Θεότητες που εκφράζουν τη μοίρα

Πόσα πράγματα έχουν ειπωθεί, τόσες εκφράσεις, τόσες ρήσεις, για τη μοίρα*.

Είναι άραγε ένας άγραφος νόμος ή μια αόρατη δύναμη που ορίζει την ύπαρξή μας;

Πόσο ελεύθεροι είμαστε να κινηθούμε, να δράσουμε και να αδράξουμε τη ζωή μας;

Τι σημαίνει ήταν μοιραίο να γίνει;

Οι αρχαίοι μας πρόγονοι ήδη από τα ομηρικά έπη μιλούν για τη μοίρα και την αναφέρουν με τον πιο παραστατικό και συμβολικό τρόπο.

Η λέξη «μοίρα» προέρχεται από το αρχαίο ρήμα «μείρομαι» με χαρακτηριστικά παράγωγα τον «μερισμό», το «μερίδιο», που έχει την έννοια του μοιράζω. Σύμφωνα με την αρχαία ελληνική Μυθολογία φαίνεται ο ρόλος της μοίρας να ορίζει το μερίδιο ζωής που αντιστοιχεί στον κάθε θνητό από τη μοιρασιά του γενικού συνόλου. Έχει εξαιρετικό ενδιαφέρον να δούμε την υπόσταση των αρχαίων θεοτήτων που σχετίζονται με τη μοίρα και το πεπρωμένο:

Σύμφωνα με τη Θεογονία του Ησιόδου, η Τιτανίδα Θέμιδα ήταν κόρη της Γαίας και του Ουρανού που φρόντιζε για τη θεϊκή δικαιοσύνη και τη διαφύλαξη της φιλοξενίας, καθώς και την προστασία των αδύναμων. Ήταν επίσης η πρώτη κάτοχος του Μαντείου των Δελφών, το οποίο και έπειτα χάρισε στην αδελφή της Φοίβη. Η Θέμιδα, ως θεά της Δικαιοσύνης, είναι τυφλή και κρατά ζυγαριά και σπαθί. Οι πρόγονοί μας την εκτιμούσαν βαθύτατα. Το όνομά της σήμαινε αυτό που ισχύει, καθώς ο λόγος της ήταν σεβαστός από θεούς και ανθρώπους. Από αυτήν εξαρτιόταν η ισορροπία του κόσμου και η τάξη των πραγμάτων, καθώς αντιπροσώπευε το δίκαιο και τιμωρούσε όποιον διέπραττε αδικίες και παράβαινε τους κανόνες δικαίου.

Η Θέμιδα ήταν παρούσα στη γέννηση του Δία και ήταν εκείνη που τον έδωσε στην Αμάλθεια να τον αναθρέψει. Με την εγκαθίδρυση της δυναστείας του Δία, έγινε η δεύτερη σύντροφός του, έχοντας ως παιδιά τους τις Ώρες Ευνομία, Δίκη και Ειρήνη, και τις Μοίρες Κλωθώ, Λάχεση και Άτροπο, που συνέβαλαν στην τήρηση της τάξης του κόσμου.

Οι Μοίρες ήταν οντότητες στην αρχαία ελληνική μυθολογία, που παριστάνονταν συνήθως, ως τρεις γυναικείες μορφές που κλώθουν. Η κλωστή που κρατούν στα χέρια τους, συμβολίζει την ανθρώπινη ζωή, φανερώνοντας στους ανθρώπους πόσο μικρή και αδύναμη μπορεί αυτή να είναι.

Η πρώτη Μοίρα, ήταν η Κλωθώ. Είναι χαρακτηριστικό η προέλευση του ονόματός της, διότι έκλωθε το νήμα της ζωής των ανθρώπων, το πεπρωμένο τους, που τους συνόδευε μέχρι το τέλος της ζωής, συμβολίζοντας το παρόν.

Η Λάχεσις μοίραζε τους κλήρους, καθορίζοντας τι θα «λάχει» στον κάθε άνθρωπο, τις αρετές αλλά και τα ελαττώματα των ανθρώπων. Ετυμολογικά η λέξη Λάχεσις σχετίζεται με τη λέξη λαχνός και λαχείο. Οι αρχαίοι Έλληνες πίστευαν ότι τα δώρα της Μοίρας αυτής, όπως βεβαίως και των άλλων δύο, ήταν δοσμένα από τύχη, συμβολίζοντας το μέλλον .

Η τρίτη Μοίρα, η Άτροπος (α-τρόπος), ονομάστηκε έτσι διότι καθιστούσε τα πράγματα του ανθρώπινου βίου, αλλά και τα δώρα ή τα βάρη που έδιναν οι δύο προηγούμενες Μοίρες, αμετάβλητα. Έχει άμεση σχέση με το παρελθόν, κόβοντας χωρίς τον παραμικρό δισταγμό, όταν έρθει η ώρα, την κλωστή της ζωής των ανθρώπων. Η Άτροπος συμβολικά κρατά ψαλίδι διότι με το ψαλίδι συμβολίζεται ο άγραφος νόμος.

Ο Πλάτωνας στο έργο του «Πολιτεία» τις ονομάζει κόρες της Ανάγκης και τις παρουσιάζει καθισμένες σε ένα θρόνο, η καθεμιά τους με χιτώνες λευκούς και στεφάνια στο κεφάλι τους να συνοδεύουν με τη φωνή τους την αρμονία που βασιλεύει στις ουράνιες σφαίρες.

Οι Μοίρες ήταν οι δυνάμεις που ευθύνονται για τα καλά και τα κακά της ζωής του κάθε θνητού, από τη γέννηση μέχρι το θάνατό του. Παίρνουν τη δύναμή τους από τον Δία. ο οποίος για το λόγο αυτό ονομάζεται και «Μοιραγέτης».

Ήταν δημοφιλείς στην Αρχαία Ελλάδα γεγονός που αποδεικνύεται από την ύπαρξη ιερών ναών σε διάφορες μεγάλες πόλεις όπως Κόρινθο, Σπάρτη και Θήβα. Προς τιμήν τους οργανώνονταν εορταστικές εκδηλώσεις στην Αθήνα, τους Δελφούς, την Ολυμπία και την Σικυώνα, για να εξασφαλίσουν καλή σοδειά στα χωράφια.

Μία άλλη κυρίαρχη προσωποποιημένη δύναμη είναι η Νέμεσις.

Ετυμολογικά το όνομά της προέρχεται από το ρήμα από το ρήμα «νέμω», που σημαίνει κατανέμω δίκαια, διότι ξεχωρίζει το τι θα δοθεί στον καθένα».

Σχετίζεται με τη Θέμιδα και τη Δίκη, σχηματίζοντας μία θεία τριάδα, όπου ανταλλάσσουν μεταξύ τους αρκετά από τα χαρακτηριστικά τους.

Ο ρόλος της ήταν συγγενικός με αυτόν των Μοιρών. Ενώ οι Μοίρες είχαν σχέση με την ειμαρμένη, καθορίζοντας τη μοίρα των ανθρώπων πριν ακόμη γεννηθούν, η Νέμεσις επιβράβευε ή τιμωρούσε τους ανθρώπους με γνώμονα το δίκαιο.
Σύμβολα της θεάς ήταν ο πήχης και το χαλινάρι, θέλοντας να δείξει πως υπάρχουν όρια στα συναισθήματα, στις σκέψεις και στις δράσεις των ανθρώπων. Συμβόλιζε επίσης τη δίκαιη θεϊκή οργή που στρέφεται σε όποιους θνητούς καταπατούσαν την τάξη της φύσης και διέπρατταν ύβρη. Σύμφωνα με την αρχαία ελληνική μυθολογία, όταν η Θέμιδα (δηλαδή η κοσμική τάξη) περιφρονείται, τότε εμφανίζεται η Νέμεσις, απονέμοντας τη Δικαιοσύνη εκεί που υπάρχει η υπερβολή, η έπαρση και η αλαζονεία των ανθρώπων απέναντι στο γενικό καλό και την εφαρμογή των νόμων.

Ταξιδεύοντας νοερά λίγο πιο νότια στην αρχαία Αίγυπτο, συναντάμε αυτά τα χαρακτηριστικά σε μια σημαντική θεότητα της αρχαίας Αιγύπτου τη Σέκμετ. Το όνομά της σημαίνει η «ισχυρή». Η Σέκμετ (αλλιώς Σεκχμετ ή Σεκμέτ) συμβόλιζε των αγώνα των θετικών και αρνητικών στοιχείων του σύμπαντος, της ζωής και του θανάτου, το σταθερό, το αμετάβλητο, το αιώνιο, της καθολικής τάξης και της αρμονίας του ουρανού και της Γης. Είναι η δημιουργική φωτιά και η δύναμη της ζωής. Στις απεικονίσεις της έχει ένα ηλιακό φίδι στο κεφάλι της, που είναι σύμβολο της αναγέννησης και του ζωοποιού ρεύματος, έναν ήλιο σύμβολο της προσφοράς και του φωτός. Κρατά επίσης ένα σκήπτρο, δηλώνοντας την καθετότητα, την τιμή στα λόγια και στις πράξεις και το Ανκ, ως σύμβολο αναγέννησης, ανανέωσης, και το πέρασμα σε άλλους κόσμους. Οι αρχαίοι Αιγύπτιοι την έβλεπαν ως φύλακα για τον οίκο τους, που είναι ήρεμη και ήσυχη αλλά αν χρειαστεί γίνεται άγρια σαν οργισμένο λιοντάρι. Πίστευαν επίσης πως είναι η θεματοφύλακας του κόσμου ενάντια στο κακό. Ήταν η δύναμη του κάρμα και η θεότητα που φέρνει τη δικαιοσύνη και την τάξη στη γη.

Κάνοντας αυτή τη συνοπτική παρουσίαση για τη μοίρα, μπορούμε να πούμε πως η σοφία των λαών είναι μια παρακαταθήκη για τις επόμενες γενιές. Μέσα σε αυτό τον εκδηλωμένο κόσμο υπάρχουν σαφώς Νόμοι που ορίζουν το δρόμο μας.

Από εμάς όμως εξαρτάται πόσο συνειδητά μπορούμε να τον βαδίσουμε, κάνοντας υπερβάσεις και αποφεύγοντας να αποδεχθούμε μοιρολατρικά τις όποιες αποτυχίες μας ή να γίνουμε έρμαια των καταστάσεων. Δεν υπάρχει ζωή, δίχως πόνο, δίχως δοκιμασίες, δυσκολίες μέσα στις διαρκείς προκλήσεις της καθημερινότητας. Είμαστε όμως ελεύθεροι να λειτουργούμε με συνείδηση, να γνωρίσουμε σε βάθος τον εαυτό μας, να ανακαλύψουμε τις δυνατότητές μας και να χαρούμε επιβεβαιωμένοι το ανεκτίμητο δώρο της ζωής…

Παραπομπή:
*«Ο άνθρωπος έγινε μέτοχος της θείας μοίρας» Πλάτωνας

«Από τη μοίρα του κανένας δεν ξεφεύγει» Δημοσθένης

«Το ήθος του ανθρώπου χαράζει τη μοίρα του» Ηράκλειτος

«Το πιο μεγάλο εγώ σε αυτή τη γης του αντρούς λογαριάζω χρέος, τη μοίρα του

άσπλαχνα να πολεμάει και το γραφτό να σβήνει» Νίκος Καζαντζάκης

«Είμαστε όλοι κύριοι της μοίρας μας» Paulo Coelho

«Όλοι έχουμε γραμμένο που το λένε πεπρωμένο…»

«Το πεπρωμένο φυγείν αδύνατον…»

«Να σου πω τη μοίρα σου, να σου πω το ριζικό σου…»

«Όταν σ’ εγέννα η μάνα σου οι Μοίρες είχαν γάμο/

σου ‘δωσαν χάρες περισσές, σαν του γιαλού την άμμο»

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