Πολιτισμοί ως τρόπος σκέψης: Ρώμη

Ρώμη, αρχικά μια μικρή ασήμαντη πόλη, μια χώρα στην συνέχεια, μια τεράστια αυτοκρατορία στο τέλος. Ο Δαυίδ που έγινε Γολιάθ.

Η Ρώμη είναι  ένα μεγαλειώδες παράδειγμα για το πως μπορεί ένας πολιτισμός να εμπνεύσει και να διαμορφώσει άπειρες  γενιές ανθρώπων μέσα από το πέρασμα τόσων αιώνων.

Πως γίνεται να διατηρείται σχεδόν ανέπαφο το πνεύμα του μετά από τόσους  αιώνες ιστορικών αλλαγών; Γίνεται, γιατί η Ρώμη προσπάθησε και ενσάρκωσε  μια μεγάλη ιδέα.

Η λεγόμενη ρωμαϊκή αυτοκρατορία, στην ακμή της, εκτεινόταν σε όλο τον τότε γνωστό κόσμο στην δύση. Αγκάλιασε και ενοποίησε ισότιμα, όσους πολιτισμούς είχαν αναπτυχθεί πριν από εκείνη. Γεννήθηκε στην ιταλική χερσόνησο στην μικρή πόλη Ρώμη και σιγά – σιγά ένωσε σχεδόν όλο τον κόσμο. Ο ρωμαϊκός κόσμος βασίστηκε και εμπνεύστηκε από τον ελληνικό πολιτισμό, έχουμε λοιπόν τον Έλληνο-ρωμαϊκό πολιτισμό  που επέτρεψε στον κόσμο να βιώσει την πρώτη ουσιαστική έννοια της παγκοσμιότητας, δημιουργώντας ένα περιβάλλον σεβασμού, ανεκτικότητας  και ασφάλειας για όλους. Ο ρωμαϊκός πολιτισμός ήταν η ενσάρκωση της δύναμης  και του μεγαλείου και  καθρεπτίζεται μέσα στον «πολίτη του κόσμου», και το «ρωμαϊκό δίκαιο».

Αν μπορούσαμε με μια πρόταση, να περιγράψουμε αυτόν τον πολιτισμό, θα λέγαμε:  ένας πολιτισμός με στρατιωτική πειθαρχία, εμπνεόμενος από το ιδεώδες της δικαιοσύνης και με όραμα να ενώσει τον κόσμο. Γιατί ουσιαστικά αυτό ήταν και αυτό ακριβώς έκανε.

Η Ρώμη μεγαλούργησε σε πολλούς τομείς. Στο θέμα της διακυβέρνησης, της εκπαίδευσης, της τέχνης, της επιστήμης, της θρησκείας. Και όμως σε κανένα τομέα δεν δημιούργησε κάτι απόλυτα νέο ή  πρωτότυπο. Έκανε όμως το πολύ απλό και ταυτόχρονα μεγαλειώδες: εκτίμησε αυτό που προγενέστεροι πολιτισμοί είχαν δημιουργήσει , το σεβάστηκε το εμπλούτισε και κυρίως το ΕΦΑΡΜΟΣΕ. Σε όλους τους τομείς, εφάρμοσε όλα όσα πήρε,  και το έκανε με μεγάλη συνέπεια και γιαυτό είχε μεγάλη αποτελεσματικότητα.

Η νεογέννητη Ρώμη αρχικά  βασίστηκε στους γεννήτορες της, τους Ετρούσκους, έτσι η πρώτη Ρωμαϊκή δημοκρατία βασίστηκε στους νόμους που θέσπισε ο Νουμάς. Ο Νουμάς είχε ελληνική παιδεία, ευγένεια, χαρακτήρα, ταπεινοφροσύνη, αγάπη και δικαιοσύνη. Βασίλεψε μετά τον Ρωμύλο και ήταν ο βασικός νομοθέτης της.  Από τους Ετρούσκους όμως πήρε  επίσης  τις πνευματικές βάσεις, τον σεβασμό για το ιερό και την προσπάθεια να εκφράσει το ιερό, το ανώτερο στην γη. 

Από τους Έλληνες πήρε, την διανόηση, την φιλοσοφία, το θρησκευτικό πάνθεον.

Από την Αίγυπτο την τέχνη και την αισθητική της, την πειθαρχία της.

Από όλους τους προγενέστερους πολιτισμούς πήρε στοιχεία ιατρικής, αρχιτεκτονικής, ποίησης, έκφρασης, πολεμικής τακτικής, τελετουργικών τυπικών,  κλπ

Αναγνώρισε δηλαδή κάθε τι σημαντικό που βρήκε, το εκτίμησε, το σεβάστηκε και το ενσωμάτωσε στα δικά της στοιχεία.

Αυτό θα λέγαμε ήταν και το κύριο χαρακτηριστικό της, η δύναμη ένωσης, η ενοποίηση.

Στην πράξη, αυτή την προσπάθεια ενοποίησης την βλέπουμε στην κοινωνική και πολιτική ζωή των πολιτών της. Στην  Ρώμη  γεννήθηκε  η ιδέα ότι ο πραγματικά πολιτισμένος άνθρωπος δεν έπρεπε να ανήκει μόνο σε μια πόλη ή χώρα, αλλά σε ολόκληρο τον κόσμο. Και ο ενωμένος αυτός κόσμος χρειαζόταν μία κοινή γλώσσα: η λατινική έπαιξε αυτόν τον ενοποιητικό ρόλο.  Επίσης χρειαζόταν ένα Δίκαιο, κοινούς ηθικούς κανόνες,  και ένα πολιτιστικό κέντρο  μία μεγαλοπρεπή πρωτεύουσα.

Αυτή η ενοποίηση όμως δεν απέκλειε την διατήρηση της ταυτότητας των λαών που είχαν ενωθεί στην pax romana.  Μέσα στην ρωμαϊκή αυτοκρατορία,  πολίτες όλοι με κοινές υποχρεώσεις και δικαιώματα, που όμως  διατήρησαν τον σεβασμό τους  για την κουλτούρα, την  γλώσσα, την θρησκεία και ήθη και έθιμα κάθε λαού που ενώθηκε και ταυτίστηκε μαζί της. Η ένωση των λαών δημιούργησε,  εμπλούτισε  την αυτοκρατορία  και οι λαοί εμπλουτίστηκαν ενδυναμώθηκαν από αυτήν.   

Η συνεισφορά της Ρώμης δεν ήταν απλά η έννοια της αυτοκρατορίας -αφού αυτή η ιδέα ήταν ήδη γνωστή και είχε εφαρμοστεί από την αρχαιότητα- αλλά το να θεωρείται Ρωμαίος πολίτης κάθε πολιτισμένος άνθρωπος, ο οποίος μπορούσε να έχει γεννηθεί σε οποιοδήποτε μέρος της απέραντης αυτοκρατορίας. Επίσης, το ότι όλα τα πάνθεα , οι ιδεολογίες, τα ήθη και τα έθιμα είχαν θέση σε ένα αυτοκρατορικό, πολιτισμένο και οργανωμένο υπερ-κράτος, βασισμένο σε θεσμοθετημένα δικαιώματα και καθήκοντα, στο οποίο ο φυσικός νόμος που εκπορεύεται από την ίδια τη φύση, τον κόσμο και τον άνθρωπο, βρισκόταν πάνω από τις κρίσεις οποιασδήποτε κυβέρνησης.

Επιπλέον, η Ρώμη πρόσφερε την ιδέα του “πολίτη του κόσμου”: μιας ανθρωπότητας ενωμένης από την ίδια της τη φύση. Καλλιέργησε την αρχή πως αυτή η ένωση δεν θα έπρεπε να επηρεάζεται από τις διαφωνίες των ανθρώπων σχετικά με την ονομασία των θεών, ούτε σχετικά με τις διαφορές του λευκού, του μαύρου ή του κίτρινου δέρματος.

Μια ασπίδα τοποθετημένη στην Σύγκλητο το 27 π.Χ. και διακοσμημένη με τις αρετές του ηγεμόνα, είναι το πιο χαρακτηριστικό στοιχείο για να καταλάβουμε την έννοια του δικαίου και την αντίληψη για τον ηγεμόνα.  Virtus – Αρετή, Clementia – Μετριοπάθεια, Justitia- Δικαιοσύνη, Pietas – Ευσέβεια.  Οι αρετές του ηγεμόνα, οι αρετές που κάθε πολίτης, κάθε κύτταρο αυτού του ζωντανού οργανισμού έπρεπε να εκφράζει.

Στην τέχνη, και ειδικότερα στην αρχιτεκτονική, βασίστηκαν κυρίως στην ελληνική και την ετρουσκική κλασσική τέχνη. Έφτιαξαν έργα μεγαλειώδη αφιερωμένα στην θεότητα. Έργα που παρουσίαζαν  την αγάπη τους για την ζωή αλλά με μια στιβαρή και προσεγμένη έκφραση. Δεν ύμνησαν τον άνθρωπο και την κατοικία του, ύμνησαν όμως τον θεό και τίμησαν τον αυτοκράτορα. Είχαν την τάση και την στάση να υψώσουν ναούς και ανάκτορα προς τιμήν και προς υπενθύμιση της αποστολής και του Έργου. Δεν δημιούργησαν πρώτοι τους τρούλους, τις  γέφυρες , τις  αψίδες ή τα υδραγωγεία αλλά δημιούργησαν τόσο μοναδικά κτίσματα που άλλαξαν την όψη του κόσμου.

Ασχολήθηκαν επίσης με κοινωφελή έργα τα οποία έθεσαν στην υπηρεσία όλων των ανθρώπων, όπως τα υδραγωγεία, δημιούργησαν δρόμους  ένωσαν όλη την αυτοκρατορία και πολλοί από αυτούς υπάρχουν ακόμα και σήμερα, όπως η Εγνατία οδός.

Στον τομέα της επιστήμης δεν δημιούργησαν τίποτα νέο αλλά εφάρμοσαν όλα τα ήδη ανακαλυμμένα. Η ρυμοτομία των πόλεων, το αρδευτικό σύστημα, τα λουτρά είναι κάποια από αυτά.

Η ποίηση μέσα από τον Βιργίλιο έφτασε σε μεγάλο ύψος και έδωσε ώθηση και έμπνευση στην Ρώμη να αναζητήσει και να εκφράσει το πεπρωμένο της.

Η λατινική γλώσσα ήταν το μέσο, ένα δώρο στην ανθρωπότητα, που συνέλεξε και αποτύπωσε χιλιάδες έργα τέχνης, συγγράμματα, ενώ έγινε κοινός πόλος ανάμεσα στους λαούς της ανατολής και της δύσης, παραμένει ως κλασσική γλώσσα και επηρεάζει ακόμη και σήμερα.

Στην θρησκεία τους υιοθέτησαν πολλά πάνθεα και ένωσαν το ελληνικό, αιγυπτιακό, ετρουσκικό  και περσικό πάνθεο. Αγαπημένη θεότητα που κυρίως τιμήθηκε από τις ρωμαϊκές λεγεώνες ήταν ο Μίθρας, ο θεός του ουράνιου φωτός που ταυτιζόταν με τον ήλιο, πρόμαχο της δικαιοσύνης και της αλήθειας κατά των σκοτεινών δυνάμεων του κακού.  Ο Μίθρας ταυτίσθηκε με το πρότυπο του ηλιακού ήρωα που, όπως ο ήλιος, μπορεί να αναγεννιέται καθημερινά, ο ακαταμάχητος ήλιος.

Ως συνέχεια, βλέπουμε να δημιουργείται μια λατρεία αφηρημένων εννοιών, όπως η Ομόνοια, Τύχη, Αφθονία, Ειρήνη, Συγκαρδία-Concordia, σε μια προσπάθεια να αποστασιοποιηθούν από τους προσωπικούς θεούς που είχαν σχεδόν ανθρωποποιηθεί και να ανυψώσουν την έννοια της λατρείας.

Η Ρώμη έγινε τόπος φιλοξενίας πολλών φιλοσοφικών σχολών με κυριότερο ρεύμα τον Στωικισμό. Ο Στωικισμός εμπεριέχει μέσα του  το πνεύμα της παγκόσμιας Ρώμης, θα λέγαμε ότι είναι το ίδιο το πνεύμα του πολιτισμού της. Ο Στωικισμός μιλά για την ελευθερία του ατόμου να αναλάβει την ευθύνη του εαυτού του, να αναλάβει την μοίρα του, τον δρόμο και την ευθύνη του δίνοντας την συγκατάθεση του στο Θεό για όσα εκείνος κρίνει σωστά να γίνουν. Είναι μια στάση πολύ εσωτερική, αγωνιστική που μεταλλάσει τον άνθρωπο σε Άτομο και τον μετατρέπει σε Πολίτη. Η φιλοσοφία αυτή ενώνει τα δύο άκρα μέσα μας, ενώνει την ύλη και το πνεύμα, ενώνει τον άνθρωπο με τον εαυτό του και ακριβώς για αυτό μπορεί να τον ενώσει με τον συνάνθρωπο, με την Μοίρα και τους Θεούς και άρα να ενώσει όλη  την Αυτοκρατορία.

Η Ρώμη ήταν ένα φαινόμενο. Ένα φαινόμενο, ένας πολιτισμός που έδωσε τάξη, ευημερία και ειρήνη όσο διήρκησε και που πριν πεθάνει μετέδωσε την πολιτιστική του κληρονομιά στην Δύση.

Ότι στοιχεία παρελθόντος πήρε, τα μετάλλαξε και τα εμπλούτισε με ρεαλισμό και μεγαλείο.

Το μεγάλο δώρο που έκανε στην ανθρωπότητα  είναι η ιδέα του ελεύθερου και υπεύθυνου πολίτη ο οποίος μέσα σε ένα σύστημα δικαίου μπορεί να αλλάξει τον κόσμο και τον εαυτό του. Η Pax Romana δεν ήταν απλά μια περίοδος ειρήνης αλλά ένα όνειρο ένωσης των ανθρώπων, ένα όνειρο που αυτός ο πολιτισμός κατάφερε να το εφαρμόσει. Άρα ίσως ακόμα μπορούμε να πραγματώσουμε και εμείς το όνειρο.

Συγγραφέας: Δαϊκίδου Καίτη

Από το ίδιο Τεύχος

Περισσότερα Άρθρα ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ

Σχετικά Άρθρα