“Εξαιρετικά και δυναμικά πνεύματα, που καταυγάστηκαν από το φως του ένδοξου Giotto και των επιγόνων του, προσπάθησαν να δείξουν στον κόσμο τη θαυμαστή σύνθεση των καταβολών εκείνων που τους δόθηκαν από την εύνοια των άστρων. Επειδή όμως αγωνίζονταν μάταια να απεικονίσουν το μεγαλείο της φύσης με τη λαμπρότητα της τέχνης, φτάνοντας με τα δώρα της στην ύψιστη κατανόηση που ονομάζουμε εξυπνάδα, έστρεψε ο πανάγαθος καθοδηγητής των κόσμων το βλέμμα του προς την Γη. Βλέποντας το άκαρπο τόσων προσπαθειών, … την νοοτροπία των ανθρώπων, που απέχει πολύ περισσότερο από την αλήθεια από όσο το δειλινό από το φως, αποφάσισε να σώσει τον κόσμο από τα πολλά του σφάλματα.
Έστειλε στη Γη ένα πνεύμα που ήταν προικισμένο με τις όλες τις ικανότητες σε κάθε τέχνη… που έδειξε τι είναι τελειότητα στο σχέδιο, στο σχήμα και το περίγραμμα, που έδωσε αναγλυφικότητα με τα παιχνίδια του φωτοσκιασμού και έμαθε στον κόσμο πως πρέπει κανείς να χειρίζεται τη γλυπτική… για να τον τιμά ο κόσμος και να τον θαυμάζει ως το ύψιστο πρότυπο…, για να αναγνωριστεί από εμάς περισσότερο ως ουράνιος παρά ως γήινος θησαυρός…
Βλέποντας ο Δημιουργός ότι σε τέτοιες ικανότητες στις τέχνες της ζωγραφικής και της γλυπτικής, τα ταλέντα στην Τοσκάνη ξεχωρίζουν περισσότερο από οπουδήποτε αλλού, διάλεξε τη Φλωρεντία, ενδοξότερη από τις άλλες πόλεις για πατρίδα του Μάστορα που ήταν σε όλα ανώτερος για να δείξει την ολοκληρωμένη τελειότητα σε όλες τις τέχνες με έναν δικό της Πολίτη.
Έτσι γεννήθηκε ο Michelangelo στις 6 Μαρτίου του 1475, ημέρα Κυριακή και στις οκτώ την νύχτα, με τους πλανήτες Ερμή και Αφροδίτη κοντά στον Δία, ως ένδειξη και οιωνό της θεϊκής δωρεάς που είχε το αγόρι το οποίο θα κατάφερνε αργότερα με το χέρι και το πνεύμα του να δημιουργήσει υπέροχα και θαυμαστά έργα”
Giorgio Vasari, Καλλιτέχνες της Αναγέννησης, Εκδόσεις Κανάκη
Με τον όρο Αναγεννησιακή τέχνη αναφερόμαστε στην καλλιτεχνική δημιουργία κατά την ιστορική περίοδο της Αναγέννησης. Είναι δύσκολο να οριοθετηθεί χρονικά, ωστόσο θεωρούμε πως ξεκίνησε στην Ιταλία τον 15ο αιώνα και διαδόθηκε στην υπόλοιπη Ευρώπη, με διαφορετικούς όμως ρυθμούς και σε διαφορετικό βαθμό ανάλογα με τη γεωγραφική περιοχή. Τον 16ο αιώνα έφθασε στο απόγειό της σε πολλές χώρες.
Ένας από τους κύριους παράγοντες που επηρέασαν την πολιτισμική αλλαγή στην αντίληψη της τέχνης ήταν η επιρροή της ελληνικής γλυπτικής και ζωγραφικής. Στην πραγματικότητα, πολλές πτυχές της Αναγέννησης είναι αρκετά παρόμοιες με εκείνες που υπήρχαν στα καλλιτεχνικά έργα της Αρχαίας Ελλάδας.
Τα μεγάλα επιτεύγματα στην τυπογραφία δημιούργησαν τις συνθήκες για μια αναβίωση της αρχαιότητας μέσω των ελληνικών κειμένων και η αναγέννηση χαρακτηρίστηκε από έντονη πολιτισμική συνάφεια με τον Αρχαίο κόσμο. Στον χώρο της τέχνης επιχειρήθηκε η ανάδειξη των αρχαίων μύθων, οι οποίοι με τη σειρά τους εμπλούτισαν σημαντικά τη θεματολογία της. Παράλληλα, αρχαιολογικές ανακαλύψεις ενέπνευσαν τους αρχιτέκτονες και γλύπτες της εποχής. Οι Ιταλοί καλλιτέχνες της εποχής μελετούσαν ελληνικά κείμενα, έργα και τέχνη για να τα χρησιμοποιήσουν ως έμπνευση για τις δημιουργίες τους.
