Η μουσική των 60s και η γενιά της αγάπης

Όταν στα μέσα της δεκαετίας του ’50, η πρώτη μεταπολεμική γενιά άρχισε να δημιουργεί τα δικά της μουσικά ακούσματα, γεννήθηκε αυτό που σήμερα ονομάζουμε «μοντέρνα μουσική». Ουσιαστικά γίνεται λόγος για την pop και τη rock μουσική και για τα διάφορα και ποικίλα παρακλάδια τους.

Οι μουσικές αυτές, επηρεασμένες από τη jazz και τη blues των προηγούμενων δεκαετιών, απελευθέρωσαν τη νεολαία, σταμάτησαν την καταπίεση του συναισθηματικού της κόσμου, την έκαναν να προβληματιστεί και να εκδηλώσει τις εφηβικές της ανησυχίες και της έδωσαν ένα νέο τρόπο έκφρασης. Αποτέλεσαν, όπως έλεγε ο τύπος της εποχής, τη «φωνή της νεολαίας». Η μουσική πλέον, με το ρυθμό αλλά και με τους στίχους της, στόχευε να δραστηριοποιήσει τους νέους, να ερωτευθεί μαζί τους, αλλά και να τους προβληματίσει για το θάνατο, να τους ταξιδέψει σε άγνωστους και μαγικούς κόσμους, αλλά και να τους ευαισθητοποιήσει, γνωστοποιώντας τους τα προβλήματα που αντιμετώπιζαν οι συνάνθρωποι τους απανταχού της γης.

Βρισκόμαστε σε μια χρονική περίοδο που κυριαρχούν στην καθημερινή ειδησιογραφία τα γεγονότα του πολέμου του Βιετνάμ. Οι φοιτητές και οι νέοι της εποχής έχουν αποφασίσει να παίξουν πρωταγωνιστικό ρόλο στις εξελίξεις. Συγκεντρώνονται στα πανεπιστήμια και ανταλλάσουν φιλοσοφικούς προβληματισμούς, ακούνε προοδευτική μουσική, γνωρίζουν την ψυχεδέλεια, δημιουργούν ένα γιγαντιαίο αντιπολεμικό κίνημα και αντιδρούν στον υλισμό και τη συμβατικότητα της κοινωνίας τους αναζητώντας ιρασιοναλιστικές φιλοσοφίες.

Με όλες αυτές τις επιρροές, αλλά και με τη γενιά των μπίτνικς¹ ως βάση, γεννιέται το κίνημα των χίπις. Ένα νεανικό κίνημα που προσπάθησε, μέσα από τη μουσική και τις διάφορες πρακτικές του, να ξαναφέρει τον κόσμο κοντά στα ιδανικά της αγάπης, της ειρήνης, της ανεκτικότητας, της ελπίδας, της φαντασίας και της αναζήτησης².

Τέχνη και Φιλοσοφία

Η ατίθαση γενιά του ‘60 θα απορρίψει την υπάρχουσα κουλτούρα υποστηρίζοντας πιο ελεύθερες απόψεις. Οι χίπις ιδεολογικά προωθούν την ειρήνη, την αγάπη, την προσωπική ελευθερία, τον αλτρουισμό, τη χαρά και τη μη βία. Ξανάρχονται στο προσκήνιο οι ιρασιοναλιστικές φιλοσοφίες, ο σαμανισμός, ο αποκρυφισμός, οι Σούφι, το Ζεν και η σοφία της ανατολής. Η γενιά αυτή θα εναντιωθεί στον ορθολογισμό, αναδεικνύοντας τον πρωταγωνιστικό ρόλο της φαντασίας και της εμπειρίας στο κυνήγι για την κατάκτηση της γνώσης.

«Η Φαντασία στην εξουσία» ανέφερε ένα σύνθημα της εποχής. Η δημιουργική φαντασία είναι η κατ’ εξοχήν ποιητική φιλοσοφία. Οι νέοι της εποχής πίστευαν πως αν η λογική είναι αυτή που ξεχωρίζει τον άνθρωπο από τα ζώα, η φαντασία είναι αυτή που διακρίνει τον άνθρωπο-ποιητή, τον υπεράνθρωπο, από το λογικό ζώο. Η φαντασία είναι δημιουργία και είναι κίνητρο αλλαγής. Η αλλαγή είναι η ουσία της πραγματικότητας, είναι ενέργεια και χαρά.

Έτσι λοιπόν οι χίπις συντάραξαν τα θεμέλια της ορθολογικής δυτικής κοινωνίας, υμνώντας τις έννοιες: φαντασία, ενέργεια, αλλαγή, ένωση… Χρησιμοποιώντας τις εναλλακτικές τέχνες, το θέατρο δρόμου, τη folk μουσική και το ψυχεδελικό ροκ, ως μέρος του τρόπου ζωής και έκφρασης των συναισθημάτων τους, διαμαρτύρονταν και εξωτερίκευαν το όραμά τους για τον κόσμο και τη ζωή.

Πολιτική και Εθελοντισμός

Επιδίωκαν να αλλάξουν τον κόσμο μέσα από το λόγο και ζώντας σύμφωνα με αυτά που πίστευαν. Επηρεασμένοι από τον Γκάντι και την ανατολική σοφία, θεωρούσαν ότι η κοινωνική αλλαγή μπορεί να επιτευχθεί μέσα απ’ την αλλαγή της συνείδησης του ατόμου. Πίστευαν δηλαδή σε μια εκκολαπτόμενη πολιτιστική επανάσταση, που πραγματοποιείται μέσα μας, μέσω της επαφής με τη μουσική, τα βιβλία, τον εναλλακτικό κινηματογράφο, τη ζωή στα κοινόβια και τις φοιτητικές εξεγέρσεις. Ο Jim Morrison πίστευε χαρακτηριστικά πως «δεν μπορεί να υπάρξει καμία μεγάλη επανάσταση, αν δε προηγηθεί μια εσωτερική».

Το κίνημα δεν προσπαθούσε να κατακτήσει την εξουσία, αλλά είχε ως στόχο να δημιουργήσει, μέσα στην υλιστική καπιταλιστική κοινωνία, ιδανικές κοινότητες με διαφορετική κοινωνική μορφή. Δημιουργήθηκαν λοιπόν κοινόβια, όπου κυριαρχούσε ο τρόπος ζωής που επιθυμούσαν.

Οι χίπις συμμετείχαν επίσης, σε διάφορα κινήματα όπως το οικολογικό και το αντιπολεμικό. Μέσω μη-βίαιων διαδηλώσεων μάχονταν για τα πολιτικά δικαιώματα, για την προστασία του περιβάλλοντος, για τα δικαιώματα των ζώων και τάσσονταν ενάντια στον ρατσισμό και στον πόλεμο. Μια περίοδο μάλιστα διαδόθηκε και το κίνημα καταλήψεων, που είχε ως στόχο να καταλάβει εγκαταλελειμμένα σπίτια προκειμένου να κατοικηθούν από αστέγους.

Δημιουργήθηκαν διάφορες ομάδες δράσεις που ενημέρωναν τον κόσμο στους δρόμους και στα πανεπιστήμια και τον καλούσαν να συμμετάσχει στις διαδηλώσεις ή να αρνηθεί να πάει στο στρατό. Άλλοι ασχολήθηκαν με άλλες εθελοντικές και κοινωνικές δράσεις, όπως δωρεάν παροχή τροφίμων και φάρμακων, δημιουργία συσσιτίων για άπορους ή οργάνωση ανταλλακτικών παζαριών.

Τέλος, ο καλλιτεχνικός ακτιβισμός αποτελούσε μια από τις πιο διαδεδομένες δράσεις τους. Προωθούσαν τη δημιουργία μουσικών γκρουπ πολιτικοποιημένης τέχνης και διοργάνωναν δωρεάν συναυλίες και μουσικά φεστιβάλ, προκειμένου να προωθήσουν τις ιδέες και τον τρόπο ζωής τους.

Πνευματικότητα και Ιδεαλισμός

Δεν ήταν λίγες οι χίπικες κοινότητες που έδειχναν ενδιαφέρον για την πνευματικότητα και την ιδεαλιστική φιλοσοφία. Οι φιλοσοφικές τους επιρροές προέρχονταν από μια μεγάλη γκάμα φιλοσόφων διαφορετικών εποχών και τόπων. Αναμφίβολα ο τρόπος ζωής των χίπις έχει επηρεαστεί από τις ιδέες του Επίκουρου, του Διογένη και από τους κυνικούς φιλοσόφους της Αρχαίας Ελλάδας. Η πίστη τους στο ιδανικό της αγάπης ήταν επηρεασμένη από τις πνευματικές διδασκαλίες του Βούδα και του Ιησού ή από προσωπικότητες όπως ο Φραγκίσκος της Ασίζης και ο Γκάντι. Σημαντική έμπνευση αποτέλεσαν επίσης, σύγχρονοι φιλόσοφοι και λογοτέχνες όπως οι Θόρο, Νίτσε, Γκαίτε, Τόλκιν, Έσσε και Καστανιέτα.

Οι χίπις ανέπτυξαν, επίσης, μεγάλο ενδιαφέρον για τη σοφία της ανατολής, τον ζεν βουδισμό και την ταοϊστική φιλοσοφία. Ακολουθούσαν μια «παγανιστική» πνευματική ζωή, ενάντια στην αστικοποίηση και ασπαζόμενοι τη «back to nature»⁴ λογική. Πρακτικές όπως η γιόγκα, ο διαλογισμός, το tai chi, η ενασχόληση με την αστρολογία και τον κόσμο των συμβόλων, η χορτοφαγία ή το υγιεινό φαί, ήταν διαδεδομένες σε πολλά χίπικα κοινόβια και στόχευαν στην πνευματική ανύψωση. Ένα παράδειγμα αποτελεί το κοινόβιο που έφτιαξε το ‘66 η «Αδελφότητα της Αιώνιας Αγάπης». Αγοράστηκε ένα ράντσο στην Καλιφόρνια, διαμορφώθηκε κατάλληλα και μετατράπηκε σε ένα αυτάρκες κοινόβιο για 35 – 40 φυτοφάγους, που καλλιεργούσαν μόνοι τους τη γη.

Πολλές ήταν τέλος, οι καθημερινές δράσεις της γενιάς, που ήταν ποτισμένες από ένα φιλοσοφικό πνεύμα. Αρκετά χίπικα μαγαζιά ή μουσικά μπαρ ήταν διακοσμημένα με αιγυπτιακά ιερογλυφικά ή επηρεασμένα από την αισθητική των Μάγιας. Το θέατρο δρόμου ήταν γενικά μια συχνή δραστηριότητα, αλλά ένα θεατρικό που τάραξε τα νερά της εποχής ήταν το έργο του Giordano Bruno, Il Candelaio, που παίχτηκε ελεύθερα σε ένα πάρκο του San Francisco, το ‘65. Το μουσικό φεστιβάλ «Human Be In» του ‘67 χαρακτηρίστηκε από τον Allen Ginsbert ³ ως «η τελευταία ιδεαλιστική χίπικη εκδήλωση». Ο Allen στην εκδήλωση αυτή είχε παροτρύνει το πλήθος να ψάλει το «Om Sri Maitreya», το μάντρα του Βούδα του Μέλλοντος. Τέλος, αναρίθμητοι ήταν οι ροκ καλλιτέχνες που ασχολήθηκαν με το μυστικισμό, τον αποκρυφισμό και την πνευματική φιλοσοφία.

Ροκ μουσική και Μυστικισμός

Χαρακτηριστικά παραδείγματα παντρέματος της ροκ μουσικής με τον ιδεαλισμό αποτελούν οι δίσκοι «Sgt. Peppers Lonely Hearts Club Band» και «White album» των Beatles, στους οποίους το συγκρότημα χρησιμοποιεί μυστικιστικούς όρους. Το ‘67 άλλωστε, τα «Σκαθάρια» συνδέθηκαν με τον γκουρού Maharishi και τον Υπερβατικό Διαλογισμό. Ο Lennon έχει δηλώσει για τον γκουρού: «με αυτά που λέει για τη ζωή και το σύμπαν θέλει να περάσει το ίδιο μήνυμα με τον Χριστό, τον Βούδα, τον Κρίσνα και όλους αυτούς τους μάγκες». Την ίδια χρονιά, έγραψε μαζί με τον Paul McCartney το “I am the Walrus“ που αρχίζει με την πανθεϊστική δήλωση: «I am he as you are he as you are me and we are all together»⁵ . Θα ακολουθήσει το ‘70 το «Instant Karma», που αναφέρεται στην γνωστή εσωτερική διδασκαλία.

Ο μυστικισμός της Ανατολής είχε επηρεάσει έντονα και τον Jimmy Page, των Led Zeppelin, που μετέφερε τις εμπειρίες του σε πολλά τραγούδια, όπως το «Kashmir» ή το πιο μεταφυσικό από τα τραγούδια του συγκροτήματος, το «Stairway Το Heaven». Όσον αφορά τον Bob Dylan, τον βασικότερο εκφραστή της “ανήσυχης” Αμερικής, είναι διάχυτη στο έργο του η επιρροή του από τη Βίβλο, ενώ δεν ήταν κρυφή η αγάπη του Elvis Prisley για το έργο της Blavatsky, του Κρισναμούρτι και άλλων Θεόσοφων.

Όσον αφορά τους The Doors, το ίδιο το όνομα τους υποδηλώνει τους φιλοσοφικούς τους προβληματισμούς. Το εμπνεύστηκαν από ένα ρητό του Blake: «Αν οι θύρες της αντίληψης υφίσταντο κάθαρση, όλα θα εμφανίζονταν στον άνθρωπο όπως είναι: απεριόριστα». Γενικότερα βέβαια οι στίχοι τους προβλημάτιζαν μιας και ήταν γραμμένοι από τον «ηλεκτρικό σαμάνο» Jim Morrison, ο οποίος είχε ασχοληθεί ιδιαίτερα με την αρχαιοελληνική φιλοσοφία και τη διονυσιακή έκσταση, με τον Νίτσε, αλλά και με τον σαμανισμό. Είχαν άλλωστε και αυτοί επαφή με τον γκουρού Maharishi, ο οποίος μάλιστα ήταν αυτός που τους υπέδειξε τον Robbie Kriger, ως μέλος του γκρουπ.

Το ’67 άλλωστε, τα “Σκαθάρια” συνδέθηκαν με τον γκουρού Maharishi και τον Υπερβατικό Διαλογισμό. Ο Lennon έχει δηλώσει για τον γκουρού: “με αυτά που λέει για την ζωή και το σύμπαν θέλει να περάσει το ίδιο μήνυμα με τον Χριστό, τον Βούδα, τον Κρίσνα και όλους αυτούς τους μάγκες”.

Άλλοι καλλιτέχνες που συνδέθηκαν με τον υπερβατικό διαλογισμό ή με τη μεταφυσική φιλοσοφία ήταν οι Rolling Stones, οι Pink Floyd, , οι Who, οι οποίοι έγραψαν το «Baba Ο’ Riley» για τον γκουρού Meher Baba, οι The Mahavishnu Orchestra και ο Carlos Santana, μαθητευόμενοι του γκουρού Sri Chonmoy, οι Yes και ο Leonard Cohen.

Τα ναρκωτικά

Δεν είναι λίγοι αυτοί που υποστηρίζουν ότι τα παιδιά των λουλουδιών, όσο αγνές προθέσεις και να είχαν, έχασαν τον αυτοέλεγχο και την ελευθερία τους, λόγο της εξάρτησης τους από τα ναρκωτικά. Και φυσικά δεν έχουν άδικο, μιας και είναι γεγονός ότι οι ναρκωτικές ουσίες καταστρέφουν τους αιθέρες του σώματος μας και προκαλούν μεγάλο πρόβλημα, τόσο στη σωματική, όσο και στη ψυχική υγεία του ανθρώπου.

Παρ’ ολ αυτά, η χρήση των ουσιών αυτών δεν είχε τον υλισμό, ούτε την απόλαυση ως αρχικό κίνητρο. Η ιστορία του ψυχεδελικού κινήματος ξεκινάει από τις έρευνες ενός ψυχαναλυτή, συγγραφέα και καθηγητή του Χάρβαρντ, τον Timothy Leary. Μελετούσε για χρόνια τους ινδιάνικους πολιτισμούς και τους σαμάνους, που χρησιμοποιούσαν το πεγιότ προκειμένου να έχουν οράματα. Ερευνητής επίσης, της ανατολικής σοφίας, έκανε χρήση ουσιών ο ίδιος, προκειμένου να ταξιδέψει στους αόρατους κόσμους και να διευρύνει τη συνείδηση του. Έλεγε ότι όσο περισσότερη χρήση lsd έκανε τόσο περισσότερο έβλεπε τον Θεό, μιας και «σκότωνε το νου» και μεταπηδούσε απευθείας στη διαίσθηση και τη φαντασία.

Πολλοί ήταν αυτοί που τον βοήθησαν στα πειράματα του και ακολούθησαν τις ιδέες του. Φοιτητές, αλλά και προσωπικότητες από το χώρο της τέχνης, δημιούργησαν μια ομάδα, υπό τις οδηγίες του Leary, την «Διεθνή ομοσπονδία για την εσωτερική ελευθερία». Ταξίδευαν και έκαναν διαλέξεις στα πανεπιστήμια για να προωθήσουν τη ψυχεδέλεια και τις ιδέες τους, που ήταν μια σύνθεση ανατολικών θρησκειών. Ο Leary θεωρούνταν πλέον από πολλούς ο «αρχηγός του ψυχεδελικού κινήματος». Στην πορεία ίδρυσε και τη δική του θρησκεία, τη «λίγκα για την πνευματική ανακάλυψη».

Όλες οι δράσεις αυτές, αλλά και τα συμπεράσματα πολλών φοιτητών από τη μελέτη του έργου του Castaneda, επέφεραν τη διάδοση της χρήσης ναρκωτικών ουσιών τόσο στις χίπικες κοινότητες όσο και γενικότερα στη νεολαία της εποχής. Πολλοί μουσικοί και καλλιτέχνες μάλιστα, χρησιμοποιούσαν το χασίς και το lsd ως τρόπο έμπνευσης και έτσι γεννήθηκε μια ολόκληρη υποκατηγορία της ροκ μουσικής, γνωστή ως ψυχεδελικό ροκ.

Όπως και να έχει βέβαια, κατά κανόνα, όσοι επέλεγαν έναν πιο φιλοσοφικό δρόμο απέρριπταν την χρήση ουσιών, η οποία ήταν αναμφίβολα βασικός παράγοντας της παρακμής του κινήματος. Ο Lennon για παράδειγμα, σταμάτησε τα ναρκωτικά όταν γνώρισε τον Maharishi, ενώ ο George Harrison δήλωνε ότι «υπάρχουν τρόποι να φτιαχτείς χωρίς ναρκωτικά – με τη γιόγκα, το διαλογισμό και όλα αυτά τα πράγματα».

Η Παρακμή

Η επανάσταση των χίπις δεν άργησε να φτάσει στο τέλος της με το κίνημα να πνίγετε στα ναρκωτικά, με τις ηδονιστικές απολαύσεις να αντικαθιστούν τις φιλοσοφικές αναζητήσεις και τα κοινόβια να μετατρέπονται από κοιτίδες ενός εναλλακτικού τρόπου ζωής σε εστίες βρωμιάς και αταξίας.

Το σύνθημα «Sex Drugs Rock n Roll» κυριαρχούσε τόσο στις χίπικες κοινότητες όσο και στις ροκ συναυλίες, που ήταν πλέον χώροι ακολασιών και υποταγής στα κατώτερα ένστικτα. Η ροκ μουσική εμπορευματοποιήθηκε και υποτάχθηκε στο θεό του χρήματος. Πολλές μπάντες των επόμενων δεκαετιών, αντί για πνευματικές αναζητήσεις ή πολιτικές επαναστάσεις, ονειρεύονταν πλέον δόξα και χρήματα.

Η «απελευθέρωση» της νεολαίας και η τάση εναντίωσης στον πουριτανισμό των γονιών τους, οδήγησε στη σεξουαλική επανάσταση και στη ναρκοκουλτούρα. Η γενιά της αγάπης σκότωσε ουσιαστικά την αγάπη και αντικατέστησε τον ρομαντισμό με την ακολασία και τα σεξουαλικά όργια, ενώ το κίνημα χρησιμοποιήθηκε για να ικανοποιηθούν οι στόχοι του εμπορίου ναρκωτικών. Η νεολαία οδηγήθηκε σε μια πλήρη ανελευθερία, υποταγμένη στις κατώτερες ορέξεις των πανίσχυρων ενστίκτων της.

Με το βλέμμα στο μέλλον

Ήταν εντέλει η γενιά του ‘60 ένα ιδεαλιστικό κίνημα που προσπάθησε μέσα από τη μουσική και τις πρακτικές του να φτιάξει έναν νέο και πιο όμορφο κόσμο ή ήταν απλά ένα σύνολο ανώριμων νέων που έχαναν τον χρόνο τους στις ηδονιστικές και υλιστικές απολαύσεις;

Παρά τα πολλά λάθη, προβλήματα και υπερβολές που χαρακτήρισαν αυτή τη γενιά, δεν παύει να ισχύει ότι αποτέλεσαν μια προσπάθεια να ανακαλύψει ξανά, ένας κόσμος βουτηγμένος στον ορθολογισμό, τον υλισμό και τη συμβατικότητα, αλλά και πνιγμένος από το μίσος και τη βία ενός πολέμου που μόλις είχε τελειώσει, τα ιδανικά της αγάπης και της ειρήνης, της φαντασίας και της δημιουργικής τρέλας.

Ας παραδειγματιστούμε από τη θετική πλευρά του κινήματος. Ας μη φοβηθούμε να απορρίψουμε τα κακώς κείμενα των καιρών μας, ας πάρουμε τη ζωή στα χέρια μας, ας εξερευνήσουμε τις ιδιαίτερες φιλοσοφίες ανατολής και δύσης, ας αφεθούμε στους μαγικούς δρόμους της μουσικής και της τέχνης και πάνω απ’ όλα, ας ζήσουμε σύμφωνα με αυτά που πιστεύουμε, σύμφωνα με ανώτερα ιδανικά, προκειμένου μια μέρα αυτός ο κόσμος να αλλάξει προς το καλύτερο…

1 Μπίτνικς: νεανικό και λογοτεχνικό κίνημα των δεκαετιών του ‘50 και ‘60, που εναντιώθηκε στον υλισμό της αμερικάνικης κοινωνίας, αγάπησε την ποίηση και τη σοφία της ανατολής και αποτέλεσε τη βάση για τη μετέπειτα γέννηση του κινήματος των χίπις

2 Heppies –> hep = αυτός που αναζητά, ο πληροφορημένος

3 Allen Ginsbert: μπιτ ποιητής, βουδιστής και πρωτεργάτης των κινημάτων των Μπίτνικς και των Χίπις

4 Μετάφραση: επιστροφή στη φύση

5 Μετάφραση: «εγώ είμαι αυτός, όπως και εσύ είσαι αυτός, όπως εσύ είσαι εγώ και είμαστε όλοι μαζί»

Πηγές

Βιβλία: