουμε να μάθουμε και να κρατήσουμε από τον Πλάτωνα, αυτόν τον πυλώνα της φιλοσοφίας και του ανθρωπισμού, είναι η αξία της παιδείας και της δικαιοσύνης στην ζωή μας, που σαν καταλύτες, θα μας οδηγήσουν σε ένα νέο και καλύτερο άνθρωπο και σε ένα νέο και καλύτερο κόσμο…

Βιβλιογραφία: