Ο πολιτισμός των Μάγιας αναπτύχθηκε στην περιοχή της Μεσοαμερικής. Αλλά ο τόπος στον οποίο γνώρισε τη μεγαλύτερή του άνθιση ήταν η χερσόνησος του Γιουκατάν, μια ασβεστολιθική πεδιάδα που είχε εμφανιστεί πρόσφατα. Ένα από τα χαρακτηριστικά αυτής της χερσονήσου είναι το σύστημα φυσικής άρδευσης που έχει. Το έδαφος είναι πολύ πορώδες και φιλτράρει γρήγορα τη βροχή σχηματίζοντας υπόγεια κανάλια και κοιλότητες. Οι πιο περίεργες κοιλότητες είναι τα cenotes, φυσικά πηγάδια με κάθετα τοιχώματα, που έχουν δημιουργηθεί από την κατάρρευση των στρωμάτων καλύπτοντας τις σκαμμένες στον ασβεστόλιθο σπηλιές. Οι πόλεις και τα τελετουργικά κέντρα των Μάγιας δημιουργήθηκαν γενικά γύρω από αυτά τα πηγάδια, που ήταν τα μοναδικά μέρη που είχαν νερό.
Από πολιτική άποψη οι Μάγιας δεν ήταν ενωμένοι κάτω από μια κεντρική εξουσία και δεν αποτέλεσαν ποτέ μια «αυτοκρατορία». Η περιοχή τους ήταν χωρισμένη σε αυτόνομες πολιτικές μονάδες, που έμοιαζαν με τις πόλεις-κράτη της κλασικής Ελλάδας. Σε κάθε κρατίδιο υπήρχε ένα μεγάλο τελετουργικό κέντρο, που ήταν επίσης το πολιτικό και διοικητικό κέντρο της ευρύτερης περιοχής.
Στην κορυφή την κοινωνικής πυραμίδας των Μάγιας βρισκόταν ο Αλάχ-Ουινίκ ή «ο πραγματικός άνθρωπος», που είχε τη θρησκευτική και πολιτική εξουσία. Είχε ένα συμβούλιο που απαρτιζόταν από ιερείς, πολεμιστές και ανώτερους διοικητικούς υπαλλήλους και ονομαζόταν Ah cuchacab, που σημαίνει «αυτός που κουβαλάει το λαό».
Επικεφαλής του ιερατείου ήταν ο Ahaucan ή «ο Κύριος φίδια». Οι ιερείς ή Ah Kin είχαν την ευθύνη της διαπαιδαγώγησης των ευγενών. Οι Μάγια πίστευαν πως κάθε άρχοντας είχε ένα δεύτερο εαυτό, που ονομαζόταν uay. Το uay έπαιρνε τη μορφή ενός ζώου, από ιαγουάρο μέχρι ποντίκι, και μιλούσε στο άτομο μέσα από τα όνειρα.
Σε εποχές πολέμου αναλάμβανε ο Nacom, ο Αρχηγός Πολέμου. Σε κάθε μικρότερη πόλη και χωριό υπήρχε ένας κυβερνήτης, ο Batab, ένα είδος δημάρχου και δικαστή, με ένα συμβούλιο. Ένας μεγάλος αριθμός από διοικητικούς υπαλλήλους, πολεμιστές, έμπορους και ιερείς αποτελούσαν την κατώτερη αριστοκρατία και είχαν εκτελεστικές λειτουργίες. Όλοι οι ευγενείς, και πιθανόν πολλοί καλλιτέχνες, ζούσαν γύρω από τα μεγάλα τελετουργικά κέντρα. Οι γεωργοί και οι ανειδίκευτοι εργάτες αποτελούσαν το κατώτερο κοινωνικό στρώμα, που ζούσε σε μικρά χωριά ή σε καλύβες έξω από το τελετουργικό κέντρο.
Μια βαθιά θρησκευτικότητα διαπότιζε όλες τις εκφράσεις της ζωής των Μάγιας και το μεταφυσικό στοιχείο καθοδηγούσε την καθημερινή πράξη. Η φύση είναι ζωντανή και όλα τα πράγματα είναι εμποτισμένα από μια αόρατη δύναμη. Οι θεοί είναι υπερβατικά όντα, όψεις αυτής της Αόρατης και Υπερφυσικής Δύναμης ενός Θεού, του Ιτζαμνά. Οι θεοί των Μάγιας ήταν απρόσωποι, χωρίς ανθρώπινα πάθη και είχαν μια διπλή φύση που ευεργετεί αλλά και καταστρέφει.
Το πιο σημαντικό θρησκευτικό γεγονός ήταν η τελετή της φωτιάς. Ήταν ένα ετήσιο γεγονός που γινόταν στην αρχή του Γιαξκίν (8-13 Νοεμβρίου) που σημαίνει «νέος χρόνος». Στο μέσο αυτών των ημερομηνιών ο αστερισμός των Πλειάδων μεσουρανούσε πάνω από το Γιουκατάν. Οι γιορτές αυτές ήταν στενά συνδεδεμένες με την ιδέα της ανανέωσης μετά τον Κατακλυσμό. Η γιορτή της νέας φωτιάς ανανέωνε τη συμφωνία μεταξύ ανθρώπων και θεών.
Υπάκουαν στους θεούς και οι θεοί τους βοηθούσαν. Σε αντάλλαγμα οι Μάγιας γνώριζαν την τέχνη της προσφοράς στους θεούς που επαγρυπνούσαν γι’ αυτούς. Πίστευαν ότι οι άνθρωποι «οφείλουν να ευγνωμονούν τους θεούς και να τους «θρέφουν» μέσα από τις τελετές, τις θυσίες και τις προσευχές». Η μεταμέλεια, με τη έννοια που τη γνωρίζουμε, δεν είναι αποδεκτή, παρά μόνο η λύτρωση μιας αγνής και θαρραλέας καρδιάς.
Για τους Μάγιας οι θεοί σχετίζονταν στενά με φυσικά σύμβολα, με κυριότερο αυτό του δράκου που «έχει ένα κεφάλι σε κάθε άκρο», το ένα από τα οποία είναι ζωντανό ενώ το άλλο νεκρό, είναι αυτό ενός τερατώδους ερπετού με ολάνοιχτο το στόμα. Είναι πιθανό το ανοιχτό στόμα του ζωντανού κεφαλιού να συμβολίζει την ανατολική πόρτα του ουρανού από την οποία εμφανίζονται τα άστρα και το στόμα του νεκρού κεφαλιού τη δυτική πόρτα του ουρανού, από την οποία δύουν. Το σώμα του δράκου συμβολίζει τον ουράνιο θόλο, πράγμα που επεξηγεί γιατί συχνά αντικαθίσταται από μια ουράνια δέσμη.
Οι Μάγιας συνέδεσαν τον ουρανό και με άλλα δύο θρησκευτικά σύμβολα: το ιερό δέντρο ή «δέντρο της αρχής» και το πουλί-φίδι, κουρνιασμένο στην πλάτη του δράκου που έχει ένα κεφάλι σε κάθε άκρο ή στην κορυφή του ιερού δέντρου. Το πουλί αυτό με τα φτερά Quetzal έχει το κεφάλι του θεού με τη μακριά μύτη και στο φτερό του έχει ένα στυλιζαρισμένο κεφάλι φιδιού. Τα οριζόντια κλαδιά του δέντρου καταλήγουν σε στόματα φιδιών και ο κορμός του καλύπτεται από το πρόσωπο του θεού του ουρανού.
Πρόκειται για έναν ακόμη πολιτισμό πυραμίδων που υψώνονται σε Παλένκε, Τικάλ, Κοπάν, Τσιτσέν Ιτζά και σε όλα τα μεγάλα ιερατικά κέντρα τους. Πυραμίδες που κτίζονται πάνω σε εξέδρες που ονομάζονται «ακροπόλεις» και έχουν μια έννοια πολύ κοντινή με αυτήν της κλασικής Ελλάδας. Ο προσανατολισμός των ναών και των άλλων κτηρίων ήταν ύψιστης σημασίας για τους Μάγιας και μέσα από αυτό διακρίνουμε μια Ιερή Γεωγραφία, χαρακτηριστικό των μεγάλων πολιτισμών.
Το Κοπάν έχει, όπως και το Παλένκε, ένα δικό του αρχιτεκτονικό στυλ, στο οποίο οι προσόψεις των κτηρίων είναι καλυμμένες με ανάγλυφα και η γλυπτική εντάσσεται στην αρχιτεκτονική. Πρωτότυπο χαρακτηριστικό των Μάγιας είναι «η ψεύτικη αψίδα» που αποτελεί έναν τρόπο να μπορούν να έχουν χώρο, χωρίς κολώνες.
Η τέχνη των Μάγιας δημιούργησε επίσης διάφορους συνδυασμούς μεταξύ του ιαγουάρου και του φιδιού. Ξαναβρίσκουμε, σε μικρότερο μέγεθος αυτήν τη φορά, τον δράκο με κεφάλια στις δύο άκρες που ορισμένα αγάλματα πριγκίπων, στις στήλες του Copan και της Tonina κρατούν στο στήθος τους ως σύμβολο εξουσίας που τους το απονέμει ο θεός του ουρανού. Αυτή η τελετουργική ράβδος ξαναβρίσκεται στην τέχνη της La Venta και του El Tajin.
Η τέχνη των Μάγια έχει καθαρές μορφές και συχνά λεπτεπίλεπτες γραμμές. Έχουν «φόβο στο κενό» και μέσω κυρίως της γλυπτικής και της ζωγραφικής καλύπτουν τεράστιες επιφάνειες με σχέδια και γλυφές δίνοντας τεράστια σημασία στη λεπτομέρεια. Είναι μια τέχνη με έντονες αντιθέσεις, που συχνά εκφράζει και μια συνεχόμενη μάχη του πολιτισμού με τη γειτονική ζούγκλα.
Όσον αφορά στα μαθηματικά, το πιο αξιοθαύμαστο γεγονός είναι ότι οι Μάγια ήταν ο πρώτος λαός του κόσμου που χρησιμοποίησε τον αριθμό «0», αιώνες πριν από ό,τι στην Ευρώπη, όπου τον έφεραν οι Άραβες, που και αυτοί με την σειρά τους τον είχαν μάθει από τους Ινδούς. Αυτή η αφηρημένη αντίληψη, τόσο συνηθισμένη για μας σήμερα, θεωρείται ένα μεγάλο κατόρθωμα και επέτρεψε στους Μάγια να φτιάξουν ένα από τα καλύτερα αριθμητικά συστήματα όλων των εποχών. Παρίσταναν τη μονάδα με μια τελεία (i) και την αξία 5 με ένα ραβδί (0). Τον αριθμό 0 τον αναπαρίσταναν με κοχύλι ή ένα λουλούδι.
Στην αστρονομία δεν τους ενδιέφεραν οι διαστάσεις του χρόνου παρελθόν-παρόν-μέλλον αλλά οι αέναοι κύκλοι. Οι κινήσεις του ήλιου, της σελήνης και των πλανητών ήταν κυκλικές και οι αμοιβαίες σχέσεις τους δημιουργούσαν κύκλους ακόμη μεγαλύτερης διάρκειας. Αυτοί οι κύκλοι, εκφρασμένοι αριθμητικά, σχημάτιζαν τον πυρήνα της αστρολογικής επιστήμης των Μάγιας.
Είχαν έναν ημερολογιακό κύκλο 52 χρόνων, που προέκυπτε από συνδυασμό δύο ημερολογίων τους. Επιγραφές αναφέρονται σε γεγονότα πριν από 90.000.000 χρόνια, ενώ άλλη αναφέρεται σε 400.000.000 χρόνια πριν! Με την εξαιρετική ακρίβεια του ημερολογίου τους προέβλεπαν τις εκλείψεις και τις ανόδους του πλανήτη Αφροδίτη κάνοντας λάθος μια μέρα ανά 6.000 χρόνια!
Υπολόγισαν τη διάρκεια κύκλου των ηλιακών κηλίδων σε 68.302 ημέρες. Μετά από 20 τέτοιες περιόδους υπάρχει αναστροφή του μαγνητικού πεδίου της γης με μεγάλες συνέπειες. Οι αστρονομικές παρατηρήσεις των Μάγια εξάγονταν από απλούς κανόνες, όπως βλέπουμε στον Κώδικα της Δρέσδης. Εκεί φαίνεται ότι είχαν προσδιορίσει τις ισημερίες και τα ηλιοστάσια. Εκτός απ’ αυτά, είχαν υπολογίσει το πραγματικό ηλιακό έτος σε 365,242 ημέρες, το σεληνιακό έτος και το έτος της Αφροδίτης (224,7 ημέρες). (Ας αναφέρουμε ότι σήμερα η τεχνολογική μας εξέλιξη μας επιτρέπει να υπολογίζουμε το έτος σαν 365,2422 ημέρες!). Οι Μάγια συμβόλιζαν την εκλειπτική σαν ένα ερπετό με δυο κεφάλια και θεωρούσαν το γαλαξία ως τον δρόμο στον οποίο περπάταγαν οι ψυχές των νεκρών για τον άλλο κόσμο. Παρακολουθούσαν τις κινήσεις του αστερισμού του Ωρίωνα και κυρίως του αστερισμού των Πλειάδων, τις οποίες αποκαλούσαν «τζαμπ», που σημαίνει κρόταλο. Οι Πλειάδες συνδέονταν με τον ιερό κύκλο των 52 χρόνων και τη νύχτα που μεσουρανούσαν άναβαν μια καινούρια φωτιά.
Τα επιτεύγματα των Μάγια σε αυτούς τους τομείς είναι ίσως και το σημαντικότερο χαρακτηριστικό του πολιτισμού αυτού. Ο σκοπός της επιστήμης τους ήταν καθαρά μεταφυσικός, αναζητώντας το πνεύμα που κρύβεται στο κάθε τι.
Όσον αφορά στην ηθική, η καθαρότητα ήταν μια βαθιά έννοια για τους Μάγια. Δεν σημαίνει μόνο φυσική καθαριότητα αλλά και ορθότητα στην εργασία, σαφήνεια στη γλώσσα, αγνότητα στην τήρηση των παραδόσεων. Η ευγνωμοσύνη είναι μια ουσιώδης αξία. Ευγνωμονούν τους ανθρώπους, τους θεούς αλλά και τον ερχομό της ημέρας ή της νύχτας.
Η ηθική τους θεμελιωνόταν στις έννοιες του σεβασμού και της αλληλεγγύης, εφόσον όλα τα όντα είναι στενά συσχετισμένα μεταξύ τους. Η αξία της εργασίας, και κυρίως του εκτελεσμένου καθήκοντος, είναι άλλο ένα βασικό στοιχείο. Όλες οι εργασίες, τόσο οι φυσικές όσο και οι διανοητικές, πρέπει να γίνονται με σεβασμό, υπευθυνότητα, προθυμία και επιμέλεια. Η αγνότητα και η ανδρεία είναι στόχοι της ζωής.
Ο πολιτισμός των Μάγια άφησε μια μεγάλη παράδοση στην ανθρωπότητα. Ιδιαίτερα στη χρυσή εποχή τους προώθησαν την τέχνη και την επιστήμη. Οι γνώσεις των μαθηματικών, της αστρονομίας και του ημερολογίου αναπτύχθηκαν περισσότερο από οποιονδήποτε άλλο λαό της αρχαίας Αμερικής και αυτό είναι το κύριο χαρακτηριστικό αυτού του πολιτισμού. Ο σκοπός τους σ’ αυτούς τους τομείς ήταν καθαρά μεταφυσικός. Κάθε αριθμός, ημέρα, έτος, κλπ. αντιπροσώπευε μια πνευματική δύναμη και έτσι η γνώση τους επέτρεπε να πλησιάζουν τους θεούς, να κατανοούν τους ιστορικούς κύκλους και επομένως, να μπορούν να προβάλλονται στο μέλλον και να το μαντεύουν.
Πηγές
- Οι Παραδόσεις της αρχαίας Αμερικής, Fernando Schwarz, Εκδόσεις Νέα Ακρόπολη
- Οι φωτεινές εποχές της ανθρωπότητας, συγγραφική ομάδα, Εκδόσεις Νέα Ακρόπολη
- Πολιτισμός των Μάγιας, Εξιστόρηση των πραγμάτων του Γιουκατάν, Landa Diego, Εκδόσεις Στοχαστής
- Αζτέκοι, Ίνκα, Μάγια, Ιστορίες κατακτήσεων και χαμένων πολιτισμών, Ντόντη Διώνη, Εκδόσεις Μέθεξις