Αίτημα για ένα νέο Πολιτισμό: Ο ρόλος της πολιτικής ως επιστήμης

Κανένας δε μπορεί να σταματήσει την αποσύνθεση ενός πολιτισμού
που τελειώνει ο κύκλος του.
Μπορεί μόνο να καταλάβει πλήρως τι σημαίνει αυτό το τέλος
και να κάνει την έσχατη επιλογή:
Να είναι φύλλο και να πεθάνει μαζί με τα υπόλοιπα φύλλα ή
να είναι σπόρος και να βιώσει τη νίκη πάνω στο θάνατο;
(Dane Rudhyar)

Αν υποθέσουμε πως υπάρχουν οντότητες έξωθεν του πλανήτη μας, που σαν θεατές μας παρατηρούν με τον τρόπο που εμείς παρακολουθούμε μια ταινία στον κινηματογράφο, τότε η πλοκή και η εξέλιξη του σεναρίου σίγουρα θα τους προκαλεί πλήξη αλλά και βαθύτατη θλίψη! Το επαναλαμβανόμενο μοτίβο ενός πλοίου, που ο κυβερνήτης του σημαδεύει εύστοχα τον μοναδικό βράχο που ξεπροβάλλει από τη θάλασσα, έχει πάψει να αποτελεί έκπληξη˙ πολλώ δε μάλλον η σκηνή όπου οι άνθρωποι καθώς βυθίζονται παρακαλούν -όπως στον μύθο του Αισώπου- τη θεά Αθηνά να τους βοηθήσει να γλιτώσουν χωρίς ωστόσο οι ίδιοι να κάνουν κάτι να σωθούν, για να λάβουν την απάντηση: Σὺν Ἀθηνᾷ καὶ χεῖρα κίνει! Με λίγα λόγια «Κούνα και εσύ λίγο τα χέρια σου!».

Έτσι λοιπόν κι εμείς, βρισκόμαστε μπροστά σε ένα ιστορικό τέλμα. Κάναμε σχεδόν τα πάντα για να φτάσουμε σε αυτό το ηθικό, πολιτικό και κυρίως πολιτισμικό αδιέξοδο και τώρα περιμένουμε να έρθει ένας από μηχανής θεός ή ένας μαρμαρωμένος(!) βασιλιάς ή μια εξέχουσα πολιτική προσωπικότητα, για να μας φτιάξει ξανά τις ζωές και να τις επαναφέρει στις δόξες και στην ευμάρεια του παρελθόντος που τόσο νοσταλγούμε. Αλήθεια, τι είναι αυτό που τόσο πολύ νοσταλγούμε; Μα φυσικά, το να μας λύσουν το οικονομικό πρόβλημα ή όπως θα έλεγε και ο Λασκαράτος ειρωνικά, «το να μας στείλουν από ένα σακί τάλαρα στο σπίτι μας, για να μπορέσουμε να αναγεννηθούμε…». Πόσο διαφορετικά θα ήταν τα πράγματα αν μαθαίναμε κι εμείς να είμαστε λίγο πιο οξυδερκείς και συνάμα λίγο πιο ταπεινοί. Να, σαν τον Διογένη τον Κυνικό που απολάμβανε τις φακές του σε μια γωνιά του δρόμου, όπου διερχόμενος ένας υποτακτικός του άρχοντα του είπε δηκτικά: «Αχ! Διογένη, αν μάθαινες να σκύβεις λίγο το κεφάλι, δεν θα χρειαζότανε να τρως συνέχεια φακές», για να λάβει την απάντηση: «Αχ! καημένε δούλε, κι εσύ αν μάθαινες να τρως που και που φακές, δεν θα χρειαζότανε να σκύβεις συνέχεια το κεφάλι».

Φαίνεται λοιπόν εξαρχής πως πρόκειται για λανθασμένη προσέγγιση, που αναδεικνύει μια απλή και απτή διαπίστωση: το μοντέλο του πολιτισμού που βασίζεται πάνω στα σαθρά και μονίμως επικίνδυνα θεμέλια της οικονομίας, ως του απόλυτου και αδιαμφισβήτητου παράγοντα της ευζωίας, πρέπει να αλλάξει. Η απόλυτη ταύτιση και εξάρτηση της ευτυχίας μας με τον υλιστικό τρόπο ζωής, έδωσε το δικαίωμα στην ελεύθερη αγορά που τόσο εξυμνούμε, να κάνει όλους εμάς δούλους. Ωστόσο, όπως δείχνει και η παραπάνω ιστορία, γίναμε οικειοθελώς δούλοι, καθώς ναι μεν η ¨αγορά¨ δεν είναι κάποιο υπαρκτό πρόσωπο, είναι όμως μια αυθαίρετη οντότητα της οποίας όλοι επιδιώκουμε να κερδίσουμε την εύνοια, δίνοντας ως αντίτιμο την αυτάρκεια και άρα την ελευθερία μας. Τροφοδοτείται από πρόθυμους ιδιώτες -όλους εμάς- που ξοδεύουν το πολυτιμότερό τους αγαθό -το χρόνο- με αντάλλαγμα μια μετρήσιμη και επίσημη μονάδα συναλλαγών -το χρήμα-, που όμως διαρκώς μας αποδεικνύει πως είναι επισφαλής και ανάξια εμπιστοσύνης. Αν λοιπόν το χρήμα είναι η βάση όλων των σχέσεων και συναλλαγών μεταξύ των ανθρώπων, τότε μιλάμε για έναν πολιτισμό που επενδύει διαρκώς στην έλλειψη εμπιστοσύνης. Και δίχως εμπιστοσύνη δεν μπορεί να υπάρξει κοινωνία σύμφωνα με τον Αριστοτέλη.

Αυτή η μονομανία στο χρήμα έχει ολοφάνερα αφήσει σε πλήρη αχρηστία κάθε έκφανση, που συνιστά το κατά τ’ άλλα πολύπλευρο και πολυδιάστατο ον τον Άνθρωπο. Έχει αποστραγγίσει κάθε ικμάδα ευαισθησίας, ευγενικών συναισθημάτων και ανώτερων ιδανικών. Τα αποτελέσματα αυτού του κυνισμού θα ανάγκαζαν τον Διογένη να αλλάξει φιλοσοφική σχολή. Σε όποια γωνιά του κόσμου και να στρέψουμε το βλέμμα μας, θα δούμε τις κοινωνίες να ταλανίζονται από κάποιου είδους κρίση. Δεν λείπει ποτέ από την ημερήσια διάταξη: Υγειονομική, ενεργειακή, προσφυγική, κλιματική, επισιτιστική και βέβαια ο κορμός αυτού του άρρωστου δέντρου, η οικονομική. Επί σειρά ετών επιστρατεύονται ειδικοί και εμπειρογνώμονες, γίνονται συνέδρια και φόρουμ, μελέτες και πειράματα, ώρες επί ωρών στα τηλεπαράθυρα για την επίλυση των κρίσεων, όμως αυτό το δέντρο εξακολουθεί και πετάει καινούργιες παραφυάδες. Και σαν να μην έφτανε η μέχρι τώρα κατρακύλα και ο ξεπεσμός, έρχεται και η περίφημη WallStreet να μας ανακοινώσει πως έχει τη λύση για το πρόβλημα, θα αποκαταστήσει τα λάθη που μας οδήγησαν στο αδιέξοδο κάνοντας ένα ακόμη μεγαλύτερο: επενδύει κεφάλαια για την εξαγορά ολόκληρου του οικοσυστήματος με ό,τι αυτό συμπεριλαμβάνει μέσα. Κατ’ αυτό τον τρόπο θα αποτρέψει την κλιματική αλλαγή, θα προστατέψει το περιβάλλον από τις βάρβαρες επιδρομές των κατοίκων, ενώ ταυτόχρονα θα λυθεί το οικονομικό πρόβλημα καθώς οι πόροι της φύσης είναι απεριόριστοι. Τόσο απλά! Ο κόσμος όπως τον ξέρουμε θα γίνει ένα τεράστιο θεματικό πάρκο. Έχεις εισιτήριο, μπαίνεις˙ δεν έχεις, καλά είναι και στο σπίτι. Αν έχεις…

Τι σημαίνει αυτό; Πώς είναι δυνατόν να γίνεται τέτοια κατασπατάληση φαιάς ουσίας και να επικρατεί τέτοιος ανορθολογισμός, σε έναν κόσμο που έχει αποθεώσει την λογική; Πώς γίνεται το όχημα που οδηγεί την ανθρωπότητα στο απόγειο της επιστημονικής έκφρασης και της τεχνολογικής εξέλιξης, ταυτόχρονα να είναι ανίκανο να διαχειριστεί προβλήματα που απασχολούν την ανθρωπότητα από την νηπιακή της ηλικία; Ρητορικό το ερώτημα. Όλοι ξέρουμε κατά βάθος αυτό που επεσήμαινε και ο Θουκυδίδης: πως όσο η ανθρώπινη φύση παραμένει η ίδια, αναγκαστικά θα βιώνουμε τα ίδια θλιβερά γεγονότα που υποκινούνται από το προσωπικό μας συμφέρον. Και καταλήγει το ίδιο αναγκαστικά να διαπιστώσει πως «το δίκαιο και το συμφέρον δεν είναι δυνατόν να συνυπάρχουν στο ίδιο πράγμα». Όταν λοιπόν έχουμε επιλέξει να ζούμε υποκινούμενοι από την αδηφαγία και την απληστία -άλλοι λιγότερο άλλοι περισσότερο- τότε δεν μπορούμε να λέμε πως είναι άδικο αυτό που μας συμβαίνει. Είναι ο Νόμος της Αιτίας και του Αποτελέσματος. Ό,τι σπείρεις θα θερίσεις με άλλα λόγια. Δεν γίνεται από ακαλλιέργητο χωράφι να πάρεις σοδειά. Δεν γίνεται ολημερίς να αφιερώνουμε το Είναι μας στο κυνήγι της κενοδοξίας του πλουτισμού και της ματαιοδοξίας του lifestyle και μετά να ζητάμε ευθύνες για την απανθρωπιά της κοινωνίας και την κατάρρευση των αξιών. Να ζητάμε ευθύνες για την μηχανοποίηση της λογικής και την απονέκρωση των συναισθημάτων και ευθύνες για την απομόνωση και την απόγνωση στον κόσμο της κοινωνικής δικτύωσης. Και που είναι οι δικές μας ευθύνες τελικά;

Επομένως, ένας πολιτισμός που για την αυτοσυντήρησή του επενδύει διαρκώς στην καλλιέργεια των κατώτερων ενστίκτων και παθών, ενώ αφήνει ακαλλιέργητο τον πνευματικό κόσμο των ανθρώπων, είναι αναπόφευκτο να καταρρεύσει καθόσον έχει πάψει να υπηρετεί τον σκοπό για τον οποίο υπάρχει. Καθώς σημειώνει και ο Αριστοτέλης στα ¨Ηθικά Νικομάχεια¨: «Ποιο θα μπορούσε να είναι το έργο/σκοπός του ανθρώπου; Φυσικά όχι η ζωή, αφού είναι φανερό ότι αυτή αποτελεί κοινό γνώρισμα και των φυτών˙ πρέπει επομένως να αποκλεισθεί η θρεπτική και αυξητική ζωή. Αμέσως μετά θα ερχόταν αυτή που θα τη λέγαμε ¨αισθητική¨ ζωή, είναι όμως φανερό ότι και αυτή αποτελεί κοινό γνώρισμα του ανθρώπου, του αλόγου, του βοδιού και γενικά του κάθε ζώου. Μένει λοιπόν αυτή που θα τη λέγαμε ¨πρακτική¨, αυτή δηλαδή που εκδηλώνεται ως ενέργεια του λογικού μέρους του ανθρώπου… αν έτσι έχει το πράγμα και αν έργο του ανθρώπου θεωρούμε έναν ορισμένο τρόπο ζωής, που το περιεχόμενό του είναι ενέργεια και πράξεις της ψυχής βασισμένες στον λόγο, το ύψιστο τότε αγαθό δεν μπορεί παρά να είναι ενέργεια της ψυχής σύμφωνη με την αρετή».

Πρέπει να αιτηθούμε έναν νέο πολιτισμό που θα εκπληρώνει τον σκοπό του ανθρώπου. Είναι επιτακτική ανάγκη να γκρεμίσουμε τους πλίνθους της ασυνειδησίας, με τους οποίους χτίσαμε το παρόν οικοδόμημα και να τους αντικαταστήσουμε με τα στέρεα και διαχρονικά υλικά της ηθικής και των παραδοσιακών αξιών που συνιστούν την κλασική παιδεία. Αυτή που τόσες φορές στο παρελθόν χρησιμοποίησε η ανθρωπότητα, ώστε να βγει απ’ τα σκοτάδια του πλατωνικού σπηλαίου της απαιδευσίας, για να αναδυθεί και πάλι στην κορυφή του όρους όπου λάμπει το φως του Ήλιου. Όπως μαρτυρεί ωστόσο και η εν λόγω αλληγορία του Πλάτωνα, ο δρόμος είναι αναβατικός, κακοτράχαλος και επίπονος. Αυτός είναι και ο λόγος που εμείς οι δεσμώτες προτιμούμε να μένουμε στο σπήλαιο και να μένουμε “ασφαλείς”! Όπως είπε όμως και ο Βενιαμίν Φραγκλίνος «όποιος θυσιάζει την ελευθερία του για την ασφάλειά του δεν δικαιούται τίποτα από τα δυο». Πώς λοιπόν θα χτίσουμε έναν νέο πολιτισμό; Μα αν δεν σπάσουμε τα δεσμά, που μας έχουν καθηλωμένους να παρακολουθούμε το θέατρο σκιών, θα συνεχίζουμε να εκχωρούμε αυτή τη δυνατότητα στους λεγόμενους θαυματοποιούς του σπηλαίου, δηλαδή στους ίδιους που έχουμε εναποθέσει τις ελπίδες μας για έναν καλύτερο κόσμο, ο οποίος φαντάζει όλο και πιο μακρινός.

Ας μην γελιόμαστε…! Αν δεν πάρουμε τη ζωή στα χέρια μας κανένας θαυματοποιός δεν πρόκειται να μας βοηθήσει. Και εδώ ακριβώς βρίσκεται και το κλειδί της αλληγορίας: εμείς οι δεσμώτες είμαστε δεμένοι στα σκέλια και στον αυχένα˙ σκέλια και αυχένας! Και τι γίνεται με τα χέρια; Λοιπόν, αυτά φίλε αναγνώστη ΔΕΝ είναι δεμένα, είναι ελεύθερα! Που σημαίνει πως ανά πάσα στιγμή θα μπορούσαν οι δεσμώτες να ελευθερωθούνε. Ο Πλάτωνας ήταν ακριβολόγος και αν είμασταν δεμένοι στα χέρια θα το ανέφερε ρητά. Τα χέρια είναι το κατεξοχήν εργαλείο του ανθρώπου, το πραγματικά ελεύθερο να πράξει το καλύτερο και το χειρότερο. Εκτελούν το έργο του λογισμού στην ύλη, γι’ αυτό και γίνεται τόσο μεγάλη προσπάθεια ώστε ο άνθρωπος να μην σκέφτεται, αλλά κι αν το κάνει να το κάνει με προκαθορισμένο τρόπο. Γιατί αν σκέφτεται ως ελεύθερος, θαυμαστά θα είναι και τα έργα του˙ αν σκέφτεται σαν δούλος, τότε τα ίδια του τα χέρια τον αλυσοδένουν. Συνεπώς, όλα είναι θέμα επιλογής μεταξύ γνώσης και άγνοιας˙ ευθύνης και ανευθυνότητας. Γιατί η συνειδητή επιλογή πάντοτε, μα πάντοτε, γεννάει ένα αποτέλεσμα του οποίου την ευθύνη φέρουμε εμείς. Από αυτόν τον κανόνα δεν ξεφεύγει ούτε η επιλογή της απραξίας. Το να μένεις ουδέτερος και αμέτοχος οδηγεί εν τέλει στην αδιαφορία. Και όταν οι ικανοί άνθρωποι δεν αναλαμβάνουν ενεργό ρόλο μέσα στην κοινωνία, τότε διευθύνουν οι ανίκανοι και οι επιτήδειοι. Είναι να απορούμε μετά, γιατί έφτασαν τα πράγματα μέχρι εδώ;

Για την οικοδόμηση του νέου πολιτισμού, πρέπει αρχικά να επιλέξουμε ποιος θα είναι ο θεμέλιος λίθος. Από τα όσα συνάγονται στην μέχρι τώρα διαδρομή μας, δεν μπορεί να είναι η οικονομία. Πρέπει αναγκαστικά να είναι η παιδεία. Για δυο λόγους: αν προηγηθεί πάλι η οικονομία ως το πεδίο που θα διοχετεύσουμε όλη μας τη δραστηριότητα, χωρίς να έχει προηγηθεί μια σωστή διαπαιδαγώγηση του κάθε πολίτη, σε σχέση με τις προτεραιότητές του στη ζωή και τη θέση που κατέχει η οικονομία σ’ αυτή, τότε μετά από λίγο χρονικό διάστημα θα είμαστε πάλι εδώ να συζητάμε για το πώς θα βγούμε από την κρίση. Μια ιστορική ματιά να ρίξουμε στα τελευταία 100 χρόνια της παγκόσμιας οικονομίας θα μας επιβεβαιώσει αυτό το γεγονός! Ο δεύτερος λόγος και σπουδαιότερος, είναι πως μόνο η παιδεία είναι ικανή να μας διδάξει ποια είναι η πραγματική σημασία της λέξης οικονομία: αυτή της ορθής διαχείρισης του οίκου, ξεκινώντας από τον εσωτερικό μας οίκο, τον εαυτό μας, που οδηγεί σε αυτόν που ονομάζουμε σπίτι και οικογένεια και καταλήγουμε στον ανώτερο που είναι η πολιτεία. Η ικανότητα να διαχειρίζεται κανείς με σύνεση τις οικιακές υποθέσεις είναι η ¨προπαίδεια¨ της πολιτικής επιστήμης. Αυτομάτως γίνεται φανερό πως η οικονομία δεν αφορά μόνο τα χρήματα αλλά και κάτι πολύ σπουδαιότερο: Είναι ένα μονοπάτι αυτογνωσίας καθώς ουσιαστικά ο άνθρωπος καλείται να γνωρίσει τον εαυτό του και εν συνεχεία να αντιληφθεί πως είναι ένα αναπόσπαστο κομμάτι ενός συνόλου. Σαν το κύτταρο στο ανθρώπινο σώμα, που με την εύρυθμη λειτουργία του και την αγαστή συνεργασία του με τα υπόλοιπα, υπηρετεί την υγεία των οργάνων, που με τη σειρά τους εργάζονται και συμμετέχουν στην καλή υγεία και ευρωστία του σώματος. Το κύτταρο όμως, όταν χάσει την ταυτότητά του μεταμορφώνεται σε καρκινικό˙ επιτίθεται στον ίδιο του τον οργανισμό, κλονίζοντας την υγεία του και οδηγώντας τον στο θάνατο. Εν δυνάμει, τέτοια κύτταρα είμαστε όλοι οι άνθρωποι που έχουμε χάσει τον προσανατολισμό μας, είτε ανήκουμε στον απλό λαό είτε σε αυτούς που κυβερνούν τον λαό. Γιατί και η δεύτερη τάξη ξεπηδάει από την πρώτη, γι’ αυτό ας μην βιαστούμε να κατηγορήσουμε οι μεν τους δε. Η αυτοκριτική είναι ένα χρήσιμο εφόδιο για την περαιτέρω πορεία μας προς την έξοδο από το σπήλαιο. Η ειλικρίνεια είναι το αμέσως επόμενο.

Σύμφωνα λοιπόν με την παραπάνω σχέση, είναι ανάγκη να αποκατασταθεί η υγεία του κάθε μεμονωμένου κυττάρου. Γιατί όπως λένε και οι σοφοί, κάθε αλλαγή ξεκινάει από τον ίδιο μας τον εαυτό. «Σκάψε μέσα σου. Μέσα σου βρίσκεται η πηγή του καλού και μπορεί να αναβλύζει πάντοτε, αν πάντοτε σκάβεις» σύμφωνα με την προτροπή του Φιλοσόφου-Αυτοκράτορα Μ. Αυρήλιου. Μέσα μας φωλιάζουν τα αρχέγονα ένστικτα, οι φόβοι και οι ανασφάλειες, το βόλεμα και το συμφέρον, τα πάθη και οι μικροσκοπιμότητες, όλα αυτά τα ¨αόρατα¨ αφεντικά που μας κρατούν υποδουλωμένους. Όλα αυτά ωστόσο μπορούν να καταπολεμηθούν με τη συμμετοχή μας σε μια ελεύθερη παιδεία και με την καθημερινή μας εξάσκηση στην αρετή. Όπως όταν γυμναζόμαστε καθημερινά σμιλεύουμε το σώμα μας και του χαρίζουμε υγεία και δύναμη, το ίδιο ακριβώς οφείλουμε να κάνουμε και για την άσκηση του πνεύματος. Μόνο τότε μπορούμε να δώσουμε μια νέα τροπή στον τρόπο που σκεφτόμαστε, ήτοι μια αλλαγή νοοτροπίας. Γιατί όπως διατείνεται και ο Αριστοτέλης, «τα πράγματα που πρέπει να μάθουμε να κάνουμε, τα μαθαίνουμε κάνοντάς τα˙ οικοδόμοι γινόμαστε χτίζοντας σπίτια και κιθαριστές παίζοντας κιθάρα˙ με τον ίδιο τρόπο γινόμαστε δίκαιοι κάνοντας δίκαιες πράξεις, σώφρονες κάνοντας σώφρονες πράξεις και ανδρείοι κάνοντας ανδρείες πράξεις… οι συνήθειες δημιουργούνται από την επανάληψη όμοιων ενεργειών!».

Πρακτική εξάσκηση λοιπόν! Δεν υπάρχει κάποιο μαγικό ραβδί, που θα μας κάνει ξαφνικά ενάρετους και θα φτιάξει μια κοινωνία αγγελικά καμωμένη. Πρέπει να εξοβελίσουμε την οκνηρία σε όλα τα επίπεδα. Το γρήγορο και εύκολο που έχει γίνει το σλόγκαν της εποχής μας, πρέπει να δώσει τη θέση του στη σκληρή δουλειά και την αποτελεσματικότητα. Ας μην πέσουμε όμως στην ίδια παγίδα και εμείς να πούμε «αφού δεν υπάρχει σωστή παιδεία, τι να κάνουμε τώρα;» Ο καθένας μας οφείλει και πρέπει να κάνει αυτή την εργασία με τον εαυτό του. Είναι στο χέρι μας να βρούμε τον απαραίτητο χρόνο για να ξυπνήσουμε πάλι το ενδιαφέρον για μάθηση. Αν θέλουμε όντως να χτίσουμε τον νέο πολιτισμό, είναι αναγκαία η καθημερινή άσκηση στο πεδίο της φιλοσοφίας, ως της ουσιαστικής παιδείας. Όχι ως μιας τρυφηλής ενασχόλησης με θεωρίες και ρητορικά τεχνάσματα, αλλά ως την πραγματική τέχνη του εὗ ζῆν˙ της ¨εὐβουλίας¨ καθώς λέει ο Πρωταγόρας στον ομώνυμο διάλογο, που οδηγεί στην ¨εὐπραγία¨, «στη σωστή σκέψη και λήψη αποφάσεων τόσο για τα θέματα που αφορούν τα οικεία, την ιδιωτική ζωή, πώς δηλαδή να διευθετεί κανείς με τον καλύτερο τρόπο τα ζητήματα του οίκου του, όσο και για τα θέματα που αφορούν την πόλη, ώστε να είναι κανείς όσο γίνεται πιο ικανός να πράξει και να μιλήσει για τα πολιτικά θέματα».

Υπάρχει μια φυσική γέφυρα μεταξύ μικρόκοσμου και μακρόκοσμου, ατόμου και πολιτείας. Όσο περισσότερο ασχολούνται οι πολίτες με την διανοητική και ηθική καλυτέρευση του εαυτού τους, τόσο αυξάνονται οι πιθανότητες να αναλάβουν τα πολιτικά πράγματα άνθρωποι ενάρετοι, γυμνασμένοι στον διανοητικό και ηθικό στίβο, με καλή προαίρεση και συνεχή σπουδή στην επιστήμη του δημοσίου συμφέροντος: την πολιτική. Το ίδιο ισχύει και για την τοποθέτηση ανθρώπων σε όλες τις υπόλοιπες θέσεις που απαρτίζουν τις γνωστικές και πρακτικές τέχνες που δραστηριοποιείται ο άνθρωπος. Η σύγχρονη νοοτροπία του ¨απολιτίκ¨ όπως λέγεται, όπου η ουδετερότητα και η αδιαφορία θεωρείται αντικειμενική και φρόνιμη στάση, πρέπει να αντικατασταθεί από ανθρώπους που δεν εξαργυρώνουν την υπευθυνότητά τους ως πολίτες μια φορά στα τέσσερα χρόνια, αλλά κάθε μέρα, μεριμνώντας για την ορθή τοποθέτησή τους στα ζητήματα που ανακύπτουν στις κοινωνικές ομάδες όπου ανήκουν. Με ποιον τρόπο; Μα με το παράδειγμα φυσικά. Το παράδειγμα είναι ο σπουδαιότερος τρόπος, για να μεταδώσεις τη γνώση και την ωφέλεια στους συνανθρώπους σου. Κάνοντας αυτές τις μικρές καθημερινές πράξεις που προάγουν το κοινό αγαθό, την άμιλλα, τη φιλοτιμία και την αγωνιστικότητα. Και όπως την ώρα της Ανάστασης μες στο απόλυτο σκοτάδι, σπεύδουμε να πάρουμε το Φως από αυτό το ένα κερί, έτσι αρκεί από το παράδειγμα του ενός να συρρεύσουν και άλλοι να ανάψουν το δικό τους κερί και να φωτιστεί μια ολόκληρη κοινωνία.

Ο νέος πολιτισμός έχει ανάγκη από αυτό το φως. Από ενεργούς πολίτες που θα αποδεικνύουν έμπρακτα την αποτελεσματικότητά τους στην διαχείριση του οίκου τους, ώστε να προχωρήσουν και στην ορθή διαχείριση της πολιτείας. Όσο αυξάνεται το ποσοστό των πεπαιδευμένων τόσο μειώνεται το ποσοστό των θαυματοποιών και των καιροσκόπων που κακοποιούν τον θεσμό του Πολιτικού, του ανθρώπου που μπορεί να υπηρετήσει την βασιλική τέχνη σύμφωνα με τον Πλάτωνα˙ την ¨κυριωτάτη των επιστημών¨ κατά τον Αριστοτέλη. Η επιστήμη αυτή είναι η Πολιτική η οποία ηγείται των υπολοίπων επιστημών και καθορίζει την εύρυθμη και αποτελεσματική λειτουργία τους. Γι’ αυτό ο Πολιτικός θα βρίσκεται στο τιμόνι, αφού θα έχει αποδείξει επανειλημμένα την αξία του και την αριστεία του, με κριτήριο την φιλοσοφική του παιδεία και όχι εξαιτίας κάποιου κληρονομικού δικαιώματος ή κάποιου ανασχηματισμού κυβέρνησης. Όπως για να λέγεται κάποιος ιατρός, πρέπει να ασκεί την ιατρική˙ και για να λέγεται κάποιος μηχανικός πρέπει να επισκευάζει μηχανές˙ έτσι και για να λέγεται κάποιος πολιτικός πρέπει να έχει την υπέρτατη εξειδίκευση στην τέχνη της διακυβέρνησης ανθρώπων. Της τέχνης που στηρίζεται στις αρετές της υπηρεσίας, της έρευνας και της αφοσίωσης. Μόνο ένας τέτοιος άνθρωπος μπορεί να εφαρμόσει στην υπόλοιπη κοινωνία την εξειδίκευση και να δώσει τον προσανατολισμό και τις σωστές προτεραιότητες στους πολίτες, ώστε να επιτευχθεί ο καταμερισμός και η κοινωνική δικαιοσύνη˙ σύμφωνα και με τον ορισμό του Πλάτωνα «τὰ αὑτοῦ πράττειν καὶ μὴ πολυπραγμονεῖν δικαιοσύνη ἐστί». Κατ’ αυτό τον τρόπο η κάθε επιστήμη θα επιτυγχάνει τον τελικό της σκοπό που θα συνεισφέρει στο υπέρτατο αγαθό της ευδαιμονίας, που είναι και ο τελικός σκοπός του ανθρώπινου όντος.

Μια μορφή ανατροφοδότησης θα μπει σε λειτουργία, καθώς η Πολιτεία, μόλις αποκτήσει οντολογική ταυτότητα, θα είναι σε θέση να παρέχει τα εφόδια, υλικά και πνευματικά, που θα βοηθήσουν τα μέλη της κοινωνίας να αποκτήσουν τόσο την αυτάρκειά τους, όσο και την πολυπόθητη συνείδηση πως ανήκουν σε ένα σύνολο όπου κανείς δεν περισσεύει. Οι χώρες που ξεχωρίζουν σήμερα για την ευημερία τους και έχουν τον υψηλότερο δείκτη μακροζωίας, είναι αυτές όπου η πολιτεία προάγει την πνευματική καλλιέργεια και κάνει τους πολίτες της να νιώθουν χρήσιμοι και συνειδητοί, προσφέροντας στο σύνολο μέχρι τα βαθειά τους γεράματα. Με άλλα λόγια, η τεμπελιά και η οκνηρία δεν πρέπει να έχουν θέση στην κοινωνία˙ γιατί απλά, κάνουν κακό στην υγεία. Όπως έλεγε και ο θυμόσοφος λαός «ἀργία μήτηρ πάσης κακίας». Είναι ανάγκη ο νέος άνθρωπος να ακολουθήσει ηρωικά πρότυπα και να περπατήσει μονοπάτια που θα τον οδηγήσουν με φυσικό τρόπο στην εξωστρέφεια και στην δημιουργικότητα. Ο άνθρωπος που θα έχει γνωρίσει την έννοια του καθήκοντος και της συμμετοχής σε νέα οράματα και ιδεώδη. Και που θα φέρει τους σπόρους του Ιερού, της Ομορφιάς, της Αλήθειας και της Δικαιοσύνης.