Ήδη από την εποχή του Giotto στην Ιταλία, «όταν επαινούσαν έναν ποιητή ή έναν καλλιτέχνη, έλεγαν πώς η δουλειά του ήταν εξίσου καλή με των αρχαίων», αυτό ίσχυε βέβαια και στην περίπτωση του Giotto όπου εγκωμιαζόταν ως ο ζωγράφος που οδήγησε σε μια αληθινή αναβίωση της τέχνης.
Ωστόσο, η Αναγέννηση παρά το γεγονός ότι δανείζεται από την αρχαιότητα θέματα, μορφές και στοιχεία, τα μεταπλάθει, τους δίνει καινούρια δύναμη και διάσταση αποφεύγοντας την αντιγραφή.
Η Αναγεννησιακή τέχνη δεν χαρακτηρίστηκε από μια επιστροφή στο παρελθόν, αντίθετα, οι νέες τεχνικές σε συνδυασμό με το νέο πολιτικό, κοινωνικό και επιστημονικό πλαίσιο που διαμορφώθηκε εκείνη την εποχή, επέτρεψαν στους καλλιτέχνες να καινοτομήσουν.
Όπως για παράδειγμα η χρήση του λαδιού στη ζωγραφική που διευρύνει τις δυνατότητες των καλλιτεχνών. Η περίφημη Μόνα Λίζα του Λεονάρντο ντα Βίντσι είναι αποτέλεσμα της τεχνικής του sfumato που διευκολύνεται από τη χρήση του λαδιού στα χρώματα.
Οι επιστήμονες και οι γιατροί διεύρυναν σημαντικά τη γνώση γύρω από την ανθρώπινη ανατομία. Η γνώση αυτή μεταφέρθηκε και στο σχέδιο, τη ζωγραφική και τη γλυπτική, όπως πιστοποιούν με τον καλύτερο τρόπο ο Άνθρωπος του Βιτρούβιου του Λεονάρντο ντα Βίντσι ή τα περίφημα χαρακτικά του Άλμπρεχτ Ντύρερ. Καθορίζεται ένα σύστημα ιδανικών αναλογιών και έχουμε πιστές αναπαραστάσεις του ανθρώπινου σώματος.
Επιπλέον η τυπογραφία στα μέσα του 15ου αιώνα μ.Χ. καθώς επίσης και οι νέες τεχνικές χάραξης (ξυλογραφία) επιτρέπουν την αναπαραγωγή και εξάπλωση των καλλιτεχνικών έργων σε όλη την Ευρώπη.
Ένα άλλο χαρακτηριστικό της Αναγέννησης σε αντίθεση με την περίοδο του Μεσαίωνα, είναι ότι η καλλιτεχνική δημιουργία που αρχικά ήταν πρωτίστως στραμμένη σε θρησκευτικά θέματα, τώρα στρέφεται σε ανθρωπιστικά και μυθολογικά θέματα. Η ανανέωση της φιλοσοφικής σκέψης παρέχει στους καλλιτέχνες νέες ιδέες και ειδικότερα ο νεοπλατωνισμός που θέτει τον άνθρωπο στο κέντρο του κόσμου.
Φάσεις – Καλλιτέχνες
Ο Vasari xώριζε την αναγέννηση σε τρεις φάσεις: Η πρώτη φάση περιέχει τους Cimabue, Giotto, Arnolfo di Cambio, η δεύτερη φάση τους Masaccio, Brunelleschi, Donatello και η τρίτη περιστρέφεται γύρω από τον Leonardo da Vinci και κορυφώνεται στον Michelangelo. Τα δύο στοιχεία που οδηγούν αυτή την ανάπτυξη είναι, σύμφωνα με τον Vasari, η αυξανόμενη επίγνωση της κλασικής αρχαιότητας και η αυξανόμενη επιθυμία για μελέτη και μίμηση της φύσης.
Τομείς
α. Αρχιτεκτονική
Η αρχιτεκτονική γοτθικού ρυθμού του μεσαίωνα εκφραζόταν με κατακόρυφες γραμμές και αυστηρότητα. Στην Αναγέννηση, η αρχιτεκτονική δίνει έμφαση στις οριζόντιες γραμμές και επιδιώκει την αρμονία στην τελική σύνθεση. Η αρχιτεκτονική της αναγέννησης χαρακτηρίζεται από μια αναβίωση των ρωμαϊκών προτύπων με κύρια στοιχεία τις μαθηματικές αναλογίες και την «καθαρότητα» στις γεωμετρικές μορφές.
Ο Μπρουνελέσκι επηρεαζόμενος από το Πάνθεον κατασκευάζει τον Θόλο της Santa de Flores στην Φλωρεντία. Η κατασκευή θόλων αποτελεί ένα από τα βασικά γνωρίσματα της περιόδου.
Σημαντικές μορφές στην αρχιτεκτονική της εποχής αποτελούν οι Λεόν Μπατίστα Αλμπέρτι, Ντονάτο Άντζελο Μπραμάντε, Φίλιππο Μπρουνελέσκι, Λεονάρντο ντα Βίντσι και Αντρέα Παλλάντιο.
Οι αρχιτέκτονες της αναγέννησης συνδέονται επώνυμα με τις δημιουργίες τους, σε αντίθεση με τη μεσαιωνική περίοδο όπου οι αρχιτέκτονες είναι τις περισσότερες φορές άγνωστοι.
Επιπλέον υπάρχει έντονο το στοιχείο της διακόσμησης, με θέματα δανεισμένα από την αρχαιότητα, τα οποία διανθίζουν τις προσόψεις και το εσωτερικό των κτηρίων.
β. Ζωγραφική
Το πεδίο της ζωγραφικής επεκτάθηκε σε νέες εφαρμογές όπως η ζωγραφική των θόλων των κτηρίων, η διακόσμηση και η ξυλογραφία, και γνώρισε έναν μεγάλο αριθμό τεχνικών καινοτομιών όπως η τεχνική του sfumato, και η προοπτική στην οπτική γωνία. Η ένταξη της προοπτικής στα καλλιτεχνικά έργα αποκαλύπτει μία καθολική αλλαγή αντίληψης του χώρου. Η μεσαιωνική τέχνη ήταν επίπεδη. Σαν να μην γινόταν αντιληπτή η τριασδιάστατη υπόσταση του χώρου. Στην Αναγέννηση τα έργα αποκτούν όγκο και βάθος. Εμφανίζεται μία λαμπρότητα και ένα μεγαλύτερο βάθος στην απεικόνιση, ειδικότερα στη δημιουργία σκιών. Ο Μυστικός δείπνος του Λεονάρντο ντα Βίντσι και η σχολή των Αθηνών του Ραφαήλ αποκαλύπτουν μία άριστη γνώση των κανόνων της προοπτικής.
γ. Γλυπτική
Ο ρεαλισμός και η πιστή αναπαράσταση της πραγματικότητας γίνονται αντικείμενο της γλυπτικής. Υιοθετούνται θέματα της ελληνικής και ρωμαϊκής μυθολογίας. Τα αγάλματα αποδίδονται με πραγματικές ανθρώπινες αναλογίες ή και με μεγαλύτερα μεγέθη, όπως το περίφημο έργο Δαβίδ του Μιχαήλ Άγγελου. Οι καλλιτέχνες προσπαθούν να μιμηθούν τα αρχαία πρότυπα, κυρίως σε ό,τι αφορά στην αναπαράσταση της κίνησης. Επιπλέον τα χάλκινα γλυπτά γνωρίζουν άνθηση. Τα γλυπτά έργα της εποχής δεν εξυπηρετούν αποκλειστικά διακοσμητικούς σκοπούς αλλά αποκτούν τα ίδια καλλιτεχνική οντότητα. Τέλος, οι αναπαραστάσεις του γυμνού ανθρώπινου σώματος δεν αποτελούν πλέον ταμπού όπως γινόταν στον Μεσαίωνα.
Βιβλιογραφία
- Giorgio Vasari, Καλλιτέχνες της Αναγέννησης, Εκδόσεις Κανάκη
- https://slideplayer.gr/slide/3753360/
- ΑΛΕΞΙΟΣ ΜΠΑΡΓΙΩΤΑΣ και ΑΝΑΣΤΑΣΗΣ ΧΡΙΣΤΟΥ, ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ: Η ΑΝΑΒΙΩΣΗ ΤΗΣ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑΣ ΣΤΗΝ ΑΝΑΓΕΝΝΗΣΙΑΚΗ ΤΕΧΝΗ ΣΤΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ ERWIN PANOFSKY, ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΠΟΛΥΤΕΧΝΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΤΜΗΜΑ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΩΝ http://ikee.lib.auth.gr/record/339272/files/MPARGIOTAS_ALEKSIOS-XRISTOU_ANASTASIS.pdf
- https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%91%CE%BD%CE%B1%CE%B3%CE%B5%CE%BD%CE%BD%CE%B7%CF%83%CE%B9%CE%B1%CE%BA%CE%AE_%CF%84%CE%AD%CF%87%CE%BD%CE%B7
- https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%A3%CF%86%CE%BF%CF%85%CE%BC%CE%AC%CF%84%CE%BF