Στη Συλλογή Έργων Γλυπτικής του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου, υπάρχει μια τιμητική στήλη με ανάγλυφη παράσταση γυναικείας μορφής που εκτίθεται στην Αίθουσα 17 του Μουσείου (Αριθ. ευρ. 226).
«…Η στήλη βρέθηκε το 1887 στην αγορά της αρχαίας Μαντίνειας της Αρκαδίας, ανάμεσα στον νότιο αναλημματικό τοίχο του θεάτρου και στον ναό που έχει υποθετικά ταυτιστεί με τον ναό της Ήρας.
…Η επιβλητική μαρμάρινη στήλη, ύψους 1,48 μ. και πλάτους 0,80 μ., από πεντελικό μάρμαρο, της οποίας δεν σώζεται η αριστερή πλευρά και το ανώτερο τμήμα, φέρει ανάγλυφη παράσταση όρθιας γυναικείας μορφής, που απεικονίζεται σε στάση τριών τετάρτων προς τα αριστερά, προβάλλοντας το δεξί πόδι. Η γυναίκα φοράει αργείτικο πέπλο που σχηματίζει κόλπο και απόπτυγμα και πέφτει πάνω από το στάσιμο αριστερό σκέλος σε κατακόρυφες σχηματοποιημένες πτυχώσεις, ενώ κολλάει στο άνετο δεξί υπογραμμίζοντας την άρθρωση του γονάτου. Στα πόδια φοράει σανδάλια με πλαστικά αποδιδόμενη σόλα. Έχει υψωμένο το δεξί της χέρι, πιθανόν σε στάση σεβίζοντος. Στο αριστερό κρατάει κάποιο αντικείμενο, όχι άμεσα αναγνωρίσιμο. Στο κάτω μέρος της στήλης, αριστερά, σώζεται τμήμα από τον κορμό ενός φοινικόδενδρου, ιερού δένδρου του Απόλλωνα, με κομμένα προεξέχοντα κλαδιά.
…Το αντικείμενο που κρατά η γυναίκα της στήλης είναι ένα συκώτι, που εικονίζεται από τη μπροστινή πλευρά με διακριτό τον δεξιό και τον αριστερό ανατομικό λοβό και τον δρεπανόσχημο σύνδεσμο ανάμεσα. Για την ακρίβεια πρόκειται για το «μαντικòν ἧπαρ», το συκώτι δηλαδή του θυσιασμένου ζώου από την εξέταση του οποίου οι ιερείς προέβλεπαν το μέλλον (σπλαγχνοσκοπία). Το συκώτι λειτουργεί ως το προσδιοριστικό στοιχείο για την ιδιότητα της απεικονιζόμενης γυναίκας. Πρόκειται για μια ιέρεια-μάντισσα. Η προέλευση της στήλης από τη Μαντίνεια σε συνδυασμό με την ιδιότητά της οδηγούν στην ταύτισή της με την περίφημη Διοτίμα.»
Η Διοτίμα (δηλ. αυτή που τιμά τον Δία) ήταν ιέρεια από την αρχαία Μαντίνεια της Αρκαδίας, κατά τον Ξενοφώντα ήταν γνώστρια της “πυθαγόρειας αριθμοσοφίας”, («ουκ άπειρος δυσσυνέτων διαγραμμάτων έστι»: δεν ήταν άπειρη των πλέον δυσκολονόητων γεωμετρικών θεωρημάτων). Αλλά και ο Πρόκλος την θεωρεί «Πυθαγόρεια». Ήταν επίσης η ιέρεια εκείνη που έκανε τον καθαρμό των Αθηναίων μετά το λοιμό του 429 π.Χ.
Μέσα από τις μαρτυρίες αυτές, τα κείμενα του Πλάτωνα και του Θουκυδίδη, καθώς και από διάφορες παραστάσεις του αρχαίου δράματος καταρρίπτεται η διαδεδομένη άποψη ότι οι γυναίκες της Αθήνας ήταν πολίτες δεύτερης κατηγορίας, περιορισμένες στο σπίτι, σιωπηλές, υποτακτικές και «αόρατες»,
«Στην πραγματικότητα, μια Πομπή γυναικών – ιερειών διέσχιζε καθημερινά την Αθήνα με κατεύθυνση προς την Ακρόπολη και τα νεκροταφεία της πόλης, όπου οι γυναίκες αυτές προσκυνούσαν στα ιερά και φρόντιζαν τους οικογενειακούς τάφους. Οι τελετουργίες τούς επέτρεπαν να κυκλοφορούν και να κάνουν αισθητή την παρουσία τους μέσα στην πόλη, υπηρετώντας τους θεούς, την οικογένειά τους και τους Αθηναίους πολίτες. Χάρις στις σημαντικές δωρεές αυτών των γυναικών και των οικογενειών τους, γλυπτά πορτραίτα ιερειών τοποθετήθηκαν σε αγορές, νεκροταφεία και ιερά.
Οι γυναίκες μπορούσαν να αποκτήσουν το αξίωμα της ιέρειας μέσω κληρονομιάς, κλήρωσης, επιλογής, εκλογής ή εξαγοράς. Τα παλαιά, σεβαστά αξιώματα των ιερειών της Αθηνάς Πολιάδος στην Αθήνα και της Δήμητρας και της Κόρης στην Ελευσίνα περνούσαν κληρονομικά από την μια γενιά στην άλλη, μέσα στην ίδια οικογένεια (γένος), επί περίπου επτακόσια χρόνια! Σύμφωνα με επιγραφές, το αξίωμα της ιέρειας της Αθηνάς κληροδοτείτο από το πρεσβύτερο άρρεν μέλος του γένους των Ετεοβουτάδων προς την μεγαλύτερη κόρη του και, στην συνέχεια, με την λήξη της θητείας της, προς την μεγαλύτερη κόρη του πρεσβύτερου αδελφού της.
Για τις εξέχουσες υπηρεσίες τους προς την πόλη, στις ιέρειες, όπως στην Χρυσηίδα, αποδίδονταν δημόσιες τιμές, στις οποίες περιλαμβάνονταν χρυσοί στέφανοι, αγάλματα και διακεκριμένες θέσεις στο θέατρο. Σε ορισμένες πόλεις οι ιέρειες ήταν τόσο διάσημες ώστε απέλαυαν λατρευτικής και πολιτικής επωνυμίας, δηλαδή το όνομά τους έμενε για πάντα στην ιστορία και χρησιμοποιείτο για ιστορικές χρονολογήσεις.»
Η κύρια αναφορά και η φιλοσοφική φυσιογνωμία της Διοτίμας βρίσκεται στο λόγο του Σωκράτη στο “Συμπόσιο” ή «περί Έρωτος» του Πλάτωνα, όπου εμφανίζεται ως μια εξέχουσα προσωπικότητα. Στο έργο ο Σωκράτης αναφέρεται σ’αυτήν ως δασκάλα του. Ο Σωκράτης δηλώνει ότι οφείλει σ’ αυτήν τις απόψεις του για τον έρωτα, ως πόθο και κίνητρο για το ωραίο και αληθινό. Σε ένα μεγάλο μέρος ο λόγος του είναι η αφήγηση του διαλόγου περί Έρωτος που είχε με αυτήν. Ουσιαστικά πρόκειται για το λόγο και τη διδασκαλία της ίδιας της Διοτίμας. Το διάλογο αυτό ο Σωκράτης τον μεταφέρει αυτούσιο στους συμμετέχοντες, με την μορφή διδασκαλίας (κάτι ασυνήθιστο για τους Πλατωνικούς διαλόγους όπου κυριαρχεί η μαιευτική), διδάσκοντας ό,τι ο ίδιος είχε προηγουμένως μάθει για τον Έρωτα από αυτήν.
Μέσα από αυτή τη διδασκαλία αποκαλύπτονται σταδιακά τα επίπεδα του Έρωτα στα οποία μπορεί να μετέχει και να βιώσει ο άνθρωπος.
- Ο σαρκικός έρωτας που βρίσκεται στον πρώτο βαθμό και αφορά την ερωτική διάθεση που θα αισθανθεί ένας νέος για ένα ωραίο σώμα
- Η κατανόηση, ότι το κάλλος του σώματος για το οποίο έχει αισθανθεί ερωτική διάθεση, δεν είναι μοναδικό, αλλά θα μπορούσε να συναντήσει αυτό το κάλλος και σε κάποιο άλλο σώμα, και να αισθάνεται εξίσου ισχυρή ερωτική διάθεση και θαυμασμό για όλα τα σώματα που ικανοποιούν αυτά τα κριτήρια του εξωτερικού κάλλους,
- Η αντίληψη ότι το κάλλος που βρίσκεται στις ψυχές των ανθρώπων έχει πολλή μεγαλύτερη αξία από το σωματικό κάλλος.
- Η κατανόηση του πνευματικού κάλλους που εκφράζεται μέσα στις εμπνευσμένες νομοθεσίες και τις σχετικές ανθρώπινες δραστηριότητες
- Και αφού εξετάσει όλο το φάσμα των ανθρώπινων δραστηριοτήτων να συμπεριλάβει επιπλέον και την εξέταση των καλλιτεχνικών δραστηριοτήτων
- Τότε μπορεί πλέον να προχωρήσει στην έρευνα του κάλλους που βρίσκεται μέσα στις επιστήμες
- Με αυτόν τον τρόπο να αποκτήσει μεγάλες πνευματικές δυνάμεις και να αυξήσει την πνευματική του διαύγεια μέχρι του σημείου να κατανοήσει ότι μία και μοναδική είναι η επιστήμη η οποία έχει σχέση με το απόλυτο κάλλος και αυτή είναι φυσικά η φιλοσοφία.
Η Διδασκαλία αυτή της Διοτίμα κορυφώνεται με την προτροπή να δίνουμε ιδιαίτερα μεγάλη σημασία σε αυτές τις πνευματικές διεργασίες που έχουν σχέση με την φιλοσοφία. Αυτό οδηγεί στην Τελειότητα και την Εποπτεία (πιθανή αντιστοιχία με τον ανώτατο βαθμό μύησης του επόπτη των Ελευσίνιων Μυστηρίων).
Βιβλιογραφία:
1.Η Διοτίμα (ένας πλατωνικός μύθος), 13 Μαρτίου 2016,
https://www.larissanet.gr/2016/03/13/i-diotima-enas-platonikos-mythos/
2.Η Διοτίμα και οι 7 αναβαθμοί του έρωτα. Τα στάδια του έρωτα που οδηγούν στην αναβάθμιση της ψυχής, Γιώργος Χαραλαμπίδης
https://www.astrology.gr/zodia/enallaktiki-gonia/story/57587/h-diotima-kai-oi-7-anavathmoi-toy-erota
3.Ιέρειες στην Αρχαία Ελλάδα: Αποκαλύπτοντας την ιστορία τους
http://archaia-ellada.blogspot.com/2013/07/blog-post.html