Η τέχνη στην αρχαία Αίγυπτο

Κεμ, Κεμού, Κεπ, Νουβία, Κόκκινη Αίγυπτος, Αίγυπτος… χώρα του μυστηρίου και της μαγικής αντίληψης. Χώρα του πολιτισμού και της τέχνης.

Ένας πολιτισμός τόσο παλιός όσο και ο χρόνος. Αυτός ο απίστευτος πολιτισμός -από τους ελάχιστους που διήρκησαν τόσο πολλά χρόνια- βασίστηκε πάντα σε ένα εσωτερικό μυητικό σύστημα. Θεωρείται ο κατεξοχήν μυητικός, παραδοσιακός πολιτισμός, κοιτίδα πολλών άλλων πολιτισμών που έγραψαν ιστορία στον κόσμο μας.

Για την αρχαία Αίγυπτο η βάση όλων ήταν οι εσωτερικές αξίες και οι πεποιθήσεις τους. Υψηλές πνευματικές Διδασκαλίες που τους επέτρεπαν να ανυψώνουν την συνείδηση τους, να γνωρίζουν τον εαυτό τους και να εναρμονίζονται με το σύμπαν και το θεό. Για τους Αιγύπτιους κάθε Ον είχε ένα εσωτερικό όνομα το Ρεν, αυτό αναζητούσαν, την πηγή της ταυτότητας του όντος. Η γνώση αυτή επέτρεπε στον γνώστη να κατανοήσει βαθιά, να εισχωρήσει στην ουσία του όντος και έτσι να μπορέσει να το κατακτήσει και να το εκφράσει. Για τους Αιγύπτιους ο άνθρωπος ήταν κομμάτι της φύσης, του σύμπαντος, του θείου. Ύλη και πνεύμα μαζί, ενωμένα σε ένα ταξίδι χωρίς τέλος αλλά γεμάτο κύκλους που έκλειναν και άνοιγαν στην αιωνιότητα, σε μια αέναη αναζήτηση της πληρότητας. Μετενσάρκωση, Κάρμα, Δάρμα, ένωση με το Θείο. Η τέχνη των Αιγυπτίων καθορίστηκε από τη στάση τους απέναντι στη ζωή και τον θάνατο. Οι Φαραώ θεωρούνταν Θεοί και αργότερα αντιπρόσωποί τους. Η αθανασία των Φαραώ και των υπηκόων τους προϋπέθετε τη διατήρηση του ταριχευμένου νεκρού σώματος, μια τέχνη που ήταν γνωστή από τα μέσα της 3ης π.Χ. χιλιετίας. Αρχικά προοριζόταν μόνο για τα μέλη της βασιλικής οικογένειας. Μετά την 4η Δυναστεία επεκτάθηκε στην αστική τάξη και μετά στον λαό. Ιδιαίτερη σημασία για την αιγυπτιακή τέχνη είχαν και οι αντιλήψεις για τη σχέση σώματος – πνεύματος. Οι Αιγύπτιοι πίστευαν σε τρεις εκπορεύσεις του πνεύματος. Το ΚΑ, το οποίο ήταν μέρος της ζωτικής δύναμης του σύμπαντος, συνόδευε το σώμα στη ζωή και το θάνατο, αν και η απόλυτη πραγμάτωσή του ερχόταν μόνο μετά τον θάνατο. Το ΑΝΚ ήταν η ψυχή του ανθρώπου που εγκατέλειπε το σώμα μετά τον θάνατο για να κατοικήσει στον ουρανό. Τέλος, το ΜΠΑ ήταν ένα είδος «πνεύμα-φάντασμα» που μπορούσε να αφήνει το νεκρό σώμα και να επανέρχεται. Οι εικαστικές τέχνες προσπαθούσαν να εξασφαλίσουν κατοικίες για τις τρεις αυτές εκπορεύσεις του πνεύματος.

Βάσει αυτών των αξιών, δημιούργησαν το σύστημα διακυβέρνησης τους, την σχέση του Φαραώ με τον λαό, τον τρόπο ζωής τους αλλά και την έκφραση τους μέσα από την τέχνη.

Τέχνη σε οποιαδήποτε έκφραση: ζωγραφική, γλυπτική, αρχιτεκτονική.

Οι Αιγύπτιοι σε κάθε μορφή τέχνης τους αναπαριστούσαν αρχέγονους μύθους δημιουργίας, αναπαριστούσαν ουράνιες πόλεις στην γη. Προσπαθούσαν να δημιουργήσουν έργα αφιερωμένα στην θεότητα, έργα που θα επέτρεπαν στον άνθρωπο, μέσα από αυτά να ανυψωθεί συνειδησιακά και να αγγίξει την θεότητα, το μυστήριο, τις ουράνιες ρίζες του.

Βλέπουμε στον πολιτισμό αυτό να κυριαρχούν τα σύμβολα. Τα σύμβολα θεωρούνται οι μορφές, τα σώματα των ιδεών. Έτσι, οι αιγύπτιοι σε κάθε τους έκφραση χρησιμοποιούσαν σύμβολα. Τα σύμβολα ήταν η γλώσσα μέσα από την οποία απευθύνονταν στο θεό αλλά και στην ψυχή του ανθρώπου που μπορούσε να δει και να καταλάβει.

ΣΥΜΒΟΛΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΤΕΧΝΗ

Η αρχιτεκτονική είναι μια ειδική μορφή τέχνης γιατί συμπεριλαμβάνει όλες τις άλλες εφόσον εξαπλώνεται στις τρεις κατευθύνσεις ή διαστάσεις του χώρου και στηρίζεται στην γη, που είναι το τέταρτο στοιχείο. Στην αρχιτεκτονική συμπεριλαμβάνονται με φυσικό τρόπο η γλυπτική, ζωγραφική τα μαθηματικά και η μουσική. Οι παραστάσεις εναλλάσσονται με την συμβολική γραφή και το εντονότερο χρώμα συνυπάρχει με το αυστηρό γκρίζο της πέτρας[1] . τα ορυκτά και τα άστρα καθρεπτίζονται στις θρησκευτικές αρχιτεκτονικές κατασκευές και πάντα υπήρξαν άνθρωποι που προσπάθησαν να ζωγραφίσουν στους ναούς τις ίδιες γραμμές που τα άστρα χαράζουν στον ουρανό.

Στην συμβολική τέχνη εναρμονίζεται το Μήνυμα και η Ομορφιά. Το Μήνυμα είναι πάντα πνευματικό τρέφεται από τον ουράνιο κόσμο αλλά εκφράζεται στην γη. Ακριβώς γι αυτό υπάρχουν οι καλλιτεχνικοί κανόνες, απαράβατοι γιατί τα σύμβολα εκφράζονται με τον δικό τους σαφή τρόπο.

Ο Ναός είναι ένα κλασσικό παράδειγμα, πάντα χρησιμοποιήθηκε σαν ένα υλικό στήριγμα για να συλλάβει, διοχετεύσει και εκπέμψει τα δονητικά κύματα της πνευματικότητας. Σκοπός τους, να εκφράσουν το Όμορφο, Δίκαιο, Αγαθό, δηλαδή το ΕΝΑ.

Οι Πυραμίδες είναι ναοί, γεωμετρικές μορφές προσαρμοσμένες στα σύμβολα της φύσης. Πυραμίδα =Φωτιά =Πνεύμα =Πύρινη δύναμη του Ήλιου (σε σχέση με το ηλιακό μας σύστημα). Οι τέσσερις έδρες της αναφέρονται στα 4 πρωταρχικά στοιχεία (Γη, Νερό, Αέρας και Φωτιά) και στους 4 δρόμους ανάβασης: θρησκεία, επιστήμη, εξουσία και τέχνη. Η τετράγωνη βάση είναι σύμβολο της Γης, της ύλης, ενώ τα μονοπάτια αναζήτησης λεπταίνουν καθώς πλησιάζουν στην κορυφή, στην Αλήθεια. Αυτό που φαίνεται ξεχωριστό στην βάση, είναι μοναδικό και ενιαίο στην κορυφή.

Όλες οι Πυραμίδες αλλά κυρίως η Μεγάλη, είναι μια πραγματεία για την γεωμετρία την αστρονομία και την αστρολογία. Όλοι αυτοί οι ναοί ήταν μια μορφική και μαθηματική έκφραση της μετάλλαξης που έπρεπε να υποστεί ο άνθρωπος για να φτάσει σε ανώτερες βαθμίδες εξέλιξης.

Η αυλή, η αίθουσα με τους κίονες, η υπόστυλη αίθουσα, το ιερό και το άδυτο ήταν διαδοχικά βήματα για την συνάντηση με τον θεό ή με τον εσωτερικό εαυτό του ανθρώπου. Διάδρομοι, μυστικές αίθουσες, κρύπτες ολοκλήρωναν την διαδικασία των ψυχολογικών δοκιμασιών που έπρεπε να ξεπεράσει ο υποψήφιος αυτός που ήταν πραγματικά διψασμένος να μάθει και να φτάσει στην ψυχή του.

Ως προς τα βασικά χαρακτηριστικά της αιγυπτιακής γλυπτικής, αυτό που ξεχωρίζει αμέσως είναι η μετωπικότητα των περισσότερων επιζωγραφισμένων αγαλμάτων. Οι μορφές απεικονίζονται είτε όρθιες με το αριστερό πόδι προτεταμένο, είτε καθιστές αλλά ακίνητες και ευθυτενείς (οι βασιλείς σε θρόνους και οι αξιωματούχοι όπως οι γραφείς και οι γιατροί οκλαδόν), ενώ σε όλες τις περιπτώσεις κυριαρχεί η αίσθηση της ακαμψίας η οποία συνδυάζεται με την ιερατική αυστηρότητα που αποπνέουν τα πρόσωπα.

Η στάση αυτή θα γίνει το σήμα κατατεθέν της αιγυπτιακής τέχνης, από την οποία απουσιάζει γενικότερα η έννοια της προοπτικής.

Οι αρχαίοι Αιγύπτιοι όπως ήδη είπαμε, αποδέχονταν πλήρως την ιδέα της μετενσάρκωσης. Για τον λόγο αυτό ανακάλυψαν την τεχνική της μουμιοποίησης ώστε ο νεκρός να βρίσκει το σώμα του στην επόμενη ζωή του.

Μέσα από τις δυσδιάστατες ζωγραφικές παραστάσεις, προσπαθούσαν να εξοπλίσουν τον τάφο του νεκρού με μη αναλώσιμα είδη και να καταγράψουν παράλληλα την κοινωνική του θέση. Οι παραστάσεις που συναντά κανείς είναι κυρίως νεκρικά συμπόσια, ενώ οι γυναίκες όταν εικονίζονται παρουσιάζονται ως σύζυγοι, κόρες ή υπηρέτριες. Με την πάροδο του χρόνου η θεματολογία αρχίζει να περιλαμβάνει σκηνές από την καθημερινή δραστηριότητα της οικογένειας, ενώ στα χρόνια της 5ης Δυναστείας το φάσμα διευρύνεται κι άλλο, με σκηνές υπαίθρου, κυνηγιού, από τη ζωή στο σπίτι και την εργασία. Έτσι αναπτύχθηκε η τέχνη της τοιχογραφίας που απεικόνιζε όλες αυτές τις δραστηριότητες, όπως, κυνήγια, αγροτική ζωή, χοροί, πολεμικοί θρίαμβοι κλπ.

Οι απεικονίσεις αυτές με τον καιρό εξαπλώθηκαν και έξω από τους τάφους, διακοσμώντας ναούς, κτήρια κλπ.

Ο ρόλος των εργατών ήταν πολύ συγκεκριμένος. Πάντα δούλευαν, όπως και οι υπηρέτες, χωρίς να έχουν δικαίωμα να παίρνουν μέρος σε θρησκευτικές ή άλλες τελετές. Ωστόσο, απεικονίζονταν σε ζωγραφικές παραστάσεις και σε ανάγλυφα συνοδεύοντας τους άρχοντές τους στη μεταθανάτια ζωή, μένοντας γνωστοί με το όνομα σάμπτι ή σαβάμπτι ή ουσάμπτι . Οι καλλιτέχνες -με τον αρχιτέκτονα να έχει υψηλότερη θέση ανάμεσα στους κρατικούς αξιωματούχους- όπως και οι τεχνίτες θεωρούνταν επίσης υπηρέτες του φαραώ και αποτυπώνονταν εικαστικά στους τοίχους των τάφων.

Η ενσωμάτωση των τεχνών στις πολιτικο-θρησκευτικές δομές του κράτους ήταν τόσο απόλυτη, ώστε κάθε αναταραχή στην άσκηση της εξουσίας και ανατροπή των προηγούμενων ισορροπιών, προκαλούσε και αντίστοιχη παρακμή της τέχνης. Το φαινόμενο αυτό παρατηρείται στη μεταβατική περίοδο (1640-1532 π.Χ.) που ακολούθησε της αποσύνθεσης του Μέσου Βασιλείου. Αλλά και η αναβίωση της μετά από κάθε παρόμοια περίοδο είναι αδιάψευστος μάρτυρας της ανθεκτικότητας και της δύναμης των παραδόσεων της αιγυπτιακής τέχνης.

Οι Αιγύπτιοι, ποτέ δεν έδωσαν πραγματική σημασία στην κατασκευή των σπιτιών τους. Τα θεωρούσαν εφήμεραν οικοδομήματα που φιλοξενούσαν εφήμερα σώματα, οι πραγματικές κατοικίες τους ήταν οι τάφοι τους και γιαυτό έδειχναν εντυπωσιακό σεβασμό στην τήρηση των ταφικών εθίμων τους.

Οι Πυραμίδες είναι το πιο ανθεκτικό ανθρώπινο μνημείο στον χρόνο. Στέκονται περήφανες, ακίνητες κάτω από τον έναστρο ουρανό, πάνω στην καυτή γη αυτής της χώρας που γέννησε την τέχνη και τον μυστικισμό, μάρτυρες της ακμής και της παρακμής του ανθρώπινου γένους, αιώνιοι ακοίμητοι φύλακες της πορείας του ανθρώπου στην εσωτερική του αναζήτηση.