Η ατελείωτη πρόοδος

«Η ευτυχία δεν βρίσκεται στο να έχουμε περισσότερα, αλλά στο να χρησιμοποιούμε και να αρκούμαστε σε αυτά που έχουμε».-Στωικό ρητό

Πρόοδος ή οπισθοδρόμηση;

Μπρος στις γενοκτονίες και τα ολοκαυτώματα, μπρος στην εκμετάλλευση και την αυτοκτονική μόλυνση, δεν μπορούμε να ισχυριστούμε ότι ο σημερινός άνθρωπος και η μορφή πολιτισμού του είναι ανώτερος από αυτούς που υπήρξαν π.χ. 2000 χρόνια πριν.

Μάλλον φαίνεται να είναι ο ίδιος, αλλά περισσότερο συγκεχυμένος και πνευματικά πιο φτωχός, αφού εξαρτάται όλο και περισσότερο από την ύλη, την οποία νομίζει ότι κυβερνάει, αλλά που αντίθετα τον ισοπεδώνει και τον συνθλίβει.

Η ορολογία σημαίνει απλώς να πηγαίνει κανείς προς τα εμπρός στην οδό. Είναι όμως απάτη των αισθήσεων, το να υποθέσουμε ότι κάθε πρόοδος είναι συνώνυμη με την επιτυχία, τη βελτίωση και τη χαρά. Η αριθμητική πρόοδος του 1, 2, 3, 4 κλπ. δε δείχνει ότι το 2 είναι καλύτερο από το 1. Αν ανθρωποποιήσουμε τη διαδικασία, είναι φανερό ότι όλα εξαρτώνται από την ποιότητα και όχι από την ποσότητα, γιατί μονάχα ένας χαζός θα προτιμούσε να του δώσουν 2 γροθιές αντί για μία. Επίσης θα ήταν ανόητος όποιος, ενώ μπορεί να λάβει δύο ευεργετήματα, θα προτιμούσε μόνο ένα. Η φύση και των δύο είναι παρόμοια.

Από τη φιλοσοφική παρατήρηση της φύσης συμπεραίνουμε λογικά ότι η πρόοδος πρέπει να είναι αρμονική, οικολογική, ολιστική, αν θέλουμε να είναι πραγματικά θετική. Κι επίσης έξυπνη γιατί, αν κάποιος προχωρούσε πάντα σε ευθεία γραμμή προς ένα τοίχο χωρίς να δει πρώτα πού βρίσκεται η πόρτα, θα έσπαγε τα μούτρα του χωρίς να καταφέρει να συνεχίσει. Το σταμάτημα κι ακόμα η επιστροφή προς τα πίσω, πάνω στα ίδια μας το βήματα, αν υπαγορεύεται από τη σοφία, θα μας δώσει περισσότερη τελειότητα από το να προχωράμε στα τυφλά, γιατί η ζωή είναι ένα είδος λαβύρινθου, όπου αξίζει πιο πολύ η προφύλαξη και η φρόνηση από το πάθος. Ο Μύθος του Θησέα και της Αριάδνης αποτελεί ένα χιλιόχρονο αλλά ακόμα άξιο παράδειγμα.

Η ψυχολογική ανάλυση της ιστορίας, μας δείχνει μια μάχη. λίγο πολύ φανερή, μεταξύ δύο ομοίως δύστροπων τάσεων: της μίας που φοβάται κάθε νεωτερισμό προκαλώντας στασιμότητα ψευτοθρησκευτικού ή προκαταληπτικού τύπου, και της άλλης που μετατρέπει την πορεία της σ’ αυτό που οι φιλόσοφοι του Υπαρξισμού ονόμασαν «φυγή προς τα εμπρός». Και οι δύο είναι εκφράσεις της αμάθειας κι από την αμάθεια γεννιέται ο φόβος καθώς κι όλες οι δυστυχίες του ανθρώπου, όπως έλεγαν πριν 2500 χρόνια οι διδασκαλίες του Σιντάρτα Γκωτάμα, του Βούδα.

Η ανασφάλεια κάνει τον άνθρωπο να προχωράει αλλά συγχρόνως και να σταματάει. Σχετικά μ’ αυτές τις δύο τάσεις ή εκλογές, θα ήταν ενδιαφέρον ν’ αναλύσουμε την ψυχολογία του Μεσαίωνα στη λεγόμενη «λεκάνη της Μεσογείου», λίκνο του δικού μας δυτικού πολιτισμού. Μετά την πτώση του κλασικού κόσμου που ενσάρκωνε η Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία, οι ίδιοι οι καταστροφείς της ή συνένοχοι σ’ αυτήν, δημιούργησαν ένα σύμπλεγμα ενοχής, που τους έκανε να ζήσουν προαισθανόμενοι ένα τέλος του κόσμου, μια έσχατη δίκη που θεωρούσαν άμεση. Μπορεί να φαίνεται και να είναι παράδοξο, αλλά αυτός ο τρόμος για το μέλλον, ενώ ταυτόχρονα ρίχνεται κανείς προς αυτό σαν μια πράξη ομαδικής αυτοκτονίας γιατί δεν μπορεί να αντέξει τη στασιμότητα, φέρνει σε σύγκρουση την ενέργεια με την ύλη. Ο Μεσαίωνας μάς παρουσιάζει το εξαιρετικό και τρομακτικό θέαμα των πιο υψηλών πνευματικοτήτων, συνδυασμένων με υλιστικά στοιχεία που μεταλλάσσονται σε μεταφυσικά, με βάση την πίστη στην ανάσταση της σάρκας.

Αλλά το ρεύμα της ζωής συνεχώς ανανεώνεται και συνεχώς αποκαλύπτεται. Σήμερα ξέρουμε ότι τα πέταλα των αλόγων δεν πρωτοφτιάχτηκαν το έτος 1000 μΧ, αλλά οι Ρωμαίοι ήδη χρησιμοποιούσαν ακόμα και υπερβαρέα, για να στρώσουν τους νέους δρόμους και οι Φοίνικες και οι Βίκινγκς έφτασαν στην Αμερική πριν τον Κολόμβο. Αλλά αυτές και πολλές άλλες «ξανα-ανακαλύψεις» διεγείρουν την φαντασία και η δίκαια λεγόμενη «Αναγέννηση» εκφράζει με το ίδιο το όνομά της ένα ολόκληρο φαινόμενο μετατροπής, όχι μόνο υλικής αλλά και ψυχολογικής, νοητικής και πνευματικής.

Όμως η πρόοδος δεν είναι πλέον αρμονική όπως στον κλασικό κόσμο. Γεννιέται ο μύθος της ανάγκης της συνεχούς προόδου. Και οι σωστές αναλογίες εγκαταλείπονται μέσα την ακόρεστη αναζήτηση μιας ανεξέλεγκτης ευτυχίας. Κυριαρχεί ο αριθμός πάνω στην ποιότητα και η ταχύτητα της πορείας πάνω στον προσανατολισμό της ίδιας.

Οι μηχανές και οι νέες πηγές «εξω-ανθρώπινης» ενέργειας αντικαθιστούν τον τεχνίτη. Τα κομφόρ, της άνεσης, της αστάθειας, δημιουργούν την ψευδαίσθηση της προόδου. Κι όταν αυτή δεν γεννιέται από την εργασία, βιάζεται η φύση και γεννιέται ο βαρβαρισμός της λεηλασίας. Όμως δεν είναι πια η ελεγχόμενη και ζωτικά αναγκαία λεηλασία της παλιάς ορδής, αλλά αυτή της πιο ραφιναρισμένης, λεπτής κι επικίνδυνης, της εκμετάλλευσης των φυσικών και ανθρώπινων μέσων, χωρίς να προβλέπεται το αντίτιμο που θα πληρωθεί για αυτό. Ο άνθρωπος γίνεται ματαιόδοξος, ισχυρογνώμονας, εγωιστής και σιγά-σιγά ξεφεύγει από την πραγματικότητα, από το δίκαιο, το όμορφο και το καλό.

Έτσι εκβάλλουμε σ’ αυτόν τον 20ο αιώνα. Σαν δαμασμένα προϊστορικά τέρατα ανυπολόγιστης δύναμης, οι μηχανές κάνουν τον άνθρωπο να ανυψώνεται στον αέρα, να καταστρέφει με ένα χέρι αυτά που χίλια χέρια έφτιαξαν, ν’ απαρνιέται το παρελθόν του, για να ριχτεί στο μέλλον μ’ ένα πήδημα ταυτόχρονα ένδοξο και τραυματικό. Ο Ανθρώπινος Άνθρωπος μετατρέπεται σε έναν τερατώδη υπεράνθρωπο. Όλα τα καλούπια σπάνε χωρίς να έχει κανείς άλλα καινούρια για να τα αντικαταστήσει αποτελεσματικά, γιατί ο μύθος της ατελείωτης προόδου έχει γεννηθεί.

Το πλήθος ρίχνει τα πλοκάμια του προς τα εμπρός και στο όνομα της ελευθερίας σκλαβώνεται όλο και περισσότερο. Για να μπορούν δύο άνθρωποι να πατήσουν τη Σελήνη, βυθίζονται εκατομμύρια στην υπανάπτυξη, τη μιζέρια και τη δυστυχία. Ακόμα και αυτοί που έφτασαν στην Σελήνη δεν είναι ευτυχισμένοι, γιατί ο άνθρωπος μπέρδεψε την ενδυνάμωση και ενίσχυση των μέσων με αυτή του εαυτού του. Κοιτάει περιφρονητικά προς τα πίσω και λέει: «Βλέπε, πριν 2000 χρόνια ένας άνθρωπος δεν μπορούσε να διασχίσει σε μια ώρα πάνω από 30 χλμ. Κι εγώ διασχίζω 30000 χλμ.»  Αλλά δεν κατορθώνει να αντιληφθεί ότι ο ηνίοχος ενός ρωμαϊκού τέθριππου δεν ήταν, σαν άνθρωπος, κατώτερος από τον σημερινό αστροναύτη. Αυτό που ήταν κατώτερο πραγματικά ήταν το άρμα, ο φορέας, όχι ο άνθρωπος.

Έχει προοδεύσει πολύ η ανθρωπότητα, αλλά μονάχα στο μορφικό, απατηλό επίπεδο, κι ούτε ακόμα αυτή η απάτη μπορεί να εμποδίσει, τη στιγμή που γράφω αυτά, να υπάρχουν δύο δισεκατομμύρια άνθρωποι που ζουν σε μια κατάσταση φυσικής και ηθικής μιζέριας, που κάνει να χλωμιάζουν όλες οι ανάλογες περιπτώσεις που μπορούμε να δούμε στην Ιστορία. Ποτέ δεν υπήρξαν τόσοι φτωχοί, τόσοι πεινασμένοι, τόσοι άνθρωποι χωρίς ψωμί, εργασία κι ελευθερία. Κι αυτοί είναι όλο και περισσότεροι κάθε μέρα. Κι εκείνοι που απολαμβάνουν μεγάλα υλικά ευεργετήματα είναι όλο και λιγότεροι, κι αυτοί που έχουν ειρήνη στην καρδιά τους σχεδόν αφανίστηκαν.

Τρέχα, τρέχα, τρέχα!

Προς τα πού… δεν έχει σημασία! Το αιματηρό είδωλο της Ατέλειωτης Προόδου έτσι απαιτεί. Έχουμε εφεύρει έναν τρελό θεό και πρέπει να διατηρούμε τη λατρεία του, να τον ταΐζουμε συνέχεια. Πριν 50 χρόνια ο κόσμος πίστευε ότι στον 21ο αιώνα δε θα υπήρχαν πια πόλεμοι, ούτε φτωχοί, ούτε καταπιεσμένοι. Τα «κόμικς» του Φλας Γκόρντον, απλή διασκέδαση για τα παιδιά, τα είχαν πάρει οι άνθρωποι στα σοβαρά. Σήμερα αντιμετωπίζουμε την τρομερή πραγματικότητα ενός κόσμου που είναι πνιγμένος στο αίμα και στη λασπώδη βρωμιά. Ενώ σε ύψος εκατοντάδων χιλιομέτρων πετούν μυστηριώδη αεροσκάφη που μεταφέρουν τον απειλητικό θάνατο όλης της ζωής του πλανήτη, φτιαγμένα με βάση την εκμετάλλευση των νέων σκλάβων, βρέχει πάνω στα κεφάλια μας νεκρά πουλιά κι επιπλέουν στους σάπιους ποταμούς μας τα πτώματα των ψαριών. Οι παιδικές αυτοκτονίες είναι όλο και περισσότερες. Η τρομοκρατία αυξάνεται. Η ανεργία μεγαλώνει. Τα ναρκωτικά διαφθείρουν τη νεολαία και η πορνογραφία τους μεγάλους. Τα τυχερά παιχνίδια, η πιο αχρεία μορφή εκμετάλλευσης, είναι νόμιμα, γιατί οι διαχειριστές -επειδή δεν μπορεί κανείς να τους ονομάσει ακριβώς κυβερνήτες – χρειάζονται όλο και περισσότερα χρήματα κι ενέργεια για να διατηρούν το Μύθο, το μεγάλο Ψέμα.

Το θεμελιώδες κύτταρο κοινωνίας, η οικογένεια, διαλύεται. Τα έθνη μετατρέπονται σε απλές περιοχές. Οι σημαίες γίνονται σκέτα πανιά που αποκτούν όλο και πιο ποικίλα χρώματα. Οι ναοί γεμίζουν άθεους, γιατί η ειδωλολατρία της Ατέλειωτης Προόδου δε δέχεται συναγωνισμούς. Όποιος προσπαθεί να σταματήσει, να διαλογιστεί, ισοπεδώνεται από το τρελό κοπάδι. Όποιος στοχάζεται και φιλοσοφεί περιφρονείται και κατηγορείται για βδελυγμίες.

Επείγει να σταματήσει η φυγή προς τα εμπρός πριν οι μηχανισμοί ασφάλειας της Φύσης σβήσουν μονομιάς τον παρόντα πολιτισμό. Αρχαία κείμενα μας λένε ότι αυτό ήδη συνέβη με άλλους πολιτισμούς που πήραν λάθος δρόμο, και οι απόγονοί τους, μεταλλαγμένοι σε ανθρωποειδή, έδωσαν αρχή σ’ έναν άλλο οδυνηρό κύκλο «Λίθινων Εποχών», που ίσως θα μπορούσε να έχει αποφευχθεί, γιατί το Μεγάλο Μυστήριο που ονομάζουμε Θεός έβαλε μέσα στις ψυχές μας το Σπινθήρα της Διάκρισης. Αυτής της διάκρισης που σήμερα, σχεδόν κατεστραμμένη, κείτεται στα πόδια του Μεγάλου Κτήνους, του διαβολικού δημιουργήματος που έχει υλοποιηθεί σ’ αυτόν τον αιώνα με τη μορφή του Μύθου της Ατέλειωτης Προόδου.

Έχουμε ακόμα καιρό να σπάσουμε την απαίσια γοητεία, τα μάγια; Απάντησε στον εαυτό σου, αναγνώστη…

Κι αν μια εσωτερική Φωνή σου λέει ναι, τότε δεν είναι όλα χαμένα και μπορείς να φωνάξεις στον Ορίζοντα της Ιστορίας: Είμαι ένας Άνθρωπος, ο Θεός υπάρχει!

Συγγραφέας: G. A. Livraga

Από το ίδιο Τεύχος

Περισσότερα Άρθρα ΚΟΙΝΩΝΙΑ