Τελέσιλλα: Η Αργεία Λυρική Μούσα

Στην Αρχαία Ελλάδα, έζησαν και έδρασαν γυναίκες οι οποίες αξίζει να μνημονεύονται για το έργο τους και να χρησιμοποιούνται ως πηγή έμπνευσης. Μία τέτοια γυναίκα ήταν η Τελέσιλλα. Η Τελέσιλλα υπήρξε μια τιμημένη λυρική ποιήτρια της εποχής της, η οποία τιμήθηκε ακόμα περισσότερο για τη πολεμική της δράση. Γεννήθηκε το 520-515π.Χ. στην αρχαία πόλη του Άργους και καταγόταν από ένδοξη οικογένεια, σύμφωνα με τον Πλούταρχο. Υπήρξε ένα φιλάσθενο και άσχημο κορίτσι. Κάποτε ζήτησε ένα χρησμό από το μαντείο των Δελφών σχετικά με το πώς θα μπορούσε να βελτιωθεί η υγεία της και ο χρησμός που έλαβε την προέτρεπε να αφιερωθεί και να υπηρετήσει τις Μούσες. Η Τελέσιλλα ακολουθώντας το χρησμό κέρδισε την υγεία της, αλλά κατέκτησε και μια μεγάλη θέση στη λυρική ποίηση της εποχής της, σε σημείο να συγκρίνεται μερικές φορές με την Σαπφώ και την Κόριννα. Ίσως όμως ο πιο σημαντικός λόγος που η Τελέσιλλα έμεινε στην ιστορία είναι για τα πολεμικά της ανδραγαθήματα. Όταν κάποτε η πόλη της, το Άργος, βρέθηκε ανυπεράσπιστη μπροστά στον εχθρό, η Τελέσιλλα ένωσε και οργάνωσε τις γυναίκες, οι οποίες παίρνοντας τα όπλα κατάφεραν να κερδίσουν την ανεξαρτησία της πόλης τους. Για την αγωνιστικότητά της αυτή και την προσφορά της στην πόλη του Άργους, τιμήθηκε πολύ από τους συμπολίτες της.

Πηγές

Παυσανίας

Για την Τελέσιλλα έγραψαν αρκετοί αρχαίοι συγγραφείς μέχρι και το 2^ο μ. Χ. αιώνα, όπως ο Παυσανίας, ο Πλούταρχος, ο Πολύαινος, ο Απολλόδωρος, ο Αθήναιος και ο Λουκιανός. Παρόλα αυτά υπάρχουν και κάποιοι συγγραφείς που δεν την αναφέρουν, όπως ο Ηρόδοτος, ο οποίος ενώ δίνει βαρύνουσα σημασία στην εξιστόρηση της μάχης που προηγήθηκε της υπεράσπισης της πόλης από την Τελέσιλλα, δεν αναφέρει τίποτα για αυτή την υπεράσπιση. Παρόλο που έχουν γράψει αρκετοί συγγραφείς για το πρόσωπό της, οι πληροφορίες που φτάνουν σε εμάς σήμερα είναι οι ίδιες οι οποίες διαφοροποιούνται μονάχα σε ορισμένες λεπτομέρειες, αλλά και συγχέονται με μυθολογικά στοιχεία που έχουν αναπτυχθεί γύρω από το πρόσωπό της.

Ποιητικό Έργο: Ο χρησμός

Η Τελέσιλλα ήταν φιλάσθενη και σωματικά αδύναμη, με αποτέλεσμα να αναγκάζεται να ζει απομονωμένη. Για να μάθει τι της επιφυλάσσει η μοίρα και τι μπορεί να κάνει για να βελτιώσει την κατάσταση της υγείας της, απευθύνθηκε στο μαντείο των Δελφών, παίρνοντας ένα χρησμό που καθόρισε όλη τη μετέπειτα ζωή της. Ο χρησμός τη συμβούλευε, σύμφωνα με τον Πλούταρχο, να υπηρετήσει τις Μούσες. Συγκεκριμένα στο αρχαίο κείμενο αναφέρεται η φράση: «Μούσας θεραπεύειν». Η Τελέσιλλα πεπεισμένη για αυτά που της αποκάλυψε ο Θεός αφιερώθηκε στην ποίηση και τη μουσική και έτσι γρήγορα απαλλάχτηκε από τη σωματική της αδυναμία και τα προβλήματα υγείας που τη βασάνιζαν, αποκτώντας ένα ανώτερο σκοπό και νόημα στη ζωή της. Το έμφυτο ποιητικό της ταλέντο, συνδυασμένο με την αφοσίωσή της στην υπηρεσία των Μουσών, την οδήγησαν να γίνει μια καταξιωμένη ποιήτρια που, όπως αναφέρει ο Πλούταρχος, οι γυναίκες θαύμαζαν.

Χαρακτηριστικά ποιημάτων

Τα θέματα με τα οποία καταπιανόταν η Τελέσιλλα στα ποιήματα και τα τραγούδια της ήταν κυρίως θρησκευτικά, αλλά και πατριωτικά. Ορισμένα ποιήματά της ήταν γραμμένα για χορούς παρθένων και ονομάζονταν «άσματα», ένα είδος ποίησης που ήταν πολύ δημοφιλές στην εποχή της. Ακόμα, τα ποιήματά της ήταν γραμμένα στην Ιωνική γλώσσα και ονομάζονταν «μελικά» διότι τονίζονταν με τέτοιο τρόπο ούτως ώστε να μπορούν να τραγουδιούνται. Η Τελέσιλλα είχε ακόμα δημιουργήσει το δικό της μέτρο, το οποίο ονομαζόταν «γλυκόνειο ακέφαλο» αρχικά, ενώ αργότερα οι Αλεξανδρινοί γραμματικοί του έδωσαν το όνομα της. Το «τελεσίλλειο» μέτρο παρουσίαζε μια εναλλαγή μακρών και βραχέων συλλαβών.

Διασωθέντα ποιήματα – αποσπάσματα

Από το ποιητικό της έργο έχουν σωθεί ελάχιστα αποσπάσματα και ένα ολόκληρο ποίημα. Ορισμένα κομμάτια από «μέλη», δηλαδή τραγούδια της, σώθηκαν στο «Ανθολόγιο» του Στοβαίου. Για την ύπαρξη άλλων ποιημάτων της μαθαίνουμε από έμμεσες πηγές που κάνουν αναφορά σε αυτά τα ποιήματα, ενώ το μοναδικό ολόκληρο ποίημα που σώζεται βρέθηκε στο ιερό του Ασκληπιού στην Επίδαυρο και ήταν μια επιγραφή χαραγμένη πάνω σε ένα λίθο του 3^ου-4^ου μ. Χ. αιώνα. Κάποια από τα αποσπάσματα που έχουν σωθεί ή των οποίων γνωρίζουμε την ύπαρξη είναι τα εξής:

Το δίστιχο: «Την Άρτεμη τραγουδήστε κόρες, που αποφεύγει τον Αλφειό» προέρχεται από ένα ποίημα της Τελέσιλλας, το οποίο αναφέρεται στον μύθο του θεού Αλφειού που με ερωτικό πάθος για την Άρτεμη την κυνηγούσε, ενώ εκείνη προσπαθούσε να κρυφτεί και να του ξεφύγει.
Η Τελέσιλλα είχε συνθέσει μια ωδή για τον Απόλλωνα, η οποία ονομαζόταν «φιληλιάς», δηλαδή αυτός που αγαπάει τον ήλιο.
Ένα άλλο ποίημά της ήταν αφιερωμένο στη Νιόβη και στα παιδιά της. Το ποίημα αυτό δεν έχει σωθεί, αλλά μαθαίνουμε την ύπαρξή του από τον Απολλόδωρο, που καθώς δίνει την περιγραφή του μύθου της Νιόβης, αναφέρει και την εκδοχή της Τελέσιλλας.
Για ένα ποίημα της Τελέσιλλας με θέμα τους γάμους του Δία και της Ήρας, μαθαίνουμε από το ποίημα του Θεόκριτου «Συρακόσιαι ή Αδωνιάζουσαι», στο οποίο αναφέρει πως, «όλα τα ξέρουν οι γυναίκες, ακόμα και πως ο Δίας παντρεύτηκε την Ήρα», ένας υπαινιγμός που αποδίδεται στην Τελέσιλλα.
Το μοναδικό ολόκληρο ποίημα της Τελέσιλλας που σώζεται είναι ένας ύμνος στη μητέρα των Θεών, όπου παρουσιάζεται ο ανταγωνισμός της Ρέας Κυβέλης με το Δία για τη μοιρασιά του κόσμου. Πρόκειται για μια περιγραφή της μητέρας των Θεών, καθώς αυτή διεκδικεί το μερίδιό της. Αυτός ο μύθος για τη σύγκρουση του Δία με τη μητέρα του δεν μας είναι γνωστός από κάποια άλλη πηγή και υπάρχει η πιθανότητα να είναι δημιούργημα της Τελέσιλλας. Ένα ακόμα ιδιαίτερο χαρακτηριστικό του ποιήματος αυτού είναι ότι ξεκινάει με μια επίκληση στις 9 Μούσες, τις κόρες της Μνημοσύνης και του Δία. Η επίκληση κάποιας Θεάς ή Μούσας ήταν κάτι που συνήθιζαν οι επικοί και οι λυρικοί ποιητές για να τους βοηθήσει να ολοκληρώσουν με επιτυχία το έργο τους. Μαθαίνουμε ακόμα, ότι η Τελέσιλλα αφιέρωνε όλα της τα ποιήματα στις Μούσες. Παρακάτω παραθέτουμε το ποίημα στο αρχαίο κείμενο και σε μετάφραση.

[Ματρί Θεών] [Στη Μητέρα των Θεών]

Ω Μνημόσυνας κόραι Κόρες της Μνημοσύνης

Δευρ’ έλθετε απ’ ωρανώ ελάτε εδώ απ’ τον ουρανό

και μοι συναείσατε και τραγουδήστε μαζί μου

ταν ματέρα των θεών, τη μητέρα των θεών,

ως ήλε πλανωμένα που ήρθα, αφού περιπλανήθηκα

κατ’ ώρεα και νάπας στα όρη και τα πηγές

σύρουσα αβρόταν κόμαν, με ανεμοπαρμένα τα μαλλιά

κατωρημένα φρένας. Ξετρελαμένη στα βουνά.

Ο Ζεύς δ’ εσιδών άναξ Και ο βασιλιάς ο Δίας σαν είδε

ταν Ματέρα των θεών, τη μητέρα των θεών

κεραυνόν έβαλλε και έριξε κεραυνό και

τα τύμπαν’ ελάμβανε, πήρε τα τύμπανα,

πέτρας διέρρησε και έσπασε τα βράχια

τα τύμπαν’ ελάμβανε και πήρε τα τύμπανα.

Μάτηρ, άπιθ’ εις θεούς, -Μητέρα, φύγε τα θεούς

και μη κατ’ όρη πλανώ, και μη γυρνάς στα όρη,

μη σε χαροποί λέον- γιατί τα’ άγρια λιοντάρια

τες ή πολιοί λύκοι και οι γκρίζοι οι λύκοι

[έδωσι πλανωμέναν.] [θα σε φάνε κυνηγημένη.]

και ουκ άπειμι εις θεούς, -Δε θα φύγω τα θεούς

αν μη τα μέρη λάβω, αν δεν πάρω μερίδια,

το μεν ήμισυ ουρανώ, το μισό απ’ τον ουρανό,

το δε ήμισυ Γαίας, τα’ άλλο μισό απ’ τη γη

πόντω το τρίτον μέρος˙ το τρίτο μέρος απ’ τη θάλασσα,

χούτως απελεύσομαι, κι έτσι θ’ αποχωρήσω.

Χαιρ’ ω μεγάλα άνα -Χαίρε, μεγάλη βασίλισσα,

σα Μάτερ Ολύμπω. Μητέρα του Ολύμπου.[1]

Απόδοση τιμής για ποιητικό έργο

Η Τελέσιλλα τιμήθηκε πολύ για το ποιητικό της έργο, καθώς θεωρούνταν ιδιαίτερα σημαντική ποιήτρια. Αυτό γίνεται φανερό από το διακριτικό επίθετο «αγακλής», που της είχε αποδοθεί, το οποίο είχε τη σημασία της περίφημης, ξακουστής, δοξασμένης. Ακόμα, ο Αντίπατρος την περιλαμβάνει σε ένα επίγραμμά του για τις εννιά μεγαλύτερες ποιήτριες της αρχαιότητας αντιπαραβάλλοντας τες με τις εννιά μούσες. Παρακάτω παραθέτουμε το επίγραμμα:

«Αυτές είναι οι θεόπνευστες γυναίκες που τους χάρισε ο Ελικώνας το τραγούδι, ο Ελικώνας και τα όρη της μακεδονικής Πιερίας: η Πράξιλλα, η Μοιρώ, η Ανύτη, η επονομαζόμενη θηλυκός Όμηρος, η Σαπφώ, το καμάρι των καλλίκομων γυναικών από τη Λέσβο, η Ηρίννα, η αναγνωρισμένη Τελέσιλλα κι εσύ, Κόριννα, που τραγουδούσες την ασπίδα της Αθηνάς, η Νοσσίς η γλυκόλαλη και η γλυκόηχη Μύρτις – όλες εργάτριες του λόγου, που άφησαν πίσω τους αιώνιους στίχους. Ο Μεγάλος Ουρανός γέννησε εννέα Μούσες και η Γη αυτές τις εννέα, προς αιώνια αγαλλίαση των θνητών.» [2]

[1]«Πρώτο αφιέρωμα στο Άργος», Περιοδικό Ελλέβορος, τεύχος 11, Άργος, 1994

[2]«Οι γυναίκες στον αρχαίο κόσμο», Fantham Elaine, μετάφραση Κωνσταντίνος Μπούρας, Επιμέλεια Ελένη Γκάστη, εκδ. Πατάκης, Αθήνα 2004: 214

Πολεμικό Έργο: Η μάχη στη Σηπεία

Μετά το τέλος του Β’ Μεσσηνιακού πολέμου η Σπάρτη ήθελε να αποκτήσει τη κυριαρχία ολόκληρης της Πελοποννήσου, εμπόδιο όμως σε αυτά τα σχέδια ήταν η ακμάζουσα πόλη του Άργους.

Η Σπάρτη και το Άργος βρίσκονταν σε μακροχρόνια διαμάχη, με τη Σπάρτη να έχει καταφέρει να πάρει υπό την κυριαρχία της αρκετές περιοχές που ανήκαν στο Άργος. Όταν οι Αργείοι άρχισαν μετά από τις ήττες αυτές να διεκδικούν πάλι τα εδάφη που πρωτύτερα τους ανήκαν, στη Σπάρτη ήταν βασιλιάς ο Κλεομένης Α΄. Ο Κλεομένης θέλοντας να εκμηδενίσει την απειλή της πόλης του Άργους για τη Σπάρτη προετοίμασε μια πολύ προσεκτικά σχεδιασμένη εκστρατεία και αφού συμβουλεύτηκε το μαντείο των Δελφών ξεκίνησε για να κατακτήσει το Άργος. Μετά από μια θυσία που δεν έδειξε καλά σημάδια στο ποταμό Ερασίνο, κατευθύνθηκε προς τη θάλασσα όπου έσφαξε ένα ταύρο. Τελικά έφτασε με καράβια στη Σηπεία. Οι Αργείοι στρατοπέδευσαν απέναντί από τους Σπαρτιάτες, καθώς λόγω ενός χρησμού που είχαν πάρει για αυτή τη μάχη, δε φοβόντουσαν την αναμέτρηση, αλλά να μην υπάρξει κάποιος δόλος από τον οποίο θα μπορούσαν να νικηθούν. Ο χρησμός που είχαν πάρει έλεγε:

«Όταν η θηλυκή νικήσει τον αρσενικό,

τον διώξει και δοξασθεί ανάμεσα στους Αργείους,

τότε πολλές Αργείτισσες θα ξεσχίσουν τα μάγουλά τους,

ώστε κάποτε να πει κάποιος μεταγενέστερος άνθρωπος:

ο φοβερός τριπλοτυλιγμένος όφις χάθηκε νικημένος από δόρυ».

Οι Αργείοι θεώρησαν πως το θηλυκό συμβόλιζε τη Σηπεία, ενώ το αρσενικό ήταν ο Κλεομένης, καθώς και πως το φίδι ήταν ο δόλος. Τελικά, θεωρείται πως ο χρησμός αυτός μπορεί να αναφερόταν στη δράση της Τελέσιλλας.

Στη συνέχεια, για να αποφύγουν να νικηθούν από δόλο οι πολεμιστές του Άργους ακολουθούσαν πιστά τα σήματα του κήρυκα του αντιπάλου. Όταν ο Κλεομένης κατάλαβε τι γινόταν διέταξε να ακουστεί από τον κήρυκα να πάνε οι στρατιώτες για φαγητό, ενώ εκείνοι θα έκαναν επίθεση. Οι Αργείοι δεν κατάλαβαν το τέχνασμα και έτσι δέχτηκαν επίθεση, ενώ βρίσκονταν στη διαδικασία του γεύματος. Πολλοί σκοτώθηκαν, ενώ κάποιοι κατάφεραν να διαφύγουν στο ιερό άλσος που ήταν αφιερωμένο στον Άργο. Ο Κλεομένης, επειδή δεν μπορούσε να μπει με το στράτευμά του σε ιερό χώρο, χρησιμοποίησε δόλο και μαθαίνοντας τα ονόματα των στρατιωτών που ήταν μέσα στο δάσος από άλλους που είχαν μείνει έξω, τους φώναζε λέγοντας πως έχει πάρει λύτρα για να τους αφήσει ελεύθερους. Όταν όμως έβγαιναν τους σκότωνε. Όταν κάποιος Αργείος ανέβηκε σε ένα δέντρο και είδε τι γινόταν, κανένας άλλος δεν βγήκε. Τότε ο Κλεομένης διέταξε να βάλουν φωτιά στο άλσος σκοτώνοντας και τους υπόλοιπους στρατιώτες του Άργους.

Στη συνέχεια ο Ηρόδοτος αναφέρει πως ο Κλεομένης θεώρησε πως αυτό ήταν το Άργος που του έλεγε ο χρησμός πως θα κατακτήσει και μετά από έναν όχι τόσο ευνοϊκό οιωνό που είχε η θυσία του στο Ηραίον, αποφάσισε να φύγει για τη Σπάρτη έχοντας ήδη αποδυναμώσει το Άργος. Ο Ηρόδοτος δεν κάνει καμιά αναφορά στη Τελέσιλλα. Είναι πιθανό αυτό να συμβαίνει γιατί ο Ηρόδοτος είχε τις πηγές του στη Σπάρτη. Ο Παυσανίας, ο Πλούταρχος και ο Πολύαινος όμως αναφέρουν πως ο Κλεομένης μετά από αυτή τη νίκη του ξεκίνησε για να κατακτήσει και τη πόλη του Άργους, ένα έργο που το θεώρησε αρκετά εύκολο, δεδομένου ότι δεν υπήρχαν πια υπερασπιστές.

Υπεράσπιση της πόλης του Άργους

Μέσα στην πόλη η Τελέσιλλα ήταν αυτή που μάζεψε τους δούλους και όσους δεν μπορούσαν να πολεμήσουν στο κάστρο και συγκέντρωσε ταυτόχρονα όλες τις γυναίκες που ήταν ικανές να πολεμήσουν. Μάζεψε όσα όπλα μπορούσε να βρει στα σπίτια και στα ιερά και όπλισε τις γυναίκες. Έπειτα, σύμφωνα με τη περιγραφή του Πλούταρχου, στάθηκαν στις επάλξεις γύρω από τα τείχη σαν στεφάνι. Ορμή και θεία τρέλα κατέλαβε τις γυναίκες οι οποίες δεν φοβήθηκαν όταν ο εχθρός πλησίασε με αλαλαγμούς, αλλά τον αντιμετώπισαν γενναία. Ο Κλεομένης τότε σκέφτηκε πως μια νίκη σε αυτή τη μάχη θα ήταν μισερή και άδοξη, διότι θα είχαν νικήσει γυναίκες, ενώ μια ήττα θα ήταν πολύ μεγάλη ντροπή για το στρατό του.

Έτσι αποφάσισε να υποχωρήσει. Η πόλη είχε σωθεί. Έθαψαν τις γυναίκες που είχαν πεθάνει στην οδό Αργείας και επιτράπηκε στις υπόλοιπες να χτίσουν ναό ως ενθύμιο της ανδρείας τους. Ο ναός ονομάστηκε Ενυάλιον, ένα επίθετο του θεού Άρη, ο οποίος στο Άργος θεωρούνταν θεός των γυναικών. Έπειτα από αυτή τη μάχη το Άργος είχε μείνει χωρίς ανδρικό πληθυσμό. Οι δούλοι ανέλαβαν τα διάφορα δημόσια αξιώματα, ενώ οι γυναίκες ενώθηκαν με άριστους γείτονες που τους πολιτογράφησαν. Όταν τα παιδιά τους μεγάλωσαν πήραν την εξουσία από τους δούλους και το Άργος άρχισε πάλι να ανακάμπτει και να ακμάζει. Για τη Σπάρτη η νίκη αυτή ήταν πολύ σημαντική γιατί αποδυνάμωσε τον εχθρό της για μια ολόκληρη γενιά. Η νίκη όμως τον γυναικών του Άργους και της Τελέσιλλας είχε εξίσου τεράστια σημασία. Η πόλη σώθηκε και κατάφερε σύντομα να ξαναφτάσει σε μεγάλη ακμή και οι γυναίκες κατάφεραν να συνεισφέρουν σε μια τόσο δύσκολη στιγμή για την πόλη τους. Η Τελέσιλλα έμεινε στη μνήμη των συμπολιτών της για πολλά χρόνια, αλλά και τιμήθηκε λαμπρά.

Απόδοση τιμής για πολεμικό έργο

Μετά τη μεγάλη μάχη στην οποία η Τελέσιλλα έπαιξε πρωταγωνιστικό ρόλο, οι πολίτες του Άργους ως δείγμα ευγνωμοσύνης τοποθέτησαν ένα άγαλμά της πάνω από το θέατρο της πόλης, μπροστά από το ιερό της Αφροδίτης. Το άγαλμα είχε φτιαχτεί από τον Αθηναίο γλύπτη Νικήρατο και απεικόνιζε την Τελέσιλλα να κρατάει στα χέρια της το πολεμικό της κράνος έτοιμη να το φορέσει, ενώ τα πόδια της πατούσαν πάνω στα βιβλία της. Το άγαλμα αυτό σήμερα δεν έχει βρεθεί, αλλά θεωρείται πως μέχρι το 170 μ.Χ. σωζόταν το πρωτότυπο ή κάποιο αντίγραφο, καθώς ο Παυσανίας περνώντας από το Άργος το είδε και έγραψε για αυτό.

Ακόμα, προς τιμήν των γυναικών που πολέμησαν για την πατρίδα τους, ορίστηκε γιορτή, η οποία λεγόταν «Υβριστικά» και γινόταν κάθε χρόνο στην επέτειο της μάχης. Στη γιορτή αυτή, οι γυναίκες φορούσαν ανδρικά ενδύματα, ενώ οι άντρες γυναικεία.

Μετά το θάνατο της Τελέσιλλας, ο άντρας της Ευξενίδας έστησε μνημείο προς τιμήν της με το εξής επίγραμμα:

« Μνημείο, γλυκιά Τελέσιλλα, έστησε εδώ

ο Ευξενίδας για τη γυναίκα που παντρεύτηκε,

γιατί πάντα ήταν γεμάτη πίστη, εύνοια, αρετή

και αγάπη. Ας μένει και για τους μεταγενέστερους

η φήμη σου αξέχαστη για πάντα».

Τελέσιλλα. Γκραβούρα από το βιβλίο του Ιωάννου Κ. Κοφινιώτου, «Ιστορία του Άργους από των Αρχαιοτάτων χρόνων μέχρις ημών »

Σήμερα, η πλατεία στην οδό Ινάχου της πόλης του Άργους έχει το όνομα της σπουδαίας ποιήτριας και πολεμίστριας, όπως και ο πολιτιστικός σύλλογος της πόλης. Πολλοί μπορεί να μην την ξέρουν, όμως υπήρξε μια σπουδαία προσωπικότητα τόσο για την πόλη της, όσο και για τον αρχαίο ελληνικό κόσμο.

Αναπαραστάσεις της Τελέσιλλας

Δεν έχει σωθεί καμία αναπαράσταση της Τελέσιλλας με εξαίρεση ένα ανάγλυφο γυναίκας που σήμερα βρίσκεται εντοιχισμένο κάτω από το κεντρικό εξώστη του αρχοντικού του Τσώκρη στο Άργος. Παριστάνει μια γυναίκα που κρατάει με το δεξί της χέρι ένα στεφάνι, ενώ μπροστά της βρίσκεται ένα μικρό γυμνό παιδί, το οποίο με το αριστερό του χέρι κρατάει το μανδύα του που είναι ριγμένος στη πλάτη του και με το δεξί του χέρι προσπαθεί να πάρει το στεφάνι από τη γυναίκα που όμως δεν το φτάνει. Ορισμένοι υποστηρίζουν ότι η παράσταση αυτή είναι της Τελέσιλλας, ενώ το παιδί που είναι μπροστά της συμβολίζει τη φτερωτή ευφυΐα. Παρόλα αυτά δεν συμφωνούν όλοι με αυτή την υπόθεση, καθώς αποδίδουν το ανάγλυφο αυτό σε επιτύμβια παράσταση κάποιας μητέρας με το παιδί της. Την εικόνα αυτή μπορείτε να τη δείτε αριστερά, όπως αυτή απεικονίζεται στο βιβλίο του Ζερκίνη, «Το Άργος διαμέσου των αιώνων».

Βιβλιογραφία:

Βιβλία:

«Αρχαίες Γυναίκες», Χρήστος Τσούκας, εκδ. Χατζηνικολής, Αθήνα 1992
«Κορινθιακά», Παυσανίας, εισαγωγή-μετάφραση-σχόλια Γιάννης Κορδάτος, εκδ. Ι. Ζαχαρόπουλος, Αθήνα 1979
«Μούσαι», τόμος Ζ, Ηρόδοτος, εισαγωγή-μετάφραση-σχόλια Ευάγ. Πανέτσος, επιμέλεια έκδοσης Γιάννης Κορδάτος, εκδ. Ι. Ζαχαρόπουλος, Αθήνα 1970
«Οι γυναίκες στην αρχαία Ελλάδα», επιμέλεια Giampiera Arigoni, μετάφραση Μ. Ανδρόνικου, Ε. Δουλάμη, Α. Κεφαλά, Επιμέλεια στην ελληνική έκδοση Μ. Ανδρόνικου, Α. Κεφαλά, εκδ. University Studio Press, Θεσσαλονίκη 2007
«Οι γυναίκες στον αρχαίο κόσμο», Fantham Elaine, μετάφραση Κωνσταντίνος Μπούρας, Επιμέλεια Ελένη Γκάστη, εκδ. Πατάκης, Αθήνα 2004
«Οι γυναίκες της αρχαίας Ελλάδας» 2^η έκδοση, Eva Cantarella, Μετάφραση Παναγιώτη Δ. Δημάκη, εκδ. Παπαδήμα, Αθήνα 2005
«Πλούταρχου Ηθικά: Γυναικών Αρεταί», Πλούταρχος, εισαγωγή-μετάφραση-σημειώσεις Εμμανουήλ Δαυϊδ, εκδ. Πάπυρος, Αθήνα 1975
«Το Άργος διαμέσου των αιώνων» 3^η έκδοση, Ιωάννου Ερν. Ζεγκίνη, [χ.ε.], Αθήνα 1996

Άρθρα: